Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Produkt krajowy brutto - analiza i diagnoza proporcji strukturalnych Znajomość prawidłowości istniejących w procesie gospodarowania stanowi niezbędny element skutecznego i efektywnego działania zarówno gospodarek narodowych, jak i pojedynczych podmiotów gospodarczych. Szczególną rolę w badaniu zjawisk ekonomicznych odgrywają analizy i diagnozy struktur ekonomicznych. Wiedza o kształtowaniu się proporcji strukturalnych jest podstawą do określenia charakteru związków oraz dynamiki badanych zjawisk gospodarczych. Na temat znaczenia badania struktur gospodarczych wypowiadało się bardzo wielu autorów. Według K.Zająca [Zarys metod... 1982, s.20] Poznanie prawidłowości występujących w strukturze i rozwoju zjawisk społeczno-gospodarczych ma ogromne znaczenie niezależnie od tego, czy warunkujące je przyczyny są znane, czy nie. Z.Pawłowski [Statystyczna analiza... 1963, s.381] napisał Badanie zmian ilościowych zachodzących między różnymi podstawowymi wielkościami makroekonomicznymi, takimi na przykład jak dochód narodowy, produkt globalny, inwestycje, zatrudnienie, fundusz płac, przyrost zapasów środków obrotowych, poziom cen itd. stanowi jeden z zasadniczych działów ekonometrii. Wagę zmian zachodzących w procesie reformowania gospodarki podkreśla również B.A.Stein [Size, Efficiency... 1974], według którego Wzrost bez dostosowania strukturalnego może prowadzić tylko do ekonomicznej nieefektywności. Pomimo wysiłków wielu ekonomistów pod znakiem zapytania staje jednak możliwość znalezienia pewnych uniwersalnych, absolutnie stałych w czasie i w przestrzeni, prawidłowości w zakresie struktur zjawisk ekonomicznych. Należy sobie zdawać sprawę, że prawidłowość, obserwowana dzisiaj, jutro może ulec zmianie lub nawet przestać istnieć. O.Lange [Ekonomia polityczna... 1975, s.260] definiując tzw. ekonomiczne prawo ruchu stwierdza, że zmiany systemów (proporcji, praw) są czymś nieuniknionym i naturalnym. Na potrzeby niniejszego artykułu proporcje strukturalne rozumiane będą jako podstawowe relacje gospodarcze decydujące o przebiegu procesu wytwarzania produktu krajowego brutto. Poniżej przedstawione zostały wybrane proporcje charakteryzujące produkt krajowy brutto, których znajomość może być pomocna w formułowaniu efektywnej polityki transformacji gospodarki: - udział konsumpcji i akumulacji w produkcie krajowym brutto, - krańcowa skłonność do konsumpcji, - udział nakładów inwestycyjnych w produkcie krajowym brutto, - relacja między wzrostem inwestycji i wzrostem produktu krajowego brutto. Czynnikiem decydującym o perspektywach rozwoju gospodarki jest wybór pomiędzy modelem konsumpcyjnym oraz modelem inwestycyjnym. Dotychczasowe tendencje w zakresie kształtowania się udziału prywatnej konsumpcji i akumulacji dla polskiej gospodarki zostały przedstawione w tab.1 i na rys.1.
