MATERIAŁ WICZENIOWY Z BIOLOGII

Miejsce na naklejk MATERIAŁ WICZENIOWY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY STYCZE 2010 Czas pracy 150 minut Instrukcja dla zdajcego 1. Sprawd, czy arkusz zawiera 14 stron (zadania 1 35). Ewentualny brak zgło przewodniczcemu zespołu nadzorujcego. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kadym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. Uywaj długopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie uywaj korektora, a błdne zapisy wyranie przekrel. 5. Pamitaj, e zapisy w brudnopisie nie podlegaj ocenie. 6. Podczas egzaminu moesz korzysta z linijki. yczymy powodzenia! Za rozwizanie wszystkich zada mona otrzyma łcznie 60 punktów Wypełnia zdajcy przed rozpoczciem pracy PESEL ZDAJCEGO KOD ZDAJCEGO

2 Zadanie 1. (2 pkt) Wazopresyna i oksytocyna to hormony o podobnej budowie - oba s cyklicznymi peptydami. Do przedstawiania składu białek uywa si trzyliterowych skrótów nazw aminokwasów, np. Cys to cysteina. Na schemacie przedstawiono budow oksytocyny i wazopresyny. S-S mostek siarczkowy Cys cysteina Tyr tyrozyna Phe fenyloalanina Gln- glutamina Asn asparagina Pro prolina Arg arginina Gly glicyna Leu - leucyna Ile - izoleucyna Na podstawie schematu, podaj jedno podobiestwo i jedn rónic w budowie tych hormonów. Podobiestwo -... Rónica -... Zadanie 2. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono budow komórki trzustki, która produkuje i wydziela enzymy trawienne. a) Podaj nazw struktury komórkowej oznaczonej liter X i okrel jej funkcj. b) Wyjanij, dlaczego rozbudowana szorstka siateczka wewntrzplazmatyczna jest przystosowaniem do funkcji pełnionej przez t komórk.

3 Zadanie 3. (1 pkt) Na wykresie przedstawiono mechanizmy regulujce wydzielanie soku ołdkowego. Na podstawie wykresu, uporzdkuj mechanizmy kontrolujce wydzielanie soku ołdkowego pod wzgldem długoci okresu stymulacji ołdka, zaczynajc od mechanizmu o najdłuszym działaniu. Zadanie 4. (2 pkt) Wraz ze wzrostem wysokoci nad poziomem morza maleje zawarto tlenu w powietrzu (obnia si cinienie gazów atmosferycznych), dlatego ludzie urodzeni na nizinach maj w górach, na duych wysokociach, problemy - odczuwaj dusznoci, zmczenie i osłabienie. S to objawy hipoksji. Wymie dwa procesy adaptacyjne, uruchamiane w organizmie człowieka przebywajcego na duych wysokociach, chronice przed hipoksj. 1.... 2.... Zadanie 5. (1 pkt) Uporzdkuj we właciwej kolejnoci wymienione etapy mitozy, wpisujc do poniszej tabeli cyfry 1-5. Numer etapu Charakterystyka etapu Chromosomy ustawiaj si w płaszczynie równikowej dzielcej si komórki. Dziel si centromery łczce chromatydy siostrzane, co powoduje ich rozchodzenie si do przeciwległych biegunów komórki. Chromosomy na dwóch biegunach komórki ulegaj despiralizacji. Z nici chromatynowych formuj si chromosomy. Kady chromosom składa si z dwóch chromatyd siostrzanych połczonych centromerem.

4 Zadanie 6. (2 pkt) Czsteczka kadego białka ma okrelon struktur drugorzdow, któr stanowi przestrzenne zwinicie łacucha aminokwasów połczonych wizaniami peptydowymi. Wyrónia si dwa podstawowe rodzaje struktury drugorzdowej: α oraz. Na schemacie przedstawiono porównanie struktury α i. Wród wymienionych cech budowy podkrel dwie, charakterystyczne dla struktury. A. Łacuch aminokwasów zwinity na kształt cylindra. B. Łacuch aminokwasów pofałdowany na kształt harmonijki. C. Wizania wodorowe i wizania peptydowe ułoone naprzemiennie. D. Wizania wodorowe midzy równoległymi łacuchami peptydowymi. E. Wizania wodorowe midzy co czwartym wizaniem peptydowym pojedynczego łacucha aminokwasów. Zadanie 7. (1 pkt) W tabeli przedstawiono informacje dotyczce wystpowania aminokwasów egzogennych w nasionach grochu oraz kukurydzy. Aminokwas Groch Kukurydza Tryptofan + - Metionina + - Walina + + Histydyna + + Treonina + + Fenyloalanina + + Leucyna + + Izoleucyna - + Lizyna - + Podaj jeden argument, za pomoc którego uzasadnisz, e białka wystpujce w nasionach grochu i kukurydzy s niepełnowartociowe.

