P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT

P A M I Ę T N I K P U Ł A W S K I ZESZYT 139 2005 JADWIGA SZYMCZAK-NOWAK, MIROSŁAW NOWAKOWSKI Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Bydgoszczy WPŁYW NAWOŻENIA OBORNIKIEM I SŁOMĄ NA ZDROWOTNOŚĆ CZTERECH ODMIAN BURAKA CUKROWEGO Effect of farmyard manure and straw fertilization on health of four sugar beet cultivars ABSTRACT: W latach 1995 1997, w RZD UMK w Piwnicach (woj. kujawsko-pomorskie) na glebie płowej właściwej, kompleksu pszennego dobrego porównywano wpływ nawożenia obornikiem bydlęcym (35 t. ha -1 ) i słomą z pszenicy ozimej (6 t. ha -1 + 40 kg N w formie mocznika) łącznie z nawożeniem mineralnym NPK na zdrowotność 4 odmian buraka cukrowego. W gospodarstwach wyspecjalizowanych w produkcji roślinnej coraz większym problemem jest niedobór nawozów naturalnych, niezbędnych w płodozmianie z burakiem cukrowym. Przyorywana po zbiorze zbóż słoma może posiadać niekiedy porównywalną do obornika wartość nawozową i fitosanitarną. Nieliczne doniesienia dotyczące oddziaływania słomy na nasilenie występowania chorób na liściach buraka cukrowego motywowały do podjęcia badań w tym zakresie. Do siewu użyto nasion następujących odmian buraka cukrowego: Atair, Cordelia, Kristall i Polko. Nasiona 2 odmian (Atair i Kristall) były wolne od P. betae patogena powodującego zgorzel siewek. Z chorób występujących na liściach w większym nasileniu notowano chwościk, mączniak prawdziwy i rdzę buraka. Sporadycznie natomiast występowały brunatna plamistość liści i plamik buraka. Mniejsze nasilenie chwościka i mączniaka prawdziwego zanotowano po nawożeniu słomą, a rdzy buraka po nawożeniu obornikiem. Istotne różnice w porażeniu roślin wystąpiły pomiędzy odmianami buraka cukrowego. słowa kluczowe: key words: burak cukrowy sugar beet; obornik farmyard manure, słoma straw; choroby liści leaf diseases WSTĘP Racjonalne stosowanie nawozów organicznych i mineralnych wpływa korzystnie na plon, jego jakość (16) oraz zdrowotność roślin. Według H u b e r a i W a t s o - n a (12) oraz L i p y (15) nawożenie obornikiem przyczynia się do rozwoju mikroorganizmów antagonistycznych w stosunku do patogenicznych grzybów glebowych zmniejszając ich szkodliwość. B e n k e n (4) zaobserwował z kolei, że nawożenie słomą ogranicza rozwój chorób roślin. Natomiast P e n n i L y n c h (21) donoszą, że zawarte w glebie produkty fermentacji słomy sprzyjają porażeniu roślin przez grzyby, głównie z rodzaju Fusarium.

256 Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych IHAR w Bydgoszczy [2] W rolnictwie ukierunkowanym na produkcję roślinną przy braku obornika zachodzi konieczność stosowania innych form nawozów organicznych (1). Najczęściej są to nawozy zielone, słoma zbóż oraz kompost (5-11, 13, 14). Występujący w wielu gospodarstwach niedobór obornika motywuje do podjęcia badań nad wykorzystaniem słomy z pszenicy ozimej jako nawozu organicznego w uprawie buraka cukrowego i określenia jej wpływu na zdrowotność buraka cukrowego, w porównaniu z nawożeniem obornikiem. METODYKA Badania przeprowadzono w latach 1995 1997, w RZD UMK w Piwnicach (woj. kujawsko-pomorskie), na glebie płowej właściwej, kl. IIIa, kompleksu pszennego dobrego, o ph 6,7 7,0 i średniej lub niskiej zasobności w makroskładniki pokarmowe. Przedplonem dla buraka była pszenica ozima. Doświadczenie zakładano metodą długich pasów w 4 powtórzeniach. Badano 2 czynniki: I nawożenie organiczne: obornik bydlęcy (35 t. ha -1 ) i słoma z pszenicy ozimej (6 t słomy + 40 kg N. ha -1 w formie mocznika); II 4 odmiany buraka cukrowego z różnych fi r m hodowlano-nasiennych: Atair (Strube-Dieckmann), Cordelia (KWS), Kristall (Danisco Seed) i Polko (WHBC). Obornik oraz słomę zastosowano pod orkę średnią. Nawożenie mineralne fosforem i potasem, ustalone na podstawie chemicznej analizy