Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny czynnik rokowniczy u chorych na chłoniaka Hodgkina

Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny czynnik rokowniczy u chorych na chłoniaka Hodgkina Tryptase- and chymase-positive mast cells as possible prognostic factor in patients with Hodgkin s lymphoma Barbara Rygoł 1, Sławomira Kyrcz-Krzemień 2, Jacek Pająk 3, Piotr Konicki 3, Elżbieta Kowal 3, Teresa Gasińska 1 1 Klinika Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2 Katedra i Klinika Hematologii i Transplantacji Szpiku, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 3 Katedra i Zakład Patomorfologii, Śląska Akademia Medyczna, Katowice Streszczenie: Cele. Celem pracy było określenie związku między aktywnością mastocytów tryptazododatnich (MCD-T) i chymazododatnich (MCD-C) a dynamiką procesu chorobowego u pacjentów z chłoniakiem Hodgkina. Pacjenci i metody. Materiał badawczy stanowiły utrwalone w parafinie preparaty węzłów chłonnych pobrane od 72 chorych leczonych w Klinice Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w latach 1990 2002. Badana grupa składała się z 44 mężczyzn i 28 kobiet w wieku 15 73 lat (śr. 36,5). Stosunek mężczyzn do kobiet wynosił 1,57:1. W próbkach wyróżniono 5 typów histologicznych chłoniaka Hodgkina według klasyfikacji WHO. W badanej grupie całkowity czas przeżycia (overall survival OS) wynosił 3 169 miesięcy (śr. 64,5), a czas przeżycia wolny od objawów choroby (disease free survival DFS) wynosił 4 167 miesięcy (śr. 44,8). Materiał tkankowy oceniano histologicznie za pomocą standardowego barwienia hematoksyliną i eozyną oraz odczynów immunohistochemicznych z użyciem monoklonalnych przeciwciał. Do wizualizacji użyto zestawów ABC kit. Zabarwione preparaty oglądano w powiększeniu x100 w celu znalezienia miejsc o największej koncentracji mastocytów, a następnie w powiększeniu x200, dokonując oceny gęstości MCD-T i MCD-C w 10 wybranych polach widzenia o powierzchni 0,152, a następnie obliczano średnią z 10 pól. Za reakcję dodatnią MCD-T i MCD-C uznano wyraźny odczyn cytoplazmatyczny o charakterze ziarnistym. Wyniki. Największą średnią gęstość MCD-T i MCD-C odnotowano w postaci NS (nodulor sclerosis), najmniejszą zaś w LD (lymphocyte depleted). Stwierdzono istotną statystycznie różnicę pomiędzy MCD-T w postaci NS i LD (p = 0,0002). W badanej grupie największą gęstość MCD-T i MCD-C stwierdzono w III stopniu zaawansowania, najmniejszą zaś w IV stopniu, nie wykazano jednak statystycznie istotnych zależności między gęstościami MCD-T i MCD-C a stopniem zaawansowania klinicznego oraz wiekiem i płcią. W badaniu oceniano OS w zależności od typu histologicznego. Najdłuższy całkowity czas przeżycia stwierdzono w grupie z postacią MC (mixed cellularity), znacznie gorszy z postacią NS. Wnioski. Gęstość mastocytów tryptazododatnich i chymazododatnich w analizowanej grupie chorych na chłoniaka Hodgkina wykazuje związek z typem histologicznym. Zwiększona gęstość mastocytów tryptazododatnich w postaci NS może mieć wpływ na gorsze rokowanie. Słowa kluczowe: chłoniak Hodgkina, chymaza, mastocyty, rokowanie, tryptaza Abstract: Aim of the study was to reveal potential prognostic factors in Hodgkin s lymphoma (HL) patients by means of assessment of the influence of mast cells on clinical characteristics of the disease. Patients