Zadanie 8. (2 pkt) Antocyjany to barwniki wystpujce w wakuolach komórek rolinnych. Czerwonofioletowe zabarwienie lici kapusty czerwonej spowodowane jest obecnoci duej iloci antocyjanów. Uczniowie przygotowali zestaw dowiadczalny złoony z trzech probówek, które do połowy wypełnili drobno pocitymi skrawkami wieych lici kapusty czerwonej. Do pierwszej probówki wlali roztwór kwasu octowego, do drugiej roztwór zasady amonowej, natomiast do trzeciej wod destylowan. Zawarto probówek wytrzsnli i po chwili porównali zabarwienie zawartego w nich roztworu antocyjanów. a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego dowiadczenia. b) Okrel, która z trzech probówek stanowiła prób kontroln w tym dowiadczeniu. Odpowied uzasadnij. 5 Zadanie 9. (2 pkt) Oce poprawno zamieszczonych w tabeli stwierdze, dotyczcych budowy cian komórkowych rónych organizmów, wpisujc do ostatniej kolumny tabeli P (prawda) lub F (fałsz). A. B. C. D. Głównym składnikiem ciany komórkowej prokariontów s zwizki białkowo-cukrowe (peptydoglikany). Pierwotna, zbudowana głównie z celulozy, ciana komórkowa rolin jest przepuszczalna dla wody. ciana komórkowa komórek rolinnych jest zdrewniała, kiedy midzy włóknami celulozy wbudowana została lignina. Podstawowym składnikiem cian komórkowych komórek budujcych ciało grzybów i owadów jest chityna. Zadanie 10. (2 pkt) Komórki tkanki tworzcej misie szkieletowy, wykazuj pewne podobiestwa do komórek minia sercowego, ale ze wzgldu na odmienn funkcj, wykazuj równie rónice w budowie. a) Podaj jedn wspóln cech budowy komórek tkanki miniowej szkieletowej i minia sercowego.. b) Podaj jedn rónic w budowie komórek tych dwóch typów tkanki miniowej. P/F

6 Zadanie 11. (1 pkt) Nieliczne substancje przenikaj przez błony na drodze transportu biernego, polegajcego na dyfuzji. Znaczna ilo substancji wanych dla ycia komórki przenika przez błony na drodze transportu ułatwionego. Transport ułatwiony to dyfuzja z udziałem noników, które wic si ze zwizkiem transportowanym przenosz go przez błony. Transport aktywny, to transport substancji z udziałem noników błonowych, przebiegajcy wbrew gradientowi ste. Ten typ transportu, w odrónieniu od poprzednich, wymaga sprzonego z nim nakładu energii swobodnej. Na podstawie informacji zawartych w tekcie, uzupełnij ponisz tabel, wstawiajc +, jeeli przedstawiona cecha dotyczy danego rodzaju transportu. Cechy transportu Kierunek transportu zgodny z gradientem ste. Udział swoistych noników. Zapotrzebowanie na energi. Rodzaj transportu bierny ułatwiony aktywny Zadanie 12. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono komórkowy proces uwalniania energii, którego biochemicznym substratem jest glukoza. a) Podaj nazw etapu tego procesu oznaczonego liter X.... b) Okrel, jak rol pełni tlen w tym etapie.... Zadanie 13. (2 pkt) Komórki s skomplikowanymi układami biologicznymi, w których zachodz rozmaite procesy biologiczne zwizane z przemianami materii i energii. Wymie dwie organelle komórki rolinnej, w których wytwarzany jest ATP. 1...., 2....

