JAK WYZNACZYÆ KIERUNEK PÓ NOCNY?

1. JAK WYZNACZYÆ KIERUNEK PÓ NOCNY? 1. Realizowane treœci podstawy programowej Przedmiot Geografia Fizyka matematyka Realizowana treœæ podstawy programowej Uczeñ: 1. 1) pos³uguje siê skal¹ mapy do obliczenia odleg³oœci w terenie 1. 3) pos³uguje siê w terenie planem 5. 2) opisuje zachowanie ig³y magnetycznej w obecnoœci magnesu oraz zasadê dzia³ania kompasu 6. 3) opisuje oddzia³ywanie magnesów na elazo 2. 3) dodaje, odejmuje, mno y i dzieli liczby wymierne 1. 7) stosuje obliczenia na liczbach wymiernych do rozwi¹zywania problemów w kontekœcie praktycznym, w tym do zamiany jednostek (jednostek prêdkoœci, gêstoœci itp.) 2. Kszta³cone kompetencje kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, umiejêtnoœæ uczenia siê. 3. Cele zajêæ blokowych zapoznanie siê z zasad¹ dzia³ania kompasu, wykonywanie kompasu wodnego, opisanie zachowania ig³y magnetycznej w obecnoœci magnesu, metalu, poznanie sposobów wyznaczania kierunku pó³nocnego w nocy, poznanie sposobów wyznaczania kierunku pó³nocnego w dzieñ, wyznaczanie kierunku pó³nocnego przy pomocy kompasu, wykonanie planu sali lekcyjnej w skali. 4. Oczekiwane osi¹gniêcia ucznia strona 4 Po ukoñczeniu lekcji uczeñ: wyjaœni zasadê dzia³ania kompasu, wykona kompas wodny, opisze zachowania ig³y magnetycznej w obecnoœci magnesu, metalu,

wyjaœni, w jaki sposób mo na wyznaczy kierunek pó³nocny bez u ycia kompasu i GPS, wyznaczy kierunek pó³nocny przy pomocy kompasu, wykona plan sali lekcyjnej w skali 1:100. 5. Wykaz pomocy dydaktycznych Lp. Pomoc dydaktyczna do przeprowadzenia eksperymentu Iloœæ sztuk na 2 osoby 1 instrukcja nr 1 Jak dzia³a kompas? 1 2 instrukcja nr 2 Jak wyznaczyæ kierunek pó³nocny bez u ycia kompasu? 1 3 busola lub kompas 1 (je eli to niemo liwe to min 1 na salê) 4 taœma miernicza lub metr i linka (sznurek) 1 5 magnes 1 6 du a ig³a do szycia 1 7 talerzyk lub miseczka (nie mo e byæ metalowa) 1 8 woda 0,5 litra 9 metalowy przedmiot 10 karta pracy 1 11 papier do ksero A4 2 12 koszulki do pakowania materia³ów dla uczniów 1 13 kalkulator 1 Inne materia³y przygotowane przez nauczyciela 1 zapasowe magnesy 2 dodatkowe karty pracy 3 zapasowe o³ówki, gumki, temperówki, linijki strona 5

6. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki, schematy, fotografie, linki do WWW itp.) Czas trwania w min 1 Zapoznanie uczniów z tematem zajêæ. 3 min strona 6 2 Podzia³ uczniów na dwuosobowe zespo³y. Rozdanie uczniom kompletu materia³ów. 3 Zapoznanie siê uczniów z poleceniami zawartymi w karcie pracy. 4 Zapoznanie siê uczniów z instrukcj¹ nr 1 Jak dzia³a kompas? Rozdanie uczniom kart pracy wraz z instrukcj¹ nr 1 i 2. Nauczyciel powinien sprawdziæ, czy wszyscy zrozumieli instrukcjê. 5 Wykonanie æwiczenia nr 1-3. Pomoc uczniom, którzy nie potrafi¹ samodzielnie wykonaæ pracy. 6 Pomiar sali przy pomocy taœmy mierniczej (lub metra oraz linki lub sznurka). Je eli grupa uczniów jest bardzo liczna, mo na im podaæ wymiary sali. 7 Wyznaczanie kierunku pó³nocnego w sali lekcyjnej. Je eli w szkole jest tylko 1 kompas, nale y zorganizowaæ tak pracê uczniów, aby grupy wyznacza³y kierunek pó³nocny w ustalonej kolejnoœci. 8 Wykonanie planu sali lekcyjnej w skali 1:100. Pomoc uczniom, którzy nie potrafi¹ samodzielnie wykonaæ pracy. 9 Wykonanie kompasu wodnego. Sprawdzenie, czy prawid³owo wskazuje kierunek pó³nocny. 10 Sprawdzenie, jak zachowuje siê namagnesowana ig³a w obecnoœci metali, magnesu. Zapisanie obserwacji. 11 Zapoznanie siê z innymi metodami wyznaczania kierunku pó³nocnego wg instrukcji nr 2: Jak wyznaczyæ kierunek pó³nocny bez u ycia kompasu?. Pomoc uczniom, którzy nie potrafi¹ samodzielnie wykonaæ pracy. Pomoc uczniom, którzy nie potrafi¹ samodzielnie wykonaæ pracy. Pomoc uczniom, którzy nie potrafi¹ samodzielnie wykonaæ pracy. 2 min 2 min 5 min 10 min 5 min 5 min 15 min 10 min 10 min 10 min 12 Wykonanie æwiczenia nr 4. 5 min 13 Wype³nienie ankiety, karty samooceny ucznia, analiza kosztów przeprowadzenia æwiczenia. 14 Podanie uczniom tematu nastêpnych zajêæ oraz materia³ów potrzebnych na nastêpna lekcjê. Ca³kowity czas trwania jednostki 5 min 3 min 90 min

7. Obudowa do zajêæ blokowych a) Instrukcja nr 1 Jak dzia³a kompas? b) Instrukcja nr 2 Jak wyznaczyæ kierunek pó³nocny bez u ycia kompasu? c) Klucz odpowiedzi do æwiczeñ 1 4. Instrukcja nr 1 Jak dzia³a kompas? Kompas magnetyczny przyrz¹d s³u ¹cy do wyznaczania kierunku pó³nocnego. Kompas sk³ada siê z lekkiego magnesu (tzw. ig³y magnetycznej) u³o onego na pionowej osi oraz tarczy z podzia³k¹ k¹tow¹ (tzw. ró y kompasowej). Wspó³czesne kompasy wype³nione s¹ p³ynem (zwykle alkoholem), co zapobiega ci¹g³emu drganiu ig³y utrudniaj¹cemu odczyt. W kompasie wykorzystuje siê zjawisko ustawiania siê swobodnie zawieszonego magnesu (ig³y magnetycznej) wzd³u linii pola magnetycznego. Ig³a magnetyczna zwraca siê ku biegunowi magnetycznemu Ziemi i ustawia w linii pó³noc-po³udnie. Magnesy szkolne, w tym i ig³y magnetyczne, malowane s¹ od strony bieguna geograficznego pó³nocnego kolorem niebieskim, a po³udniowego - czerwonym. W rzeczywistoœci biegun geograficzny pó³nocny po³o ony jest blisko bieguna magnetycznego po³udniowego, a biegun geograficzny po³udniowy blisko bieguna magnetycznego pó³nocnego. Kompasy magnetyczne Ÿle dzia³aj¹ w pobli u magnesów i przedmiotów ze stali oraz przewodów przewodz¹cych pr¹d o du ym natê eniu, gdy obiekty te zak³ócaj¹ naturalne pole magnetyczne Ziemi, a w rezultacie zniekszta³caj¹ wskazania kompasu. Do kompasów nie mo na te zbli aæ cia³ silnie naelektryzowanych. Busola to kompas, który posiada dodatkowo urz¹dzenia celownicze, umieszczone na ruchomym pierœcieniu. Czasami w pokrywie busoli umieszczane jest lusterko, które pomaga w jednoczesnym celowaniu i kontrolowaniu wskazañ ig³y magnetycznej. Ze wzglêdu na ró ne po³o enie biegunów magnetycznych i geograficznych, im wiêksza szerokoœæ geograficzna, tym wiêksze odchylenie miêdzy po³udnikiem geograficznym a magnetycznym, wskazywanym przez kompas i dlatego powy ej 85 N lub S przestaj¹ one spe³niaæ swoje zadanie. strona 7