gleby, stosowano jesienią w ilości 11 (1997 r.) 135,6 (1995 i 1996 r.) kg K ha -1 w postaci 60% soli potasowej i 34,3 (1995 r.) 45,6 (1996 i 1997 r.) kg P ha -1 w postaci 46% superfosfatu granulowanego potrójnego. Wiosną aplikowano azot: 110 (1996 i 1997 r.) 130 (1995 r.) kg N ha -1 w postaci saletry amonowej, w 2 dawkach: 2/3 przedsiewnie, a 1/3 pogłównie. Nasiona buraka cukrowego wysiewano w odstępach co 18 cm w rzędzie, 14.04.1995 r., 25.04.1996 r. i 26.04.1997 r. Średnia dobowa temperatura powietrza wahała się w granicach 13,8 14,6 o C, a suma opadów od 327 do 413 mm (tab. 1). W 1996 i 1997 r. zanotowano niższą o 0,8 o C temperaturę w porównaniu z rokiem 1995. Optymalna średnia dobowa temperatura dla prawidłowego wzrostu i rozwoju buraka w okresie wegetacji powinna wynosić 12,3 16,4 o C (25). Najniższa suma opadów wystąpiła w 1997 r. 327 mm. Była ona niższa o 103 mm od optimum, podawanego przez W i ś n i e w s k i e g o (26) za Hohendorfem, dla buraka cukrowego. Warunki termiczne i wilgotnościowe były zatem korzystne dla wzrostu i rozwoju roślin. W końcowym okresie wzrostu buraka oceniono występowanie chorób na liściach: chwościka (Cercospora beticola Saccardo), mączniaka prawdziwego (Erysiphe betae [Vanha] Weltzien), rdzy (Uromyces betae Léveillé), brunatnej plamistości liści (Ramularia beticola Fautr. et Lamb.) i plamika (Phoma betae Frank) w 6-stopniowej skali (0 rośliny zdrowe, 5 rośliny silnie porażone) na 100 roślinach z każdego powtórzenia. Na podstawie stopnia porażenia obliczono procent porażenia powierzchni liści wg wzoru Townsenda-Heubergera.

[3] Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na zdrowotność... J. Szymczak-Nowak i in. 257 Dla określenia wpływu warunków pogodowych na nasilenie występowania chorób na liściach buraka cukrowego wyliczono współczynnik hydrotermiczny (K) Sielianinowa (17); (tab. 1), który charakteryzuje łącznie temperaturę i opady atmosferyczne oraz obliczono korelację między współczynnikiem K a porażeniem liści przez choroby. Najniższy współczynnik hydrotermiczny (K = 1,10) stwierdzono w 1997 r., przy najmniejszej sumie opadów, najwyższy w 1995 r. (K = 1,37). W warunkach laboratoryjnych przed wysiewem nasion przeprowadzono ocenę zdrowotności kiełków zgodnie z metodyką opracowaną przez O s i ń s k ą (19). Wyniki badań opracowano statystycznie metodą analizy wariancji i korelacji. Tabela 1 Warunki meteorologiczne i współczynnik hydrotermiczny (K) w okresie wegetacji buraka cukrowego w latach 1995 1997 Meteorological conditions and hydrothermic coefficient in the vegetation period of sugar beet in 1995 1997 Miesiąc Month IV V VI VII VIII IX X Średnia Mean Suma Total Średnia dobowa temperatura Daily temperature ( o C) Suma opadów Total precipitation (mm) Współczynnik hydrotermiczny (K) Hydrothermic coefficient (K) 6,5 14,1 17,1 21,1 19,1 13,3 1 8,5 14,2 17,6 16,6 19,1 10,9 9,5 5,3 13,0 17,0 18,2 2 14,0 8,7 34,0 44,5 62,5 16,0 11 13 8,0 2 88,5 52,5 105,0 84,5 37,0 25,3 19,5 49,0 65,0 126,0 28,5 9,0 3 1,74 2 1,22 4 1,87 3,28 3 0,82 2,01 0,99 2,04 1,43 1,13 0,64 1,23 1,22 1,27 2,23 0,45 1 1,11 14,6 13,8 13,8 - - - 1,37 1,29 1,10 - - - 407,0 413,8 327,0 - - - WYNIKI I DYSKUSJA Odmiany buraka cukrowego różniły się liczbą kiełków zdrowych. U 2 odmian: Atair i Kristall nie stwierdzono występowania kiełków porażonych przez grzyb Phoma betae powodujący zgorzel siewek (tab. 2). O s i ń s k a (20) podaje, że wysiewanie nasion wolnych od P. betae wpływa na większą odporność siewek buraka cukrowego na patogeny zgorzeli zasiedlające glebę. Z chorób liści w większym nasileniu występowały: mączniak prawdziwy (E. betae), chwościk (C. beticola) i rdza buraka (U. betae); (tab. 3-5). Sporadycznie i tylko w jednym roku badań (1996) zanotowano natomiast brunatną plamistość liści (R. beticola) oraz plamik buraka (P. betae); (tab. 6, 7).

