Komunikacja interpersonalna to psychologiczny proces, dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje w bezpośrednim kontakcie z inną osobą. Komunikacja interpersonalna charakteryzuje się określonym procesem i dynamiką.
Proces nadawania komunikatów można ująć następująco: określony bodziec, a więc słowo, treść, mimika gestpowodują pojawienie się u człowieka pewnych myśli i stanów uczuciowych- nazywanych intencjami, które pragnie on następnie wyrazić na zewnątrz. Intencje te bywają przez podmiot uświadamiane lub nie. Bywa i tak, że trudno dowiedzieć się co inny człowiek naprawdę czuje.
Uczucia bywają źle zrozumiane głównie z trzech powodów: 1.niejasność niewerbalnego komunikatu 2.jego sprzeczność z komunikatem werbalnym 3.własna interpretacja odbiorcy
Aby porozumiewać się efektywnie trzeba: CZUĆ, SŁUCHAĆ I MÓWIĆ. Prawdopodobnie najsilniejszym narzędziem jakim dysponujemy w sytuacjach trudnych jest DOBRE SŁUCHANIE. Beverly Cole
100% pomyślane 80% powiedziane 60% usłyszane 40% zagubione 1. Niewystarczająca wiadomość. 20% wykorzystane, zapamiętane, zrozumiane 2. Dobór nieodpowiednich słów, gestów, obrazów 3. Zakłócenia w przekazie wiadomości (czy wiadomość na pewno dotarła do odbiorcy?) 4. Niepoprawna interpretacja wiadomości 5. Relacje międzyludzkie (czynniki osobiste)
Kanały komunikowania Mowa 20 % Skojarzenia Język, dobór słów Budowa zdania Sposób wypowiedzi 30 % Intonacja, siła, tempo mowy, przerwy, wysokość głosu, artykulacja, dialekt Mowa ciała 50 % Mimika, gestykulacja, postawa, skojarzenie, zapach, ubiór, wygląd, dystans
Bariery komunikacyjne to wszystko to, co zakłóca efektywne porozumienie pomiędzy nadawcą a odbiorcą komunikatu. Mianem barier komunikacyjnych określa się wszystkie czynniki, które utrudniają zrozumienie przekazu zawartego w wypowiedzi.
Możemy wyróżnić dwie grupy barier komunikacyjnych: 1. O charakterze fizycznym i psychologicznym. 2. Bariery wewnętrzne ( są wynikiem naszych emocji, problemów z zaufaniem, czy też zakłóceń w rozszyfrowaniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych).
Różnice kulturowe- nieznajomość kultury, obyczajów, tradycji czy nawet języka naszego partnera w komunikacji Brak umiejętności decentracji- większość osób nie potrafi wczuć się w sytuację mówiącego. Aby komunikacja była skuteczna konieczne jest przyjęcie perspektywy mówiącego.
Utrudnienia percepcyjne- efektywna komunikacja jest również zagrożona w przypadku, gdy coś zakłóca naszą percepcję, czyli postrzeganie innych ludzi (np. zbyt szybka i niewyraźna artykulacja, głośna muzyka, zła pogoda). Stereotypy- bariera ta powstaje w skutek tego, iż wartościujemy naszych partnerów w komunikacji ze względu na ich status.
Wybiórczość uwagi - to zakłócenie jest skutkiem nie skupiania się na całości wypowiedzi naszego współrozmówcy tylko na jakimś pojedynczym fakcie. Przez co słuchacz nie dostrzega innych tematów poruszanych przez nadawcę. Samopoczucie- duże znaczenie odgrywają tutaj uwarunkowania psychologiczne ludzi komunikujących się. Poglądy są zazwyczaj stałe i ogólne, ale nasz stan psychofizyczny w bardzo dużym stopniu zmienia naszą ocenę zdarzeń.
Bariery wewnętrzne są wynikiem naszych emocji, problemów z zaufaniem, czy też zakłóceń w rozszyfrowaniem komunikatów werbalnych i niewerbalnych): Osądzanie- jest wynikiem narzucania własnych opinii innym, a także proponowania im rozwiązań skutecznych u innych osób, nie uwzględniając problemów samego zainteresowanego.