Zadanie 14. (1 pkt) Do dwóch kolb o pojemnoci 100 ml wlano po 50 ml wody destylowanej i dodajc NaOH, doprowadzono roztwór do ph 8,0. W jednej kolbie umieszczono siewk bobu w ten sposób, aby całe jej korzenie były zanurzone w wodzie. Druga kolba stanowiła prób kontroln. Po upływie 30 i 60 minut zmierzono ph roztworu w obu kolbach. Wyniki przedstawiono w tabeli. Czas [min] ph roztworu Kolba bez siewki Kolba z siewk 0 8,0 8,0 30 8,0 7,0 60 8,0 6,5 Wyjanij zwizek przyczynowo-skutkowy pomidzy procesem oddychania w komórkach korzeni bobu a obnieniem ph w kolbce z siewkami tej roliny........... Zadanie 15. (1 pkt) Przyporzdkuj nazwy rodzajów kwasu rybonukleinowego: trna, rrna, mrna, do wymienionych poniej funkcji. 1. Przenoszenie do cytoplazmy informacji genetycznej o budowie białka -... 2. Przenoszenie na rybosomy aminokwasów do budowy białka -... 3. Budowa rybosomów i udział w powstawaniu wiza pomidzy aminokwasami -... 7 Zadanie 16. (1 pkt) Kod genetyczny jest trójkowy, bezprzecinkowy, zdegenerowany, jednoznaczny i uniwersalny. Wyjanij, na czym polega trójkowo kodu genetycznego.. Zadanie 17. (2 pkt) W czasie profazy I podziału mejotycznego, kiedy chromosomy homologiczne łcz si w pary, tworzc tak zwane biwalenty, dochodzi do wymiany fragmentów chromatyd pomidzy chromosomami homologicznymi. Proces ten nosi nazw crossing-over. Wyjanij, jakie znaczenie ma crossing-over oraz podaj, od czego zaley czsto zachodzenia tego procesu midzy dwoma genami.

8 Zadanie 18. (2 pkt) Kompletny zestaw chromosomów komórki somatycznej danego organizmu to kariotyp. Na podstawie analizy kariotypu mona okrela róne nieprawidłowoci dotyczce liczby chromosomów oraz diagnozowa wystpowanie niektórych chorób o podłou genetycznym. Na rysunku przedstawiono nieprawidłowy kariotyp człowieka. a) Podaj, na czym polega nieprawidłowo w przedstawionym kariotypie.. b) Okrel, jaki jest skutek przedstawionej nieprawidłowoci dla organizmu człowieka. Zadanie 19. (3 pkt) Na schemacie przedstawiono rodowód pewnej rodziny, w której zdiagnozowano dystrofi miniow - chorob genetyczn sprzon z płci. Podaj moliwe genotypy członków rodziny oznaczonych I i II na schemacie oraz genotyp dziecka oznaczonego III, jeeli bdzie ono płci mskiej. Do zapisu oznaczenia allelu genu warunkujcego chorob uyj litery d. I -..., II -..., III -....

Zadanie 20. (2 pkt) Wród okrytonasiennych wyrónia si roliny dwulicienne i jednolicienne, rónice si cechami anatomicznymi oraz morfologicznymi. Uporzdkuj wymienione cechy w dwie grupy: charakterystyczne dla dwuliciennych i charakterystyczne dla jednoliciennych. A. System korzeniowy palowy. B. System korzeniowy wizkowy. C. Równoległa nerwacja lici. D. Pierzasta lub dłoniasta nerwacja lici. E. Wizki przewodzce zamknite. F. Wizki przewodzce otwarte. G. Wizki przewodzce na przekroju łodygi ułoone w postaci piercienia. H. Kwiat trzykrotny. Dwulicienne:... Jednolicienne:... Zadanie 21. (1 pkt) Jednym z najwaniejszych osigni ewolucyjnych rolin nasiennych jest uniezalenienie procesu zapłodnienia od obecnoci wody. Wyjanij, na czym polega uniezalenienie zapłodnienia od wody u rolin nasiennych.......... Zadanie 22. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny przez blaszk licia roliny dwuliciennej. 9 Uzasadnij, podajc po jednym argumencie, e budowa skórki: a) zabezpiecza li przed nadmiern utrat wody -... b) umoliwia sprawn transpiracj w miar potrzeb roliny -...

