Przykładowe pytania na egzamin ustny 1. Mnożnikowe mechanizmy wzrostu gospodarczego 2. Popytowe i podażowe czynniki wzrostu gospodarczego 3. Ekstensywne i intensywne czynniki wzrostu gospodarczego 4. Cykl koniunkturalny i jego fazy. Model mnożnika - akceleratora. 5. Równowaga na rynku pracy. Bezrobocie naturalne i bezrobocie klasyczne. 6. Bezrobocie strukturalne. Metody walki z bezrobociem strukturalnym. 7. Bezrobocie koniunkturalne. Metody walki z bezrobociem koniunkturalnym. 8. Scharakteryzuj zjawisko inflacji. Wyjaśnij mechanizm wzrostu cen w przypadki inflacji kosztowej. 9. Scharakteryzuj zjawisko inflacji. Wyjaśnij mechanizm inflacji popytowej. 10. Monetarystyczna teoria inflacji 11. Zależność między bezrobociem i inflacją. Krzywa Phillipsa. 12. Polityka fiskalna państwa. Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? 13. Polityka podatkowa. Krzywa Laffera i jej interpretacja 14. W jaki sposób poprzez politykę budżetową można wpływać na koniunkturę gospodarczą kraju? 15. Polityka monetarna. Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? 16. W jaki sposób poprzez politykę monetarną można wpływać na koniunkturę gospodarczą kraju? Miękka i twarda (restrykcyjna) polityka pieniężna. 17. Na czym polega restrykcyjna polityka monetarna? Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? 18. Polityka makroekonomiczna. Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? 19. W jaki sposób powinna być prowadzona polityka ekonomiczna państwa w okresie recesji gospodarczej? 20. W jaki sposób powinna być prowadzona polityka ekonomiczna państwa w sytuacji silnego zagrożenia inflacją? 21. Określ istotę równowagi makroekonomicznej. Na czym polega spór w tej kwestii między teorią neoklasyczną i keynesowską? 22. Teoria kosztów komparatywnych 23. Równowaga zewnętrzna. Wpływ kursu walutowego na bilans płatniczy oraz koniunkturę gospodarczą.
Podstawy Ekonomii 2 Przykładowe pytania na egzamin ustny 1. Mnożnikowe mechanizmy wzrostu gospodarczego Główne założenia teorii Keynesa: Interpretacja mnożnika budżetowego: o ile wzrośnie dochód narodowy w wyniku wzrostu wydatków budżetowych na jednostkę. W obu wypadkach występuje tutaj tak zwane sprzężenie zwrotne. Zawsze na skutek wzrostu dochodów następuje wzrost popytu i co za tym idzie wzrost konsumpcji. Wywołuje to skumulowane efekty wzrostu inwestycji. Skutki gospodarcze są rozłożone w czasie, a obejmują sektor konsumpcyjny jak również inwestycyjny. Interpretacja mnożnika inwestycyjnego Keynesa: o ile wzrośnie dochód narodowy w wyniku wzrostu inwestycji. Im wyższa skłonność do konsumpcji (i im niższa skłonność do oszczędzania), tym większa wartość mnożnika inwestycyjnego. 1
Mechanizm mnożnikowy działa w następujące sposób: 2. Popytowe i podażowe czynniki wzrostu gospodarczego Podażowe czynniki wzrostu gospodarczego: - Praca wzrost zatrudnienia (czynnik ekstensywny) - Kapitał trwały (czynnik ekstensywny i intensywny) - Postęp techniczny (czynnik intesywny) (ODNOŚNIKI DO PYTAŃ: 3, 21) Popytowe czynniki wzrostu gospodarczego: - Popyt konsumpcyjny skłonność do konsumpcji, co zależy od wysokości dochodów. - Popyt inwestycyjny zależy od stopy procentowej. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 1) 2
- Eksport. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 23) - Wydatki budżetu państwa (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16) 3. Ekstensywne i intensywne czynniki wzrostu gospodarczego Ekstensywne i intensywne czynniki wzrostu gospodarczego mają związek z podażowymi czynnikami wzrostu gospodarczego. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 2) - Ekstensywne wzrost nakładów czynników produkcji, czyli inwestowanie. Przykłady: wzrost zatrudnienia, przyrost majątku produkcyjnego. - Intensywne wzrost intensywności wykorzystania czynników podażowych. Przykłady: wzrost wydajności pracy, wzrost produkcyjności kapitału, wzrost efektywności inwestycji, postęp techniczny, podnoszenie kwalifikacji pracowników. 