Metody aktywizujące pracę uczniów na lekcjach Dzieci w młodszym wieku szkolnym dążą do rozszerzenia swej wiedzy i pogłębienia swego rozumienia świata i siebie w tym świecie. Przejawiają potrzebę poznawania: poszukiwania i odkrywania wszystkiego co znajduje się w ich otoczeniu. Ta chęć uczenia się zwykle ujawnia się przez naturalną ciekawość. Ciekawość jest motorem rozwoju psychicznego. Dlatego nauczyciel powinien dbać o to aby uczeń pracował na lekcji aktywnie i twórczo. Drogą dla rozwijania aktywności twórczej jest stwarzanie takich sytuacji wychowawczo-dydaktycznych, które prowadzą do zastosowania informacji w działalności praktycznej. Osiąganie zamierzonych celów zależy w głównej mierze od tego jakie strategie, metody i formy stosuje się na zajęciach. Niezbędne jest to aby obok metod podających stosować metody poszukujące i pobudzające uczniów do współudziału w wytwarzaniu i przekształcaniu informacji. Użyteczne mogą być metody gier i zabaw symulacyjnych, decyzyjnych i inscenizacyjnych. Stawianie uczniów w sytuacjach, w których mają odegrać role rzeczywistych postaci. Ważnym momentem pobudzania i rozwijania aktywności dzieci są pytania i polecenia formułowane na zajęciach, stwarzanie sytuacji gdzie dziecko może zadawać pytania, poddać coś w wątpliwość, rozwiązywanie praktycznych lub teoretycznych problemów. Najbardziej wartościową jest forma uczenia się przez badanie. W swojej pracy zawodowej staram się wykorzystywać te wszystkie metody po to aby uczniowie szybciej i łatwiej przyswajali sobie wiadomościiumiejętności oraz by chętnie przychodzili do szkoły. Od dłuższego już czasu stosuję cały szereg metod aktywizujących pracę ucznia na lekcji z czego i ja i moi uczniowie są bardzo zadowoleni. W praktyce rzadko można spotkać nauczyciela, który by chętnie stosował te wspaniałe metody. Dowodzi to nieznajomości bądź niedoceniania wartości kształcących i wychowawczych metod aktywnych. Drugim równie ważnym powodem niestosowania tych metod jest to, że lekcje prowadzone takimi metodami wymagają od nauczyciela większego wysiłku związanego z przygotowaniem się do lekcji, znajomości poszczególnych metod oraz funkcji jakie mogą one spełniać w realizacji poszczególnych celów nauczania zintegrowanego.
Pojęcie i klasyfikacja metod aktywnych Przez metodę nauczania rozumiemy celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem umożliwiający uczniom opanowanie wiadomości i umiejętności. Natomiast metody aktywne - to grupa metod charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego. Inna definicja, która jest bardziej szczegółowa i która dokładnie charakteryzuje na czym polega praca tą metodą: metody aktywne-to przede wszystkim uczenie się poprzez odkrywanie, praktykę, swobodną pracę indywidualną, swobodne decydowanie o współdziałaniu i wzajemnej pomocy, samokontrolę, możliwość eksperymentowania indywidualnego i w małych grupach, analizę doświadczeń wkręgu w oparciu o osobistą dokumentację z uczenia się, sprawozdania i relacje z własnych badań, wspólne waloryzowanie osiągnięć czy wreszcie twórcze metody uczenia się. Z tych definicji można wywnioskować, że cechą odróżniającą metody aktywne od innych metod nauczania jest to, że powodują zaangażowanie każdego ucznia, jego samodzielną pracę,możliwość zastosowania w praktyce jego wiadomości i umiejętności. Jak wiemy najważniejszym elementem procesu uczenia się jest pamięć, zaś uczeń zapamiętuje 90% z tego co mówi podczas wykonywania czynności /doświadczenie Dale a/. Powiększenie zasobów pamięci jest więc ściśle powiązane z zastosowaną metodą nauczania właśnie o tym powinien pamiętać każdy nauczyciel który pragnie aby jego uczniowie osiągnęli szkolny sukces. M.Taraszkiewicz w swojej książce Jak uczyć lepiej? przedstawia 16 metod aktywizujących proces uczenia się: 1.wykład 2.praca z tekstem