Dla ciekawych trochê historii: W³aœciwoœci ig³y magnetycznej odkryto w Chinach. Chiñczycy u ywali jej w postaci tzw. ³y ki magnetycznej do przepowiedni i wró b. Ig³a magnetyczna mia³a zwykle kszta³t ma³ej rybki p³ywaj¹cej w naczyniu z wod¹. PóŸniej odkryto, e ig³a pozostawiona swobodnie zawsze ustawia siê w linii pó³noc-po³udnie i zaczêto u ywaæ kompasu do nawigacji morskiej. Sta³o siê to ok. IV wieku p.n.e. Pierwsza wzmianka o u yciu w nawigacji ig³y magnetycznej, unosz¹cej siê na wodzie w naczyniu, jest w chiñskiej ksi¹ ce Zhu Yu Pingzhou Ke Tan z 1117, choæ Szen Kua opisa³ kompas juz w 1088 w Meng Ch i Pi T an. W Europie pierwsza wzmianka o igle magnetycznej i jej wykorzystaniu w egludze jest w De naturis rerum (O naturze rzeczy) Alexandra Neckamana, napisanej prawdopodobnie w 1190 roku w Pary u. Prawdziwy kompas (ig³a magnetyczna w pustym pude³ku obracaj¹ca siê na trzpieniu), znany jest w Europie od co najmniej roku 1300. W Chinach w takiej formie znany jest od prze³omu XVI I XVII wieku. Instrukcja nr 2. Jak wyznaczyæ kierunek bez u ycia kompasu? ród³o: http:// pl.wikipedia.org/wiki/kompas_magnetyczny strona 8 W czasie bezchmurnej nocy kierunek pó³nocny mo emy wyznaczyæ przy pomocy Gwiazdy Polarnej. Znajdziemy j¹ z ³atwoœci¹, je eli najpierw odszukamy na niebie gwiazdozbiór Wielkiego Wozu (Wielkiej NiedŸwiedzicy). Odleg³oœæ miêdzy jego tylnymi ko³ami, odk³adany 5-krotnie ku górze i na koñcu tego odcinka natrafiamy na jasn¹ gwiazdê to jest w³aœnie Gwiazda Polarna. Gwiazda Polarna, zwana te Pó³nocn¹, znajduje siê na koñcu dyszla

gwiazdozbioru Ma³ego Wozu (Ma³ej NiedŸwiedzicy). Jej rzut na horyzont wska e dok³adnie pó³noc. W dzieñ mamy do wyboru wiêcej metod. Oto niektóre z nich: 1) Najdok³adniej kierunek pó³nocny mo emy wyznaczyæ przy pomocy gnomonu (palika wbitego prostopadle do powierzchni Ziemi). Gnomon rzuca cieñ, który zmienia swoj¹ d³ugoœæ, w zale noœci od po³o enia S³oñca na niebie. W po³udnie, gdy S³oñce góruje, czyli znajduje siê najwy ej nad horyzontem, jego cieñ jest najkrótszy i skierowany na pó³noc (na pó³kuli pó³nocnej). Metoda ta jest czasoch³onna i mo na j¹ stosowaæ tylko w s³oneczny dzieñ. Wersja dla cierpliwych: Aby wyznaczyæ kierunek pó³nocny przy pomocy gnomonu, przed po³udniem wbijamy w ziemiê pionowo palik. Ze sznurka i patyczka robimy cyrkiel przywi¹zany do palika. Ustawiamy na nim odleg³oœæ równ¹ d³ugoœci cienia i rysujemy okr¹g. Skracaj¹c d³ugoœæ sznurka, rysujemy w jego wnêtrzu kilka mniejszych okrêgów. Obserwujemy koniec strona 9

