Regulacja sektora transportu kolejowego zagadnienia wprowadzające Łukasz Gołąb Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Katedra Publicznego Prawa Gospodarczego e-mail: l.golab@uksw.edu.pl
Specyfika funkcjonowania sektora transportu kolejowego rola transportu kolejowego w gospodarce; sieciowy (infrastrukturalny) charakter transportu kolejowego; infrastruktura kolejowa jako monopol naturalny; określenie roli i miejsca transportu kolejowego w strukturze transportu danego kraju jako decyzja polityczna; konkurencja międzygałęziowa z pozostałymi środkami transportu transport kolejowy a środowisko naturalne; zagwarantowanie bezpieczeństwa technicznego infrastruktury kolejowej; zapewnienie interoperacyjności kolei europejskich.
Transport kolejowy jako przedmiot regulacji prawnej pojęcie transportu; pojęcie transportu kolejowego; transport kolejowy jako sektor; pojęcie prawa transportu kolejowego: a. prawo transportu kolejowego w znaczeniu wąskim; b. prawo transportu kolejowego w znaczeniu szerokim.
Podstawy prawne regulacji sektora transportu kolejowego Źródła prawa transportu kolejowego: międzynarodowe prawo transportu kolejowego; unijne prawo transportu kolejowego: a. prawo pierwotne; b. prawo wtórne; polskie (krajowe) prawo transportu kolejowego: a. prawo transportu kolejowego w znaczeniu wąskim; b. prawo transportu kolejowego w znaczeniu szerokim.
Podstawy prawne regulacji sektora transportu kolejowego na poziomie międzynarodowym system berneński oparty o przyjętą w 1980 r. konwencję o międzynarodowym przewozie kolejami (COTIF). Sama konwencja reguluje wyłącznie stosunki między państwami-stronami utrzymującymi wspólną komunikację kolejową oraz powołuje Organizację Międzyrządową dla Międzynarodowych Przewozów Kolejami (OTIF). Sygnatariuszami COTIF są państwa europejskie (z wyjątkiem państw należących do WNP), Afryki Płn. i Bliskiego Wschodu; system warszawski umowa o międzynarodowej komunikacji osobowej (SMPS) i umowa o międzynarodowej kolejowej komunikacji towarowej (SMGS); regulują transport kolejowy z byłymi republikami radzieckimi, państwami tzw. byłego bloku wschodniego oraz niektórymi państwami azjatyckimi (Iran, Mongolia, Chiny, Korea Płn., Wietnam); umowy dwustronne.
Podstawy prawne regulacji sektora transportu kolejowego na poziomie UE Prawo pierwotne: tytuł VI ( Transport ) części trzeciej (art. 90-100) TFUE jako podstawy prawne unijnej polityki transportowej; transport kolejowy obok transportu drogowego i śródlądowego regulowany jest na poziomie unijnym zarówno przepisami prawa pierwotnego, jak i przepisami prawa wtórnego; regulacje TFUE adresowane są zarówno do instytucji UE, państw członkowskich, jak i jako jedne z nielicznych przepisów TFUE bezpośrednio do podmiotów prywatnych, tj. przewoźników kolejowych, w zakresie nałożonego na nich w art. 95 ust. 1 TFUE zakazu dyskryminacji usługobiorców z innych państw członkowskich UE
Geneza regulacji prawnej sektora transportu kolejowego na poziomie UE Prawo wtórne: dyrektywa 91/440/EWG Rady z 29.07.1991 r. w sprawie rozwoju kolei wspólnotowych; dyrektywa Rady 95/18/WE z 19.06.1995 r. w sprawie wydawania licencji przedsiębiorstwom kolejowym; I pakiet kolejowy: dyrektywa 2001/12/WE, dyrektywa 2001/13/WE, dyrektywa 2001/14/WE oraz dyrektywa 2001/16/WE; II pakiet kolejowy: dyrektywa 2004/49/WE, dyrektywa 2004/50/WE, dyrektywa 2004/51/WE oraz rozporządzenie (WE) nr 881/2004; III pakiet kolejowy: dyrektywa 2007/58/WE, dyrektywa 2007/59/WE, rozporządzenie 1370/2007/WE oraz rozporządzenie 1371/2007/WE;