and methods. Paraffin-fixed lymph node biopsies taken from the group of 72 patients treated for Hodgkin s lymphoma in the Department of Internal Medicine and Oncological Chemotherapy of Silesian Medical Academy in Katowice from 1990 to 2002. The analyzed group consisted of 44 men (age 16-73, mean 39.2) and 28 women (age 15-73, mean 36.5) presenting with 5 histological types of HL according to WHO classification. Overall survival (OS) for the group ranged from 3 to 169 month (mean 64.5) while disease-free survival (DFS) was from 4 to 167 months (mean 44.8). Tryptase and chymase-positive mast cell density was assessed in order to correlate it with histological type, staging, sex and age of patients. Tissue specimens were immunohistochemically stained for mast cell tryptase and counted at 200x magnification. Tryptase-positive mast cell density (MCD-T) was assessed in 10 randomly selected fields and the score was averaged. Results. The highest density of MCD-T and Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny... 27

MCD-C was observed in NS type while the lowest characterized LD. A statistically significant difference in MCD-T was noted between NS and LD (p=0.0002). Despite the fact that increased density of MCD-T and MCD-T was observed in stage III and the lowest in stage IV of the disease, no correlation was found between MCD and stage, sex or age. Overall survival was assessed in correlation with histological type and showed to be longest in MC and worst in NS type. Conclusions. Tryptase and chymase-positive mast cell density is related to histological type of Hodgkin s lymphoma. Increased mast cell density correlates with worse prognosis in patients with HL. Keywords: chymase, Hodgkin s lymphoma, mast cells, prognosis, tryptase WPROWADZENIE Pierwsze opisy chłoniaka Hodgkina, nazywanego do niedawna ziarnicą złośliwą, sporządził w 1832 roku. Thomas Hodgkin, który na podstawie obrazu sekcyjnego rozpoznał u 7 chorych uogólnioną limfadenopatię i splenomegalię, a następnie przedstawił hipotezę nowotworowego charakteru tej choroby [1]. W 1865 roku Wilks, a w 1878 Greenfield opisali zmiany histologiczne, zwracając szczególną uwagę na zajęcie węzłów chłonnych przez proces o charakterze przewlekłego odczynu zapalnego z towarzyszącym włóknieniem i obecnością licznych komórek wielojądrzastych. Typowe cechy komórek określili w roku 1889 Sternberg i Reed w roku 1902; opisali oni wielkość oraz wygląd wielopłatowych jąder komórkowych i prominentnych jąderek. Obecność komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga stała się obowiązkowym kryterium rozpoznania ziarnicy złośliwej, zwanej obecnie chłoniakiem Hodgkina [2,3]. W chłoniaku Hodgkina wyróżnia się 2 główne podtypy (klasyfikacja według WHO z 1999 r.): chłoniak Hodgkina guzkowy postać z przewagą limfocytów LP (nodular lymphocyte predominant Hodgkin lymphoma NLPHL) oraz klasyczny chłoniak Hodgkina (classical Hodgkin lymphoma CHL) z postaciami: stwardnienie guzkowe (NS I, NS II) (nodular sclerosis classical Hodgkin lymphoma NSCHL), postać mieszana (MC; mixed cellularity classical Hodgkin lymphoma MCHL), bogaty w limfocyty (LR; lymphocyte-rich classical Hodgkin lymphoma LRCHL) oraz zanik limfocytów (LD; lymphocyte-depleted classical Hodgkin lymphoma LDCHL) [4]. Chłoniak Hodgkina występuje z częstością 2 3,5 