Pola zdrowotne Lalonda Min. Zdrowia Kanady M. Lalonde wyróżnił w latach 70. następujące czynniki wpływające na zdrowie: styl życia wpływa w ok. 50%; środowisko fizyczne oraz społeczne życia i pracy ok. 20%; czynniki genetyczne 16-20%; opieka zdrowotna - 10-15%.
Czynniki wpływające na zdrowie Styl życia ma największy wpływ na zdrowie, a składają się na niego m.in. dieta/ sposób odżywiania, aktywność fizyczna, odporność na stres, stosowanie używek (środki psychoaktywne, nikotyna, alkohol), zachowania seksualne, regularna kontrola własnego stanu zdrowia. Środowisko fizyczne: czyste powietrze, woda, żywność, bezpieczne warunki pracy i nauki, czynniki ryzyka zdrowotnego i zawodowego, wpływ zanieczyszczenia środowiska. Czynniki genetyczne Opieka zdrowotna organizacja i funkcjonowanie systemu ochrony zdrowia, a tym dostępność do świadczeń i ich jakość. Opieka zdrowotna wpływa na stan zdrowia tylko w ok. 10% ale zwykle jest niezbędna w przypadkach poważnych chorób.
Rodzaje profilaktyki Profilaktyka wczesna (pierwotna): szczepienia, warunki sanitarne, promowanie i utrwalanie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia i zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych wzorców zachowań. Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (np. przesiewowe badania mające na celu wczesne wykrycie osób chorych). Profilaktyka III fazy, leczenie i promowanie zachowań w celu zahamowania postępu choroby oraz ograniczenia powikłań, w tym niepełnosprawności związanej z chorobami przewlekłymi.
Profilaktyka Wpływ na zmianę stylu życia i środowiska jest zwykle mniej kosztowny niż opieka zdrowotna. Wczesne wykrycie choroby jest mniej kosztowne niż jej leczenie w zaawansowanym stadium. Istotność profilaktyki: 1. utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia/ zapobieganie wzorcom niekorzystnym; 2. kontrolowanie czynników ryzyka; 3. zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (badania przesiewowe); 4. zahamowanie rozwoju choroby, ograniczenie powikłań. 5. Mniej zasiłków chorobowych.
Profilaktyka, c.d. Zmiany wagi różnych rodzajów profilaktyki wraz ze zmianą struktury wiekowej ludności. W krajach rozwiniętych występowanie chorób zaraźliwych (może z wyj. AIDS) jest niskie, zaś głównymi przyczynami zgonów stały się choroby układu krążenia i nowotwory. Skuteczna profilaktyka w wypadku takich chorób to przede wszystkim zmiana stylu życia, która obniża czynniki ryzyka.
Polityka dot. profilaktyki Podatki (przykład papierosów i alkoholu) i subsydia (badania w kierunku chorób wenerycznych). Lepszy dostęp do usług profilaktyki medycznej. Edukacja, dostarczanie informacji kształtującej odpowiednie zachowania.
Czy profilaktyka jest tańsza od leczenia? Niekoniecznie Russell (1986) sugerowała, że mimo iż w pewnych przypadkach profilaktyka nie będzie tańsza od leczenia (bo dotyczy zwykle dużej grupy osób, a leczenie małej) i tak jest pożądana ze społecznego punktu widzenia. Jednak np. programy promujące rzucanie palenia są tańsze niż koszty nowotworów, chorób serca i innych chorób wywoływanych paleniem tytoniu (Warner, 1997).