4. Cykl koniunkturalny i jego fazy. Model mnożnika - akceleratora. Cyklem koniunkturalnym nazywamy krótkookresowe wahania poziomu produkcji, wokół jej ogólnego trendu. Wyróżniamy następujące fazy cyklu koniunkturalnego: A ożywienie, B rozkwit (boom), C recesja, D depresja (dno kryzysu). Faza ożywienia charakteryzuje się optymistycznymi nastrojami wśród inwestorów i przedsiębiorców, rosnącymi nakładami inwestycyjnymi, rosnącą produkcją, rosnącym zatrudnieniem, rosnącymi płacami, rosnącą konsumpcją. Popyt globalny rośnie szybciej niż podaż, towarzyszy temu wzrost cen oraz wzrost popytu na kredyt. Faza recesji - maleją wydatki inwestycyjne, maleje produkcja i zatrudnienie, rośnie bezrobocie, spada popyt konsumpcyjny. Popyt globalny maleje szybciej niż podaż, występuje nadprodukcja, obserwuje się spadek cen. (ODNOŚNIK DO PYTAŃ: 7, 16) Model mnożnika akceleratora: Wiąże się to mechanizmami mnożnikowymi wywołanymi inwestycjami i/lub wzrostem wydatków budżetowych. Akceleracja ma związek prowadzeniem odpowiedniej polityki gospodarczej. Widząc 3
rosnący popyt muszą planować zwiększenie zdolności produkcyjnych (inwestycje), które uruchamiają ponownie mechanizmy mnożnikowe. (ODNOŚNIK DO PYTAŃ: 1, 16) 5. Równowaga na rynku pracy. Bezrobocie naturalne i bezrobocie klasyczne. Bezrobocie naturalne jest to bezrobocie występujące w stanie równowagi rynku pracy. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 21) Obejmuje ono: - bezrobocie frykcyjne (osoby aktywne zawodowo, które czasowo pozostają bez pracy ze względu na zmianę miejsca zatrudnienia), - bezrobocie strukturalne (będące wynikiem niedopasowania struktury podaży i popytu na pracę, czyli rozbieżności kwalifikacji oraz niedopasowania regionalnego). (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 6) Bezrobocie klasyczne występuje wtedy, gdy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu zapewniającego równowagę na rynku pracy przez działalność związków zawodowych, ingerencję państwa (gwarantowana płaca minimalna). 6. Bezrobocie strukturalne. Metody walki z bezrobociem strukturalnym. Bezrobocie strukturalne związane jest ze zmianami strukturalnymi w gospodarce, jest wynikiem niedopasowania struktury podaży i popytu na pracę. Chodzi o rozbieżność kwalifikacji oraz niedopasowanie regionalne. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 5) Metody walki z bezrobociem strukturalnym: - działanie instytucji z myślą o pomocy bezrobotnym w zdobyciu pracy oraz zdobyciu nowych kwalifikacji. - [Ewentualnie: działania, które ułatwiałyby migrację ludności. Rozwój transportu, polepszenie na rynku nieruchomości, wspieranie słabiej rozwiniętych regionów.] 4
7. Bezrobocie koniunkturalne. Metody walki z bezrobociem koniunkturalnym. Bezrobocie koniunkturalne wynika z niedostatecznego popytu globalnego, występującego w okresie osłabionej koniunktury. Jest to zjawisko charakterystyczne dla fazy recesji w cyklu koniunkturalnym. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 4) Metody walki z bezrobociem koniunkturalnym: - zwiększenie wydatków państwa w okresie dekoniunktury (ekonomia keynesowska). (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16) 8. Scharakteryzuj zjawisko inflacji. Wyjaśnij mechanizm wzrostu cen w przypadki inflacji kosztowej. Inflacja jest to permanentny wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność. Wyróżniamy następujące rodzaje inflacji: - Inflacja popytowa, (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 9) - Inflacja kosztowa, - Inflacja w wyniku wzrostu podaży pieniądza (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 10) Inflacja kosztowa, czyli pchana przez koszty. Jej mechanizm opiera się na nieustannym, kumulatywnym wzroście kosztów, cen produktów pochodnych, zysków, płac, podatków itd. Występuje tu tak zwane sprzężenie zwrotne między płacami a cenami. Kiedy ceny rosną, występuje presja na podwyższenie płac. A kiedy płace rosną, będąc składnikiem kosztów