3.pomoce wizualne 4.pokazy i demonstracje 5.pytania i odpowiedzi 6.dyskusje 7. burza mózgów 8.pisanie, mówienie, działanie 9.analiza przypadku 10.odgrywanie ról 11.drama 12.symulacja 13.karty dydaktyczne 14.mapa mentalna 15.linie czasu 16.wizualizacja Autorka książki Aktywne metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej J. Krzyżewska dzieli metody aktywne na: 1. metody integracyjne do których zalicza: a/ Krasnoludek b/ Pajęczynka c/ Grafitti 2. metody tworzenia i definiowania pojęć: a/ Kula śniegowa b/ Burza mózgów c/ Mapa pojęciowa 3. metody hierarchizacji: a/ Promyczkowe uszeregowanie b/ Diamentowe uszeregowanie c/ Piramida priorytetów d/ Poker kryterialny 4. metody twórczego rozwiązywania problemów: a/ Burza mózgów
b/ Technika 635 c/ Rybi szkielet d/ Metoda trójkąta e/ Mapy mentalne f/ Sześć myślących kapeluszy 5. metody pracy we współpracy: a/ Zabawa na hasło b/ Układanka puzzle lub Jigsaw 6. metody ewaluacyjne: a/ Kosz i walizeczka b/ Tarcza strzelecka c/ Rybi szkielet Jeszcze inaczej dokonały podziału metod aktywnych E. Brudnik, A. Moszczyńska i B. Owczarska w swojej pracy Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie - wyróżniły: 1. metody planowania, organizowania i oceniania własnej nauki Jak się uczyć?: a/ Barometr nastroju b/ Jak się uczę c/ Karuzela d/ Klimat uczenia się e/ Kolaż f/ Kosz i walizeczka g/ Krąg wewnętrzny h/ List do siebie i/ Mapa skojarzeń j/ Piramida priorytetów k/ Podróż w świat wyobraźni l/ Priorytety uczenia się ł/ Profil biegunowy m/ Projekt
n/ Rozmowa dydaktyczna o/ Rybi szkielet p/ Smily r/ Symulacja s/ Tarcza strzelecka t/ Targ u/ Ulubione miejsce w szkole 2. metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień: a/ Ale kino b/ Barometr nastroju c/ Język fotografii d/ Karuzela e/ Klimat uczenia się f/ Kosz i walizeczka g/ List do siebie h/ Mapa nieba i/ Mowa ciała j/ Myślące kapelusze k/ Otwarte ucho l/ Poker kryterialny ł/ Projekt m/ Rybi szkielet n/ Smily o/ Tarcza strzelecka p/ Targ r/ Ulubione miejsce w szkole s/ Wywiad z partnerem 3. metody efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji:
a/ Informacja zwrotna b/ Karuzela c/ Klimat uczenia się d/ Krąg wewnętrzny e/ List do siebie f/ Mapa nieba g/ Myślące kapelusze h/ Oceniamy naszą współpracę i/ Piramida priorytetów j/ Poker kryterialny k/ Priorytety uczenia się l/ Symulacja ł/ Ulubione miejsce w szkole m/ Wycieczka 4. metody rozwiązywania problemów w twórczy sposób: a/ Ale kino b/ Bazgroły c/ Burza mózgów d/ Inscenizacja e/ Język fotografii f/ Metoda tekstu przewodniego g/ Myślące kapelusze h/ Podróż w świat wyobraźni i/ Poker kryterialny j/ Rybi szkielet k/ Symulacja l/ Wystawa karykatur 5. metody poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną: a/ Ale kino b/ Dywanik pomysłów