T a b e l a 1 Udział prywatnej konsumpcji i akumulacji w PKB w Polsce w latach 1985-97 (%) Lata 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 Konsumpcja 53,6 52,9 52,7 50,3 45,6 47,9 59,3 61,7 63,0 64,3 61,2 63,1 63,5 Akumulacja 28,1 29,1 29,5 33,3 40,0 25,6 19,9 15,2 15,6 15,9 19,8 21,9 24,7 Źródło: Rocznik Statystyczny 1992 tab.17(211), s.125, Rocznik Statystyczny 1997 tab. 4(704), s.512, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998 tab.17(552), s.523. Udział konsumpcji i akumulacji w PKB (%) 70 60 50 40 30 20 10 0 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 Konsumpcja Akumulacja Lata Rys.1 Udziały prywatnej konsumpcji i akumulacji w PKB dla Polski w latach 1985-1997 W rozpatrywanym okresie, w zakresie kształtowania się udziału konsumpcji w produkcie krajowym brutto zauważyć można dwie tendencje. Pierwsza z nich polegała na spadku poziomu prywatnej konsumpcji w latach 1988-1990. Druga natomiast wyraża się stałym wzrostem udziału konsumpcji w produkcie krajowym brutto w trakcie rozpoczęcia i kontynuowania zmian w strukturze i organizacji polskiej gospodarki. Pod koniec pierwszej połowy lat 90-tych proporcja ta osiągnęła poziom normatywny, charakterystyczny dla gospodarek krajów wysoko rozwiniętych, wynoszący około 61-62 % (por. tab.2). W nieco odmienny sposób kształtowała się proporcja dotycząca akumulacji. W latach poprzedzających recesję w gospodarce udział akumulacji w produkcie krajowym brutto znacznie wzrósł co było zapewne spowodowane brakiem możliwości ulokowania dużej części dochodów
osiąganych przez konsumentów na rynku dóbr konsumpcyjnych. Począwszy od roku 1990 udział ten zaczął się zmniejszać i jest obecnie zbliżony do wartości charakterystycznych dla większości krajów europejskich. Interesującym zjawiskiem jest fakt, że w okresie zbliżania się załamania gospodarki udziały konsumpcji i akumulacji w produkcie krajowym brutto zaczęły dążyć do zbliżonej wartości około 40 %. Natomiast w miarę wzrostu gospodarczego nożyce konsumpcyjno-inwestycyjne zaczęły się ponownie rozwierać. W tab.2 przedstawiono udział konsumpcji prywatnej w produkcie krajowym brutto dla wybranych krajów europejskich w latach 1960-92. Można zauważyć, że kraje uznawane za słabiej rozwinięte (Grecja, Irlandia, Portugalia) startowały z wysokiego poziomu konsumpcji. W procesie rozwoju gospodarczego kraje te przechodziły od konsumpcyjnego do inwestycyjnego modelu gospodarowania. W rozpatrywanym okresie zdecydowanie najlepsze efekty osiągnęła Irlandia, w przypadku której zdecydowana restrukturyzacja gospodarki oraz otwarcie na kapitał zewnętrzny zaowocowały dynamicznym wzrostem produktu krajowego brutto. W 1960 roku kraje Unii Europejskiej charakteryzowały się przeciętnym udziałem konsumpcji prywatnej w produkcie krajowym brutto w wysokości 62,4 %. W 1992 roku udział ten wynosił 61,2 %. Świadczy to o wysokiej stabilności tej proporcji w długim okresie. W tab.3 oraz na rys.2 zaprezentowano podstawowe proporcje odnoszące się do dochodu narodowego brutto gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach 1950-86. Podstawowy wniosek, który wynika z analizy danych zamieszczonych w tej tabeli to bardzo wysoka stabilność udziałów konsumpcji i inwestycji prywatnych w dochodzie narodowym brutto oraz stosunku inwestycji do konsumpcji. Praktycznie na przestrzeni prawie 50 lat proporcje te nie uległy zmianie. Można więc założyć, że ich wartości kształtują się na optymalnym poziomie i mogą być przyjęte jako wartości normatywne dla poprawnie funkcjonującej gospodarki.