Wybrane determinanty zdrowia Aktywność fizyczna Nadwaga i otyłość Palenie papierosów Dieta Picie alkoholu Gł. źródło danych: EHIS European Health Interview Survey, po raz pierwszy przeprowadzane w latach 2006-2009 (w Polsce w 2009 i 2014 r.) w 19 krajach europejskich, powtarzane co 5 lat Dla osób starszych: SHARE Study of Health, Ageing and Retirement in Europe
Palenie papierosów podejście ekonomiczne (HoHE) Złożona kwestia: Znaczenie przemysłu tytoniowego (zatrudnienie, przychody z podatków, export) Silny związek palenia z większą śmiertelnością, konsekwencje zdrowotne Pytania badawcze: Jak cena wpływa na popyt na produkty tytoniowe? Elastyczność cenowa popytu. Jak opodatkowanie wpływa na ceny? Zalecenia dla polityki kontroli branż związanych z tytoniem i paleniem, podatki (gł. akcyza) Opodatkowanie jako główne narzędzie walki z paleniem
Koszty palenia Argumenty za tym, że palacze powinni ponosić koszty związane z negatywnymi społecznymi kosztami używania wyrobów tytoniowych W analizach wyróżnia się 3 kategorie kosztów palenia: Bezpośrednie medyczne koszty profilaktyki, diagnozowania i leczenia chorób związanych z paleniem; Pośrednie koszty zachorowań związane z utraconymi zarobkami; Pośrednie koszty śmiertelności związane z utratą przyszłych zarobków.
Polityki kontroli rynku papierosów/palenia Ceny i opodatkowanie Informacja o skutkach zdrowotnych i reklamy zniechęcające do palenia Ograniczenia w paleniu, miejsca wolne od dymu tytoniowego Ograniczenia dostępu nieletnich do produktów tytoniowych
Picie alkoholu podejście ekonomiczne (HoHE) Nadmierne spożywanie alkoholu łączy się z wieloma negatywnymi konsekwencjami indywidualnymi (niepełnosprawność, krótsze życie) i społecznymi (wypadki, przestępczość, zaniedbywanie obowiązków rodzinnych i zawodowych). To uzasadnia wprowadzenie pewnych regulacji i ograniczeń konsumpcji napojów alkoholowych. Ekonomiści oceniają politykę w tym obszarze ze względu na skutki kontroli konsumpcji (wzrost lub spadek konsumpcji) i jej konsekwencje (także efekty uboczne). W tym podatki (gł. akcyza).
Picie alkoholu podejście ekonomiczne, c.d. Konsekwencje zdrowotne i ekonomiczno-społeczne konsumpcji alkoholu są znaczące. Ekonomiści analizowali konsumpcję alkoholu przy użyciu standardowego modelu wyboru konsumenta rozszerzonego o skutki międzyokresowe i wpływ społeczny. Konsumenci piją mniej alkoholu etylowego (i mają mniej problemów z tym związanych) po wzroście cen napojów alkoholowych. Jak rozwiązać problem sprzecznych rezultatów wpływu zmian cen na konsumpcję alkoholu przez osoby nadużywające alkoholu?
Picie alkoholu podejście ekonomiczne, c.d. Zagadka 1: relacja między piciem i produktywnością: nawet kontrolując wiele cech, osoby pijące mają wyższe zarobki niż abstynenci, przy czym zarobki kobiet (ale nie mężczyzn) rosną ze wzrostem konsumpcji alkoholu. J. van Ours (2002), A pint a day raises a man's pay; but smoking blows that gain away : Journal of Health Economics, 2004, 23 (5), 863-886. albo IZA DP Nr 473 wpływ palenia (-) i picia alkoholu (+) w Holandii istotny tylko dla mężczyzn Zagadka 2: French Paradox
Wpływ pośredni podatków na liczbę ofiar wypadków drogowych Zależności wyższa akcyza na napoje alkoholowe spadek przeciętnej konsumpcji etanolu per capita (ujemne nachylenie krzywych popytu) mniejsza częstość upijania się mniejsza częstość prowadzenia pojazdów pod wpływem alkoholu mniej ofiar wypadków drogowych Zatem podatek akcyzowy na napoje alkoholowe okazuje się skutecznym narzędziem kontroli picia, które może być wykorzystywane do promocji zdrowia.
