Kalkulator wydatku energetycznego uproszczoną metodą wg Lehmanna

Państwowa Inspekcja Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie Kalkulator wydatku energetycznego uproszczoną metodą wg Lehmanna Instrukcja obsługi aplikacji z odrobiną praktycznych komentarzy Piotr Lubaś Okręgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie Szczecin, 2011 Publikację tę można reprodukować nieodpłatnie, z wyłączeniem wykorzystywania jej do celów reklamowych i celów komercyjnych. Prosimy o wskazanie, iż jej źródłem jest: Państwowa Inspekcja Pracy Okręgowy Inspektorat Pracy w Szczecinie, http://www.szczecin.oip.pl

Zawartość Przeznaczenie kalkulatora wydatku energetycznego... 3 Otwieranie aplikacji... 4 Analiza wydatku energetycznego... 6 Dane identyfikacyjne oceny... 7 Wprowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych analizie... 8 Nazwa czynności... 9 Czas trwania czynności... 9 Wybieranie cech charakterystycznych dla czynności jednostkowej z odrobiną niezbędnej teorii 10 Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności... 13 Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego... 14 Usuwanie wszystkich czynności... 14 Drukowanie... 14 Zapisywanie wyników pracy... 15 Załącznik 1. Wykorzystanie wyników oceny... 16 Ocena ryzyka zawodowego... 16 Ochrona pracy kobiet i osób młodocianych... 18 Napoje i posiłki profilaktyczne... 19 Uprawnienia do emerytury pomostowej (wcześniejszej)... 19 Inne kwestie... 19 2

Przeznaczenie kalkulatora wydatku energetycznego Niniejsza aplikacja Kalkulator wydatku energetycznego jest narzędziem służącym do szacowania wydatku energetycznego netto ponoszonego przez pracowników podczas pracy. Analizy tego wydatku mogą okazać się przydatne na przykład w następujących zakresach: 1. Normowanie pracy; 2. Ocena ryzyka zawodowego; 3. Kwalifikowanie niektórych rodzajów pracy, jako pracy w szczególnych warunkach, o których mowa w ustawie o emeryturach pomostowych; 4. Kontrola warunków pracy w kontekście konieczności wydawania pracownikom napojów i/lub posiłków profilaktycznych. Metodologia szacowania wydatku energetycznego jest zgodna z kryteriami określonymi w uproszczonej chronometrażowo-tabelarycznej metodzie szacowania wydatku energetycznego netto podczas pracy wg Lehmanna 1. Uwaga! Kalkulator działa w środowisku aplikacji Excel 2007 i nowszych. Ponadto brak jest jakichś specjalnych wymogów sprzętowych. 1 Lehmann G.: Praktyczna fizjologia pracy. PZWL, Warszawa 1966 3

Otwieranie aplikacji Po zapisaniu szablonu na komputerze i po jego otworzeniu na ekranie zostanie wyświetlony poniższy arkusz z informacją, że korzystanie z aplikacji wymaga włączenia makr. Wówczas należy kliknąć przycisk opcje (zaznaczony czerwoną obwódką na rysunku poniżej). Pojawi się poniższy alert zabezpieczeń. Należy wybrać opcję Włącz tę zawartość i zatwierdzić przyciskiem OK. Bez obaw. Makra nie zawierają niebezpiecznych programów dla Twojego komputera. 4

Dalej pojawi się arkusz, przy pomocy, którego można dokonać szacowania wydatku energetycznego ponoszonego przez pracownika podczas pracy: 5

Analiza wydatku energetycznego Analizę wydatku energetycznego ułatwia formularz tytułowy (rysunki poniżej). 6

Dane identyfikacyjne oceny Przystępując do oceny można (nie jest to obowiązkowe) wprowadzić dane identyfikacyjne oceny (firma, wydział lub oddział, stanowisko lub rodzaj pracy). Aby to zrobić należy kliknąć przycisk Dane identyfikacyjne. Po kliknięciu przycisku tego przycisku ukaże się formularz poniższy formularz, który można wypełnić i zatwierdzić przyciskiem OK. 7

Wprowadzanie pierwszej i kolejnych czynności poddawanych analizie Pierwszą czynność można wprowadzić, klikając przycisk Nowa czynność. Po wykonaniu tego polecenia ukaże się formularz (poniżej), w którym należy wprowadzić dane dotyczące jednostkowej czynności dla analizowanych prac. 8

