Tomasz Bajkowski Agnieszka Nowakowska Tomasz Sosnowski
To zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą. W takiej grupie istnieje trwała struktura i względnie jednolity system norm i wartości. Grupa społeczna z reguły podlega pewnym procesom; Jest też siecią wzajemnych powiązań, relacji, zależności, polem konfliktów, sympatii, wywierania wpływu. Grupę łączy z reguły świadomie lub nieświadomie jakiś CEL.
Grupa to zbiór jednostek, które: Wchodzą ze sobą w interakcje i współpracę W określony sposób zależą od siebie Zebrały się, aby osiągnąć wspólny cel Starają się zaspokoić swoje cele poprzez bycie grupą Zachowania są regulowane przez role i normy Wpływają na siebie nawzajem
W szkole pośród uczniów nieustannie toczy się proces formowania się, a także przeobrażania się i modyfikacji grup. Grupąmoże być klasa szkolna, paczka uczniowska lub zespół uprawiający razem pozalekcyjnie tę samą dyscyplinę sportową. W procesie tworzenia się grupy ważne jest to, kto znajduje się poza nią, kto jest wykluczony. To może nieść ze sobą negatywne konsekwencje. Często przynależno ność do grupy oznacza, że traktuje się osoby znajdujące się poza nią w sposób antypatyczny: z niechęcią, a czasem nawet wrogością (np. uczniów innej klasy, osoby innej narodowości).
W grupach dochodzi do szeregu procesów, mających wpływ na jednostki: 1/ Faworyzacja swoich swoich (preferowanie osób należących do tej samej grupy) Większa sympatia w stosunku do członków własnej grupy, silniejsza więź miedzy członkami grupy, więcej pochwał i nagród dla swoich 2/ Defaworyzacja obcych obcych Słabsza sympatia, a nawet wrogość do osób spoza grupy własnej, niekorzystny podział np. dóbr. 3/ Stereotypizacja w postrzeganiu obcych obcych Generalizowanie i niedostrzeganie różnorodności osób z grupy obcej. Spostrzeganie grupy obcej jako jednorodnej masy
Najważniejsze cele istnienia grupy: 1/ Wykonywanie zadań, rozwiązywanie problemów, których nie można zrealizować indywidualnie 2/ Zaspokajanie potrzeby przynależności Grupa ma potencjał pozytywny (zjawiska pozytywne) i negatywny (zjawiska negatywne). Grupa może mieć wpływ konstruktywny na członków i destrukcyjny. Należy zatem rozpoznać pozytywne i negatywne aspekty grupy i wspierać lub eliminować określone zjawiska.
Grupa zapewnia osobom do niej należącym szereg profitów psychologicznych: 1/ Wsparcie (emocjonalne, materialne, informacyjne) 2/ Tożsamość społeczna (własne miejsce w systemie społecznym) 3/ Pozytywna samoocena wynikająca z identyfikacji z grupą 4/ Zaspokojenie potrzeb i celów niemożliwych do realizacji w pojedynkę
Przynależność do grupy wiąże się z szeregiem potencjalnych zagrożeń: 1/ Utrata indywidualności, zagrożenie autonomii 2/ Konieczność kompromisowych rozwiązań (rezygnacja z własnych celów na rzecz celów grupy) 3/Realizacja celów sprzecznych z systemem wartości jednostki) 4/ Surowe kary w przypadku niepodporządkowania się normom grupy
O chęci przynależności do konkretnej grupy decyduje kilka czynników: 1/ Atrakcyjność grupy Ludzie starają się przystąpić do grup, w których uczestnictwo będzie dla nich maksymalnie nagradzające i sprzyjające. 2/ Zmiany w pojmowaniu siebie Członkostwo w grupie wprowadzone do definicji siebie jako element tożsamości (Ja - członek danej grupy) Wzrost poziomu samooceny grupa zwiększa prestiż społeczny
1/ Faza orientacji Osoby są dla siebie na ogółmiłe, gdyż chcą się na początku procesu dobrze zaprezentować. Następuje przyglądanie się sobie, oswajanie się, sprawdzanie się, szukanie podobieństw, rozpoczęcie procesu określania swego miejsca w grupie. 2/ Faza konfliktowa Następuje badanie granic psychologicznych, docieranie się wzajemne poprzez nieporozumienia i spory. Lęk, postawy obronne, opór, walka o władzę, spadek motywacji. Koncentracja jednostek na własnych problemach, unikanie grupy.