0,8 Stosunek kosumpcji (K) i inwestycji (I) do dochodu narodowego brutto (D) oraz inwestycji do konsumpcji 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 K/D I/D I/K 0 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 Lata Rys.2 Stosunek konsumpcji (K) i inwestycji (I) do dochodu narodowego brutto (D) oraz stosunek inwestycji do konsumpcji dla gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach 1950-1986
T a b e l a 2 Konsumpcja prywatna w cenach bieżących w wybranych krajach w latach 1960-1992 (% PKB) Lata Belgia Dania Niemcy Grecja Hiszpania Finlandia Irlandia Włochy Luksemburg Holandia Portugalia W.Brytania EWG 1960 69,2 62,0 59,4 80,3 67,5 59,7 76,6 59,7 54,0 58,5 73,1 66,0 62,4 1961 67,9 62,1 59,5 76,8 66,9 60,0 75,0 58,6 56,9 59,7 73,6 65,4 62,1 1962 66,6 61,9 59,5 76,4 66,4 60,0 74,7 58,9 56,9 60,3 69,7 66,0 62,2 1963 67,1 61,4 59,6 74,3 67,5 60,5 74,1 60,2 57,5 61,8 69,4 66,3 62,7 1964 64,1 60,3 58,4 73,6 66,5 59,5 72,6 59,6 56,7 59,4 68,2 64,8 61,5 1965 64,3 58,9 59,2 72,8 67,1 59,0 71,7 59,2 58,2 59,4 67,9 64,1 61,4 1966 63,9 59,6 59,7 72,3 66,5 58,9 71,8 60,3 58,2 59,3 67,9 63,6 61,5 1967 62,9 59,9 60,8 72,4 66,4 59,1 70,1 60,6 59,1 58,7 65,4 63,5 61,7 1968 63,7 58,8 60,1 71,9 66,0 59,3 71,0 59,7 57,7 57,9 68,5 63,1 61,3 1969 62,2 57,5 59,1 69,2 64,1 59,1 69,8 59,3 53,4 58,5 69,1 62,2 60,6 1970 58,9 57,4 58,4 69,2 64,0 57,9 68,9 59,5 50,5 58,4 65,9 61,8 60,0 1961-1970 64,3 59,8 59,4 72,9 66,1 59,3 72,0 59,6 56,5 59,3 68,6 64,1 61,5 1971 60,3 55,8 58,7 68,0 64,3 57,8 68,0 59,8 54,8 57,8 68,3 62,1 60,1 1972 60,2 53,4 59,3 65,7 63,8 57,7 65,0 60,1 53,6 57,3 64,2 62,8 60,2 1973 60,6 54,5 58,8 63,4 63,5 57,1 64,4 60,5 48,9 56,7 64,8 62,5 60,0 1974 59,8 54,3 59,6 67,7 64,2 57,5 68,4 60,3 46,1 56,8 72,7 63,8 60,7 1975 61,2 55,5 63,0 67,5 64,3 58,7 64,1 62,0 57,8 58,6 77,1 62,2 61,9 1976 60,9 56,6 62,5 65,8 65,7 58,4 64,5 60,8 56,6 58,7 75,0 61,1 61,4 1977 61,9 56,9 63,0 65,9 65,0 58,2 64,1 60,3 59,6 59,8 72,0 59,9 61,1 1978 61,6 56,2 62,7 65,2 63,9 57,9 63,8 59,5 57,9 60,3 68,0 59,9 60,7 1979 62,8 56,4 62,4 63,3 64,5 58,1 65,3 59,7 57,8 60,9 67,5 60,3 60,8 1980 62,9 55,9 63,0 64,6 65,3 58,9 65,8 61,0 58,7 61,1 67,3 60,0 61,4 1971-1980 61,2 55,5 61,3 65,7 64,5 58,0 65,3 60,4 55,2 58,8 69,7 61,5 60,8 1981 65,2 56,0 64,1 67,5 66,5 60,3 65,9 61,2 60,9 60,4 69,6 60,8 62,3 1982 65,6 55,0 63,8 67,4 66,2 60,7 59,8 61,5 60,3 60,1 69,6 61,0 62,3 1983 65,2 54,6 63,8 66,7 65,7 60,8 59,6 61,2 59,6 60,3 69,3 61,2 62,3 1984 64,9 54,5 63,6 64,7 64,3 60,8 58,8 61,0 58,1 59,2 70,7 61,2 61,9 1985 65,5 54,8 63,2 65,5 64,1 61,1 59,3 61,5 58,7 59,2 67,9 61,0 62,0 1986 64,1 55,0 61,8 67,6 63,2 60,4 59,6 61,5 56,0 59,8 65,1 62,9 61,8 1987 64,4 54,0 61,9 69,6 63,3 61,0 58,8 61,8 58,2 61,4 64,5 62,9 62,1 1988 63,2 53,4 61,3 68,2 62,6 60,4 57,6 61,4 57,6 59,8 65,1 63,3 61,7 1989 62,5 52,8 60,3 69,3 62,9 60,0 56,5 61,7 55,5 59,3 63,7 63,8 61,5 1990 62,1 52,3 59,9 72,0 62,4 60,3 55,5 61,4 56,9 59,0 63,5 64,0 61,3 1981-1990 64,3 54,3 62,4 67,8 64,1 60,6 59,2 61,4 58,2 59,9 66,9 62,2 61,9 1991 62,2 52,3 59,1 70,7 62,3 60,4 56,3 61,6 57,5 59,0 63,9 64,6 61,3 1992 62,2 52,2 58,8 71,1 62,4 60,1 56,3 61,9 57,8 59,3 64,2 64,1 61,2 Źródło: Eurostat.