cienia rzucanego przez gnomon. Gdy dotknie któregoœ z narysowanych kó³, zaznaczamy to miejsce. Obserwujemy zmiany d³ugoœci cienia gnomonu. Cieñ ten bêdzie siê stawa³ coraz krótszy, a do czasu prawdziwego po³udnia s³onecznego. Po tym momencie cieñ gnomonu bêdzie siê wyd³u a³. Kiedy cieñ gnomonu po raz drugi dotknie tego samego okrêgu, zaznaczamy ten punkt. Lini¹ prost¹ ³¹czymy zaznaczone punkty, a nastêpnie odszukujemy œrodek tych odcinków. Wyznaczone œrodki ³¹czymy z miejscem wbicia gnomonu. Otrzymana linia wyznacza kierunek pó³noc po³udnie. Wersja dla leniwych: Cieñ gnomonu wskazuje kierunek pó³nocny o godzinie 12:00 czasu s³onecznego miejscowego. W Polsce na naszych zegarkach jest czas urzêdowy, w zimie œrodkowoeuropejski, a w lecie wschodnioeuropejski. Aby wyznaczyæ kierunek pó³nocny musimy obliczyæ, o której godzinie jest po³udnie s³oneczne w naszej miejscowoœci. Potrzebna jest nam do tego znajomoœæ d³ugoœci geograficznej naszej miejscowoœci. Przyk³ad: Dla miejscowoœci A o d³ugoœci geograficznej 20 E obliczamy: Czas zimowy: W strefie czasu œrodkowoeuropejskiego obowi¹zuje czas po³udnika 15 E. Gdy w tej strefie czasowej zegarki pokazuj¹ 12:00 to na po³udniku 15 E jest 12:00, ale na po³udniku 20 E ju 12:20 czasu s³onecznego. Ró nica d³ugoœci geograficznej miedzy tymi po³udnikami wynosi bowiem 5, co daje ró nicê czasu równ¹ 20 min. (5 *4 min = 20 min). Górowanie S³oñca, czyli po³udnie s³oneczne w miejscowoœci A jest zatem o godzinie 11:40. O tej godzinie cieñ gnomonu wskazuje dok³adnie pó³noc. Czas letni: W strefie czasu wschodnioeuropejskiego obwi¹zuje czas po³udnika 30 E. Gdy na po³udniku 30 E jest godzina 12:00 to w miejscowoœci A jest dopiero godzina 11:20 czasu s³onecznego. Po³udnie s³oneczne bêdzie dopiero za 40 minut, gdy zegarki wska ¹ godzinê 12:40. Metody o mniejszej dok³adnoœci: 1) O godzinie 6:00 S³oñce jest dok³adnie na wschodzie, o 12:00 na po³udniu, a o 18:00 na zachodzie, oczywiœcie wg czasu s³onecznego. O godz. 9:00 jest na po³udniowym wschodzie, a o 15:00 na po³udniowym zachodzie. strona 10 2) Metoda z zegarkiem (ze wskazówkami): Wycelowaæ wskazówk¹ godzinow¹ w kierunku S³oñca (mo na sobie pomóc przy tym cieniem zapa³ki przystawionej do czubka wskazówki). K¹t zawarty miedzy t¹ wskazówk¹, a cyfr¹ 12 na tarczy zegarka, dzielimy na po³owê. Linia podzia³u wskazuje kierunek po³udniowy. Pamiêtajmy jednak, e aby ta metoda by³a dok³adna, powinniœmy pos³u yæ siê czasem miejscowym, czyli wyznaczonym dla miejscowego po³udnika geograficznego.

Jak przejœæ na czas s³oneczny miejscowy z urzêdowego patrz metoda z gnomonem, wersja dla leniwych. 3) Kierunek pó³nocny mo na te okreœliæ obserwuj¹c g³azy, kamienie lub pnie drzew, które czêsto pokryte s¹ mchami i porostami (organizmy cieniolubne) w³aœnie od strony pó³nocnej. Wa ne jest, aby znaleÿæ samotne drzewo - w gêstym lesie mo e siê zdarzyæ, e mech bêdzie wystêpowa³ z ka dej strony pnia czy kamienia. 4) S³oje drzew s¹ szersze od po³udnia, podobnie ga³êzie zazwyczaj obficiej rosn¹ od po³udnia. 5) Mrowisko jest zak³adane najczêœciej od po³udniowej strony pnia. Mrowisko od strony pó³nocnej jest bardziej nachylone, ni od strony po³udniowej. Strona po³udniowa jest bardziej p³aska z tego powodu, aby promienie s³oneczne mog³y bardziej nagrzaæ ca³e mrowisko. 6) Ptaki zwykle buduj¹ swoje domki w taki sposób, aby wejœcie do nich znajdowa³o siê po stronie wschodniej. strona 11