Geneza regulacji prawnej sektora transportu kolejowego na poziomie UE Prawo wtórne cd.: IV pakiet kolejowy: trwają prace zmierzające do przyjęcia IV pakietu kolejowego, którego rozwiązania zmierzać mają do ułatwienia nowym podmiotom wchodzenia na rynek, zwiększenia innowacji i efektywności w sektorze transportu kolejowego warunkujących z kolei lepszy stosunek jakości usług kolejowych do ich ceny, a także zmierzać do zapewnienia sprawiedliwego dostępu do infrastruktury kolejowej zarządzanej przez posiadających większy zakres niezależności finansowej i operacyjnej zarządców infrastruktury; dyrektywa 2012/34/UE PE i Rady z 21.11.2012 r. w sprawie utworzenie jednolitego europejskiego obszaru kolejowego (tzw. recast I pakietu kolejowego; dyrektywa uchyla wielokrotnie nowelizowane dyrektywy 91/440/EWG, 95/18/WE i 2001/14/WE).
Regulacja prawna sektora transportu kolejowego na poziomie krajowym Prawo transportu kolejowego w znaczeniu wąskim: ustawa z 28.3.2003 r. o transporcie kolejowym; ustawa z 08.09.2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego Polskie Koleje Państwowe ; ustawa z 16.12.2005 r. o Funduszu Kolejowym; akty wykonawcze do ustaw (46 aktów wykonawczych do ustawy o transporcie kolejowym)
Regulacja prawna sektora transportu kolejowego na poziomie krajowym Prawo transportu kolejowego w znaczeniu szerokim: ustawa z 16.12.2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym; ustawa z 16.12.2005 r. o finansowaniu infrastruktury transportu lądowego ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej; ustawa z 16.2.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów; ustawa z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego ustawa z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny; ustawa z 15.11.1984 r. Prawo przewozowe; ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego.
Cele regulacji sektora transportu kolejowego Wprowadzenie i rozwój konkurencji w sektorze transportu kolejowego; Zagwarantowanie świadczenia kolejowych usług powszechnych; Zagwarantowanie bezpieczeństwa technicznego infrastruktury kolejowej; Rozwój jednolitego europejskiego obszaru kolejowego interoperacyjność kolei europejskich
Zasadnicze obszary regulacji sektora transportu kolejowego Dostęp do rynku Dostęp do infrastruktury oraz opłaty za korzystanie z infrastruktury kolejowej Zasady prowadzenia ruchu kolejowego Warunki techniczne eksploatacji pojazdów kolejowych Warunki zapewnienia interoperacyjności systemu kolei Planowanie rozwoju infrastruktury kolejowej Warunki zapewnienia bezpieczeństwa na obszarze kolejowym Przewozy kolejowe o charakterze użyteczności publicznej
Instrumenty prokonkurencyjnej regulacji sektora transportu kolejowego Licencjonowanie działalności gospodarczej w sektorze transportu kolejowego licencja jako instrument regulacji? Unbundling w sektorze transportu kolejowego Dostęp stron trzecich do infrastruktury kolejowej Konieczność zapewnienia świadczenia usług publicznych w sposób, który w możliwie najmniejszym stopniu zaburzałby warunki konkurowania uczestników rynku transportu kolejowego
Licencjonowanie działalności gospodarczej w sektorze transportu kolejowego Art. 75 ust. 3 pkt 2 u.s.d.g. jako podstawa prawna licencjonowania działalności gospodarczej w sektorze transportu kolejowego Zakres obowiązku uzyskania licencji art. 43 ust. 1 u.t.k. - wyłączenia: art. 44 u.t.k. oraz art. 3 u.t.k. Licencja tymczasowa art. 43 us. 4a u.t.k. Organ licencyjny Prezes UTK art. 45 u.t.k. Przesłanki udzielenia licencji art. 46-47 u.t.k. - fakultatywna odmowa udzielenia licencji art. 47 ust. 4 u.t.k.
