A. Grzybek, Wroclaw University of Economics Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości na przykładzie przedsiębiorstwa z branży przetwórstwa drzewnego Working paper JEL Classification: A10 Słowa kluczowe: Zarządzanie wartością i ryzykiem przedsiębiorstwa, Zarządzanie należnościami, Ryzyko kredytowe. Streszczenie: This paper describes the way how enterprise deals with its credit risk by controlling the level of payment due and usage of appropriate credit policy. The calculations show possible change of net profit taking into consideration risk s strategy.
1. Wstęp Zarządzanie ryzykiem przedsiębiorstwa jest integralnie związane z procesem zarządzania przedsiębiorstwem. Takie powiązanie warunkuje główny cel działalności podmiotu gospodarczego, którym jest maksymalizacja jego wartości i bogactwa właścicieli, na które składają się przyszłe przepływy pieniężne obarczone ryzykiem finansowym. Proces zarządzania ryzykiem natomiast definiowany jest jako podejmowanie decyzji i działań, mających na celu osiągnięcie przez ten podmiot akceptowalnego poziomu ryzyka. 1 Praca ma charakter opisowo-empiryczny. W następnych częściach pracy przedstawiono podstawy teoretyczne dotyczące analizy uwzględnienia ryzyka w strategiach finansowych podmiotów gospodarczych. Praca odnosi się do zarządzania ryzykiem kredytowym w działalności podmiotu gospodarczego oraz jego analizy i sposobu zarządzania dla wybranego przedsiębiorstwa branży drzewnej. 2. Teoretyczne podejście do zarządzania ryzykiem Działalność przedsiębiorstwa narażona jest na ryzyko finansowe, czyli ryzyko poniesienia przez podmiot finansowych skutków decyzji. Efektywne zarządzanie ryzykiem skupia się na elementach takich jakich jak: identyfikacja ryzyka, pomiar ryzyka, sterowanie ryzykiem, monitorowanie i kontrola ryzyka. 2 Na wartość przedsiębiorstwa składają się oczekiwane i odpowiednio zdyskontowane przepływy pieniężne. Maksymalizacja przedsiębiorstwa, a więc zwiększenie przepływów pieniężnych jest skutkiem unikania strat i szkód, które wystąpiłyby w przedsiębiorstwie, gdyby nie uwzględniono ryzyka. 3 Przedsiębiorstwo, realizując strategię zarządzania ryzykiem kredytowym, ogranicza zmienność przepływów pieniężnych oraz potencjalnie ma szansę wpłynąć na wielkość straty, jednakże największe znaczenie ma zmniejszanie prawdopodobieństwa upadłości. Dodatkowym czynnikiem korzystnie wpływającym na cały proces zarządzania przedsiębiorstwem i jego postrzegania na rynku jest lepsza wiarygodność firmy zarządzającej ryzykiem kredytowym, aniżeli podmiotu nie uwzględniającego żadnego ryzyka. 1 K. Jajuga, Zarządzanie ryzykiem, wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007,s.15. 2 Ibidem. 3 G. Michalski, Strategie finansowe przedsiębiorstw, wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. Z o.o., Gdańsk 2009, s.88. 2
Do grupy ryzyk finansowych niewątpliwie należy ryzyko kredytowe, którym jest możliwość niewywiązania się z umowy przeciwnej strony kontraktu. Niedotrzymanie warunków dotyczy przede wszystkim przyszłych należności przedsiębiorstwa, a ich zmienność lub brak wpływa negatywnie na sytuację finansową podmiotu gospodarczego i tym samym obniża jego wartość. Zarządzanie ryzykiem w rozumieniu zarządzania należnościami polega zatem na podjęciu decyzji przez menedżerów przedsiębiorstwa o możliwości odroczenia sprzedaży lub wyborze odpowiedniej polityki kredytowej wobec kontrahentów. 3. Praktyczne podejście do zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie Przedsiębiorstwo, realizując proces maksymalizacji swojej wartości, powinno określić rodzaj na jakie jest narażone, zidentyfikować czynniki wpływające na poziom ryzyka oraz określić w jaki sposób można by zminimalizować istotne ryzyko i straty jakie ze sobą niesie. 4 Spółka przetwórstwa drzewnego decydująca się na sprzedaż odroczoną powinna uwzględnić wzrost ryzyka swojej działalności i powstanie dodatkowych kosztów związanych z obsługą należności. W zarządzaniu należnościami można wyróżnić: -kontrolowanie poziomu należności, -prowadzenie polityki kredytowej. 