T: Badanie epidemiologiczne 1. Przygotowanie badania a) ustalenie celu badania b) określenie i dobór badanej populacji populacja każda duża zbiorowość będąca przedmiotem badania populacja skończona liczba elementów podlegającego badaniu zbioru jest skończona w przeciwnym razie mówimy o populacji nieskończonej badanie cząstkowe badanie na pewnym wybranym podzbiorze elementów wybrany podzbiór badania próba statystyczna c) dobór osób do badań dobór celowy (tendencyjny, arbitralny) badacz np. kompletuje próbę na podstawie ochotniczych zgłoszeń dobór losowy uważany za najlepszy, a próba utworzona w ten sposób za reprezentatywną d) rodzaje próby reprezentatywnej, losowo dobranej - aby próba była próbą reprezentatywną musi być dobrana w sposób losowy i musi posiadać tzw. niezbędną liczebność próby e) rodzaje losowania próby proste, losowe stosowane w przypadku niewielkich zbiorowości o lista wszystkich jednostek wchodzących w skład populacji o osobie przyporządkowany jest 1 jednoznaczny nr i każdemu nr przyporządkowana jest 1 osoba (tzw. lista jednoznaczna) o losowania tego dokonujemy bez zwracania nr do listy systematyczne stosowane w przypadku niewielkich zbiorowości; losujemy systematycznie co n-tą jednostkę, np. jeżeli zbiorowość liczy N = 200 osób, chcemy z tej populacji wylosować grupę 50 osobową n = 50, to losować będziemy co 4 - tą osobę warstwowe stosowane w przypadku dużych zbiorowości o polega na podziale zbiorowości na warstwy, względem 1 cechy i nastepnie w obrębie każdej z grup dokonujemy oddzielnego losowania o ostatnim etapem tego losowania jest losowanie proste lub systematyczne na mniejszej zbiorowości f) rodzaje cech statystycznych ilościowe dane liczbowe, np. wzrost, waga, tętno, RR; w ich przypadku jest możliwe łatwe i naturalne prowadzenie obliczeń matematycznych (można je uśrednić, ustalić ile razy jedna jest większa od drugiej, badać ich różnice lub swobodnie wstawiać do wzorów matematycznych) jakościowe dane opisowe, np. kolor skóry, płeć, stan cywilny, stopień zadyszki g) rodzaje skal pomiarowych nominalna o pozwala na podział zbiorowości na równoważne kategorie ze względu na pewna cechę o odnosi się do cech jakościowych o pomiary wykonane z użyciem tej skali dostarczającej wyłącznie informacje, do której grupy kategorii należy badany obiekt, nie pozwala na uporządkowanie tych kategorii, a tym bardziej na określenie odległości miedzy nimi
porządkowa o podział zbiorowości na poszczególne kategorie o dane można porównywać i stopniować, np. wykształcenie, natężenie bólu, skala Apgar o często wymiary w skali porządkowane są wyrażone symbolicznie liczbami, co staje się źródłem błędów interpretacyjnych (skali Apgar) o użyte tu liczby są symbolami niż prawdziwymi liczbami w skali interwałowej, jak masa ciała, wzrost; nie mamy bowiem zdefiniowanej odległości między poszczególnymi pkt na skali o mimo, że liczbowo różnica między stanem 0 a 2 jest taka sama, jak między 8 a 10, to z klinicznego pkt widzenia oznaczają one zupełnie co innego o pomiar w tej skali dostarcza wyłącznie informacji o kierunku natężenia mierzonej cechy, nic nie mówi o odległościach między pkt pomiarów interwałowa o najsilniejsza ze skal o pomiar danych liczbowych o skala, która posiada jednostkę i jednostka ta winna pochodzić z międzynarodowego układu SI albo być jej pochodną o jednostka pozwala obliczyć różnice między pomiarami i dokonywać wszelkich operacji arytmetycznych h) konstrukcja narzędzia badawczego w przypadku cech ilościowych tworzymy tzw. tabele zbiorcze w przypadku cech jakościowych najlepszym narzędziem badawczym jest kwestionariusz ankiety (metoda sondażu diagnostycznego) w ankiecie większość pytań jest zamknięta, opatrzona kafeterią zamkniętą lub półotwartą dzięki takiej konstrukcji ankieta nie wymaga dozoru ankietera, może być wysłana pocztą, wypełnia się ją szybko i łatwo ankieta daje wiedzę obszerna lecz nie