Licencjonowanie działalności gospodarczej w sektorze transportu kolejowego cd. Fakultatywna decyzja o ponownym przedłożeniu licencji do zatwierdzenia art. 51a ust. 1 u.t.k. Obligatoryjne wezwanie do ponownego przedłożenia licencji do zatwierdzenia art. 51a ust. 2 u.t.k. Fakultatywna decyzja o ponownym przedłożeniu licencji do zatwierdzenia lub jej zawieszeniu art. 51a ust. 3 u.t.k. Obligatoryjne zawieszenie licencji art. 52 ust. 1a u.t.k.
Licencjonowanie działalności gospodarczej w sektorze transportu kolejowego cd. Odmowa udzielenia, cofnięcie, zawieszenie lub zmiana zakresu licencji ze względu na zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa albo innego ważnego interesu publicznego art. 51 u.t.k. Obligatoryjne cofnięcie licencji art. 52 ust. 2 u.t.k. Zmiana licencji art. 52 ust. 4 u.t.k. Problematyka charakteru prawnego decyzji o udzieleniu licencji
Unbundling w sektorze transportu kolejowego I. Podstawowe założenia unbundlingu i jego znaczenie dla regulacji sektora transportu kolejowego. II. Rodzaje unbundlingu w sektorze transportu kolejowego: a. unbundling księgowy (rachunkowy); b. unbundling prawny; c. unbundling funkcjonalny; d. unbundling własnościowy.
Dostęp stron trzecich do infrastruktury kolejowej I. Istota i znaczenie dostępu stron trzecich do infrastruktury kolejowej; II. Podstawy prawne obowiązku udostępniania infrastruktury kolejowej; III. Problematyka definicji infrastruktury kolejowej; IV. Zakres obowiązku udostępniania infrastruktury kolejowej: a. wyłączenie z art. 36 u.t.k.; b. przesłanki uzasadnionej odmowy udostępnienia infrastruktury kolejowej z 5 rozporządzenia dostępowego; c. art. 29 ust. 1b u.t.k. jako podstawa odmowy udostępniania urządzeń związanych z obsługą pociągów oraz świadczenia obsługi pociągów.
Dostęp stron trzecich do infrastruktury kolejowej cd. V. Umowa jako instrument realizacji prawa dostępu do infrastruktury kolejowej: a. Uwagi wstępne; b. Obowiązek kontraktowania jako ograniczenie swobody zawierania umów c. Ograniczenie swobody wyboru kontrahenta; d. Ograniczenie swobody kształtowanie treści umowy; e. Ograniczenie swobody wyboru formy umowy; VI. Rozstrzyganie sporów związanych z zawieraniem umów o udostepnienie infrastruktury kolejowej;
Kalkulacja cen i stawek opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej znaczenie prawidłowo ukształtowanego systemu opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej; zasady obliczania opłaty podstawowej i opłat dodatkowych art. 33 ust. 1 5a, 11 u.t.k.; zasady prewencyjnego zatwierdzania opłat przez Prezesa UTK art. 33 ust. 7 8 u.t.k.; zasady przyznawania przez zarządców ulg w opłacie podstawowej art. 34 ust. 2 2a i art. 38b u.t.k. konieczność podjęcia dalszych prac legislacyjnych nad zmianami w systemie opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej w związku z wyrokiem TSUE z 30.5.2013 r. w sprawie C-512/10 Komisja Europejska v. Polska.
Dziękuję za uwagę Łukasz Gołąb asystent, Katedra Publicznego Prawa Gospodarczego Wydział Prawa i Administracji Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie www.wpia.uksw.edu.pl