258 Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych IHAR w Bydgoszczy [4] Zdrowotność kiełków 4 odmian buraka cukrowego (1995 1997) Health of germs of four sugar beet cultivars (1995 1997) Udział kiełków; Share of germs (%) Odmiana zdrowych porażonych przez P.betae Cultivar healthy infected by P.betae Atair 94,4 Cordelia 94,6 0,6 Kristall 94,3 Polko 91,8 0,7 NIR; LSD (α = 5) 2,4 Tabela 2 Stwierdzono istotną ujemną korelację między współczynnikiem hydrotermicznym (K) a liczbą roślin porażonych przez mączniak prawdziwy (-0,618, przy poziomie istotności α = 1) oraz dodatnią korelację zarówno z liczbą roślin porażonych przez chwościk (73, przy α = 2), jak i % porażenia powierzchni liści (19, przy α = 1). Istotne zróżnicowanie w porażeniu roślin przez mączniak prawdziwy, chwościk i rdzę buraka powodowała odmiana, rodzaj nawozu organicznego, lata badań oraz współdziałanie odmian z nawozem organicznym, odmian z latami badań, nawozów z latami badań oraz odmian z nawozami i latami badań (tab. 3-5). Odmiana Polko charakteryzowała się najmniejszą powierzchnią liści porażoną przez mączniak prawdziwy (54,1%). Po nawożeniu buraka słomą udział roślin porażonych przez E. betae był większy, natomiast porażenie powierzchni liści przez ten grzyb było istotnie mniejsze w porównaniu z nawożeniem obornikiem. U odmian Atair i Polko porażenie powierzchni liści przez E. betae było mniejsze po nawożeniu słomą (tab. 3). Najmniej korzystny dla rozwoju mączniaka prawdziwego był rok 1995, o dużej sumie opadów w sierpniu i wrześniu. Najmniej porażona przez chwościk okazała się odmiana Kristall, a najbardziej odmiana Cordelia. Liczba roślin porażonych oraz procent porażenia powierzchni liści u tych odmian wynosiły odpowiednio: 6,7 i 24,5% oraz 8,9 i 35,5% (tab. 4). Nawożenie słomą, podobnie jak we wcześniejszych badaniach S z y m c z a k - N o w a k i in. (23), wpłynęło ograniczająco na porażenie liści buraka przez C. beticola. Wszystkie badane odmiany buraka cukrowego były mniej porażone przez chwościk po nawożeniu słomą. N o w a k o w s k i i in. (18) oraz B a n a s z a k i in. (3) nie stwierdzili wpływu nawożenia słomą i obornikiem na porażenie buraka przez chwościk. Lata badań miały istotny wpływ na nasilenie występowania tej choroby. Najmniej korzystny dla rozwoju grzyba sprawcy choroby okazał się rok 1997 z wysoką temperaturą w sierpniu i wrześniu oraz stosunkowo małymi opadami. Najbardziej porażona przez rdzę była odmiana Cordelia, a najmniej odmiana Atair. Liczba roślin porażonych i procent porażenia powierzchni liści u tych odmian wynosiły