pogłębioną kwestionariusz składa się z o części formalno ewidencyjnej (nazwa instytucji, która prowadzi badania, tekst adresowany do respondenta, tytuł kwestionariusza) o metryczki (pytania dot. np. wieku, płci) o zestawu pytań będących przedmiotem badania pytania otwarte w kwestionariuszu zostawia się wolne miejsce na zapisanie odpowiedzi respondenta pytania zamknięte podaje się pewną ilość możliwych odpowiedzi na pytania, a zadaniem respondenta jest wybór 1 z nich (dysjunkcja) albo możliwy jest wybór więcej niż 1 odpowiedzi (koniunkcja), zestaw tych pytań - kafeteria w badaniach obok techniki ankietowania są stosowane różne techniki o wywiad o badanie dokumentacji o techniki socjometryczne (polegające na podaniu wszystkim członkom dużej grupy np. klasy, szkoły, kilku specjalnie skonstruowanych pytań, które pozwolą określić różne rodzaje stosunków międzyludzkich, np. sympatie, zaufanie, popularność, przywództwo) i) badania pilotowe i badania właściwe badanie pilotowe celem jest weryfikacja narzędzia badawczego i całości warsztatu badawczego uzyskiwanie obrazu badanego środowiska w głównych jego zarysach, poprawności i jakości języka, jakim się posługujemy, a także unikanie pytań
drażliwych lub takiego ich formułowania, by nie powodowały nieprzyjaznych reakcji respondenta kolejny etap dot. przeprowadzenia narzędzia badawczego j) analiza zebranego materiału cechy jakościowe przedstawienie liczebności poszczególnych kategorii i wyróżniamy je w postaci % w stosunku do całej grupy (liczebność względna / bezwzględna) cechy ilościowe wyznaczamy miary położenia (tendencji centralnej) i rozproszenia o miary tendencji centralnej oszacowują najbardziej typową wartość parametru charakteryzującą badaną grupę, lecz każda z nich skupia się na innym aspekcie jego rozkładu do najczęściej stosowanych miar tendencji centralnej należą: średnia arytmetyczna najbardziej znana i najczęściej stosowana nieskomplikowana metoda szacowania, polegająca na zsumowaniu wszystkich pomiarów i podzieleniu sumy przez ich liczbę można ją stosować wyłącznie w skali interwałowej miara wrażliwa na wartości skrajne średnia geometryczna użyteczna w przypadku cech, które zmieniają się o rząd wielkości, np. wartość ph mediana miara przeznaczona do opisu danych wyrażonych w skali porządkowej może być także wykorzystywana do pomiarów w skali interwałowej, gdzie często bywa bardziej reprezentatywna od nagminnie (i nadużywanej) średniej arytmetycznej wyznaczenie mediany opiera się na uporządkowaniu posiadanych danych w porządku rosnącym lub malejącym i wyznaczenie wymiaru środkowego jest to łatwe w przypadku nieparzystej liczby pomiarów gdy liczba pomiarów jest parzysta to w przypadku skali interwałowej mediana jest średnią arytmetyczną 2 pomiarów środkowych, a w skali porządkowej jest równa tej wartości pomiarowej, która wśród zanotowanych wyników obserwacji reprezentowana jest częściej mediana dzieli uporządkowany szereg na 2 połowy analogicznie kwantyle dzielą uporządkowany szereg na 4 równe części, na 10 części decyle, na 100 równe części - centyle modalna wartość, która w szeregu danych powtarza się najczęściej bywa zwana modną lub dominantą może być wyznaczana dla wyników pomiaru wyrażonych we wszystkich skalach kwantyle o miary rozproszeń charakteryzujący stopień rozrzutu pomiarów wokół miary tendencji centralnej im większa jest wartość miary rozproszenia, tym bardziej wyniki pomiarów są rozrzucone wokół miary tendencji centralnej miara tendencji centralnej słabiej te wyniki pomiarów reprezentuje, ponieważ są bardzo rozrzucone niewielkie wartości miar rozproszenia pozwalają uznać miarę tendencji centralnej za dobrego reprezentanta całej próby