przypadków/100 000 osób rocznie, stanowiąc 8 12% wszystkich nowotworów układu chłonnego [5]. Pomimo długoletnich wieloośrodkowych badań etiologia chłoniaka Hodgkina nie została wyjaśniona. Wiele wskazuje na istotną rolę czynników infekcyjnych i środowiskowych, a także predyspozycji genetycznej w patogenezie chłoniaka Hodgkina [6-8]. Pierwotnie sądzono, że chłoniak Hodgkina ma początek wieloogniskowy, obecnie zakłada się początek jednoogniskowy, podkreślając, że pierwotna lokalizacja pozawęzłowa należy do rzadkości. Zmiany patologiczne w chłoniaku Hodgkina różnią się od występujących w innych nowotworach złośliwych unikatowym składem komórkowym ze względu na zdecydowaną mniejszość nowotworowych komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga, stanowiących zaledwie 0,1 2,0% całego nacieku ziarniczego [1]. Większość stanowi otoczenie nienowotworowe, w skład którego wchodzą tzw. komórki odczynowe, takie jak limfocyty, histiocyty, granulocyty, komórki plazmatyczne, fibroblasty i komórki tuczne. Wraz z progresją nowotworu ich odsetek zmniejsza się na korzyść komórek Hodgkina oraz komórek Reeda i Sternberga. W licznych doniesieniach przedstawia się zależności między obrazem histologicznym chłoniaka Hodgkina a objawami klinicznymi i dynamiką procesu chorobowego. Niejednoznaczne są opinie dotyczące wartości rokowniczej poszczególnych parametrów podścieliska w chłoniaku Hodgkina. Niezmiernie istotne wydaje się określenie mechanizmów warunkujących wzajemne interakcje elementów utkania podścieliska zmienionych chorobowo węzłów chłonnych oraz ich wpływu na metabolizm tkanki nowotworowej. W ostatnich latach zwrócono uwagę na udział komórek tucznych w regulacji metabolizmu nowotworu i wykazano bezpośredni związek pomiędzy ich wzmożoną aktywnością a progresją choroby. Prawdopodobnym podłożem tego zjawiska może być interakcja między receptorem CD-30, obecnym w komórkach Hodgkina oraz komórkach Reeda i Sternberga, a ligandem CD-30L, charakterystycznym dla tryptazododatnich komórek tucznych [9,10]. W badaniach in vitro wykazano stymulację komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga przez mastocyty na zasadzie reakcji CD-30 CD-30L. Wydaje się, że zjawisko to odgrywa istotną rolę również in vivo, nie wyklucza się jednak udziału innych mediatorów wydzielanych przez mastocyty, takich jak IL-9 i IL-13 [11]. Celem pracy było określenie związku między aktywnością mastocytów tryptazo- i chymazododatnich a dynamiką procesu chorobowego u pacjentów z chłoniakiem Hodgkina. Adres do korespondencji: dr med. Barbara Rygoł, Klinika Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej, Śląska Akademia Medyczna, ul. Reymonta 8, 40-029 Katowice, tel.: 600-28-28-96, fax: 032-256-48-73, e-mail: rygolb@vp.pl Praca wpłynęła: 02.03.2007. Przyjęta do druku: 22.03.2007. Nie zgłoszono sprzeczności interesów. Pol Arch Med Wewn. 2007; 117 (1-2): 27-32 Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2007 PACJENCI I METODY Materiał badawczy stanowiły utrwalone w parafinie preparaty węzłów chłonnych pobrane od 72 chorych leczonych w Klinice Chorób Wewnętrznych i Chemioterapii Onkologicznej Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach w latach 28 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (1-2)