[5] Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na zdrowotność... J. Szymczak-Nowak i in. 259 Tabela 3 Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na występowanie mączniaka prawdziwego (E. betae) na liściach 4 odmian buraka cukrowego (1995 1997) Influence of manuring and straw fertilization on occurrence of powdery mildew (E. betae) on leaves of four sugar beet cultivars (1995 1997) Odmiana Cultivar Nawóz Manure Atair obornik; farmyard manure % roślin porażonych Per cent of infected plants 8 10 10 10 10 10 % porażenia liści Per cent of leaves infection ; 9 10 10 96,8 39,1 77,0 50,6 55,6 Cordelia obornik; farmyard manure 9 82,0 10 98,0 10 10 ; 86,0 99,0 10 95,0 45,0 73,5 56,6 58,4 Kristall obornik; farmyard manure 95,0 93,0 10 10 10 10 ; 94,0 10 10 98,0 47,1 73,7 56,3 59,0 Polko obornik; farmyard manure 82,0 96,0 10 99,0 10 99,0 ; 89,0 99,0 99,0 96,0 41,3 71,2 49,8 54,1 Średnio; Mean obornik; farmyard manure 87,0 92,8 10 99,3 Średnio; Mean 89,8 99,6 99,9 96,5 43,1 73,9 53,3 56,8 NIR; LSD (α=5) dla; for: odmian; cultivars nawozów; manures lat; years współdziałania; interaction I II III I II I III II III I II III 10 99,8 93,6 10 96,7 93,3 98,3 97,7 94,0 98,0 95,7 97,3 1,3 0,9 1,7 1,2 1,4 42,6 35,6 47,2 42,8 43,8 50,4 41,6 4 43,8 42,5 81,6 72,4 72,2 74,8 74,8 72,6 72,4 7 75,3 72,5 51,4 49,8 56,6 56,6 59,6 53,0 56,6 43,0 56,1 50,6 58,5 52,6 58,7 58,1 59,4 58,7 56,9 51,3 58,4 55,2 0,6 0,6 1,1 1,1 0,8 1,6

260 Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych IHAR w Bydgoszczy [6] Tabela 4 Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na występowanie chwościka (C. beticola) na liściach 4 odmian buraka cukrowego (1995 1997) Influence of manuring and straw fertilization on occurrence of Cercospora leaf spot (C. beticola) on leaves of four sugar beet cultivars (1995 1997) Odmiana Cultivar Nawóz Manure Atair obornik; farmyard manure % roślin porażonych Per cent of infected plants 33,0 23,0 42,0 3 29,0 17,0 % porażenia liści Per cent of leaves infection ; 22,0 36,5 23,0 29,2 9,0 11,8 5,0 8,6 Cordelia obornik; farmyard manure 36,0 33,0 42,0 4 33,0 29,0 ; 34,5 4 3 35,5 8,9 1 7,9 8,9 Kristall obornik; farmyard manure 26,0 17,0 36,0 32,0 22,0 14,0 ; 21,5 34,0 18,0 24,5 6,2 9,4 4,4 6,7 Polko obornik; farmyard manure 3 22,0 67,0 39,0 16,0 13,0 ; 26,5 53,0 14,5 31,4 8,0 13,3 2,6 8,0 Średnio; Mean obornik; farmyard manure 31,5 23,8 46,8 35,5 Średnio; Mean 27,7 41,2 21,7 3 8,0 11,2 5,0 8,1 NIR; LSD (α = 5) dla; for: odmian; cultivars nawozów; manures lat; years współdziałania; interaction I II III I II I III II III I II III 25,0 18,3 34,7 23,7 37,0 34,0 28,0 2 38,0 24,7 34,4 25,9 1,1 1,1 1,9 2,2 1,6 3,1 12,0 6,0 8,9 8,8 8,0 4,4 1 6,0 9,7 6,3 15,5 8,2 1 1 1 8,6 17,2 9,4 13,3 9,1 5,8 4,2 7,9 7,8 6,4 2,4 3,2 2,0 5,8 4,1 0,4 0,4 0,4 0,8 11,1 6,1 9,0 8,9 8,2 5,1 1 5,8 9,6 6,5