French Paradox Choroby serca/ układu krążenia oraz nadwaga są we Francji rzadsze niż w wielu innych krajach, mimo palenia przez Francuzów papierosów i dość niezdrowej diety (dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych). Wskazywano na dobroczynny wpływ umiarkowanej konsumpcji alkoholu, tj. czerwonego wina. Wiedza o zależności picia alkoholu i chorób serca pochodzi z badan publikowanych w literaturze epidemiologicznej i medycznej. Duża liczba tych badań (zob.yano i in., 1977; Stampfer i in.. 1988; Camargo i in. 1997) pokazuje U-kształtną zależność dobroczynny wpływ czerwonego wina jest największy przy 2-3 drinkach dziennie, zmniejsza to o 25% do 50% śmiertelność na choroby wieńcowe. Możliwa odwrotna przyczynowość (!). Wielu abstynentów to ludzie poprzednio pijący alkohol, którzy zaprzestali picia z powodów zdrowotnych. Zatem mogą być bardziej narażeni na problemy sercowe niż pijący umiarkowanie. Mimo popularności hipotezy picia czerwonego wina jako wyjaśnienia francuskiego paradoksu, ostatnie badania wskazują jednak na inne przyczyny obserwowanej różnicy w częstości chorób wieńcowych i nadwadze.
Społeczne determinanty nierówności w zdrowiu "Health care is an important determinant of health. Lifestyles are important determinants of health. But... it is factors in the social environment that determine access to health services and influence lifestyle choices in the first place." Dr Margaret Chan, prezentacja raportu Komisji ds. Społecznych determinantów Nierówności w Zdrowiu (the Commission on Social Determinants of Health), WHO.
Raport Blacka Klasy społeczno ekonomiczne były łączone z nierównościami w zdrowiu od dawna. Wlk. Brytania XIX w. - różnice w przeciętnym trwaniu życia między osobami z wyższych a niższych klas dochodziły aż do 20 lat. The Black Report z 1980 r. pokazywał, że mimo ogólnej poprawy zdrowotności wciąż istnieją korelacje między klasą społeczną a śmiertelnością niemowląt, oczekiwanym trwaniem życia czy nierównościami w korzystaniu z usług ochrony zdrowia.
Źr: Wilkinson, Marmot (red., 2003), Social determinants of health: the solid facts, WHO. Społeczne determinanty nierówności w zdrowiu Związek stanu zdrowia oraz stylu życia ze otoczeniem społecznym, środowiskiem życia i pracy. Nawet w najbogatszych krajach ludzie mniej zamożni mają krótsze trwanie życia i częściej chorują niż bogaci. Istotne obszary, na które może mieć wpływ polityka: 1. Silny/ długotrwały stres. Brak poczucia kontroli w pracy/ życiu. 2. Warunki rozwoju w dzieciństwie/ ciąża. Wczesna edukacja. 3. Ubóstwo i wykluczenie społeczne. 4. Praca zawodowa. Bezrobocie. 5. Wsparcie społeczne. 6. Uzależnienia. 7. Żywność. 8. Transport.
Czynniki warunkująca stan zdrowia w Polsce Po transformacji do gospodarki wolnorynkowej i początkowym szoku, większość wskaźników stanu zdrowia w Polsce poprawiło się, choć dynamika poprawy stanu zdrowia spada. Polska wypada korzystnie w porównaniu z innymi krajami CEEC ale gorzej w porównaniu do krajów UE 15. Sytuacja zdrowotna odzwierciedla zaawansowaną fazę przejścia demograficznego kohorty młodsze są coraz mniej liczne w porównaniu ze starszymi. Oczekiwane trwanie życia w dużym stopniu determinowane jest czynnikami społecznymi.
Czynniki warunkująca stan zdrowia w Polsce, c.d. Szacunki WHO - największy odsetek ubytku zdrowia populacji Polski wynika z: palenia tytoniu, niezdrowa dieta (zbyt małe spożycie warzyw i owoców, alkohol) małej aktywności fizycznej, otyłości, nadciśnienie tętniczego, Choroby krążenia ważna przyczyna zgonów i hospitalizacji, choć spadek umieralności w latach 90. W ciągu ostatniej dekady poprawa już nie tak istotna. Udary mózgu odpowiadają za dość wysoki odsetek przypadków śmiertelnych i hospitalizacji, zaś ich częstość nie spada. Jeden z najwyższych w Europie wskaźników śmiertelnych wypadków drogowych Czynniki środowiskowe zanieczyszczenie powietrza, powoli się polepszają ale mają wpływ szczególnie na zdrowie/ układ oddechowy dzieci.