5 Kontrolowanie poziomu należności realizuje zadania monitorowania ryzyka kredytowego. Przedsiębiorstwo w ramach wewnętrznej informacji powinno regularnie szacować przeciętny okres spływu należności, czyli zbudować zestawienie wartości należności z terminem odroczenia spłaty. Dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania przedsiębiorstwo jest w stanie określić, z której grupy kontrahenci nie wywiązują się z umów oraz może szybciej podjąć działania zapobiegawcze oraz minimalizujące straty. Oprócz uwzględnienia monitorowania przyszłych należności przedsiębiorstwo powinno podjąć decyzję o wprowadzaniu nowej polityki kredytowej. Poniższe założenia przedstawia analiza scenariuszy. 4 E.F. Brigham, L.C. Gapenski, Zarządzanie finansami 2, PWE, Warszawa 2000, s. 345. 5 W. Pluta, Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, R.Siedlecki, Zarządzanie kapitałem pracującym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004, s.152. 3
Założenia: Przedsiębiorstwo powinno złagodzić dotychczasową politykę kredytową, a więc zaproponować swoim kontrahentom rabaty i dłuższy okres spłaty należności. Taka strategia przyczyni się do wzrostu przychodów ze sprzedaży z 227 292 tys. zł o 10%, a więc do kwoty 250 020 tys. zł. Dotychczas spółka nie stosowała rabatów dla klientów, a udział należności nie uregulowanych w terminie przekraczał 50%. Nowa polityka kredytowa zakłada 2% rabat dla klientów dotrzymujących terminów. W wyniku przyjęcia łagodniejszych wymogów odroczenia sprzedaży szacuje się, że dotychczasowe roczne koszty analiz sytuacji finansowych kontrahentów i ściągania należności spadną z 1 580 tys. zł do 1060 tys. zł, natomiast koszty utrzymania należności wzrosną z 897 tys. zł do 4 030 tys. zł. Prowadzona w ten sposób polityka przyczyni się także do wzrostu kosztów związanych z przyjęciem złych kredytów, a analitycy określają, że wskaźnik ten dotychczas na poziomie 0% wzrośnie o 1,2% wartości całej sprzedaży, czyli do kwoty 2 890 tys. zł. Zestawienie zmian zostało przedstawione w tabeli poniżej. Tabela zawiera wyłącznie informacje wpływające na koszty w wyniku zarządzania należnościami. Menadżerowie przedsiębiorstwa powinni zwrócić także uwagę, że wraz ze wzrostem należności zmianie ulegną także inne składniki aktywów. Tabela 1- analiza scenariuszy Sprzedaż brutto Minus rabaty Sprzedaż netto Koszty produkcji Dochód ze sprzedaży Koszty utrzymywania należności Koszty oceny zdolności kredytowej i ściągania należności Straty z tytułu złych kredytów Zysk przed opodatkowaniem Podatek (19%) Zysk netto Prognozowany zysk netto przy niezmienionej polityce kredytowej (tys. zł) Skutki zmian polityki kredytowej Prognozowany zysk netto przy zmienionej polityce kredytowej 227 291 22 729 250 020 0 2 273 2 273 227 291 15 751 243 042 184 996 150 185 146 42 295 15 601 57 896 897 3 133 4 030 1 580-520 1 060 0 2 890 2 890 39 818 10 948 50 766 7 565 2 080 9 646 32 253 8 868 41 120 Źródło: opracowanie własne, por. W. Pluta, Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2004. Koszty utrzymania należności, oceny zdolności kredytowej oraz straty z tytułu złych kredytów są wartościami hipotetycznymi. 4
W zaproponowanej strategii zysk netto wzrasta o 8 868 tys. zł, czyli o ponad 27% w porównaniu do obecnego sposobu zarządzania należnościami. Przyszłe przepływy pieniężne są szacowane, a więc ich wartości mogą ulegnąć zmianie. Przepływy te są obarczone ryzykiem, dlatego została przygotowana analiza wrażliwości, która może wpłynąć na decyzję właścicieli o przyjęciu łagodniejszej strategii zarządzania należnościami. Założenia: Do sytuacji bazowej (neutralnej względem ryzyka, o szacowanym prawdopodobieństwie 61%) przewiduje się w wariancie optymistycznym ( prawdopodobieństwie wystąpienia 27%) o 9% wyższej sprzedaży brutto oraz spadku o 5% kosztów produkcji. Koszty utrzymania należności spadną o 4%, a koszty analiz zdolności kredytowej o 1%. Straty z tytułu złych kredytów z poziomu 2890 tys. zł wzrosną o 7%. Do sytuacji bazowej przewiduje się w wariancie pesymistycznym ( prawdopodobieństwie wystąpienia 12%) spadek sprzedaży brutto o 6%, wzrost kosztów utrzymania należności o 6%, wzrost kosztów analiz kontrahentów o 3% oraz wzrost straty z tytułu złych kredytów o 7%. Tabela 2 analiza wrażliwości Sprzedaż brutto Minus rabaty Sprzedaż netto Koszty produkcji Dochód ze sprzedaży Koszty utrzymywania należności Koszty oceny zdolności kredytowej i ściągania należności Straty z tytułu złych kredytów Zysk przed opodatkowaniem Podatek (19%) Zysk netto Prognozowany zysk netto