T a b e l a 3 Wybrane składniki dochodu narodowego brutto ( mld USD) i ich proporcje dla gospodarki Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach 1950-86 Lata Konsumpcja prywatna Inwestycje prywatne Dochód narodowy brutto Stosunek 2:4 Stosunek 3:4 Stosunek 3:2 1 2 3 4 5 6 7 1950 192,1 55,1 288,3 0,67 0,19 0,29 1951 208,1 60,5 333,4 0,62 0,18 0,29 1952 219,1 53,5 351,6 0,62 0,15 0,24 1953 232,6 54,9 371,6 0,63 0,15 0,24 1954 239,8 54,1 372,5 0,64 0,15 0,23 1955 257,9 69,7 405,9 0,64 0,17 0,27 1956 270,6 72,7 428,2 0,63 0,17 0,27 1957 285,3 71,1 451 0,63 0,16 0,25 1958 294,6 63,6 456,8 0,64 0,14 0,22 1959 316,3 80,2 495,8 0,64 0,16 0,25 1950-1959 0,64 0,16 0,25 1960 330,7 78,2 515,4 0,64 0,15 0,24 1961 341,1 77,1 533,8 0,64 0,14 0,23 1962 361,9 87,6 574,6 0,63 0,15 0,24 1963 381,7 93,1 606,9 0,63 0,15 0,24 1964 409,3 99,6 649,8 0,63 0,15 0,24 1965 440,7 116,2 705,1 0,63 0,16 0,26 1966 477,3 128,6 772,0 0,62 0,17 0,27 1967 503,6 125,7 816,4 0,62 0,15 0,25 1968 552,5 137,0 892,7 0,62 0,15 0,25 1969 597,9 153,2 963,9 0,62 0,16 0,26 1960-1969 0,63 0,16 0,25 1970 640,0 148,8 1 015,5 0,63 0,15 0,23 1971 691,6 172,5 1 102,7 0,63 0,16 0,25 1972 757,6 202,6 1 212,8 0,62 0,17 0,27 1973 837,2 238,8 1 359,3 0,62 0,18 0,29 1974 916,5 240,8 1 472,8 0,62 0,16 0,26 1975 1 012,8 219,6 1 598,4 0,63 0,14 0,22 1976 1 129,3 277,7 1 782,8 0,63 0,16 0,25 1977 1 257,2 344,1 1 990,5 0,63 0,17 0,27 1978 1 403,5 416,8 2 249,7 0,62 0,19 0,30 1979 1 566,8 454,8 2 508,2 0,62 0,18 0,29 1970-1979 0,63 0,16 0,26 1980 1 732,6 437,0 2 732,0 0,63 0,16 0,25 1981 1 915,1 515,5 3 052,6 0,63 0,17 0,27 1982 2 050,7 447,3 3 166,0 0,65 0,14 0,22 1983 2 234,5 502,3 3 405,1 0,66 0,15 0,22 1984 2 430,5 664,8 3 773,2 0,64 0,18 0,27 1985 2 629,4 641,6 4 010,3 0,66 0,16 0,24 1986 2 799,8 671,0 4 235,0 0,66 0,16 0,24 1980-1986 0,65 0,16 0,25 1950-1986 0,63 0,16 0,25 Źródło: obliczenia własne na podstawie [Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C. 1991]
Na podstawie danych zamieszczonych w tab.3 oszacowany został model liniowy opisujący zależność konsumpcji prywatnej Kt od dochodu narodowego brutto Dt. Parametr strukturalny stojący przy zmiennej Dt przedstawiający krańcową skłonność do konsumpcji, wynosi 0,65 (w nawiasach podane zostały średnie błędy szacunku parametrów strukturalnych). Kˆ 18,27 0,650 t D t (6,000) (0,003), R 2 = 0,99 Se = 23,38 (1) Oznacza to, że przy wzroście dochodu narodowego brutto o 1 mld USD, na konsumpcję prywatną przeznaczane było przeciętnie o 650 mln USD więcej. W oparciu o dane przedstawione w tab.4 oszacowana została krańcowa skłonność do konsumpcji charakterystyczna dla gospodarki polskiej w latach 1990-1997. T a b e l a 4 Spożycie indywidualne i PKB dla Polski w latach 1990-1997 (mln zł) Rok Spożycie indywidualne S t (mln zł) Produkt krajowy brutto PKB t (mln zł) 1990 26 867,0 