Klucz odpowiedzi Æwiczenie 1 Ka dy magnes ma dwa bieguny: pó³nocny i po³udniowy. Biegun pó³nocny oznacza siê umownie liter¹ N (N/S) i kolorem...niebieskim (niebieskim/czerwonym), natomiast biegun po³udniowy liter¹ S (N/S) i kolorem...czerwonym (niebieskim/ czerwonym). Ig³a magnetyczna kompasu (busoli) wskazuje swoim biegunem pó³nocnym po³udniowy (pó³nocny/po³udniowy) biegun magnetyczny. Æwiczenie 2 Æwiczenie 3 SE Æwiczenie 4. Cieñ gnomonu wskazuje pó³noc w po³udnie s³oneczne wg czasu s³onecznego. W miejscowoœci po³o onej w Polsce na d³ugoœci geograficznej 17 E po³udnie s³oneczne jest o godzinie: A) w zimie: 17 E - 15 E = 2 2 * 4 min = 8 min ró nicy czasu. 12:00 8 min = 11:52 B) w lecie: 30 E - 17 E = 13 13 * 4 min = 52 min ró nicy czasu. 12:00 + 52 min = 12:52 8. Literatura uzupe³niaj¹ca, zalecana podrêczniki i artyku³y strona 12 1) Fizyka 2. Podrêcznik dla gimnazjum B. G³adyszewskiej, L. G³adyszewskiego i F. Jaœkowskiego wydawnictwa WSiP S.A. 2) http://pl.wikipedia.org/wiki/kompas_magnetyczny

Karta pracy grupy Nazwisko i imiê:... Nazwisko i imiê:... Temat zajêæ: Jak wyznaczyæ kierunek pó³nocny? 1. Celem zajêæ jest zapoznanie siê z metodami wyznaczania kierunku pó³nocnego oraz wykonanie planu sali lekcyjnej. 2. Do okreœlania kierunku pó³nocnego s³u y kompas lub busola, a tak e GPS. Zapoznajcie siê z instrukcj¹ nr 1 Jak dzia³a kompas?, a póÿniej wykonajcie æwiczenia nr 1 3. Æwiczenie nr 1. Uzupe³nijcie zdania wybieraj¹c prawid³owy wyraz lub symbol: Ka dy magnes ma dwa bieguny: pó³nocny i po³udniowy. Biegun pó³nocny oznacza siê umownie liter¹... (N/S) i kolorem... (niebieskim/czerwonym), natomiast biegun po³udniowy liter¹... (N/S) i kolorem... (niebieskim/czerwonym). Ig³a magnetyczna kompasu (busoli) wskazuje swoim biegunem pó³nocnym... (pó³nocny/po³udniowy) biegun magnetyczny. Æwiczenie nr 2. Znaj¹c po³o enie kierunku pó³nocnego, mo emy wyznaczyæ tak e pozosta³e kierunki œwiata. Na rysunku, przedstawiaj¹cym ró ê wiatrów, wpiszcie kierunki œwiata, stosuj¹c miêdzynarodowe symbole. W legendzie wpiszcie przy symbolach ich polskie nazwy. Uwaga: kierunek poœredni pomiêdzy pó³noc¹ a wschodem to pó³nocny-wschód, a nie wschodnia pó³noc. Nazwy kierunków poœrednich zawsze zaczynaj¹ siê od kierunku S lub N. strona 13

Æwiczenie nr 3: Czy spotkaliœcie siê z nazw¹ azymut? Azymut to k¹t zawarty pomiêdzy kierunkiem pó³nocnym a kierunkiem marszu. Przy okreœlaniu azymutu w terenie przydatna jest busola. Podajcie, w jakim kierunku œwiata musi udaæ siê turysta, który wyruszy³ ze schroniska na azymut 135. Odp.... 3. Przy pomocy taœmy mierniczej lub metra dokonajcie pomiaru sali, w której s¹ prowadzone zajêcia. Zapiszcie swoje wyniki. 4. Korzystaj¹c z kompasu, wyznaczcie kierunki œwiata w sali, w której s¹ prowadzone zajêcia. 5. Na kartce papieru A4 wykonajcie plan Waszej sali lekcyjnej, w skali 1:100. Rysunek sali na wykonanym przez Was planie musi byæ prawid³owo zorientowany, zgodnie z kierunkami œwiata. Górna krawêdÿ kartki, na której wykonaliœcie rysunek, musi wskazywaæ pó³noc. 6. Wykonajcie kompas wodny: Bêd¹ potrzebne: g³êboki talerzyk lub spodek, trochê wody, ig³a do szycia, kawa³ek papieru, chusteczki higienicznej lub cienkiego styropianu, magnes. strona 14 Do talerzyka wlewamy wodê. Chwytamy ig³ê i przesuwamy po niej magnesem, trzymanym w drugiej d³oni. Ruchy pocierania wykonujemy ca³y czas w jednym kierunku, wracaj¹c do pocz¹tkowego po³o enia po zatoczeniu szerokiego ³uku, tak aby magnes by³ wówczas daleko od ig³y. Nastêpnie wpinamy ig³ê w ma³y kawa³ek papieru (lub styropianu) i umieszczamy na wodzie. Ig³a bêdzie siê obracaæ wraz z papierkiem, a u³o y siê w linii pó³noc po³udnie. Pamiêtajmy, e im wiêkszy papierek u yjemy, tym bardziej utrudnimy igle poruszanie siê.