[7] Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na zdrowotność... J. Szymczak-Nowak i in. 261 Tabela 5 Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na występowanie rdzy (U. betae) na liściach 4 odmian buraka cukrowego (1995 1997) Influence of manuring and straw fertilization on occurrence of rust (U. betae) on leaves of four sugar beet cultivars (1995 1997) Odmiana Cultivar Nawóz Manure Atair obornik; farmyard manure % roślin porażonych Per cent of infected plants 3,0 1 4 9,0 24,0 % porażenia liści Per cent of leaves infection ; 2,0 26,0 16,5 14,9 0,7 6,1 3,7 3,5 Cordelia obornik; farmyard manure 8,0 1 5 53,0 18,0 25,0 ; 9,0 51,5 21,5 27,3 3,2 20,9 4,3 9,1 Kristall obornik; farmyard manure 4,0 5,0 3 32,0 1 18,0 ; 4,5 3 14,0 16,5 1,2 6,3 3,2 3,6 Polko obornik; farmyard manure 8,0 1 29,0 35,0 1 13,0 ; 9,0 32,0 12,0 17,7 1,7 7,5 2,4 3,9 Średnio; Mean obornik; farmyard manure 5,3 7,0 3 4 Średnio; Mean 6,2 35,2 16,0 19,1 1,5 1 3,4 5,1 NIR; LSD (α = 5); dla; for: odmian; cultivars nawozów; manures lat; years współdziałania; interaction I II III I II I III II III I II III 12,0 2 7,0 22,7 25,3 29,3 14,7 18,3 16,0 19,3 15,8 22,4 1,4 0,7 1,5 2,1 0,4 1,3 3,0 1,4 1,6 1,8 1,1 1,8 2,4 9,7 2 21,6 6,0 6,6 7,0 8,0 8,9 11,5 2,4 5,2 3,6 5,0 3,0 3,4 2,2 2,5 2,8 4,0 1,7 5,3 8,4 9,9 3,3 3,8 3,6 4,1 4,3 5,8 0,7 0,7

262 Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych IHAR w Bydgoszczy [8] Tabela 6 Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na występowanie brunatnej plamistości (R. beticola) na liściach 4 odmian buraka cukrowego (1995 1997) Influence of manuring and straw fertilization on occurrence of Ramularia leaf spot (R. beticola) on leaves of four sugar beet cultivars (1995 1997) Odmiana Cultivar Nawóz Manure Atair obornik; farmyard manure % roślin porażonych Per cent of infected plants 4,0 % porażenia liści Per cent of leaves infection ; 2,0 0,7 0,7 Cordelia obornik; farmyard manure 22,0 ; 1 3,7 3,9 1,3 Kristall obornik; farmyard manure 4,0 2,0 ; 3,0 0,4 Polko obornik; farmyard manure 3,0 ; 2,0 0,7 0,4 Średnio; Mean obornik; farmyard manure 7,3 1,8 Średnio; Mean 4,6 1,5 1,4 NIR; LSD (α = 5) dla: for: odmian; cultivars nawozów; manures lat; years współdziałania; interaction I II III I II I III II III I II III 1,3 7,3 1,3 0,7 2,4 0,6 0,9 0,6 0,7 1,2 1,5 2,1 1,4 7,8 0,6 0,6 2,3 2,6 0,8 0,4

[9] Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na zdrowotność... J. Szymczak-Nowak i in. 263 Tabela 7 Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na występowanie plamika (P. betae) na liściach 4 odmian buraka cukrowego (1995 1997) Influence of manuring and straw fertilization on occurrence of Phoma leaf spot (P. betae) on leaves of four sugar beet cultivars (1995 1997) Odmiana Cultivar Nawóz Manure Atair obornik; farmyard manure % roślin porażonych Per cent of infected plants % porażenia liści Per cent of leaves infection ; Cordelia obornik; farmyard manure ; Kristall obornik; farmyard manure ; Polko obornik; farmyard manure Średnio Mean 4,0 7,0 ; 5,5 1,8 1,1 0,4 obornik; farmyard manure 1,5 2,0 Średnio; Mean 1,8 0,6 0,4 NIR; LSD (α = 5) dla; for: odmian; cultivars nawozów; manures lat; years współdziałania; interaction r.n. różnice nieistotne; differences not significant I II III I II I III II III I II III 1,3 2,3 0,7 r.n. 0,4 r.n. 0,7 r.n. 0,8 1,4 0,4 r.n. r.n. r.n.