Tabela. Charakterystyka kliniczna badanej grupy Histologia n M K Objawy grupy B LP 3 3 0 3 2 III Stopień zaawansowania 1 IV NS 26 11 15 23 4 II 11 III 11 IV MC 23 15 8 18 5 II 14 III 4 IV LR 7 5 2 4 1 I 3 II LD 13 10 3 11 1 II 1 III, 2 IV 2 III 10 IV Odpowiedź na leczenie PR-2 NR-1 CR-6 PR-7 NR-13 CR-15 PR-3 NR-5 CR-4 PR-3 CR-4 PR-1 NR-8 Liczba zmarłych MCD-T ± odchylenie standardowe MCD-C ± odchylenie standardowe 3 8,1 ±3,4 2,8 ±0,2 15 10,2 ±2,8 5,6 ±2,2 6 7,9 ±2,7 3,9 ±1,8 0 6,5 ±2,1 3,9 ±1,5 8 4,1 ±1,3 2,3 ±1,4 CR całkowita remisja, K kobiety, LD lymphocyte depletion, LP nodular lymphocyte predominant, LR lymphocyte-rich, M mężczyźni, MC mixed cellularity, MCD-C średnia gęstość mastocytów chymazododatnich, MCD-T średnia gęstość mastocytów tryptazododatnich, NR brak remisji, NS nodular sclerosis, PR częściowa remisja 1990 2002. Badana grupa składała się z 44 mężczyzn i 28 kobiet w wieku 15 73 lat (śr. 36,5). Stosunek mężczyzn do kobiet wynosił 1,57:1. W próbkach wyróżniono 5 typów histopatologicznych chłoniaka Hodgkina według klasyfikacji WHO: typ LP nodular lymphocyte predominant (n = 3), typ NS nodularsclerosis (n = 26), typ MC mixed cellularity (n = 23), typ LR lymphocyte-rich (n = 7) oraz typ LD lymphocyte depleted (n = 13). Charakterystykę kliniczną badanej grupy przedstawiono w tabeli. U pacjentów nie stwierdzono chorób alergicznych, autoimmunologicznych ani rozrostowych. W badanej grupie całkowity czas przeżycia (overall survival OS) wynosił 3 169 miesięcy (śr. 64,5), a czas przeżycia wolny od objawów choroby (disease free survival DFS) 4 167 miesięcy (śr. 44,8). Zmarło 32 chorych. W leczeniu I linii stosowano następujące schematy: MOPP (nitrogranulogen, winkrystyna, prokarbazyna, prednizon) lub COPP (cykofosfamid, winkrystyna, prokarbazyna, prednizon) u 43 chorych, MOPP/ABV (doksorubicyna, bleomycyna, winblastyna) lub COPP/ABV u 24 chorych i ABVD (doksorubicyna, bleomycyna, winblastyna, dakarbazyna) u 5 chorych. Całkowitą remisję (CR) uzyskano u 29 (40,3%) chorych, częściową (PR) u 16 (22,2%), a brak remisji (NR) u 27 (37,5%). Materiał tkankowy poddano ocenie histopatologicznej ze standardowym barwieniem hematoksyliną i eozyną oraz odczynami immunohistochemicznymi z użyciem monoklonalnych przeciwciał Novocastra (Anti-Human-Mast Cell Tryptase i Anti-Human-Mast Cell Chymase) w celu oznaczenia aktywności tryptazy i chymazy w ziarnistościach komórek tucznych. Do wizualizacji użyto zestawów ABC kit (Novocastra). Zabarwione preparaty początkowo oglądano w 100-krotnym powiększeniu w celu znalezienia miejsc o największej koncentracji mastocytów tryptazododatnich (MCD-T) i chymazododatnich (HCD-C). Na kolejnym etapie wyniki barwień immunohistochemicznych oceniano z użyciem mikroskopu Nikon Labophot 2 w 200-krotnym powiększeniu w celu oceny mastocytów tryptazo- i chymazododatnich. W każdym przypadku mastocyty tryptazo- i chymazododatnie zliczano w 10 wybranych polach widzenia o powierzchni 0,152, a następnie obliczano średnią z 10 pól. Za reakcję dodatnią dla mastocytów tryptazododatnich (MCD-T) i chymazododatnich (MCD-C) uznano wyraźny odczyn cytoplazmatyczny o charakterze ziarnistym, zgodnie z instrukcją producenta przeciwciała. Analizę statystyczną przeprowadzono w programie Statistica 6.0. W celu zbadania różnic między średnimi gęstościami MCD-T i MCD-C w podgrupach definiowanych według typu histopatologicznego i stopnia zaawansowania