Decydowanie za innych- bariera ta jest wynikiem próby decydowania w danych sytuacjach za innych. Powoduje to w naszym współrozmówcy powstanie uległości. Wynikiem takich działań jest ograniczona, przez naszego rozmówcę otwartość i szczerość wypowiedzi. Uciekanie od cudzych problemów- występuje wtedy, gdy nie poświęcamy dostatecznie dużo uwagi osobie, która na nas polega. Nie uwzględniamy jej problemów czy emocji.
Blokady językowe- mają charakter nieświadomy i świadomy, który może doprowadzić do obniżenia wartości naszego współrozmówcy. W tym typie zakłóceń, w działaniu rozmówcy przejawia się: wtrącanie do wypowiedzi zwrotów w językach obcych, stosowanie kodów lub szyfrów, umówionych i znanych tylko wybranym osobom w grupie, używanie wulgaryzmów, nie akceptowanych przez nas, stosowanie tzw. zabójczych frazesów.
Wszystkie wymienione bariery mogą spowodować różne stany emocjonalne u naszego rozmówcy, min.: opór lub bunt, złość, agresję, bezsilność, frustrację, poczucie niskiej wartości, spadek motywacji, poczucie braku zainteresowania.
Żeby komunikacja interpersonalna była poprawna należy zdawać sobie sprawę z istnienia owych barier. Można wówczas panować nad naszymi wypowiedziami i dzięki temu nie wpływać negatywnie na naszego rozmówcę.
Epizod maniakalny (F 30) Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (F 31) Epizod depresyjny (F 32) Zaburzenia depresyjne nawracające (F 33)
Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (F 34) w tym: cyklotymia dystymia Inne zaburzenia nastroju (F 38) w tym: mieszany epizod afektywny nawracające krótkotrwałe zaburzenia depresyjne
- obniżenie nastroju, - obniżenie napędu psychoruchowego, - zaburzenia rytmów okołodobowych, - lęk - objawy somatyczne
Zaburzenia nastroju (nastrój maniakalny), Zaburzenia napędu psychoruchowego (podniecenie maniakalne), Zaburzenia niektórych procesów fizjologicznych i metabolicznych oraz rytmów biologicznych, Zaburzenia emocji (dysforia).
Hipomania(zaburzenia nastroju i zachowania są zbyt przewlekłe, uporczywe i wyraźne, żeby zaliczyć je do cyklotymii, nie towarzyszą im urojenia ani omamy), Mania bez objawów psychotycznych (epizod powinien utrzymywać się co najmniej 1 tydzień, jego nasilenie powinno uniemożliwiać wykonywanie codziennej pracy i zaburzać aktywność w środowisku)
Mania z objawami psychotycznymi (drażliwość, podejrzliwość, urojenia wielkościowe, posłannictwa religijnego, prześladowcze). (ICD-10)
Zaburzenia charakteryzują się nawrotami (co najmniej dwoma) epizodów chorobowych z wyraźnie zaburzonym nastrojem i aktywnością w postaci manii lub hipomanii oraz depresji, Zwykle zaczyna się około 28 35 lat r.ż, Równie częsta u kobiet i u mężczyzn, Fazy krótsze niż w chorobie afektywnej jednobiegunowej, faz więcej w roku.