c/ Internet d/ Mapa skojarzeń e/ Mądrala f/ Metoda tekstu przewodniego g/ Rozmowa dydaktyczna h/ Rybi szkielet i/ Symulacja j/ Szybkie czytanie k/ Wycieczka l/ Wzajemne odpytywanie się 6. metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce: a/ Metoda tekstu przewodniego b/ Projekt c/ Rozmowa dydaktyczna d/ Rybi szkielet 7. metody rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań: a/ Burza mózgów b/ Haki pamięciowe c/ Mapa skojarzeń d/ Mądrala e/ Piramida priorytetów f/ Rozmowa dydaktyczna g/ Wycieczka h/ Wzajemne odpytywanie się 8. metody przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych: a/ Dywanik pomysłów b/ Mowa ciała c/ Oceniamy naszą współpracę
Uzasadnienie uczenia za pomocą metod aktywnych Metody aktywne pomagają uczniom: - przyswoić bez trudu nową wiedzę - pogłębić zainteresowanie wspólną sprawą - rozwinąć własne pomysły i idee - komunikować się - dyskutować ispierać się na różne tematy - podjąć działania na rzecz własnej szkoły Najnowszy model nauczania uczenie się we współpracy, powstał jako rezultat badań nad efektywnością uczenia się. Oznacza on przejście do uczenia się w grupie. Uczenie się w grupach daje ogromne korzyści: - znaczniezwiększa poczucie bezpieczeństwa - dajemożliwość wymiany doświadczeń - stwarza dobry klimat - zwiększa odpowiedzialność za siebie i innych - daje okazję do rozmów, dyskutowania itp. - poprawiarelacjemiędzy uczniami - pomaga dostrzec siebie na tle grupy - inspiruje innych - niestresuje - wspomaga uczenie się prospołeczne - szczególnie pomaga dzieciom mniej zdolnym i niepełnosprawnym (poczucie akceptacji) - stwarza poczucie przynależności do grupy - poprawiarelacjemiędzy nauczycielem a uczniami - zachęca do refleksji - zwiększa odpowiedzialność za wyniki Jednym z najważniejszych zadań współczesnej szkoły jest przygotowanie ucznia do samodzielnej pracy a stosowanie metod aktywnych bardzo ułatwia wypełnienie tego zadania. Ulubione przeze mnie i moich uczniów metody aktywne
Czwarty rok doskonalę swój warsztat pracy aby stosować najnowsze metody aktywne. Przygotowuję domowym sposobem różnego rodzaju gry i inne materiały potrzebne podczas zajęć. Niektóre, bardziej pracochłonne pomoce okładam przeźroczystą folią samoprzylepną, aby dłużej służyły mnie i moim uczniom. Nie ukrywam, że najwięcej czasu przeznaczam na to podczas wakacji. Nie żałuję trudu, bo sprawiam tym moim uczniom ogromną niespodziankę, radość a przez to chęć uczenia się. Za najbardziej wartościową metodę aktywną uważam Metodę myślących kapeluszy. Często stosuję ją podczas oceniania postępowania bohaterów opowiadań i bajek, ale nie tylko również przy wielu innych okazjach. Pomimo tego, żestosuję tę metodę najdłużej bo czwarty rok jeszcze się dzieciom nie znudziła i nadal jest dla nichbardzoatrakcyjna.pilnują sobie tego aby za każdym razem inna osoba była reprezentantem grupy. Dzięki tej metodzie uczą się skutecznego porozumiewania się wróżnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, rozwiązywania problemów w twórczy sposób. Drugą ulubioną metodą grą jest Sprawiedliwka. Jedna plansz przeznaczona jest dla dwóch uczniów. Uczniowie słuchają zadania tekstowego, na swojej kartce, którą wcześniej podpisują zapisują wynik. Nauczyciel pisze na tablicy prawidłowe rozwiązanie. Dzieci sprawdzają swoje wyniki jeśli rozwiązali prawidłowo