wykorzystano testy analizy wariancji (ANOVA) oraz test Kruskalla i Wallisa. Różnice między średnimi gęstościami mastocytów MCD-T i MCD-C w poszczególnych badanych grupach analizowano z użyciem testu post hoc RIR Tukeya. Analizę przeżycia wykonano przy użyciu krzywych Kaplana i Meiera. Krzywe zostały skonstruowane dla przedziałów wartości średnich gęstości MCD-T poniżej i powyżej 10,0 oraz gęstości MCD-C odpowiednio poniżej i powyżej 6,0. Wartość 10,0 i 6,0 przyjęto na podstawie analizy rozkładu danej zmiennej w badanej grupie. Do porównania dwóch krzywych przeżycia zastosowano test F Coxa. W badaniu oceniano OS w zależności od typu histologicznego. Krzywe skonstruowano dla typu NS, MC i LD. Typów LP i LR nie uwzględniono ze względu na uniemożliwiający analizę rozkład zmiennej czasu przeżycia. Do porównania Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny... 29

Ryc. 1. Mastocyty tryptazododatnie typ NS (nodular sclerosis). Barwienie Mast Cell Tryptase, powiększenie x200 że w jednostkowym polu widzenia mastocyty tryptazododatnie występują w większych skupiskach niż chymazododatnie. Liczba mastocytów tryptazododatnich w polu widzenia wynosiła 2 64, natomiast mastocytów chymazododatnich 2 48. Zaobserwowano, że mastocyty tryptazo- i chymazododatnie występują w największych skupiskach w typie NS. W całej grupie średnia gęstość MCD-T wynosiła 7,9 ±0,8, a MCD-C 4,2 ±0,5. Największą średnią gęstość MCD-T odnotowano w typie NS (10,2) (ryc. 1), najmniejszą zaś w typie LD (4,1) (ryc. 2). Analogicznie dla MCD-C: 5,6 w typie NS i 2,3 w typie LD. Stwierdzono istotną statystycznie różnicę między gęstością mastocytów tryptazododatnich w typie histopatologicznym NS i LD (p = 0,0002). W badanej grupie największą średnią gęstość MCD-T i MCD-C stwierdzono w III stopniu zaawansowania, najmniejszą zaś w stopniu IV, nie wykazano jednak statystycznie istotnej zależności pomiędzy średnimi gęstościami MCD-T i MCD-C a stopniem zaawansowania klinicznego oraz wiekiem i płcią. Wyniki analizy przeżycia W badaniu oceniano OS oraz DFS w zależności od liczby mastocytów MCD-T i MCD-C. W badanej grupie nie stwierdzono statystycznie istotnych zależności między OS a gęstością mastocytów MCD-T (p = 0,1) i MCD-C (p = 0,2) oraz między DFS a gęstością mastocytów MCD-C (p = 0,3). Zależność DFS od gęstości mastocytów tryptazododatnich wykazywała tendencję do istotności statystycznej (p = 0,06) (ryc. 3). W badaniu oceniano OS w zależności od typu histopatologicznego. Wykazano statystycznie istotną różnicę między 3 krzywymi Kaplana i Meiera (p = 0,01). Najdłuższy całkowity czas przeżycia stwierdzono w grupie z typem MC, znacznie gorszy z typem NS. Zwraca uwagę zbieżna częstość zgonów osób z typem NS i LD w początkowym okresie choroby. Obliczone prawdopodobieństwo 10-letniego przeżycia chorych z typem NS wynosi 40%, w przypadku typu MC zaś 60% (ryc. 4). Ryc. 2. Mastocyty tryptazododatnie typ LD (lymphocyte depleted). Barwienie Mast Cell Tryptase, powiększenie x400 trzech krzywych przeżycia i obliczenia statystyki testu wykorzystano procedurę Mantela. WYNIKI Ocena gęstości mastocytów W badanej grupie oceniono mastocyty rozproszone w podścielisku nowotworowo zmienionych węzłów chłonnych. Największe zagęszczenie mastocytów stwierdzono wzdłuż naczyń krwionośnych, w pasmach kolagenu w przypadku typu NS oraz w ogniskach