Przedsiębiorcy mają wybór: skorzystać z prawa do odliczenia VAT naliczonego, czy zaliczyć daną darowiznę w koszty uzyskania przychodu. Od wielu lat podnoszony był problem producentów żywności związany z obowiązkiem płacenia przez nich podatku od towarów i usług (dalej: VAT) przy przekazywaniu towarów żywnościowych na cele charytatywne. Próby jego rozwiązania miały miejsce przy poprzedniej nowelizacji ustawy o podatku od towarów i usług (dalej: UVAT) z 19 września 2007 r., która weszła w życie 1 stycznia 2008 r. Wprowadzono wtedy zmiany w zakresie naliczania VAT od darowanej żywności, umożliwiając podatnikom obniżenie podstawy opodatkowania przez uwzględnienie wartości rynkowej przekazywanych produktów (art. 29 ust. 10a UVAT). Jeżeli zatem przedmiotem darowizny były np. produkty spożywcze o kończącym się terminie przydatności do spożycia, czy też pieczywo z poprzedniego dnia, to ustalając podstawę opodatkowania VAT na poziomie cen rynkowych można było uzyskać obniżenie kwoty podatku należnego. Opodatkowanie darowizny nie powodowało równocześnie utraty prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z wyprodukowaniem lub nabyciem przekazanych w formie darowizny produktów. Powyższa regulacja dotyczyła wszystkich podatników dokonujących przekazania artykułów spożywczych na cele charytatywne. Zmiana obowiązujących przepisów jest spełnieniem postulatu zgłaszanego przez organizacje pożytku publicznego, a także wielu przedsiębiorców. W uzasadnieniu do zmian w ustawie wskazano, że usuwają one niepotrzebne bariery administracyjne, które karały przedsiębiorców za chęć niesienia pomocy materialnej dla potrzebujących. Jednak przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie jest selektywne i preferuje wąską grupę podatników. 1 / 5
W wyniku nowelizacji UVAT, od 1 stycznia 2009 r. zwolnieniem z VAT objęta jest darowizna produktów spożywczych dokonywana przez producenta na cele charytatywne. Jednak zgodnie z tym przepisem nie będą mogli z niego skorzystać inni podatnicy, których działalność gospodarcza związana jest z dostawą produktów spożywczych, np. sklepy, hurtownie. Został uchylony art. 29 ust. 10a UVAT, a dodano pkt 16 do art. 43 UVAT określający zwolnienie dotyczące bezpłatnego przekazania (darowizny) przez producenta produktów spożywczych, z wyjątkiem napojów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,2% oraz napojów alkoholowych będących mieszaniną piwa i napojów bezalkoholowych, w których zawartość alkoholu przekracza 0,5%. Powyższe produkty spożywcze podlegają zwolnieniu, pod warunkiem, że są przekazywane na rzecz organizacji pożytku publicznego, w rozumieniu ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej: UoOPP.) z przeznaczeniem na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. Dodatkowym wymogiem niezbędnym do skorzystania ze zwolnienia jest prowadzenie przez producenta - darczyńcę szczegółowej dokumentacji dostawy produktów spożywczych, potwierdzającej dokonanie tej dostawy na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje (art. 43 ust. 12 UoOPP). Nie jest trudno udowodnić, że dana organizacja jest organizacją pożytku publicznego, problemem może być sposób udokumentowania, iż produkty spożywcze przekazywane są na 2 / 5