264 Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych IHAR w Bydgoszczy [10] odpowiednio: 9,1 i 27,3% oraz 3,5 i 14,9% (tab. 5). Podobne wyniki uzyskali S z y m -c z a k - N o w a k i in. (24). We wcześniejszych badaniach rodzaj nawozu organicznego (obornik i słoma) nie miał jednak istotnego wpływu na nasilenie występowania tej choroby (23). N o w a k o w s k i i in. (18) oraz B a n a s z a k i in. (3) stwierdzili mniejsze porażenie liści buraka przez U. betae w obiekcie z nawożeniem słomą. B e n k e n (4) donosi, że wprowadzona do gleby słoma pobudza kiełkowanie zarodników grzybów oraz uaktywnia saprofityczną mikroflorę glebową, wśród której jest wiele organizmów antagonistycznych w stosunku do patogenów roślin. Nawożenie buraka słomą wpłynęło na wzrost udziału roślin porażonych przez rdzę u wszystkich badanych odmian buraka (tab. 5). Największe porażenie roślin przez tę chorobę stwierdzono w roku 1996, przy wysokiej temperaturze i umiarkowanej wilgotności w sierpniu. N o w a k o w s k i i in. (18), B a n a s z a k i in. (3) oraz S z y m c z a k - N o w a k i in. (23, 24) nie stwierdzili różnic w porażeniu liści buraka przez E. betae po nawożeniu słomą i obornikiem. Odmiana, rodzaj nawozu organicznego oraz lata badań miały istotny wpływ na nasilenie występowania brunatnej plamistości liści. Odmiana Cordelia była najsilniej porażona. W obiektach z nawożeniem słomą zanotowano mniejsze porażenie liści. Dość wysoka temperatura we wrześniu 1995 i 1997 r. oraz duża (131 mm 1995 r.) i bardzo mała (9 mm 1997 r.) ilość opadów nie sprzyjały rozwojowi tej choroby. Wpływ na porażenie buraka przez brunatną plamistość liści miało współdziałanie odmian z nawozami organicznymi, odmian z latami badań, nawozów z latami badań oraz odmian z nawozami i latami badań (tab. 6). Odmiany buraka cukrowego różniły się porażeniem liści przez plamik. Najsilniejsze porażenie liści stwierdzono u odmiany Polko. Istotny wpływ na występowanie plamika miały także lata badań. Niska temperatura oraz umiarkowana ilość opadów we wrześniu 1996 r. sprzyjały rozwojowi tej choroby. Rodzaj nawozu organicznego nie miał wpływu na nasilenie występowania plamika. Zróżnicowania w porażeniu buraka tą chorobą nie wywoływało także współdziałanie odmian z nawozami organicznymi oraz nawozów z latami badań. Istotne współdziałanie stwierdzono w przypadku odmian i lat badań oraz odmian, nawozów i lat badań (tab. 7). Choroby liści buraka mają duży wpływ na plon i zawartość cukru w korzeniach buraka cukrowego. Stwierdzono istotną ujemną korelację między liczbą roślin porażonych przez chwościk i porażeniem powierzchni liści a zawartością cukru (-35, przy α = 5 i -0,453 przy α = 1), jonów sodu (Na) (-03 i -35, przy α = 1), a dodatnią z zawartością N-α-NH 2 w korzeniach buraka (52, przy α = 2 i 39, przy α = 1). Ujemną korelację pomiędzy porażeniem liści buraka przez chwościk, mączniak prawdziwy i rdzę a zawartością cukru oraz jonów K i Na wykazali S z y m c z a k - N o w a k i N o w a k o w s k i (22). Wymienieni autorzy stwierdzili także ujemną korelację pomiędzy porażeniem liści przez chwościk a plonem korzeni i plo-