przesuwają swój pionek lub gumkę o jeden punkt wyżej (aneks nr 3 w przesłanym scenariuszu zajęć prowadzonych metodami aktywnymi).zadania układa się od prostych do coraz bardziej złożonych. Po rozwiązaniu sześciu zadań dokonują samooceny na swojej kartce np. Dzisiaj zostałem kotkiem, bo rozwiązałem wszystkie zadania, jestem bardzo zadowolony i szczęśliwy. Można tym sposobem utrwalać również inne wiadomości np. gramatykę. Inna, którą stosuję to Metoda zegarowa. Uczniowie otrzymują okrągłą planszę z przyklejonymi np. ptakami oraz wskazówki tyle wskazówek ile ptaków. Na wskazówkach napisana jest nazwa ptaka oraz kiedy przebywa w naszym kraju. Zadaniem uczniów w grupach jest ułożenie wskazówek w odpowiednim miejscu czyli wskazanie nazwy ptaka. Wygrywa grupa, która prawidłowo przyporządkowała najwięcej nazw do rysunku. Uczniowie bardzo polubili tzw. Piramidę. Ta gra składa się ztrójkątów. Każdy trójkąt jest trójkolorowy (każdy bok ma w innym kolorze). Na jednym boku trójkąta piszemy działanie a na drugim - który do niego przylega wynik. Zadaniem uczniów jest odszukanie wyniku tego samego koloru
jakim było napisane działanie. Jeśli ułożą obok siebie trójkąty prawidłowymi bokami (odnajdą prawidłowy wynik), to zbudują piramidę. Po rozsypaniu 49 elementów piramidy uczniowie mogą budować ją indywidualnie, w parach lub w małych zespołach bez potrzeby odwoływania się do zewnętrznej kontroli i oceny 9 (następuje samokontrola). Można przygotować taką piramidę do nauki tabliczki mnożenia, ortografii itp. Moi uczniowie chętnie korzystają również z takich gier jak Czy znam warzywa? oraz Jaka to część mowy? itp.
Oprócz wyżej wymienionych, przygotowałam jeszcze inne metody aktywizujące pracę uczniów na lekcji (-od wielu lat stosuję gry i zabawy matematyczne). Korzystam z metod integrujących grupę włącznie z tańcami integracyjnymi (Klanza), metod ewaluacji np. Rybi szkielet, Tarcza strzelecka. Mam nadzieję, że z roku na rok moja oferta metod aktywnych dla moich uczniów będzie coraz bogatsza. Będę się starała nie powtarzać za często tej samej metody, ponieważ pragnę aby uczniowie byli ciągle zainteresowani i chętni do nauki. Zakończenie Metody aktywne jako metody pracy przewyższają inne metody i wpływają na podniesienie sprawności intelektualnych dzieci. Zajęcia dydaktyczne na których są stosowane wyzwalają uuczniówaktywność, pomysłowość i inwencję twórczą. Inspirują do aktywności badawczej, uczą samodzielności w zdobywaniu wiedzy, pracy w grupie, wzbogacają świat emocji, pozwalają uwierzyć w to, że każdy jest ważny. Korzyści wynikające ze stosowania aktywizujących metod nauczania są tak wielkie, że metody te powinny stanowić podstawę w procesie kształcenia i wychowania. Szkoła ma być partnerem do nauki, a metody pracy w niej stosowane powinny być inspiracją do samodzielnego myślenia i działania tak, że dziecikończąc szkołę, będą umiały to, co przyda im się wprzyszłości, to znaczy: uczyć się zradością przez całe życie. Opracowała mgr Danuta Wysocka S. P. nr 1 Tychy
Bibliografia Badegruber B.: Nauczanie otwarte w 28 krokach. Warszawa 1997. Birkenbihl V.: Szkoła bez stresu. Katowice 1999. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Kielce 2000. Kruszewski K.: Sztuka nauczania-czynności nauczyciela. Warszawa 1995. Krzyżewska J.: Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej. Suwałki 1998. Śliwerska W., Śliwerski B.: Edukacja w wolności. Tom I. Kraków 1996. Taraszkiewicz M.: Jak uczyć lepiej? czyli refleksyjny praktyk w działaniu. Warszawa 1996. Vopel K.W.: Dzieci bez stresu. Tom I i II. Kielce 2000