cele działalności charytatywnej. Producent może określić ten cel w zawieranej z organizacją pożytku publicznego umowie darowizny. I taka umowa powinna spełnić wymóg posiadania przez podatnika wymaganej ustawowo dokumentacji. Należy podkreślić fakt, iż producenci przekazujący wyroby spożywcze na cele charytatywne nie tracą prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z zakupem towarów (usług) wykorzystywanych do produkcji tych wyrobów spożywczych. Reguluje to przepis art. 86 ust. 8 pkt 3 UVAT, w myśl którego podatnik ma również prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, jeżeli importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą dostawy towarów, o której mowa w art. 43 ust. 1 pkt 16 UVAT. Na fakturze dokumentującej dostawę/darowiznę produktów spożywczych przez producenta musi znaleźć się adnotacja o przepisie zwalniającym z VAT, np. dostawa towarów zwolniona na podstawie art. 43 ust 1 pkt 16 ustawy o podatku od towarów i usług". Omawiana zmiana zawarta w UVAT nie oznacza, że zmianie uległy zasady opodatkowania darowizn dokonywanych na cele charytatywne przez podmioty inne niż producenci. Uchylono co prawda w art. 29 UVAT ust. 10a odnoszący się bezpośrednio do darowizn artykułów spożywczych na cele charytatywne, ale jak wielokrotnie zwracano uwagę, ust. 10 i ust. 10a w art. 29 UVAT w istocie się dublowały, nakazując stosowanie (zarówno w przypadku darowizny na cele charytatywne, jak i na inne cele) jako podstawy opodatkowania cen rynkowych. 3 / 5
Jeżeli zatem dowolny podmiot, niebędący producentem, będzie dokonywał darowizny produktów spożywczych czy też innych towarów na cele charytatywne, będzie miał nadal prawo do zastosowania jako podstawy opodatkowania cen rynkowych przekazywanych produktów, z uwzględnieniem stopnia ich zużycia, terminu przydatności do spożycia, świeżości, czy też innych okoliczności. Prawo takie daje mu art. 29 ust. 10 UVAT. Wprowadzenie do UVAT przedstawionego rozwiązania miało zachęcić przedsiębiorców do wspierania organizacji pożytku publicznego przez zmniejszenie obciążeń podatkowych związanych z darowiznami na rzecz tych organizacji. Darowizna na rzecz organizacji pożytku publicznego może być rozliczana w dwojaki sposób. Podatnik odlicza VAT naliczony i nie płaci VAT od przekazanej darowizny, ale wydatków na zakup/wytworzenie przedmiotu darowizny nie zalicza do kosztów uzyskania przychodu, zaś darowiznę odlicza od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym. Drugi wariant to taki, gdy podatnik odlicza VAT naliczony i nie płaci VAT od przekazanej darowizny, ale wydatki na zakup/wytworzenie przedmiotu darowizny zalicza do kosztów uzyskania przychodu, a darowizny nie odlicza od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym. Warunkiem zastosowania tych wariantów rozliczenia jest spełnienie przesłanek zwolnienia darowizny z VAT. Ponieważ przedsiębiorcy mają wybór, czy skorzystać z prawa do odliczenia VAT naliczonego, czy też zaliczyć daną darowiznę w koszty uzyskania przychodu, dlatego odpowiednie zmiany zostały wprowadzone również w ustawach o podatku dochodowym. Zgodnie z nimi do kosztów uzyskania przychodów można zaliczyć koszty wytworzonych lub cenę nabycia produktów spożywczych przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje. 4 / 5
Inne zasady rozliczenia obowiązują podatników dokonujących darowizny na rzecz organizacji działającej w sferze pożytku publicznego, ale nie posiadającej statusu organizacji pożytku publicznego. Jeżeli podatnik VAT naliczony przy zakupie/wytworzeniu odliczy, to darowizna podlega opodatkowaniu VAT wg stawki właściwej dla przedmiotu darowizny. Wydatki na zakup/wytworzenie przedmiotu darowizny nie stanowią kosztów uzyskania przychodu, a darowizna brutto podlega odliczeniu od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym. Cel wprowadzenia zwolnienia od VAT dla produktów spożywczych przekazywanych przez producentów organizacjom pożytku publicznego jest niewątpliwie szczytny. Jest to jednak rozwiązanie sprzeczne z obowiązującą w zakresie VAT Dyrektywą 2006/112, która dopuszcza stosowanie zwolnień od VAT wyłącznie w określonych sytuacjach, wśród których nie uwzględniono jednak przekazania darowizny organizacjom prowadzącym działalność charytatywną. Jednak preferencje w tym zakresie stosują również inne państwa będące członkami Unii Europejskiej. 5 / 5