[11] Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na zdrowotność... J. Szymczak-Nowak i in. 265 nem cukru. O ujemnej korelacji pomiędzy porażeniem liści buraka przez tę chorobę a plonem i zawartością cukru donoszą A y a l a G a r c i a i B e r m e j o C o r r a l e s (2). WNIOSKI 1. Odmiany buraka cukrowego różniły się porażeniem przez Erysiphe betae, Cercospora beticola, Uromyces betae, Ramularia beticola i Phoma betae. Odmiana Cordelia była najsilniej porażona przez C. beticola, U. betae i R. beticola. 2. Nawożenie słomą zmniejszyło porażenie powierzchni liści buraka przez E. betae, C. beticola i R. beticola, a nawożenie obornikiem przez U. betae. 3. Lata badań miały istotny wpływ na nasilenie występowania chorób na liściach buraka. Rok 1996 był najkorzystniejszy dla rozwoju grzybów wywołujących choroby liści. 4. Istotne zróżnicowanie w porażeniu roślin przez E. betae, C. beticola, U. betae i R. beticola spowodowało współdziałania odmian z nawozem organicznym, odmian z latami badań, nawozów z latami badań oraz odmian z nawozami i latami badań. LITERATURA 1. A d a m i a k J., A d a m i a k E.: Wpływ różnych form nawożenia na wysokość i jakość plonu buraka cukrowego. Zesz. Nauk. AR Szczecin, Rolnictwo, 62, 1996, 172: 3-8. 2. A y a l a G a r c i a J., B e r m e j o C o r r a l e s J. L.: Control of Cercospora beticola by combination of fungicides with double tolerant cultivars (Rhizomania and Cercospora). 1 st joint IIRB-ASSBT Congress, 26 th Feb.- 1 st March, San Antonio (USA), 2003, 351-365. 3. B a n a s z a k H., G u t m a ń s k i I., K o s t k a - G o ś c i n i a k D., N o w a k o w s k i M., S z y m c z a k - N o w a k J.: Wpływ udziału buraka cukrowego w płodozmianie, stosowania słomy i międzyplonu na plonowanie i zdrowotność roślin. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst., Agricultura, 1998, 66: 239-246. 4. B e n k e n A. A.: Pocvennyj fungistazis, jego sušcnost i prakticeskoje znacenie. Mikol. Fitopat., 1975, 9(2): 160-164. 5. C e g l a r e k F., B u r a c z y ń s k a D., P ł a z a A.: Reakcja buraka cukrowego na nawożenie obornikiem, słomą i międzyplonem wsiewek. Fragm. Agron., 1997, XIV, 4(56): 18-26. 6. C e g l a r e k F., B u r a c z y ń s k a D., P ł a z a A.: Ocena wartości nawozowej roślin międzyplonowych stosowanych jako zielony nawóz pod buraki cukrowe. Zesz. Nauk. AR Szczecin, 172, Rolnictwo, 1996, 6: 49-56. 7. C h a t e r M., G a s s e r J. K. R.: Effects of green manuring, FYM and straw on the organic matter of soil and green manuring on available nitrogen. J. Soil Sci., 1970, 21: 127-137. 8. D o r a n J. W.: Einfluss verschiedener Bewirtschaftungs- und Bearbeitungssysteme auf die organische Bodensubstanz und die Bodenfruchtbarkeit. Bodennutzung und Bodenfruchtbarkeit, 1993, 4: 155-167. 9. G u t m a ń s k i I.: Nawożenie organiczne. Słoma. W: Produkcja buraka cukrowego. Praca zbiorowa (red. I. Gutmański), PWRiL Poznań, 1991, 232-235.

266 Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych IHAR w Bydgoszczy [12] 10. G u t m a ń s k i I.: Produkcyjne skutki zmniejszenia nakładów na agrotechnikę buraka cukrowego. W: Produkcyjne skutki zmniejszenia nakładów na agrotechnikę roślin uprawnych: Mat. Konf. PAN, ART Olsztyn, 25-26.03.1992, 29-70. 11. G u t m a ń s k i I., S z y m c z a k - N o w a k J., K o s t k a - G o ś c i n i a k D., N o w a k o w -s k i M., B a n a s z a k H.: Wpływ obornika i międzyplonów ścierniskowych na plonowanie buraka cukrowego przy zróżnicowanej koncentracji jego uprawy w płodozmianie. Rocz. AR Poznań, CC- CVII, Rolnictwo, 1998, 52: 263-271. 12. H u b e r D. M., W a t s o n R. D.: Nitrogen form and plant disease. Ann. Rev. Phytopathol., 1974, 12: 139-165. 13. K o p c z y ń s k i J.: Kierunki zmian niektórych cech jakości korzeni buraka cukrowego pod wpływem współdziałania nawożenia organicznego i azotowego. Zesz. Nauk. AR Szczecin, 172, Rolnictwo, 1996, 6: 249-257. 