10 Zadanie 23.(2 pkt) Na schematach przedstawiono mechanizm otwierania i zamykania aparatów szparkowych. Wyjanij, jakie znaczenie ma podczas zamykania aparatu szparkowego: a) synteza skrobi z jonów jabłczanowych... b) aktywny transport jonów K + z komórek aparatu szparkowego do ssiednich komórek - Zadanie 24. (1 pkt) Na schematach przedstawiono budow rónych układów na przekroju podłunym przez ciało ddownicy. Podaj nazwy układów ddownicy przedstawionych na schematach A-C. A. -..., B. -......, C. -... Zadanie 25. (3 pkt) Owodniowce to krgowce, u których podczas rozwoju zarodkowego tworz si błony płodowe. a) Wymie nazwy błon płodowych.... b) Wymie wszystkie gromady krgowców, które s owodniowcami.... c) Wyjanij, dlaczego wytworzenie błon płodowych jest adaptacj do ycia w rodowisku ldowym.......

Zadanie 26. (2 pkt) W tabeli przedstawiono szybko zuycia tlenu, zarejestrowan u ssaków rónej wielkoci. Ssak Masa ciała (kg) Całkowite zuycie O 2, (litr O 2 h -1 ) Zuycie O 2 na kilogram masy ciała (litr O 2 kg -1 h -1 ) Ryjówka 0,0048 0,0355 7,4 Mysz polna 0,0090 0,0225 2,50 Mysz workowata 0,0152 0,0273 1,80 Mysz domowa 0,025 0,041 1,65 Suseł 0,096 0,09 1,03 Szczur 0,290 0,25 0,87 Kot 2,5 1,70 0,68 Pies 11,7 3,87 0,33 Owca 42,7 9,59 0,22 Ko 650,0 71,1 0,11 Sło 3833,0 268,0 0,07 Podaj dwa wnioski okrelajce zalenoci wynikajce z przedstawionych danych. 1....... 2....... 11 Zadanie 27. (2 pkt) Antybiotyki to zwizki wytwarzane przez drobnoustroje lub wytwarzane syntetycznie, które hamuj rozwój bakterii, nie wpływajc na komórki człowieka. Antybiotyki stosuje si w leczeniu chorób zakanych przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczopłciowego oraz jako dodatek do paszy dla zwierzt hodowlanych. Antybiotyki mog jednak niszczy flor bakteryjn jelit człowieka. Czsty kontakt bakterii z danym antybiotykiem prowadzi do wytworzenia populacji komórek opornych na jego działanie. a) Wyjanij, dlaczego czste stosowanie antybiotyków w leczeniu człowieka moe prowadzi do awitaminoz. b) Na podstawie tekstu podaj jeden argument uzasadniajcy, dlaczego zdarza si, e kuracja antybiotykiem nie przynosi podanych efektów.

12 Zadanie 28. (1 pkt) Na schematach przedstawiono mózgi krgowców. Uporzdkuj oznaczenia literowe rysunków we właciwej kolejnoci pod wzgldem rozwoju ewolucyjnego.... Zadanie 29. (2 pkt) ółw błotny jest jedynym rodzimym gatunkiem ółwia w Polsce i podlega całkowitej ochronie. Zamieszkuje wody słodkie i ywi si głównie bezkrgowcami. Dorosłe osobniki lubi wygrzewa si na brzegach zbiorników wodnych. Samica, która osiga dojrzało płciow po około 20 latach, składa pod koniec maja lub czerwca 10-19 jaj. Młode wykluwaj si po 3-4 miesicach. Duym zagroeniem dla tego gatunku moe sta si ółw czerwonolicy, pochodzcy z Ameryki Północnej, coraz czciej dostajcy si do rodowiska naturalnego przez nieuwag lub bezmylno hodowców. Jest to równie gatunek słodkowodny i chtnie wygrzewajcy si na brzegu zbiorników, w których bytuje. Samce dojrzewaj płciowo po 2-5 latach, a samice po 5-7 latach. Samice składaj od 9-25 jaj, z których po około 75 dniach, wylgaj si młode. Zoolodzy ostrzegaj, e ółwie czerwonolice mog przyczyni si do wyparcia ółwia błotnego ze rodowiska naturalnego. Na podstawie tekstu podaj dwie cechy ółwia czerwonolicego, które daj przewag temu gatunkowi w konkurencji z ółwiem błotnym w rodowisku naturalnym. 1.... 2.... Zadanie 30. (2 pkt) Niektóre gatunki muchówek z rodziny narzpikowatych ywi si krwi ptaków. Powierzchnia ciała tych owadów jest pokryta licznymi włoskami, do których mog przyczepia si pewne gatunki gryzków owadów yjcych w ptasich gniazdach, odywiajcych si głównie martw materi organiczn. Foreza, czyli bierne przenoszenie osobnika jednego gatunku przez osobnika drugiego gatunku, umoliwia gryzkom przenoszenie si z jednego ptasiego gniazda do innego. Podaj nazwy zalenoci midzypopulacyjnych łczcych opisane populacje: a) narzpikowatych i ptaków... b) gryzków i narzpikowatych -......

