METODA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
DEFINICJA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ (SI) Dr Ayres (twórczyni metody SI) definiuje integrację sensoryczną jako proces, w którym następuje organizacja dostarczanych do naszego organizmu wrażeń, tak by mogły być wykorzystane w celowym, zakończonym sukcesem działaniu. W każdej chwili nasz mózg bombardowany jest nieliczoną ilością bodźców płynących z oczu, uszu, nosa, skóry, mięśni, ścięgien i stawów, a także ze zmysłu przedsionkowego czujnika siły grawitacji znajdującego się w błędniku, który rejestruje wrażenia ruchu naszego ciała. Metoda (SI) to system ćwiczeń, które mają nauczyć mózg właściwego reagowania na bodźce zewnętrzne.
TERAPIA INTGRACJI SENSORYCZNEJ Terapia określana jest jako terapia naukowej zabawy. Dziecko wykonuje ćwiczenia i zabawy ruchowe, które poprawiają jakość odbierania, przesyłania i organizowania bodźców, czyli ogólnie jakość funkcjonowania systemów sensorycznych. Poprawiając integrację sensoryczną wzmacniane są procesy nerwowe leżące u podłoża konkretnych umiejętności( uczenia się, funkcji językowych, społeczno-emocjonalnych) a one pojawiają się w sposób naturalny jako konsekwencja poprawy funkcjonowania mózgu. Podczas sesji terapeutycznej wykorzystywany jest specjalistyczny sprzęt stymulujący układ nerwowy taki, jak m.in.: piłki rehabilitacyjne, deskorolki, równoważnie, sprzęt podwieszany wałek, hamak, huśtawka tarczowa, platforma terapeutyczna, a także drobny sprzęt rehabilitacyjny typu: piłki, szczotki, obciążniki, różne faktury materiałów.
TRZY BAZOWE UKŁADY ZMYSŁOWE Dla prawidłowego kształtowania się integracji sensorycznej największe znaczenie mają : UKŁAD PRZEDSIONKOWY UKŁAD PROPRIOCEPTYWNY UKŁAD DOTYKOWY
UKŁADY ZMYSŁÓW WYZ SZEGO RZE DU UKŁAD WZROKOWY UKŁAD SŁUCHOWY UKŁAD WE CHOWY
SYSTEM DOTYKOWY Jest zmysłem najwcześniej się rozwijającym i dojrzewającym, pierwotnym. Receptory czuciowe rozmieszczone są na całym obszarze skóry, będącej najobszerniejszym narządem ciała. Struktury umiejscowione w skórze oraz na jej powierzchni odbierają wrażenia lekkiego i głębokiego dotyku czy nacisku, wibracji, ciepła, zimna, bólu i przesyłają te informacje do mózgu. Istnieją dwa rodzaje doznań czuciowych: dotyk pierwotny dający ogólną świadomość bycia dotykanym oraz dotyk różnicujący późniejszy ewolucyjnie, pozwalający na dokładne różnicowanie czuciowe (np. faktura, kształt). Zmysł ten jest ważny dla naszego przetrwania (ssania, przełykania, eksplorowania otoczenia i reagowania na nie). Jest też podstawą właściwego rozwoju emocjonalnego, umysłowego i ruchowego dziecka. Wpływa min. na prawidłowe tworzenie się schematu ciała, planowanie motoryczne, umiejętności z zakresu motoryki małej, uwagę i pobudzenie, pozwala na percepcję dotykową bez udziału wzroku.
SYSTEM PRZEDSIONKOWY Zwany jest też zmysłem równowagi, rozwija się od wczesnego okresu wewnątrzłonowego. Znajduje się w uchu wewnętrznym. Jest bazowym układem w terapii integracji sensorycznej ze względu na liczne neuroanatomiczne powiązania z innymi układami, min słuchowym i wzrokowym. Składa się z receptorów reagujących na ruch liniowy (góra-dół) i ruch obrotowy. Dają nam one informację w jakim położeniu znajduje się ciało i co się z nim dzieje. Receptory układu przedsionkowego uważane są za najbardziej wrażliwe spośród wszystkich narządów zmysłów, a ich rolę w rozwoju dziecka trudno przecenić. Doznania płynące z wykonywanych przez dziecko ruchów umożliwiają mu coraz lepsze poznawanie własnego ciała, jego granic i możliwości oraz relacji z otoczeniem. Prawidłowa praca systemu przedsionkowego wpływa na bezpieczeństwo grawitacyjne, ruch i równowagę, napięcie mięśniowe, postawę, ruchy gałek ocznych, obustronną koordynację, przetwarzanie słuchowo-językowe, przetwarzanie wzrokowoprzestrzenne, planowanie ruchu, poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego.
SYSTEM PROPRIOCEPTYWNY Nazywany potoczenie czuciem głębokim. Proprioceptory znajdują się w mięśniach, stawach, ścięgnach, oczach, uszach. Informują mózg o tym, co robi człowiek (czy porusza się, czy stoi, gdzie znajduje się w przestrzeni). Dzięki proprioceptorom mięśnie oraz ścięgna stają się coraz silniejsze i stabilniejsze. Wrażenia pochodzące z tego systemu są ważne min. w kształtowaniu schematu ciała, kontroli, płynności i planowaniu ruchu (m.in. umiejętności dozowania odpowiedniej siły do wykonania danego ruchu), utrzymywaniu stabilizacji posturalnej, właściwym napięciu mięśniowym, kształtowaniu poczucia bezpieczeństwa emocjonalnego.