Nazwa czynności W polu Nazwa czynności należy wpisać wybraną przez siebie nazwę jednostkowej czynności 2. Nazwanie czynności jest obowiązkowe, o czym przypomni aplikacja, w razie próby pominięcia wpisu w tym polu. Czas trwania czynności W polu Czas trwania czynności należy wpisać liczbę minut trwania czynności jednostkowej. Można tę wartość podać z dokładnością do 0,01 minuty, ale należy pamiętać o odpowiednim przeliczeniu sekund na setne części minuty. Przykładowo: 1s = 0,01(6) minuty 0,17 minuty; 15s = 0,25 minuty; 30s = 0,5 minuty; 45s = 0,75 minuty itd. 2 Czynność jednostkowa poddawana ocenie to czynność (zadanie, praca), którą możemy scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu. 9

Wpisanie czasu jest obowiązkowe, o czym przypomni aplikacja, w przypadku próby pominięcia wpisu w tym polu. Również odpowiedni komunikat wzywający do korekty wpisu pojawi się, gdy zamiast liczby wprowadzony zostanie tekst składający się choćby z jednej litery. Dalej należy wybrać odpowiednie opcje charakteryzujące jednostkową czynność. Wybieranie cech charakterystycznych dla czynności jednostkowej z odrobiną niezbędnej teorii W metodologii wykorzystanej w kalkulatorze, czynność - a w konsekwencji ciężkość jej wykonania - jest charakteryzowana łącznie przez dwie składowe wysiłku: 1) Charakterystyczną postawę ciała przyjmowaną podczas realizowania czynności; 2) Obciążenie zewnętrzne partii ciała, które angażuje pracownik podczas wykonywania czynności. Tak, więc najpierw w ramce Wybierz postawę ciała charakterystyczną dla wykonywanej czynności należy wskazać odpowiednią pozycję ciała, jaka jest przyjmowana przez pracownika podczas pracy. Wybór może paść tylko na jedną pozycję. Stąd wniosek, że jeśli podczas czynności pracownik zmienia pozycję ciała, to czynność taka nie jest czynnością jednostkową każda czynność jednostkowa, żeby mogła być tak nazwana musi mieć tylko jedną charakterystyczną pozycję ciała. Po kliknięciu pola wyboru (kółeczko) przy określonej czynności, przychodzi czas na wybór partii ciała, które wykonują pracę i obciążenia, jakiemu te partie ciała są poddawane. W tym celu w ramce Wybierz partie ciała, które wykonują pracę (i ciężkość tej pracy) wybrać opcję zgodną ze stanem faktycznym dla ocenianej czynności. Uwaga! Jeżeli pracownik nie wykonuje pracy (np. siedzi, jako pasażer przemieszczając się samochodem, stoi i oczekuje aż maszyna wykona operacje, jedynie obserwując tę operację), to w ramce Wybierz partie ciała, które wykonują pracę (i ciężkość tej pracy) trzeba zaznaczyć opcję przerwa w wykonywanej czynności. Może się tak zdarzyć, że pracownik wykonuje pracę np. jednocześnie obydwoma ramionami i całym ciałem (jak przy unoszeniu ładunku z podłogi). W takich przypadkach wybieramy tylko jedną opcję, przy czym pierwszeństwo ma opcja znajdująca bliżej prawej strony ramki (w podanym przykładzie całe ciało). Jeśli natomiast w przedziale czasowym angażowane są do wykonania pracy różne partie ciała i/lub w przedziale czasowym występuje różne obciążenie, to czynności takiej nie można kwalifikować, jako czynności jednostkowej i poddawać jej jako takiej ocenie. W takich przypadkach, podobnie jak miało to miejsce przy wyborze pozycji ciała, należy rozłożyć tę czynność na czynności proste cechujące się w określonym przedziale czasowym jedną charakterystyczną partią ciała wykonującą pracę i jednakowym obciążeniem. 10

DEFINICJA Czynność jednostkowa poddawana ocenie to czynność (zadanie, praca), którą możemy scharakteryzować tylko jedną postawą ciała i tylko jednym rodzajem partii ciała angażowanej do wykonania czynności wraz z obciążeniem (albo przerwą w angażowaniu mięśni na pracę) w określonym, mierzonym przedziale czasu. UWAGA! Chronometraż powinien być przeprowadzony w dniach o przeciętnym rytmie pracy i obejmować czynności powtarzające się każdego dnia. W dokumentacji wszystkie rodzaje czynności roboczych i czynności pomocniczych powinny być podzielone na grupy o podobnym obciążeniu pracą. Pomiar czasu trwania poszczególnych czynności powinien być przeprowadzany kilkakrotnie, dla różnych osób i przy różnej intensywności pracy, aby można było uzyskać uśrednioną fotografię dnia roboczego na określonym stanowisku pracy. Najlepiej, gdy chronometraż opracowany jest wspólnie z pracownikiem, jego przełożonym i pracownikiem bhp. 3 Po poprawnym scharakteryzowaniu analizowanej czynności, można kliknąć przycisk Wprowadź dane. Nie należy przejmować się tym, że później będziemy chcieli coś poprawić w analizowanej czynności. Można to zrobić, ale o tym potem, w części omawiającej dokonywanie zmian w uprzednio wprowadzonych czynnościach. Po kliknięciu przycisku Wprowadź dane aplikacja zapyta się Czy chcesz ocenić kolejną czynność?, tak jak na poniższym rysunku. Wybór prosty: tak albo nie. 3 Górska E., Ergonomia: projektowanie, diagnoza, eksperymenty, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa awa 2002, s. 99. 11