produkcji, to wywołuje to wzrost cen. 9. Scharakteryzuj zjawisko inflacji. Wyjaśnij mechanizm inflacji popytowej. Inflacja jest to permanentny wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność. Wyróżniamy następujące rodzaje inflacji: - Inflacja popytowa, - Inflacja kosztowa, (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 8) - Inflacja w wyniku wzrostu podaży pieniądza (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 10) Inflacja popytowa, czyli ciągniona przez popyt. Występuje w sytuacji, gdy istnieje wysoki stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych, gdy możliwości wzrostu podaży są ograniczone. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 11) 5
10. Monetarystyczna teoria inflacji Monetarystyczna teoria inflacji (Milton Friedman) reprezentuje pogląd, że inflacja jest zjawiskiem czysto monetarnym i nie może zaistnieć bez nadmiernej podaży pieniądza. Inflacja występuje wówczas, gdy podaż pieniądza rośnie szybciej od wzrostu podaży towarów i usług (od wzrostu realnego PKB) w gospodarce narodowej. Poziom inflacji zależy od tego, jak szybko rośnie ilość pieniądza w obiegu i jakie jest tempo wzrostu PKB. Inflacja pojawia się wtedy, jeżeli tempo wzrostu ilości pieniądza jest większe od tempa wzrostu PKB. (ODNOŚNIK DO PYTAŃ: 12, 16) 11. Zależność między bezrobociem i inflacją. Krzywa Phillipsa. 6
Krzywa Phillipsa wyraża zależność między inflacją a bezrobociem w krótkim okresie. Występuje zjawisko tak zwanej wymienności między stopą inflacji i stopą bezrobocia, bo zależność ta jest ujemna. Sugeruje to pewne problemy, które mogą się pojawić przy prowadzeniu polityki makroekonomicznej. Wysoka inflacja powoduje niskie bezrobocie, a niska inflacja wysokie bezrobocie. (ODNOŚNIK DO PYTAŃ: 2, 12, 16) 12. Polityka fiskalna państwa. Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? Polityka fiskalna ma związek z polityką makroekonomiczną państwa, która prowadzona jest przez rząd i bank centralny w celu wspierania wysokiego i stabilnego poziomu zatrudnienia, produkcji i stabilnego poziomu cen. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 18) - Twarda polityka fiskalna zmniejszenie wydatków budżetowych, inwestycji publicznych, maleje popyt, maleją ceny, inflacja jest zahamowana. - Miękka polityka fiskalna zwiększenie wydatków budżetowych, wzrost popytu, wzrost cen, następuje ożywienie gospodarcze. Instrumenty polityki fiskalnej: Po stronie wpływów budżetowych: - stopy podatkowe dla podatków bezpośrednich (CIT i PIT) i pośrednich (podatku obrotowego, VAT i akcyzy) - stawki celne. Po stronie wydatków budżetowych: - transfery socjalne (emerytury, zasiłki itp.) - inwestycje publiczne, - koszty bieżące funkcjonowania sektora publicznego, - zatrudnienie i płace w sektorze publicznym, - dotacje z budżetu. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 14) Dwie wizje polityki fiskalnej to: Zwolennicy ekonomii keynesowskiej zwiększanie wydatków państwa nawet kosztem deficytu budżetowego w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego. Zwolennicy ekonomii liberalnej polityka zrównoważonego budżetu państwa, hamowanie inflacji, obniżanie stóp procentowych. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 21) 13. Polityka podatkowa. Krzywa Laffera i jej interpretacja Rodzaje podatków: Pośrednie: - podatek obrotowy, czyli od przychodów ze sprzedaży towarów, - podatek VAT, czyli od wartości dodanej, - akcyza. Cła Bezpośrednie: - podatek CIT, czyli podatek pobierany od przedsiębiorstw, - podatek PIT, czyli podatek od dochodów osobistych. 7