DYSFUNKCJE INTEGRACJI SENSORYCZNEJ Ogólnie zaburzenia integracji sensorycznej wiążą się z nieprawidłowościami w obrębie motoryki: problemy z reakcjami posturalnymi i równoważnymi, koordynacją, ruchami oczu oraz problemami w odbiorze wrażeń czuciowych czy dotykowych. W zależności od tego jakie procesy mają przewagę (procesy hamowania czy wzmacniania) mamy do czynienia z nadwrażliwością lub niedowrażliwością. Rzadziej zdarzają się zmienne reakcje na te same bodźce tak bywa u dzieci z autyzmem.
NIEDOWRAZ LIWOŚĆ / PODWAZ LIWOŚĆ Wiąże się z obniżoną reaktywnością na pewien rodzaj bodźców sensorycznych układ nerwowy ma trudności z rejestracją dopływających informacji. W związku z tym dziecko reaguje zazwyczaj dopiero przy silnych bodźcach lub dużej ich ilości. W zachowaniu może przejawiać się tym, że aktywnie poszukują danej stymulacji potrzebują dużo wrażeń, nigdy nie mają dość, lubią intensywne doznania lub też mogą być wycofane, apatyczne, opóźnione reakcje na bodźce sensoryczne.
NADWRAZ LIWOŚĆ Inaczej obronność sensoryczna, może dotyczyć każdego systemu: dotykowego, wzrokowego, słuchowego, przedsionkowego, rzadko propriocepcji. Wiąże się z nietolerancją na pewien rodzaj bodźców, które odbierane są jako nieprzyjemne oraz wygórowanymi, nieadekwatnymi reakcjami na nie (obniżony próg pobudliwości). Jest deficytem neurofizjologicznym, a bywa mylnie interpretowana jako problem natury emocjonalnej, ze względu na towarzyszące jej często zachowania takie jak nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji uwagi, czasem nawet agresja, itp.
NADWRAZ LIWOŚĆ DOTYKOWA Jeden z przejawów nieprawidłowej pracy systemu dotykowego. Powoduje dyskomfort psychiczny i fizyczny, gdyż nie tylko działające bodźce dotykowe odbierane są jako nieprzyjemne, ale również te przewidywane. Dziecko może powstrzymywać się przed eksplorowaniem, braniem do rąk zabawek, zabawą w piasku, unikać aktywności, w których narażone będzie na niespodziewany dotyk, np. gier zespołowych, odmawiać próbowania potraw o nowym smaku i konsystencji, mycia zębów. Stosunkowo szybko i łatwo dochodzi u dzieci z nadwrażliwością do przeładowania systemu nerwowego, co powoduje silne emocjonalne reakcje, często impulsywne a nawet agresywne, a to z kolei może generować problemy społeczne dziecka. Istnieje związek między nadwrażliwością systemu dotykowego a nadpobudliwością ruchową i zaburzeniami w koncentracji uwagi.
PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE BAZOWE SYSTEMY ZMYSŁOWE
ĆWICZENIA UKŁADU DOTYKOWEGO System dotykowy (służy odbiorowi i różnicowaniu wrażeń czuciowych z powierzchni skóry): Dotykowe pudełko Zabawa w kąpieli Naleśnik Degustacja Malowanie dłońmi, stopami
ĆWICZENIA UKŁADU PRZEDSIONKOWEGO Układ przedsionkowy (odpowiedzialny m.in. za ruch i równowagę, napięcie mięśniowe, koordynację): Skakanie na piłce Tor przeszkód Huśtawki Turlanie Bieganie Skakanie Bujanie w kocyku
ĆWICZENIA UKŁADU PROPRIOCEPTYWNEGO Układ proprioceptywny (tzw. czucie głębokie, dostarcza wrażeń z mięśni i stawów): Siłowanie Ciągnięcie Machanie i odbijanie Zabawa w taczkę Nalewanie i przesypywanie
ĆWICZENIA UKŁADU SŁUCHOWEGO Dostarczanie dźwięków, które można kojarzyć z określoną, powtarzającą się sytuacją (dzwonek do drzwi, telefon, odgłosy zwierząt, odkurzacz itp.) Rozpoznawanie tonu głosu, intonacji (nagrania różnorodnych głosów śmiech, płacz itp. na kasecie magnetofonowej) Słuchanie dźwięków instrumentów muzycznych
ĆWICZENIA UKŁADU WZROKOWEGO Wodzenie wzrokiem za zabawką świetlną, przedmiotem o intensywnym kolorze (np. czerwony, różowy) przesuwanym w polu widzenia dziecka, Wodzenie wzrokiem za światłem latarki, kolorowych świateł o różnym natężeniu Oglądanie konturów postaci, przedmiotów Pokazywanie planszy z figurami geometrycznymi o zdecydowanych kolorach (czarny, czerwony, żółty)
ĆWICZENIA UKŁADU WE CHOWEGO Podawanie do wąchania buteleczek z zawartością substancji zapachowych z jednoczesnym nazywaniem zapachów (mięta, perfum itp.) Rozpoznawanie zapachu oliwki przed masażem, mydła przed myciem Stosowanie zapachów do sygnalizowania pór roku (lato-zapach różany, jesień- zapach lawendy, zima- zapach mięty, wiosna- zapach cytryny)
DZIE KUJEMY ZA UWAGE