przy niezmienionej polityce kredytowej Wariant optymistyczny (p=27%) Wariant neutralny (p=61%) Wariant pesymistyczny (p=12%) 227 291 247 747 250 020 235 019 0 2 477 2 273 2 350 227 291 245 270 243 042 232 669 184 996 175 889 185 146 192 552 42 295 69 381 57 896 40 117 897 3 869 4 030 4 272 1 580 1 049 1 060 1 092 0 2 688 2 890 3 092 39 818 61 775 50 766 31 661 7 565 11 737 9 646 6 016 32 253 50 038 41 120 25 645 Źródło: opracowanie własne, por. G. Michalski, Strategie finansowe przedsiębiorstw, ODDK, Gdańsk 2009. Koszty utrzymania należności, oceny zdolności kredytowej oraz straty z tytułu złych kredytów są wartościami hipotetycznymi. 5
Przy zastosowaniu nowej polityki kredytowej przedsiębiorstwo może spodziewać się wzrostu zysku netto do 41 120 tys. zł, w wariancie optymistycznym może osiągnąć zysk 50 038 tys. zł, natomiast w wariancie pesymistycznym zysk będzie może spaść do 25 645 tys. zł, czyli może on być niższy od zysku bez wprowadzania zmian w polityce. Poniższa tabela przedstawia rozkład dyskretny prawdopodobieństwa i zmian zysku netto. Tabela 3 oczekiwane zmiany przyjęcia nowej polityki kredytowej Oczekiwana zmiana zysku netto p=61% p=27% p=12% 8 868 17 785-6 607 Źródło: opracowanie własne, por. W. Pluta, Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2004. Wartości hipotetyczne. Oczekiwana zmiana zysku netto z uwzględnieniem ryzyka przy zastosowaniu zaproponowanej strategii jest sumą iloczynów prawdopodobieństwa i przypisanym im wynikom. Wynosi 9 419 tys. zł. Zmiana polityki kredytowej przez przedsiębiorstwo wpłynie znacząco wartości oczekiwanych przepływów pieniężnych. Decyzja o przyjęciu właściwego sposobu kontrolowania należności oraz wdrożeniu nowej polityki kredytowania zależy od menedżerów i właścicieli przedsiębiorstwa. 4. Podsumowanie Zarządzanie ryzykiem w tworzeniu wartości przedsiębiorstwa powinno być procesem niezmienne realizowanym przez przedsiębiorstwo. Na przykładzie wyżej omówionej strategii ryzyko postrzegane jest jako zagrożenie i jako szansa. Przyjęcie ryzyka dla przedsiębiorstwa oznacza zarówno wystąpienie dodatkowych korzyści, jak również straty w przypadku negatywnego rozkładu wydarzeń. Jak już wcześniej wspomniano przedsiębiorstwo realizujące strategię zarządzania ryzykiem może oczekiwać lepszych warunków kredytowania od banków lub warunków przyszłych umów od kontrahentów. Wszystkie decyzje obciążone ryzykiem powinny być podjęte po szczegółowej analizie kosztów i oczekiwanych korzyści. W zarządzaniu ryzykiem zatem mogą pomóc metody dotychczas stosowane w podejmowaniu decyzji przez menedżerów. 6 Ponadto właściciele i menadżerowie, stając przed wyborem odpowiedniego zarządzania ryzykiem, powinni także w swoich rozważaniach uwzględnić możliwość transferu ryzyka do innego podmiotu, np. poprzez zakup ubezpieczenia lub opracować strategię minimalizowania strat związanych z wystąpieniem wydarzeń o negatywnych skutkach. 6 E.F. Brigham, L.C. Gapenski, Zarządzanie finansami 2,PWE, Warszawa 2000, s. 346. 6
Literatura użyta w pracy: Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami 2, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000. Jajuga K., Zarządzanie ryzykiem, wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007. Michalski G., Strategie finansowe przedsiębiorstw, wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. Z o.o., Gdańsk 2009. Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, R.Siedlecki, Zarządzanie kapitałem pracującym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004. Bibliografia: Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009. Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk 2008. Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041 Michalski Grzegorz (2007), Portfolio Management Approach in Trade Credit Decision Making, Romanian Journal of Economic Forecasting, Vol. 3, pp. 42-53, 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081269 Michalski Grzegorz (2008), Operational risk in current assets investment decisions: Portfolio management approach in accounts receivable, Agricultural Economics Zemedelska Ekonomika, 54, 1, 12 19 Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, 187-192. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, 213-222. Michalski Grzegorz (2011), Financial Analysis in the Enterprise: A Value-Based Liquidity Frame-work. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1839367, 177-262. Michalski Grzegorz (2007), Portfolio management approach in trade credit decision making, Romanian Journal of Economic Forecasting, 8, 3, 42-53. Michalski Grzegorz (2008), Value-based inventory management, Romanian Journal of Economic Forecasting, 9, 1, 82-90. Michalski Grzegorz (2012), Financial liquidity management in relation to risk sensitivity: Polish enterprises case, Quantitative Methods in Economics, Vydavatelstvo EKONOM, Bratislava, 141-160. Michalski Grzegorz (2008), Decreasing operating risk in accounts receivable mangement: influence of the factoring on the Enterprise value, [in] Culik, M., Managing and Modelling of Financial Risk, 130-137. Michalski Grzegorz (2010), Planning optimal from the Enterprise value creation perspective. Levels of operating cash investment, Romanian Journal of Economic Forecasting, vol: 13 iss: 1 pp.198-214. Polak Petr, Robertson, D. C. and Lind, M. (2011), The New Role of the Corporate Treasurer: Emerging Trends in Response to the Financial Crisis (December 12, 2011). International Research Journal of Finance and Economics, No. 78, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1971158 Soltes Vincent (2012), Paradigms of Changes in the 21th Century - Quest for Configurations in Mosaic, Ekonomicky Casopis, v.60 is.4 pp. 428-429. Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec. Zmeskal Zdenek, Dluhosova Dana (2009), Company Financial Performance Prediction on Economic Value Added Measure by Simulation Methodology, 27th International Conference on Mathematical Methods in Economics, Mathematical Methods in Economics, 352-358. Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, 319-339 7
Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2, 141-161. Kopa Milos, D'Ecclesia RL, Tichy Tomas (2012), Financial Modeling, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE, 62, 2, 104-105. Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081276 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1081276 Dluhosova Dana, et. al., 2006, Finanční řízení a rozhodování podniku: analýza, investování, oceňování, riziko, flexibilita, Ekopress, Prague. Soltes Vincent, 2004, Duration of coupon bonds as a criterion of the price sensibility of bonds with regards to the change of interest rates (Durácia kupónovej obligácie ako kritérium cenovej citlivosti obligácie vzhľadom na zmenu úrokových sadzieb in Slovak), EKONOMICKY CASOPIS, 52/2004(1), pp. 108-114. Michalski, Grzegorz Marek, Factoring and the Firm Value (May 17, 2008). FACTA UNIVERSITATIS Series: Economics and Organization, Vol. 5, No. 1, pp. 31-38, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1844306 Michalski, Grzegorz Marek, Crisis Caused Changes in Intrinsic Liquidity Value in Non-Profit Institutions (December 14, 2012). Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, 2012, Volume 7, Issue 2. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2189488 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2189488 Michalski, Grzegorz Marek, Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach (Financial Liquidity Management in Small and Medium Enterprises) (2013). Plynnosc Finansowa w Malych i Srednich Przedsiebiorstwach, PWN, 2013. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2214715 Michalski, Grzegorz Marek, Accounts Receivable Management in Nonprofit Organizations (Zarządzanie należnościami w organizacjach nonprofit), 2012, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości 2012(68(124)):83-96. ICID: 1031935, Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2193352 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2193352 MPB - Dane dla lat 2009-2010, http://dx.doi.org/10.6084/m9.figshare. Brigham E.F., Gapenski L.C., Zarządzanie finansami 2, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000. Jajuga K., Zarządzanie ryzykiem, wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2007. Michalski G., Strategie finansowe przedsiębiorstw, wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. Z o.o., Gdańsk 2009. Pluta W., Finanse małych i średnich przedsiębiorstw, R.Siedlecki, Zarządzanie kapitałem pracującym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004. 8