martwicy i w ich pobliżu. Zaobserwowano, OMÓWIENIE Wartość rokownicza poszczególnych parametrów histomorfologicznych w chorobie Hodgkina jest szeroko omawiana w piśmiennictwie [11-13]. Liczne prace dotyczą zależności między obrazem histologicznym zmian ziarniczych a dynamiką procesu chorobowego, objawami klinicznymi i wynikami badań laboratoryjnych [14,15]. W ostatnich latach podejmowano również próby oceny przydatności klinicznej pojedynczych parametrów histomorfologicznych, zarówno wśród komórek zmienionych nowotworowo, jak i towarzyszących im elementów podścieliska [9,16,17]. Wydaje się, że niezmiernie istotne dla poznania wspomnianych powyżej zależności jest określenie mechanizmów warunkujących wzajemne interakcje elementów utkania zmienionego chorobowo węzła chłonnego oraz ich wpływ na metabolizm tkanki nowotworowej. Udo- 30 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (1-2)

skonalenie i coraz powszechniejsze wykorzystywanie badań immunohistochemicznych i molekularnych doprowadziło do opisania szeregu zjawisk o cechach regulacji autokrynnej i parakrynnej, zachodzących pomiędzy zmienionymi nowotworowo komórkami a towarzyszącymi im elementami podścieliska [9,10,18]. System ten, oparty na wzajemnych sprzężeniach zwrotnych, wpływa na wzrost i różnicowanie komórek nowotworowych oraz tworzenie odczynów tkankowych, zarówno w utkaniu węzła chłonnego, jak i w odległych tkankach. Szczegółowe poznanie tych procesów i stworzenie możliwości ingerencji w nie na poziomie komórkowym może się stać przełomem w diagnostyce, rokowaniu i terapii zarówno chłoniaka Hodgkina, jak i innych chorób rozrostowych układu limfatycznego. Szczególną rolę w biologii chłoniaka Hodgkina przypisuje się mastocytom, przede wszystkim należącym do subpopulacji tryptazododatnich [19]. Pionierskie badania Molina i wsp. [9,20] z lat 2001 i 2002 wykazały obecność licznych MCD-T w podścielisku nowotworowo zmienionych węzłów chłonnych. Przeprowadzona ocena ekspresji ligandu CD30-L na poszczególnych elementach podścieliska wykazała, że MCD-T stanowią najliczniejszy typ komórek wykazujących ekspresję CD30-L, co wskazuje na ich bezpośrednie zaangażowanie w regulację metabolizmu komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga. Ponadto w badaniu in vitro wykazano stymulację komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga przez MCD-T. W dalszych badaniach autorzy wykazali związek ekspresji tryptazy w komórkach tucznych z podtypem NS chłoniaka Hodgkina, w którym większy naciek mastocytów tryptazododatnich korelował z gorszym czasem przeżycia wolnego od choroby (DFS) [20]. W przeprowadzonym badaniu analizą objęto zarówno subpopulacje mastocytów tryptazo-, jak i chymazododatnich. Rola mastocytów chymazododatnich w procesie regulacji wzrostu komórek Hodgkina, Reeda i Sternberga nie została dotychczas opisana. Obserwowano ich współwystępowanie z komórkami tryptazododatnimi; w wielu badaniach obie subpopulacje traktowane są jako jedna grupa MCD-T [18]. W badanym materiale we wszystkich typach histopatologicznych odnotowano większą średnią gęstości MCD-T w stosunku do MCD-C we wszystkich podgrupach. Stwierdzono ponadto, że zarówno mastocyty tryptazododatnie, jak i chymazododatnie najliczniej występowały w typie NS chłoniaka Hodgkina. Ich średnie gęstości wynosiły odpowiednio 10,2 dla