Jeśli wybrano Tak to pojawi się znajomy formularz nowej (kolejnej) czynności (poniżej) poddawanej ocenie. Postępowanie z każdą kolejną analizowaną czynnością jest analogiczne jak przy wprowadzaniu pierwszej czynności. Jeśli wybrano opcję Nie (nie będzie wprowadzana nowa czynność), to aplikacja powróci do formularza tytułowego (poniżej) i z tego poziomu należy zdecydować o dalszym postępowaniu. 12

Sprawdzanie i poprawianie uprzednio wprowadzonych czynności Chcąc sprawdzić wprowadzone czynności i ewentualnie, któreś z nich poprawić, należy kliknąć przycisk Sprawdź i popraw czynność. Jeżeli wykonamy to zrobimy, ukaże się nam na ekranie okno z listą wyboru wprowadzonych dotychczas czynności. Na przykład: Jeżeli chcemy wprowadzić korekty do jakiejś czynności, to po prostu ją zaznaczamy amy i klikamy przycisk OK Wtedy na ekranie ukaże się poniższe okno: W dalszej kolejności można: 1) Usunąć całą czynność klikając przycisk Usuń czynność, który znajdziemy w prawym górnym rogu formularza. 2) Poprawić czynność wypełniając formularz wg takich samych zasad jak miało to miejsce przy wprowadzaniu nowej czynności a następnie zatwierdzamy zmiany klikając przycisk OK 3) A gdybyśmy jednak nic w danej czynności nie chcieli poprawiać klikamy przycisk Anuluj. Klikając przycisk Usuń czynność, OK lub Anuluj aplikacja powraca do formularza tytułowego. 13

Dodatkowe funkcje z poziomu formularza tytułowego Usuwanie wszystkich czynności Kliknięcie przycisku Usuń wszytkie czynność powoduje wyczyszczenie całego formularza z dotychczas wprowadzonych czynności. UWAGA! Nie można tego robić w tym samym dokumencie zbyt często, bo może się okazać, że usunięcie zbyt dużej ilości wierszy uniemożliwi uwzględnienie w wyliczeniach wszytkich nowo wprowadzonych czynności. Wyjściem z tej sytacji jest otworzenie nowego dokumentu z szablonu. Drukowanie Kliknięcie przycisku Drukuj przenosi nas do podglądu wydruku. Dalej standardowo używając zainstalowanej drukarki można drukować wyniki swojej pracy. UWAGA! W niektórych przypadkach nie można będzie za pierwszym razem wysłać dokumentu do drukarki. Wówczas należy zamknąć podgląd d wydruku i ponownie kliknąć przycisk Drukuj. Za każdym następnym razem będzie można już dokument wydrukować. 14

Zapisywanie wyników pracy Kliknięcie przycisku Zakończ i zapisz spowoduje, że wszystkie wprowadzone czynności zostaną zapisane. Zapisywanie jest standardowe dla EXCELA, tzn. należy wybrać nazwę dla swojego dokumentu i odpowiednie miejsce (folder), w którym plik zostanie zapisany. UWAGA! Aplikacja Excel podpowiada zapis pliku w formacie zwykłego dokumentu. Chcąc pracować jeszcze kiedyś na tym dokumencie po jego zamknięciu, należy wybrać format zapisu pliku arkusz Excel z obsługą makr. 15