CYKLOTYMIA utrzymujące się stale wahania nastroju w postaci licznych epizodów łagodnej depresji oraz stanów łagodnie wzmożonego samopoczucia, nie spełniajace kryteriów F.30 i F.32. Niestabilnośćsamopoczuciapojawiasięjużwe wczesnej młodości, wykazujeprzewlekły przebieg, nastrój w okresie kilku miesięcy może być prawidłowy. Zmiany nastroju nie wykazują zwykle związku z wydarzeniami życiowymi. Można wyodrębnić wczesny (młodzieńczy) i poźny początek zaburzeń. (ICD-10)
DYSTYMIA przewlekłe obniżenie nastroju, trwające przynajmniej przez kilka lat (2 lata) nie spełniające kryteriównawracającychzaburzeń depresyjnych o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu. Osoby dotkniętedystymiąmiewająokresy (dni, tygodnie) zupełnie dobrego samopoczucia, jednak większośćczasu(miesiące) czująsięzmęczone i przygnębione, wszystko łączy sięz dużym wysiłkiemi brakiemzadowolenia. Sązniechęcone, cierpiące, narzekają na zaburzenia snu, są jednak w stanie podołać codziennym obowiązkom. (ICD-10)
Epizod mieszanych zaburzeń afektywnych Epizodafektywny utrzymującysię co najmniej 2 tygodnie, który cechuje współwystępowanie lub szybka zmiana(zazwyczaj w ciągukilkugodzin) objawów hipomanii, manii lub depresji. (ICD-10)
F.38.10 Nawracające krótkotrwałe zaburzenia depresyjne Nawracające, trwające krótko epizody depresji, pojawiającesię prawie co miesiąc, w okresie minionego roku. Czas trwania poszczególnych epizodównie przekracza 2 tygodni (typowo 2-3 dni, z powrotem do pełnego zdrowia), spełniają kryteria F.32. (ICD-10)
Liczba faz przekracza 4 w roku.
Występowanie epizodów depresji głównie zimą, u licznych chorych występują stany hipomanii wiosną, u części pojawiają się epizody afektywne również w innych porach roku. Jest to szczególny wariant zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (DSM-IV). 60-90% u kobiet, głównie w rejonach, w których występuje w okresie zimy duży niedobór światła słonecznego.
- psychologiczne (etiologia reaktywna), - somatyczne (choroby somatyczne, leki i zmiany naczyniowe oraz organiczne ośrodkowego układu nerwowego), - przyczyny endogenne (nawracające zaburzenia afektywne)
W klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego zwanego DSM IV wyszczególnione są 3 główne kategorie zaburzeń depresyjnych dziecka: - depresja wielka -zaburzenia dystymicznezwane depresją nerwicową -zaburzenia depresyjne, które nie spełniają kryteriów depresji wielkiej ani depresji nerwicowej
Charakteryzuje się poprzez obecność jednego lub kilku dużych epizodów depresyjnych, do zdiagnozowania, których u pacjenta niezbędna jest obecność jednego z dwóch symptomów zasadniczych: 1. dysforycznego, obniżonego nastroju lub/i 2. utraty zainteresowania tym, co dotychczas wykonywało z przyjemnością (anhedonia)
Wystąpienia co najmniej 4 symptomów towarzyszących: 1. zaburzenia łaknienia (utrata bądź przybranie na wadze) 2. zaburzenia snu (insomnia lub hipersomnia) 3. psychomotoryczne pobudzenie bądź spowolnienie 4. męczliwość, 5. negatywną samoocenę i/lub poczucie winy 6. trudności w koncentracji uwagi 7. myśli i/lub czyny samobójcze
Obecność symptomów zasadniczych i co najmniej 4 symptomów towarzyszących powinno utrzymywać się prawie każdego dnia przez ostatnie dwa tygodnie. Symptomy nie mogą spełniać kryteriów diagnostycznych dla mieszanych epizodów maniakalno-depresyjnych. Powodują one poważne trudności w funkcjonowaniu społecznym pacjenta i w innych ważnych obszarach życia, nie będąc konsekwencją zażywania narkotyków, leków bądź rezultatem aktualnego stanu zdrowia. Obecność symptomów nie może być wyjaśniona procesem żałoby.