MCD-T i 5,6 dla MCD-C. Mniejszą ich średnią gęstość odnotowano w typie LP, MC i LR. Wyraźne zmniejszenie średniej gęstości zarówno MCD-T, jak i MCD-C zaobserwowano natomiast w typie LD (4,1 dla MCD-T i 2,3 dla MCD-C). Wykazano statystycznie istotną różnicę pomiędzy średnimi gęstościami MCD-T w typach histopatologicznych NS i LD. Podobnie było w przypadku MCD-C również stwierdzono istnienie znamiennej statystycznie różnicy pomiędzy średnimi gęstościami MCD-C dla typów histopatologicznych NS i LD. W badanej grupie nie wykazano natomiast statystycznie istotnej zależności pomiędzy średnimi gęstościami mastocytów skumulowany odsetek przeżywających 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 skumulowany odsetek przeżywających Kaplana i Meiera kompletne ucięte 0,3 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 czas poniżej powyżej Ryc. 3. Krzywe przeżycia wolnego od choroby (DFS) w zależności od średniej gęstości mastocytów tryptazododatnich skumulowany odsetek przeżywających 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0-0,1 skumulowany odsetek przeżywających Kaplana i Meiera kompletne ucięte 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 czas grupa 1 grupa 2 grupa 3 Ryc. 4. Krzywe przeżycia całkowitego (OS) dla typu NS, MC, LD MCD-T i MCD-C a wiekiem i płcią badanych oraz stopniem zaawansowania klinicznego. W badaniu oceniano OS oraz DFS w zależności od średniej gęstości MCD-T i MCD-C. Nie wykazano statystycznie istotnych różnic między OS i DFS a gęstością MCD-T i MCD-C. Zależność DFS od gęstości MCD-T wykazywała tendencję do istotności statystycznej (p = 0,06). Wynik ten może wskazywać na potencjalną wartość zwiększonej gęstości MCD-T jako niekorzystnego czynnika rokowniczego w chłoniaku Hodgkina, wskazana jest jednak jego ostrożna interpretacja. Mastocyty tryptazo- i chymazododatnie jako potencjalny... 31

W porównaniu z cytowanymi wcześniej pracami Molina i wsp. [9,20] nie uzyskano tak jednoznacznych wyników. Wydaje się, że prawdopodobna przyczyna rozbieżności wynika z liczebności badanych grup (123 i 72 przypadki). Do uzyskania pełnej wiarygodności konieczne jest przeprowadzenie prospektywnych badań obejmujących większe grupy pacjentów. W związku z zaobserwowaną zależnością występowania największej średniej gęstości MCD-T typu NS przeprowadzono analizę krzywych przeżycia Kaplana i Meiera w zależności od typu histopatologicznego i stwierdzono krótszy czas całkowitego przeżycia w typie NS. Określone prawdopodobieństwo przeżycia 10 lat u chorych z typem NS wynosiło 40%, w przypadku typu MC zaś 60%. Wynik ten (podobnie jak podany wcześniej) sugeruje, że zwiększona gęstość MCD-T typu NS może mieć wpływ na gorsze rokowanie w tej grupie chorych. Wyniki tego badania należy potraktować jako wstęp do dalszych obserwacji. W kolejnym badaniu planowane jest zebranie większej grupy chorych i weryfikacja stwierdzonych zależności. Potwierdzenie w tych badaniach obserwacji i wyników analiz przedstawionych w niniejszym opracowaniu dałoby podstawę do modyfikacji obowiązujących standardów postępowania w chłoniaku Hodgkina. 13. Glimelius I, Molin D, Armini R, et al. Bulky disaese is the most important prognostic factor in Hodgkin s lymphoma stage IIB. Eur J Haematol. 2003; 71: 327-333. 14. Poppema S. The diversity of the immunohistochemical staining pattern of Sternberg- Reed cells. J Histochem Cytochem. 