Zadanie 31. (2 pkt) Konkurencja jest powszechnym zjawiskiem zachodzcym w przyrodzie. Organizmy konkuruj ze sob o zasoby rodowiska. Konkurencja moe dotyczy osobników jednej populacji lub populacji rónych gatunków. Wymie cztery przykłady zasobów rodowiska, o które mog konkurowa roliny kukurydzy rosncej na polu. 1. -..., 2. -... 3. -..., 4. -... 13 Zadanie 32. (2 pkt) Człowiek poprzez swoje działania wpływa na rónorodno gatunkow rónych ekosystemów. Przeprowadza m.in. introdukcj wprowadzajc obce gatunki na terenach lecych poza areałem ich wystpowania, np. w celu zwalczania szkodników lub jako obiekt polowa. Przykładem introdukcji było wypuszczenie na wolno na terenie Australii 24 królików. Po 6 latach oceniano liczebno populacji królików na 20000. Po nastpnych 5 latach króliki opanowały południow Australi, wygrywajc konkurencj o pokarm z rodzimymi gatunkami rolinoerców, np. kangurami. Po 30 latach króliki były obecne na 2/3 terenu Australii, niszczc naturalne zbiorowiska rolinnoci oraz pastwiska. a) Okrel, jaki wpływ na rónorodno gatunkow Australii miało wprowadzenie na jej teren królików. Odpowied uzasadnij........ b) Podaj, jedn moliw przyczyn szybkiego rozprzestrzenienia si populacji królików na terenie Australii.... Zadanie 33. (2 pkt) Biomy to strefy klimatyczno-rolinne kuli ziemskiej, wykazujce układ strefowy. Uzupełnij ponisz tabel, wpisujc nazw kadego z opisanych biomów. Opis biomu A. Bezdrzewne obszary, na których dominuj trawy oraz byliny. Strefa ta charakteryzuje si deficytem opadów. Lata s suche i gorce, za zimy mrone i niene. B. Strefa lasów iglastych z domieszk brzozy i wierzby. Charakteryzuje si niskimi temperaturami i do wysokimi opadami, równomiernie rozłoonymi w cigu roku. C. Najbogatszy pod wzgldem rónorodnoci biom na Ziemi, w którym dominuj wiecznie zielone drzewa. Brak wyranych pór roku, wystpuj obfite, równomierne opady i wysoka, wyrównana temperatura. D. Obszary bezlene z krzewinkami, trawami i turzycami oraz porostami. Charakteryzuj si niskimi opadami, krótkim latem i bardzo dług, trwajc nawet do 9 miesicy, zim. Nazwa biomu

14 Zadanie 34. (1 pkt) W tabeli przedstawiono roczne zuycie energii przez róne rodzaje chłodziarko-zamraarek. Rodzaj chłodziarko-zamraarki Roczne zuycie energii [kwh] 10-letnia 710 nowa - standardowa 550 najnowszy model na rynku 400 prototyp 290 Podaj argument, za pomoc którego uzasadnisz, w jaki sposób postp techniczny moe mie pozytywny wpływ na ochronrodowiska naturalnego. Zadanie 35. (1 pkt) Jednym z wanych w ostatnich latach osigni polskiej inynierii genetycznej jest wyhodowanie zmodyfikowanej genetycznie wini, której organy mog by w przyszłoci wykorzystane w transplantologii. Materiał genetyczny wini zmodyfikowano, nie wprowadzajc genów ludzkich, w ten sposób, aby komórki jej wtroby nie wytwarzały pewnych białek powierzchniowych bdcych istotnymi antygenami dla systemu odpornociowego człowieka. Podaj jeden argument, za pomoc którego uzasadnisz znaczenie przedstawionej modyfikacji genetycznej w transplantologii.. BRUDNOPIS