56 027,1 1991 48 000,9 80 882,9 1992 70 955,3 114 944,2 1993 98 200,0 155 780,0 1994 135 388,6 210 407,3 1995 184 775,9 306 318,3 1996 239 763,3 385 448,1 1997 293 866,5 469 372,1 Źródło: Rocznik Statystyczny 1996 tab.11(692), s.535, tab.13(694), s.537, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998 tab.1(536), s.508, tab.21(556), s.527. Oszacowany model regresji liniowej, opisujący zależność między produktem krajowym brutto PKBt a spożyciem indywidualnym St, zamieszczony został poniżej (w nawiasach podane zostały średnie błędy szacunku parametrów strukturalnych): Ŝt 3299,87 0,63PKB t (2739,46) (0,01), R 2 = 0,99 Se = 4143,4 (2) Wydaje się, że zbieżność wartości krańcowych skłonności do konsumpcji dla gospodarki amerykańskiej i polskiej nie jest przypadkowa. Najprawdopodobniej w prawidłowo rozwijających się gospodarkach wydatek nieco ponad 60 % dochodu na konsumpcję stanowi pewną wartość normatywną.
Powszechnie znany jest fakt, że odpowiednio ukształtowane polityki państwa: monetarna oraz fiskalna powinny skłaniać firmy oraz gospodarstwa domowe do wysokiej stopy oszczędzania i decydować o poziomie inwestycji. Zwiększanie konsumpcji kosztem inwestycji powoduje bowiem dekapitalizację majątku oraz powstanie sprzężenia zwrotnego uniemożliwiającego stały wzrost gospodarczy. W tab.5 zamieszczono dane dotyczące wartości nakładów inwestycyjnych i produktu krajowego brutto dla Polski w latach 1990-1997. Na podstawie tych danych obliczony został współczynnik korelacji liniowej Pearsona między powyższymi zmiennymi; wyniósł on 0,99. Oznacza to bardzo silny związek, praktycznie o charakterze funkcyjnym, między badanymi zmiennymi [por. na przykład Kolińska D., Machura G. Relacje inwestycyjne..., s.8]. T a b e l a 5 Nakłady inwestycyjne, PKB oraz udział nakładów inwestycyjnych w PKB dla polskiej gospodarki w latach 1990-1997 (ceny bieżące) Lata Nakłady inwestycyjne (mln zł) PKB (mln zł) Udział nakładów inwestycyjnych w PKB (%) 1990 11 581,0 56 027,1 20,7 1991 16 883,7 80 882,9 20,9 1992 20 159,7 114 944,2 17,5 1993 24 715,9 155 780,0 15,9 1994 33 865,1 210 407,3 16,1 1995 47 144,7 288 701,3 16,3 1996 65 622,0 362 814,2 18,1 1997 90 437,7 469 372,1 19,3 Źródło: Rocznik Statystyczny 1997 tab.1(678), s.483; tab.7(697), s.504, Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998 tab.4(526), s.485; tab.9(544), s.512. Natomiast udział inwestycji w produkcie krajowym brutto był w analizowanym okresie stosunkowo stabilny w czasie i zbliżony do wartości charakterystycznej dla gospodarek krajów wysoko rozwiniętych wynoszącej około 18 % (por. tab.2 i 3). Na podstawie danych zawartych w tab.6, dotyczących realnych nakładów inwestycyjnych i realnego produktu krajowego brutto dla wybranych krajów w latach 1992-1995, obliczone zostały współczynniki korelacji liniowej Pearsona dla tych zmiennych