Charakteryzuje się poprzez chroniczne zaburzenie nastroju u dorosłych utrzymuje się przez 2 lata u dzieci i adolescentów dominuje raczej gniew i/lub skłonność do irytacji utrzymujący się w okresie ostatniego roku. Dodatkowo niezbędna jest obecność dwóch lub więcej symptomów towarzyszących: 1. zaburzenia łaknienia 2. zaburzenia snu 3. utrata energii, męczliwość 4. negatywna samoocena 5. obniżająca się koncentracja uwagi i trudności w podejmowaniu decyzji 6. poczucie bezradności
Depresji nie diagnozuje się w sytuacji, kiedy objawy są bezpośrednią konsekwencją zażywania narkotyków, leków, są również pochodną aktualnego stanu zdrowia. Do depresji nerwicowej zalicza się depresję w reakcji żałoby oraz depresyjną reakcję adaptacyjną
Diagnozuje się u pacjentów, którzy cierpią na chroniczne zaburzenia nastroju, manifestują w zachowaniu symptomy depresyjne, lecz okres prawidłowego funkcjonowania bez obecności symptomów depresyjnych jest dłuższy niż 5 miesięcy.
Sama obecność symptomów depresyjnych nie jest wystarczającym warunkiem do zdiagnozowania depresji.
Depresji dziecięcej często towarzyszą: -zaburzenia lękowe (20-70%) -zespół deficytu uwagi -fobia szkolna z zachowaniami unikającymi (45% dzieci i 27% adolescentów) - zaburzenia zachowania -nasilony lęk separacyjny (58% dzieci i 37% adolescentów) -trudności w funkcjonowaniu społecznym - syndrom chronicznego zmęczenia.
Zgodnie z klasyfikacją DSM-IV dzieci z diagnozą depresji wielkiej manifestują jeden lub dwa symptomy zasadnicze oraz co najmniej 4 towarzyszące. Niektóre dzieci mogą raczej manifestować utratę zainteresowania otoczeniem niż poważne zaburzenie, obniżenie nastroju. Ponadto zaburzenia nastroju mogą u dzieci przyjmować inną formę niż tylko smutek. U niektórych z nich na plan pierwszy wysuwają się gniew, agresja, złość czy irytacja.
Jak twierdzi Hołystw samobójstwie usiłowanymwyróżnić można kilka etapów zachowań suicydalnych: Samobójstwo wyobrażone - występuje wówczas, gdy w sytuacjach przeżywanych trudności myślimy o samobójstwie, ale nie staje się ono celem upragnionym.
Samobójstwo upragnione -występuje wówczas, gdy w sytuacji przeżywanych trudności myślimy o samobójstwie, i staje się ono celem upragnionym, czymś oczekiwanym. Samobójstwo usiłowane -występuje wówczas, gdy nie zmieniamy perspektywy widzenia własnej sytuacji, nie radzimy sobie z nią i temu towarzyszyć może chęć podjęcia próby samobójczej, która nie kończy się śmiercią. Samobójstwo dokonane -występuje w sytuacji, gdy próba samobójcza kończy się śmiercią.
Samobójstwa są rzadkie u dzieci przed 10r. ż., starsze dzieci nie tylko myślą o śmierci, ale również podejmują czyny samobójcze. Liczba czynów samobójczych wzrasta między 15-19 r. ż. i po 20 r. ż. W świetle badań około 89% dzieci depresyjnych doświadczało myśli samobójczych.
Kovacs wskazuje, że o ile natężenie myśli samobójczych jest stabilne w czasie, na przełomie 8-13r.ż., o tyle liczba podejmowanych czynów samobójczych u dzieci wzrasta wraz ze wzrostem ich wieku życia. Samobójstwo jest w USA trzecią przyczyną śmierci młodych ludzi. W Wielkiej Brytanii drugą wśród mężczyzn w wieku 15-24 lat.
Marttunenwyszczególnił jeden lub kilka czynników wyzwalających próbę samobójczą: rozwód rodziców, konflikty interpersonalne, trudności szkolne, choroba fizyczna i psychiczna rodziców, problemy finansowe. Richstwierdził, że przyczynami prób samobójczych u dzieci młodszych są separacja, odrzucenie przez rówieśników. Natomiast u starszych: konflikty interpersonalne, utrata dziewczyny, przyjaciela.