14. K o s t k a - G o ś c i n i a k D., S z y m c z a k - N o w a k J., N o w a k o w s k i M., S i t a r - s k i A., W ą s a c z E., B a n a s z a k H.: Wpływ nawożenia słomą i obornikiem na jakość przetwórczą wybranych odmian buraka cukrowego. Folia Univ. Agric. Stetin., 211, Agricultura, 2000, 84: 175-178. 15. L i p a J.: Wpływ nawożenia mineralnego na występowanie chorób i szkodników roślin. Post. Nauk Rol., 1992, 2: 29-38. 16. M a z u r T.: Porównanie nawożenia organicznego z mineralnym w kształtowaniu cech jakościowych plonów. Rocz. Glebozn., 1991, XLII(3/4): 137-143. 17. M o l g a M.: Meteorologia rolnicza. PWRiL Warszawa, 1986, 447-460. 18. N o w a k o w s k i M., G u t m a ń s k i I., S z y m c z a k - N o w a k J., K o s t k a - G o ś c i - n i a k D., B a n a s z a k H.: Wpływ nawożenia obornikiem, słomą oraz roślinami poplonowymi na plon i zdrowotność buraka cukrowego przy zróżnicowanej koncentracji jego uprawy w płodozmianie. Zesz. Nauk. AR Szczecin, 172, Rolnictwo, 1996, 62: 429-435. 19. O s i ń s k a B.: Zastosowanie laboratoryjnej analizy kiełków do wykrywania Phoma betae (Pleospora bjoerlingii Byford) na materiale siewnym buraków. Biul. IHAR, 1975, 1-2: 195-198. 20. O s i ń s k a B.: Znaczenie Pleospora bjoerlingii Byford (Phoma betae Frank) w występowaniu zgorzeli siewek buraka. Hod. Rośl. Aklim. Nas., 1979, 23(3): 133-175. 21. P e n n D. J., L y n c h J. M.: The effect of bacterial fermentation of couch grass rhizomes and Fusarium culmorum on the growth of barley seedlings. Plant Pathol., 1982, 31: 39-43. 22. S z y m c z a k - N o w a k J., N o w a k o w s k i M.: Reakcja buraka cukrowego na nawożenie obornikiem i słomą. Część II. Zdrowotność buraka cukrowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 2003, 494: 465-471. 23. S z y m c z a k - N o w a k J., N o w a k o w s k i M., K o s t k a - G o ś c i n i a k D., R e d o L., B a n a s z a k H.: Wpływ nawożenia słomą na zdrowotność i plonowanie wybranych odmian buraka cukrowego. Progr. Plant Protect., 1997, 37(2): 260-262. 24. S z y m c z a k - N o w a k J., S i t a r s k i A., W ą s a c z E., K o s t k a - G o ś c i n i a k D., N o- w a k o w s k i M., B a n a s z a k H.: Wpływ nawożenia słomą i obornikiem na zdrowotność wybranych odmian buraka cukrowego. Folia Univ. Agric. Stetin., 211, Agruicultura, 2000, 84: 491-498. 25. W i ś n i e w s k i K.: Wybrane zagadnienia produkcji buraków cukrowych. Wyd. IHAR Bydgoszcz, 1987, 1-44. 26. W i ś n i e w s k i W.: Wymagania klimatyczne. Woda. W: Produkcja buraka cukrowego. Praca zbiorowa pod red. I. Gutmańskiego, PWRiL Poznań, 1991, 79-83.

[13] Wpływ nawożenia obornikiem i słomą na zdrowotność... J. Szymczak-Nowak i in. EFFECT OF FARMYARD MANURE AND STRAW FERTILIZATION ON HEALTH OF FOUR SUGAR BEET CULTIVARS Summary 267 In the years 1995 1997 at RZD UMK Piwnice (district kujawsko-pomorski) on a podsolic soil - wheat good complex the influence of farmyard manure (35 t. ha -1 ) and straw (6 t. ha -1 + 40 kg N in urea form) with NPK fertilization on health of four sugar beet cultivars (Atair, Cordelia, Kristall and Polko) was compared. The seeds of 2 cultivars (Atair and Kristall) were free from P. betae the damping-off pathogen. Cercospora leaf spot, powdery mildew and beet rust were recorded on sugar beet leaves. Ramularia leaf spot and Phoma leaf spot were noticed occasionally. Smaller infection of plants by C. beticola and E. betae was noticed after straw fertilization, by U. betae after farmyard manure fertilization. Significant differences in infection of plants were found among sugar beet cultivars. Praca wpłynęła do Redakcji 12 VII 2004 r. y

268 Zakład Technologii Produkcji Roślin Okopowych IHAR w Bydgoszczy