miary rozproszenia: odchylenie standardowe odzwierciedla stopień rozproszenia pomiarów wokół średniej arytmetycznej jest wyznaczone wyłącznie dla tych danych, dla których możliwe jest poprawne wyznaczenie średniej arytmetycznej wyznacza się je, obliczając najpierw różnice między wynikami poszczególnych pomiarów i średniej arytmetycznej, wyznaczone różnice podnosi się do kwadratu, a uzyskane wartości sumuje powyższą sumę dzieli się przez liczbę pomiarów i z uzyskanego wyrażenia oblicza pierwiastek kwadratowy wariacja oblicza się jako kwadrat odchylenia standardowego rozstęp różnica wartości maksymalnej i minimalnej pomiaru 2. Analiza wyników badania a) wnioskowanie systematyczne sformułowanie przypuszczalnej hipotezy dot. badanej populacji dobór testu statystycznego szczegółowe reguły postępowania, które stosuje się w konkretnym przypadku w celu podjęcia decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu hipotezy zerowej sformułowanie hipotezy zerowej i alternatywnej każdy test statystyczny podaje hipotezę zerową i alternatywną w postaci ogólnej, zadaniem badacza jest dostosowanie hipotezy do warunków badania przedmiotem hipotezy zerowej jest brak różnicy statystycznej między badanymi grupami hipoteza alternatywna zakłada istnienie różnicy statystycznej w populacji ustalenie poziomu istotności p wartość ustalona z góry, przed przystąpieniem do badań w naukach medycznych i przyrodniczych za poziom istotności przyjmuje się wartość p < 0,5, który oznacza 5% ryzyko popełnienia błędu we wnioskowaniu (istnieje statystyka istotnej różnicy, np. w masach urodzeniowych noworodków matek palących papierosy w czasie ciąży i noworodków matek niepalących) b) dobór testu statystycznego zmienne niepowiązane występują wtedy, gdy badamy tą smą cechę w 2 różnych rozłącznych grupach, np. wzrost u dziewcząt i wzrost u chłopców zmienne powiązane badamy tą samą cechę w tej samej grupie na początku badania i na zakończenie badania obliczenie na podstawie wyników badania wartości funkcji testowej np. test t studenta, t = 1,83; p = 0,03 podanie wartości funkcji testowej i dokładnej wartości poziomu istotności
c) podjęcie decyzji porównanie dokładnej wartości poziomu istotności z wartością graniczną (p < 0,5) podjęcie decyzji polegającej na odrzuceniu hipotezy zerowej i przyjęciu hipotezy alternatywnej, jeżeli poziom p jest mniejszy od 0,05 stwierdzenie braku podstaw do odrzucenia hipotezy zerowej, jeżeli dokładny poziom istotności jest większy niż 0,05 np.: d) prezentacja wyników badania w formie tabel, wykresów i rycin Umieralność niemowląt 1. Pozytywnym przejawem procesów demograficznych w Polsce jest stale zmniejszająca się umieralność niemowląt tj. dzieci w wieku poniżej 1 r. ż. 2. Zgony niemowląt na 1000 żywo urodzonych 1946 r. 119,8 1990 r. 19,3 2000 r. 8,1 2005 r. (I połowa) 7,1 2005 r. (II połowa) 6,7 3. Prawie 68% niemowląt umiera w okresie noworodkowym (0 28 dni). 4. Z ogólnej liczby zmarłych niemowląt ponad połowa umiera w ciągu I tygodnia życia, a kolejne 12% przed ukończeniem I miesiąca życia. 5. Najczęstsza przyczyna zgonów niemowląt (ok. 52%) są to stany chorobowe powstające w okresie okołoporodowym, czyli w późnym okresie trwania ciąży i w ciągu I 6 dni życia noworodka. ok. 30% - przyczyna: wrodzone wady rozwojowe pozostałe zgony choroby nabyte w okresie niemowlęcym lub urazy 6. Analiza współczynnika umieralności wczesnej niemowlęcej (noworodkowej) w Europie podział sytuacji zdrowotnej noworodków. Grupa Kraje kraje skandynawskie (pozycja Szwecji) większość państw UE (przed 2004 r.) I poniżej 4 Izrael Republika Czeska Włochy II między 4,1 a 8 Grecja większość państw Europy Centralnej Rumunia III Powyżej 8,1 Bułgaria Łotwa
7. Masa urodzeniowa a umieralność 2,5 kg 4 noworodki na 1000 żywo urodzonych 1 2, 5 kg ok. 70 noworodków na 1000 żywo urodzonych 0,5 1 kg ok. 750 noworodków na 1000 żywo urodzonych 8. Główne przyczyny zgonów niemowląt o małej urodzeniowej masie ciała a) niedotlenienie wewnątrzmaciczne b) zespół zaburzenia oddychania c) zakażenie okołoporodowe i uraz porodowy d) wady wrodzone e) posocznica f) zapalenie płuc