oraz przeciętne udziały realnych nakładów inwestycyjnych w realnym produkcie krajowym brutto. Ich wartości zamieszczono w tab.7. W oparciu o otrzymane wyniki stwierdzić można występowanie bardzo silnej i rosnącej zależności między badanymi zmiennymi oraz stabilny w czasie i dążący do wartości charakteryzującej gospodarkę Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej udział realnych nakładów inwestycyjnych w realnym
produkcie krajowym brutto (por. tab.3). Na rys.3 przedstawiony został dodatkowo wykres korelacyjny analizowanych zmiennych dla wybranych krajów w 1995 roku. Dla zachowania większej przejrzystości na wykresie nie zamieszczono obserwacji dotyczących Japonii i USA. 2500 2000 PKB (mld USD) 1500 1000 500 0 0 100 200 300 400 500 600 Nakłady inwestycyjne (mld USD) Rys.3 Wykres korelacyjny realnych nakładów inwestycyjnych i realnego PKB dla wybranych krajów w 1995 roku
Kraj T a b e l a 6 Realne nakłady inwestycyjne i realny PKB dla wybranych krajów w latach 1992-1995 (mld USD) Realne nakłady inwestycyjne w 1992 roku Realny produkt krajowy brutto w 1992 roku Realne nakłady inwestycyjne w 1993 roku Realny produkt krajowy brutto w 1993 roku Realne nakłady inwestycyjne w 1994 roku Realny produkt krajowy brutto w 1994 roku Realne nakłady inwestycyjne w 1995 roku Realny produkt krajowy brutto w 1995 roku Austria 51,9 179,1 50,8 175,6 54,9 192,3 56,6 228,7 Belgia 47,6 217,8 44,7 205,3 45,2 225,0 47,0 266,5 Czechy 10,5 27,7 8,9 25,1 11,3 33,3 13,4 41,1 Dania 25,5 139,0 24,4 133,6 24,9 143,1 27,4 169,9 Finlandia 21,0 103,3 17,2 82,8 17,4 96,6 18,8 123,8 Francja 285,6 1 296,3 265,6 1 225,2 268,3 1 304,9 276,3 1 507,5 Grecja 18,5 84,5 18,5 80,8 19,2 88,2 20,7 104,9 Hiszpania 114,1 544,6 102,6 456,0 104,6 460,0 113,0 533,0 Holandia 70,3 312,5 68,2 304,0 69,6 327,0 75,2 387,7 Irlandia 8,1 50,8 7,9 47,0 8,6 52,8 9,4 62,5 Japonia 1 331,7 3 652,2 1 318,0 4 233,2 1 304,8 4 640,7 1 331,0 5 114,0 Kanada 89,9 554,0 90,8 536,6 98,2 542,0 96,2 549,0 Niemcy 500,2 1 875,7 474,7 1 836,7 498,5 1986,5 513,4 2 365,2 Norwegia 26,3 123,7 27,3 113,8 29,5 122,0 30,7 143,3 Polska 10,5 59,0 11,5 63,6 12,8 70,2 15,4 93,0 Portugalia 21,4 84,5 20,5 76,8 21,9 80,8 23,0 96,0 Słowacja 4,8 10,5 4,1 9,1 4,3 12,5 4,6 15,8 USA 903,7 5 764,4 1 012,2 6 077,6 1 133,6 6 456,1 1 190,3 6 752,2 Szwajcaria 65,0 231,6 63,7 225,2 69,5 255,4 70,2 300,1 Szwecja 37,5 242,7 30,2 177,0 31,7 194,5 34,9 223,9 Węgry 5,6 29,7 5,8 31,2 6,7 33,1 5,9 34,1 W. Brytania 150,5 1 007,5 155,0 924,6 159,6 998,6 158,0 1 069,7 Włochy 196,2 1 161,1 172,3 947,3 172,3 977,1 180,9 1 035,4 Źródło: obliczenia własne na podstawie Rocznik Statystyczny 1997 tab.129(870), s.662, tab.136(877), s.668, Rocznik Statystyki Międzynarodowej 1997 tab.2(289), s.379-380; tab.13(320), s.444; tab.3(323), s.452-454, tab.10(330), s.463, tab.11(331), s.464-465.