Progresja podatkowa wprowadzana jest przez: - wprowadzenie kilkustopniowej skali podatkowej, - wyznaczenie kwoty wolnej od podatku. Krzywa Laffera jest to zależność pomiędzy stopą opodatkowania dochodów a wpływami z tytułu budżetu państwa. Im większa stopa podatkowa, tym większa tendencja do uciekania przedsiębiorców w tak zwaną szarą strefę, przez co dochód fiskalny spada. Zbyt wysokiej i rosnącej stopie podatkowej towarzyszą niekorzystne zjawiska gospodarcze takie jak: - spadek aktywności gospodarczej, ograniczanie produkcji, mniejsza skłonność do inwestowania, - unikanie płacenia podatków, ukrywanie dochodów. 14. W jaki sposób poprzez politykę budżetową można wpływać na koniunkturę gospodarczą kraju? Za pomocą odpowiedniej polityki budżetowej (fiskalnej) można dwojako wpływać na koniunkturę gospodarczą kraju. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 12) Poprzez prowadzenie twardej polityki fiskalnej można zahamować inflację i zbyt szybko rosnącą koniunkturę. Natomiast miękka polityka fiskalna ma na celu poprawienie słabej koniunktury i doprowadzić do ożywienia gospodarczego. Dwie wizje poprawy i osłabienia koniunktury: Poprawa koniunktury: - Szkoła keynesowska wzrost wydatków budżetu państwa, uruchomienie mechanizmów mnożnikowych. - Szkoła neoklasyczna ożywienie gospodarki poprzez obniżenie podatków (miękka polityka podatkowa). Osłabienie koniunktury: - Szkoła keynesowska zmniejszenie wydatków budżetu państwa, osłabienie mechanizmów mnożnikowych. - Szkoła neoklasyczna osłabienie gospodarski poprzez podwyższenie podatków (twarda polityka podatkowa). (ODNOŚNIK DO PYTAŃ: 1, 21) 15. Polityka monetarna. Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? Polityka monetarna jej celem jest regulowanie koniunktury gospodarczej kraju i wpływanie na inflację. Gdy zagrożenie inflacją jest niewielkie lub kraj jest w recesji, prowadzi się politykę mającą na celu ożywić gospodarkę kraju. Natomiast kiedy zagrożenie inflacją jest duże prowadzi się politykę, mającą zahamować zjawisko inflacji. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16) Instrumenty polityki monetarnej: - stopa procentowa wyznaczana przez bank centralny, 8
- stopa rezerw obowiązkowych (czyli zabezpieczenie finansowe, które muszą posiadać banki), - operacje otwartego rynku (sprzedaż lub skup papierów wartościowych), - emisja pieniądza. 16. W jaki sposób poprzez politykę monetarną można wpływać na koniunkturę gospodarczą kraju? Miękka i twarda (restrykcyjna) polityka pieniężna. Poprzez odpowiednią politykę monetarną (pieniężną) można regulować dopływ i odpływ pieniądza z obiegu, a co za tym idzie wpływać na koniunkturę gospodarczą kraju. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 15) Odpływ pieniądza z obiegu uzyskuje się poprzez prowadzenie restrykcyjnej polityki monetarnej (ODNOŚNIK DO PYTAŃ: 17, 20), natomiast dopływ pieniądza do obiegu to efekt miękkiej polityki monetarnej (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 19). 17. Na czym polega restrykcyjna polityka monetarna? Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? Twarda (restrykcyjna) polityka monetarna polega na ograniczaniu podaży pieniądza w celu zahamowania inflacji i jest prowadzona w sytuacji silnego zagrożenia inflacyjnego. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16, 20) Instrumenty polityki: - podwyższanie stóp procentowych przez bank centralny, - zwiększanie wskaźnika rezerw obowiązkowych, - sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku. 18. Polityka makroekonomiczna. Jakie są jej cele i przy pomocy jakich instrumentów może być realizowana? Polityka makroekonomiczna jest to polityka gospodarcza rządu i banku centralnego prowadzona w celu wspierania wysokiego i stabilnego poziomu zatrudnienia, produkcji i stabilnego poziomu cen. Można wyróżnić: politykę fiskalną (politykę budżetową), politykę monetarną (pieniężną), politykę dochodową. 9