7. Czy Wasz kompas dzia³a prawid³owo? Jeœli nie, wykonajcie æwiczenie jeszcze raz. 8. SprawdŸcie, jak zachowuje siê kompas wodny w obecnoœci magnesu oraz przedmiotu metalowego. Zapiszcie swoje obserwacje. 9. Zapoznajcie siê z innymi metodami wyznaczania kierunku pó³nocnego w terenie. Skorzystajcie z instrukcji nr 2 Jak wyznaczyæ kierunek pó³nocny bez u ycia kompasu? Æwiczenie 4. Korzystaj¹c z metody wyznaczania kierunku pó³nocnego przy pomocy gnomonu wersja dla leniwych, obliczcie o której godzinie cieñ gnomonu wskazuje pó³noc w miejscowoœci po³o onej w Polsce na d³ugoœci geograficznej 17 E. Lp. Pomoc dydaktyczna do przeprowadzenia eksperymentu dla grupy dwuosobowej Iloœæ sztuk Cena jednostkowa Cena ³¹czna 1 ksero Instrukcji nr 1 Jak dzia³a kompas? 1 10 gr 10 gr 2 ksero Instrukcji nr 2 Jak wyznaczyæ kierunek pó³nocny bez u ycia kompasu? 1 20gr 20gr 3 ksero karty pracy 1 30 gr 30 gr 4 kartki A4 2 2 gr 4 gr 5 koszulki do pakowania materia³ów dla uczniów 1 7 gr 7 gr Suma kosztów 71 gr strona 15

Szacunkowy koszt pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt 1 Wykonanie æwiczenia nr 1 3. 0,25 2 0,5 15 7,5 2 Pomiar sali. 0,1 2 0,2 15 3,0 3 Wyznaczanie kierunku pó³nocnego w sali lekcyjnej. 4 Wykonanie planu sali lekcyjnej w skali 1:100. 5 Wykonanie kompasu wodnego. 6 Zapoznanie siê z innymi metodami wyznaczania kierunku pó³nocnego. 7 Wykonanie æwiczenia nr 4. 0,1 2 0,2 15 3,0 0,25 2 0,5 15 7,5 0,52 2 0,64 15 9,6 0,16 2 0,32 15 4,8 0,1 2 0,2 15 3,0 Suma: 38,4 10. Zaproponujcie, w jaki sposób mo na zmniejszyæ koszty æwiczenia: 11. Wype³nion¹ kartê oddajcie nauczycielowi. strona 16

9. Ankieta ewaluacyjna zajêæ Lp. Pytanie do ucznia Tak Raczej tak Trudno powiedzieæ Nie Zdecydowanie nie 1 Czy na dzisiejszych zajêciach nauczy³eœ siê jak dzia³a kompas? 2 Czy po dzisiejszych zajêciach bêdziesz potrafi³ wykonaæ kompas wodny? 3 Czy po dzisiejszych zajêciach bêdziesz potrafi³ wymieniæ kilka metod wyznaczania kierunku pó³nocnego bez u ycia kompasu? 3 Czy zadanie, które wykonywa³eœ dziœ na zajêciach, by³o dla Ciebie za trudne? 4 Czy na wykonanie zadañ powinno byæ przeznaczone wiêcej czasu? 6 Je eli uwa asz, e mo na coœ zmieniæ, ulepszyæ w tych zajêciach napisz tutaj:......... 10. Karta samooceny ucznia Okreœl w procentach wk³ad pracy ka dego uczestnika waszej grupy w poszczególnych æwiczeniach. Rodzaj czynnoœci Ja Partner Wykonanie æwiczeñ 1-3. Pomiar sali. Wyznaczanie kierunku pó³nocnego w sali lekcyjnej. Wykonanie planu sali lekcyjnej w skali 1:100. Wykonanie kompasu wodnego. Zapoznanie siê z innymi metodami wyznaczania kierunku pó³nocnego i wykonanie æwiczenia nr 4. strona 17