T a b e l a 7 Współczynniki korelacji liniowej Pearsona oraz udziały realnych nakładów inwestycyjnych w realnym PKB dla wybranych krajów w latach 1992-1995 Lata Współczynnik korelacji liniowej Pearsona między realnymi nakładami inwestycyjnymi i realnym produktem krajowym brutto Udział realnych nakładów inwestycyjnych w realnym produkcie krajowym brutto (%) 1992 0,90 23,1 1993 0,94 23,2 1994 0,97 22,2 1995 0,98 20,1 Źródło: obliczenia własne na podstawie tab.6 Analiza proporcji strukturalnych w zakresie produktu krajowego brutto prowadzi do następujących wniosków: - między elementami gospodarek narodowych występują określone stałe proporcje, - kraje posiadające prawidłowe struktury ekonomiczne charakteryzują się wyższym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego, - na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat do proporcji, które odznaczają się wysoką stabilnością, zaliczyć można udział spożycia i akumulacji w produkcie krajowym brutto. W przypadku krajów Unii Europejskiej przeciętny udział konsumpcji prywatnej w produkcie krajowym brutto wynosił około 62 %. W gospodarce amerykańskiej wielkość ta utrzymywała się od 1960 roku na poziomie zbliżonym do 63 %. Podobny udział konsumpcji w produkcie krajowym brutto osiągnęła również w ostatnim okresie Polska (61,2; 63,1 i 63,5 % odpowiednio w latach 1995, 1996 i 1997). - stosunkowo stały charakter posiada również relacja nakładów inwestycyjnych do produktu krajowego brutto, której wartość w krajach europejskich wynosi obecnie około 20 % i zbliża się do poziomu 16 % obserwowanego w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej, - między wartością nakładów inwestycyjnych a wytworzonym produktem krajowym brutto występuje ścisły związek. Współczynnik korelacji liniowej Pearsona opisujący zależność tych dwóch zmiennych wynosił w 1995 roku dla wybranych krajów Europy Zachodniej 0,98, podczas gdy dla Polski w okresie 1990-1997 kształtował się na poziomie 0,99, Praktycznie powszechnie istnieje przeświadczenie o tym, że likwidowanie istniejących różnic strukturalnych między polską gospodarką i gospodarkami krajów wysoko rozwiniętych należy przeprowadzić stosunkowo szybko. Proces ten powinien jednak uwzględniać pewne
ograniczenia i odrębności polskiego układu ekonomicznego. Na konieczność zachowania odpowiedniego tempa zmian struktur gospodarczych zwracał uwagę E.Kwiatkowski, który pisał [Dysproporcje... 1989, s.270] Jeżeli bowiem w organizmach o wykończonej strukturze gospodarczej, o rozbudowanym wszechstronnie przemyśle i małym przyroście ludnościowym, lub też w państwie choćby gospodarczo zupełnie zacofanym, ale olbrzymim pod względem obszaru i ludności, można dopuścić myśl, iż przez nagłe, jednostronne, gwałtowne, rewolucyjne posunięcia można dojść do jakichś pozytywnych rezultatów, to w sytuacji Polski myśl taka a priori musi być wykluczona. Bibliografia Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C, Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarność, Gdańsk 1991. Kolińska D., Machura G., Relacje inwestycyjne w gospodarce polskiej w latach 1970-1981, Wiadomości Statystyczne 1983/6. Kwiatkowski E., Dysproporcje. Rzecz o Polsce przeszłej i obecnej, Czytelnik, Warszawa 1989. Lange O., Ekonomia polityczna. W: Dzieła, tom 3, PWE, Warszawa 1975. Pawłowski Z., Statystyczna analiza współzależności między dochodem narodowym, zatrudnieniem i inwestycjami, Przegląd Statystyczny 1963/4. Rocznik Statystyczny 1992, GUS, Warszawa 1992. Rocznik Statystyczny 1996, GUS, Warszawa 1996. Rocznik Statystyczny 1997, GUS, Warszawa 1997. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 1998, GUS, Warszawa 1998. Rocznik Statystyki Międzynarodowej 1997, GUS, Warszawa 1997. Stein B.A., Size, Efficiency, and Community Enterprise, Center for Community Economic Development, Cambridge 1974. Zając K., Zarys metod statystycznych, PWE, Warszawa 1982.