Przyczyną są także: - fizyczna i/lub seksualna przemoc - próby samobójcze członka rodziny. Przyczyny myśli samobójczych: U dzieci w wieku 6-12 lat: wysoki poziom depresji, niska samoocena, poziom doświadczanego stresu, stopień zadowolenia z otrzymywanego wsparcia społecznego. U dzieci starszych używanie alkoholu i narkotyków.
Cel próby samobójczej w wieku dorastania: -ucieczka przed nie dającym się znieść stanem psychicznym lub trudną sytuacją; -odegranie się na innych poprzez wywołanie u nich poczucia winy; - wymierzenie sobie kary; -zapewnienie sobie opieki i przyciągnięcie uwagi; -poświęcenie się w imię wzniosłych celów.
utrata rodziców lub przyjaciela w wyniku śmierci, choroby; konflikt z rodzicami lub bliską osobą; konflikt z prawem; ciężka choroba własna; porażka podczas ważnego egzaminu; niechciana ciąża nastolatki; naśladowanie samobójstwa innych.
poczucie beznadziejności; nadmierny perfekcjonizm; nadmierna impulsywność; wysoki poziom wrogości i agresji; nieumiejętność radzenia sobie.
Pacjent z ADHD w polskim systemie oświatowym otrzymuje opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej. Opinia zawiera informacje na temat typowych objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi (ADHD). Objawy te mogą dotyczyć trzech grup: zaburzeń uwagi nadmiernej impulsywności Nadruchliwości (A. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula, M. Skotnicka, A. Bryńska, 2007).
Oczywiście nie można wykluczyć występowania ADHD u pacjentów z opóźnieniem rozwoju umysłowego w stopniu lekkim, jednak można postawić takie rozpoznanie tylko wtedy, gdy objawy nieuwagi i nadpobudliwości są u badanego większe niż u rówieśników w takim samym wieku rozwojowym (T. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula, A. Skotnicka, M.Bryńska, 2007, s.80).
Kryteria diagnostyczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej podzielone są na grupy objawów: zaburzenia koncentracji uwagi, nadruchliwość i impulsywność. Rysunek 1. Trzy grupy symptomów ADHD Źródło: T. Hańć, 2009, s. 10.
Nadmierna impulsywność to brak zdolności do zahamowania reakcji. Rezultatem są następujące zachowania: działanie pod wpływem impulsu (tzn. bez zastanowienia); wyrywanie się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie zadane w całości; trudności z zaczekaniem na swoją kolej, np. podczas gry zespołowej; przerywanie innym, np. wtrącanie się do rozmowy; nadmierna gadatliwość; brak umiejętności planowania działań; częsta zmiana zajęć.
Specyficzny proces społeczny, który odnosi się przynajmniej do dwóch osób i przebiega zawsze w środowisku społecznym Zachodzi w określonym kontekście społecznym (interpersonalnym, grupowym, intencjonalnym, publicznym, masowym, międzykulturowym) determinowanym przez liczbę i charakter procesu. Jest procesem kreatywnym, polegającym na budowaniu nowych pojęć i przyswajaniu wiedzy.
Ma charakter dynamiczny, bo polega na przyjmowaniu, rozumieniu i interpretowaniu informacji, Jest procesem: a) ciągłym- trwa od narodzenia, aż do śmierci b) symbolicznym-posługuje się symbolami i znakami, warunkiem koniecznym jest wspólnota semiotyczna c) Interakcyjny-między jego uczestnikami wytwarzają się określone stosunki: - o charakterze partnerskim ( komunikowanie symetryczne) - Oparte na stosunku dominacji i podporządkowania (komunikowanie komplementarne)
d) celowym i świadomym, każdym uczestnikiem kierują określone motywy e) nieuchronnym- nikt nie może się nie komunikować f) złożonym, wieloelementowym i wielofazowym g) nieodwracalnym-nie da się go cofnąć, powtórzyć czy zmienić jego przebieg
Komunikacja jest procesem nieodwracalnym nie da się go cofnąć, powtórzyć czy zmienić jego przebieg.