Instrumenty polityki fiskalnej: Po stronie wpływów budżetowych: - stopy podatkowe dla podatków bezpośrednich (CIT i PIT) i pośrednich (podatku obrotowego, VAT i akcyzy) - stawki celne. Po stronie wydatków budżetowych: - transfery socjalne (emerytury, zasiłki itp.) - inwestycje publiczne, - koszty bieżące funkcjonowania sektora publicznego, - zatrudnienie i płace w sektorze publicznym, - dotacje z budżetu. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 13) Instrumenty polityki monetarnej: - Podaż pieniądza - Stopa procentowa - Wskaźnik rezerw obowiązkowych - Operacje otwartego rynku - Kurs walutowy (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16) 19. W jaki sposób powinna być prowadzona polityka ekonomiczna państwa w okresie recesji gospodarczej? W okresie recesji należy prowadzić miękką politykę monetarną. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16) Miękka polityka monetarna polega na zwiększaniu ilości pieniądza w obiegu w celu ożywienia gospodarki poprzez wzrost popytu globalnego. Instrumenty polityki: - obniżanie stóp procentowych przez bank centralny, - zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych, - skup papierów wartościowych na otwartym rynku. 20. W jaki sposób powinna być prowadzona polityka ekonomiczna państwa w sytuacji silnego zagrożenia inflacją? Kiedy istnieje silne zagrożenie inflacją należy prowadzić twardą (restrykcyjną) politykę monetarną. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16, 17) Twarda (restrykcyjna) polityka monetarna polega na ograniczaniu podaży pieniądza w celu zahamowania inflacji. Instrumenty polityki: - podwyższanie stóp procentowych przez bank centralny, - zwiększanie wskaźnika rezerw obowiązkowych, - sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku. 21. Określ istotę równowagi makroekonomicznej. Na czym polega spór w tej kwestii między teorią neoklasyczną i keynesowską? Równowaga makroekonomiczna jest to równowaga między popytem globalnym i podażą globalną przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych. 10
Spór między szkołą neoklasyczną i keynesowską dotyczy przede wszystkim: (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 12) 22. Teoria kosztów komparatywnych Teoria kosztów komparatywnych obala pogląd, że przesłanką międzynarodowego podziału pracy są różnice w absolutnych kosztach wytwarzania. Udowadnia ona, że korzyści z handlu zagranicznego pojawiają się, gdy istnieją różnice w kosztach względnych (kosztach alternatywnych). Tak zwana 11
przewaga komparatywna pozwala czerpać korzyści z międzynarodowej wymiany towarów również krajom znajdującym się na niższym poziomie rozwoju gospodarczego. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 23) Jako przykład posłużyły tutaj dwa kraje nazwane Anglią i Portugalią. Hipotetyczne wartości oraz obliczenia pokazały, że dzięki wymianie handlowej i specjalizowania się krajów w produkcji konkretnych dóbr można osiągnąć wyższe zyski. Zgodnie z zasadą przewagi komparatywnej, kraje powinny wytwarzać i eksportować te dobra, których względne jednostkowe koszty produkcji są niższe niż w innych krajach. 23. Równowaga zewnętrzna. Wpływ kursu walutowego na bilans płatniczy oraz koniunkturę gospodarczą. Równowaga zewnętrzna jest to równowaga pomiędzy eksportem a importem dóbr. Dzięki zmianom kursu walutowego, możliwe jest przywracanie tej równowagi w handlu zagranicznym kraju. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 22) Podczas przywracania tej równowagi w krótkim okresie czasu działają tu dwa prawa: - prawo popytu w wyniku rosnącego kursu walutowego maleje popyt na walutę obcą, więc spada import. - prawo podaży na skutek rosnącego kursu walutowego zwiększa się eksport i powiększa się podaż waluty zagranicznej. Podczas przywracania równowagi zewnętrznej w długim okresie czasu stosuje się: - politykę wysokich stóp procentowych, co powoduje napływ kapitału, spadek kursu walutowego (aprecjację waluty krajowej) przez co eksport maleje a import rośnie. - politykę niskich stóp procentowych, co powoduje odpływ kapitału, wzrost kursu walutowego (deprecjację waluty krajowej) przez co eksport rośnie, a import maleje. (ODNOŚNIK DO PYTANIA: 16) Zmiany kursu walutowego są związane nie tylko z kształtowaniem się eksportu i importu, ale również z procesami inflacyjnymi w gospodarce. Kurs walutowy rośnie, gdy inflacja w danym kraju jest wyższa niż za granicą. 12