3/ Faza normatywna Po fazie konfliktów i wzajemnego docierania się grupa jest w stanie ustalić zespołowo normy grupowe, kluczowe dla dalszego funkcjonowania. Dzięki temu grupa uzyskuje spójność, poczucie wspólnej tożsamości i wspólnego celu. 4/Faza produktywna ( (współpracy pracy) Jest to faza tzw. właściwa, w której możliwa jest rzeczywista wspólna praca i współpraca. Grupa ma już ustalony wspólny cel i normy, dzięki temu panuje pozytywna, dobra atmosfera. Ustalone są i zaakceptowane są role grupowe poszczególnych członków oraz przywództwo. 5/ Faza rozstania Grupa się rozpada, ponieważ zdołała osiągnąć swoje cele, albo członkowie stracili zainteresowanie grupą i nie widzą sensu w dalszej przynależności.
Normy tworzone przez grupę Normy określająmniej lub bardziej precyzyjne reguły, według których członkowie grupy powinni się zachowywać. Stanowią podstawy wzajemnych oczekiwań członków grupy. Normy to również wartości ważne i akceptowane przez członków grupy. Cel istnienia norm grupowych: 1/ Pomagają jednostce odnaleźć porządek w środowisku; 2/ Środek regulacji zachowania grupy; 3/ Ułatwiają osiąganie celów grupy i wyrażanie tożsamości grupowej; 4/ Umożliwiają szybkie wykluczanie osób nierespektujących norm.
Typy struktur społecznych w grupach 1. Struktura komunikacji (za pośrednictwem lidera lub komunikacja wszystkich na równych prawach) 2. Struktura przywództwa w grupie - styl autorytarny - styl demokratyczny (orientacja na ludzi, a nie na zadania) - styl liberalny 3. Struktura socjometryczna (relacje wzajemne i potrzeby psychologiczne)
Rola grupowa oczekiwania grupy wobec osoby Dwie podstawowe role zachowania instrumentalne i zachowania ekspresyjne 1/ Specjaliści zadaniowi ( od pomysłów, osoby szanowane) 2/ Specjaliści społeczno eczno-emocjonalni emocjonalni (osoby lubiane) Zróżnicowanie ról = podział pracy Osiąganie grupowego celu Zaprowadzenie porządku w życiu grupy Rola stanowi część tożsamości jednostki
1/ Sprawowanie kontroli; zdolność do spowodowania, By ktoś wykonał to, co ty chcesz, By stało się tak, jak ty chcesz, By stało się w taki sposób, jak sobie życzysz. 2/ Władza związana z pozycją (np. nauczyciela) Dysponowanie nagrodami Dysponowanie karami Władza z nadania (legitymizacja) 3/ Władza związana z osobą Władza ekspercka Władza poprzez wykorzystywanie czyjegośpragnienia do identyfikowania się z władzą
Przymus Zdolność wymierzania kar za złe wykonanie zadań lub niepodporządkowanie się nakazom; niska satysfakcja z wykonywanych działań, obniżenie poczucia własnej wartości. Nagradzanie Możliwość nagradzania podnosi poczucie własnej wartości po obu stronach, podwyższa produktywność, nie sprzyja wytworzeniu poczucia sprawstwa (spadek motywacji wewnętrznej członków grupy) Prawomocność Przekonanie, że przywódca ma określone prawa i obowiązki, z których wynikają prawa podwładnych
Fachowość Kompetencje, wiedza i umiejętności przywódcy; sprzyja satysfakcji i zaangażowaniu, rodzi dystans Akceptacja Poczucie, że przywódca ma pozytywny stosunek do członków grupy; grupa szanuje i podziwia przywódcę; buduje dobre relacje Dostęp do informacji Do takich informacji, które stawiajączłonków grupy w negatywnym świetle; także kluczowe informacje związane z funkcjonowaniem grupy; brak zaufania interpersonalnego
Teorie cech kierowniczych Teorie behawioralne Teorie komplementarne (atrybucja sytuacyjna) Autorytet władzy Administracyjny (formalny) Profesjonalny (nieformalny) Charyzmatyczny (nieformalny)
Dla nastolatka bardzo ważne i kluczowe dla kształtowania samooceny, tożsamości i osobowości jest m.in.: 1/ poczucie przynależności do grupy rówieśniczej, 2/ budowanie swojej pozycji w grupie, 3/ odczuwanie wsparcia społecznego, jakie daje przynależność do grupy, 4/ uczenie się pozytywnych norm grupowych, takich jak np. lojalność, współpraca, pomoc, solidarność,
Nauczyciele i rodzice powinni być świadomi roli, a także pozytywnych i negatywnych stron przynależności grupowej dla dorastającego człowieka. Mogą i powinni wykorzystywać w swojej pracy potencjał pozytywny, jaki może dać nastolatkom grupa, a niwelować w miarę możliwości negatywne skutki przynależności do grup np. o charakterze destrukcyjnym lub patologicznym.