1980; 28: 788-791. 15. Küppers R, Klein U, Schwering I, et al. Identification of Hodgkin and Reed-Sternberg cell-specific genes by gene expression profiling. J Clin Invest. 2003; 111: 529-539. 16. Aldinucci D, Poletko D, Nanni P, et al. Hodgkin and Reed-Sternberg cells express functional c-kit receptors and interact with primary fibroblasts from Hodgkin disease-involved lymph nodes through soluble and membrane-bound stem cell factor. Br J Haematol. 2002; 118: 1055-1064. 17. Axdorph U, Porwit-Macdonald A, Grimfors G, et al. Tissue eosinophilia in relation to immunopathological and clinical characteristics in Hodgkin s disease. Leuk Lymph. 2001; 42: 1055-1065. 18. Kangamo A, Takai S, Pawankar R. Regulation of chymase production in human mast cell progenitors. J Allergy Clin Immunol. 2000; 106: 321-328. 19. Rygoł B, Kyrcz-Krzemień S, Pająk J. Udział mastocytów w patogenezie wybranych schorzeń układu chłonnego. Pol Arch Med Wewn. 2003; 110 (9): 1051-1055. 20. Molin D, Edström A, Glimelius I, et al. Mast cell infiltration correlates with poor prognosis in Hodgkin s lymphoma. Br J Haematol. 2002; 119: 122-124. WNIOSKI Gęstość mastocytów tryptazo- i chymazododatnich w analizowanej grupie chorych na chłoniaka Hodgkina wykazuje związek z typem histologicznym. Zwiększona gęstość mastocytów tryptazododatnich w postaci NS może mieć wpływ na gorsze rokowanie. PIŚMIENNICTWO 1. Mioduszewska O. Patologia chłoniaków i ziarnicy złośliwej. Pol J Patol. 1998; 49: 97-105. 2. Hjalgrim H, Askling J, Rostgaard K, et al. Hodgkin s lymphoma. New Engl J Med. 2003; 14: 1324-1332. 3. Küppers R, Schwering I, Bräuninger A, et al. Biology of Hodgkin s lymphoma. Ann Oncol. 2002; 13 (suppl 1): 11-18. 4. Juszczyński P, Czyż J, Kalinka E, et al. Klasyfikacja histopatologiczna i czynniki prognostyczne w chłoniaku Hodgkina. Acta Haematol Pol. 2003; 34: 433-436. 5. Juszczyński P, Czyż J, Kalinka E, et al. Etiopatogeneza chłoniaka Hodgkina. Acta Haematol Pol. 2003; 34: 277-286. 6. Diehl V, Thomas R, Re D. Part II: Hodgkin s lymphoma diagnosis and treatment. Lancet 2004; 5: 19-26. 7. Jarret R, Krajeński A, Nagus B, et al. The Scotland and Newcastle epidemiological study of Hodgkin s disease: impact of histological review and EBV status on incidence estimates. J Clin Pathol. 2003; 56: 811-818. 8. Josting A, Raemarkers J, Diehl V, et al. New concepts for relapsed Hodgkin s disease. Ann Oncol. 2002; 13 (suppl 1): 116-117. 9. Molin D, Fischer M, Xiang Z, et al. Mast cell express functional CD30-ligand and are the predominant CD30L-positive cells in Hodgkin s disease. Br J Haematol. 2001; 114: 616-623. 10. Hsu P, Hsu S. Autocrine growth regulation of CD30 ligand in CD30-expressing Reed- Sternberg cells; distinction between Hodgkin s disease and anaplastic large cell lymphoma. Lab Invest. 2000; 80: 1111-1119. 11. Fischer M, Bijman M, Molin D, et al. Increased serum levels of interleukin-9 correlate to negative prognostic factors in Hodgkin s. Lymph Leuk. 2003; 17: 2513-2516. 12. Kadin M, Agnarsson B, Ellingsworth L, Newcom S. Immunohistochemical evidence of role for transforming growth factor beta in the pathogenesis of nodular sclerosing Hodgkin s disease. American J Pathol. 1990; 136: 1209-1214. 32 POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2007; 117 (1-2)