Załącznik 1. Wykorzystanie wyników oceny Ogólnie wielkość wydatku energetyczny netto ponoszonego przez pracownika, może mieć określone implikacje w zakresie ochrony zdrowia pracowników wynikające z szeregu przepisów w zakresie ochrony pracy. Poniżej wymienione zostały tylko najważniejsze: Ocena ryzyka zawodowego Ocena ryzyka zawodowego (oczywiście jedynie, jako jeden z czynników ryzyka) Zgodnie z 39a rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2008 r. Nr 108, poz. 690) pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy powinny: 1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników; 2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych. Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać m.in.: 1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie: a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów, b) wykonywanych zadań, c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy, d) osób pracujących na tym stanowisku; 2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko. Na podstawie obowiązujących przepisów 4 oraz na podstawie literatury przedmiotu 5, kryteria oceny ciężkości pracy fizycznej, w zależności od wartości wydatku energetycznego można określić następująco: klasa ciężkości kobiety mężczyźni pracy [kj/min] [kj/8h] [kj/min] [kj/8h] bardzo lekka 3,5 850 5 1 250 Lekka 3,5 7,5 850 2 900 5 10 1 250 3 500 średnio ciężka 7,5 12,5 2 900 4 200 10 20 3 500 6 300 Ciężka 12,5 20 4 200 4 600 20 30 6 300 8 400 bardzo ciężka >20 4 600 5 000 >30 8 400 12 500 Wartości, które nie powinny być przekraczane >20 >5 000 > 12 500 Tabela 1 Wartościowanie ciężkości pracy na podstawie wydatku energetycznego netto. 4 ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656) 5 Makowiec Dąbrowska T.: Fizjologia pracy. W: Higiena pracy. Indulski J.A. (red.) Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1999 16

Wartościowanie ciężkości pracy wg ww. kryteriów przydatne jest dla określenia: 1. Czy pracownikom należy wydawać posiłki profilaktyczne i ewentualnie napoje; 2. Czy pracownikowi przysługują uprawnienia z tytułu ustawy o emeryturach pomostowych; 3. Temperatury jaka powinna być zapewniona w pomieszczeniach pracy 6. Dla szczegółowej oceny ryzyka powyższe kryteria nie są wystarczające, gdyż nie uwzględniają rodzaju wysiłku fizycznego (wysiłek dynamiczny / wysiłek statyczny) oraz wieku pracowników. W poniższych tabelach zebrano przybliżone wartości wydatku energetycznego, które powinny ułatwić ocenę ryzyka z uwzględnieniem uogólnień dotyczących właśnie rodzaju wysiłku i wieku pracowników 7. klasa ciężkości pracy dla pracy fizycznej z przewagą wysiłku dynamicznego Kobiety Mężczyźni od [kj/min] do [kj/min] od [kj/min] od [kj/8h] do [kj/8h] do [kj/min] od [kj/8h] do [kj/8h] bardzo lekka 3,5 850 5 1 250 lekka 3,5 7,5 850 2 900 5 10 1 250 3 500 średnio ciężka 7,5 12,5 2 900 4 200 10 20 3 500 6 300 ciężka 12,5 20 4 200 4 600 20 30 6 300 8 400 bardzo ciężka 20 4 600 5 000 30 42 8 400 12 500 wartości, które nie powinny być przekraczane 20 5 000 42 12 500 klasa ciężkości pracy dla pracy fizycznej z przewagą wysiłku statycznego Kobiety Mężczyźni [kj/min] [kj/min] [kj/8h] [kj/8h] [kj/min] [kj/min] [kj/8h] [kj/8h] bardzo lekka 2,8 680 4 1000 lekka 2,8 6 680 2320 4 8 1000 2800 średnio ciężka 6 10 2320 3360 8 16 2800 5040 ciężka 10 16 3360 3680 16 24 5040 6720 bardzo ciężka 16 20 3680 4000 24 33,6 6720 10000 wartości, które nie powinny być przekraczane 20 5000 34 10000 6 Zgodnie z 30 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zmianami oraz z 2008 r. Nr 108, poz. 690) w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14 C (287 K), chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa niż 18 C (291 K). 7 Makowiec Dąbrowska T.: Fizjologia pracy. W: Higiena pracy. Indulski J.A. (red.) Instytut Medycyny Pracy, Łódź 1999 17

dla osób powyżej 50 roku życia przy pracy z przewagą wysiłku dynamicznego Kobiety Mężczyźni klasa ciężkości pracy [kj/min] [kj/min] [kj/8h] [kj/8h] [kj/min] [kj/min] [kj/8h] [kj/8h] lekka 3,5 850 5 1 250 średnio ciężka 3,5 7,5 850 2 900 5 10 1 250 3 500 ciężka 7,5 12,5 2 900 4 200 10 20 3 500 6 300 bardzo ciężka 12,5 20 4 200 4 600 20 30 6 300 8 400 krańcowo ciężka 20 4 600 5 000 30 8 400 wartości, które nie powinny być przekraczane 20 5 000 30 8 400 dla osób powyżej 50 roku życia przy pracy z przewagą wysiłku statycznego klasa ciężkości Kobiety Mężczyźni pracy [kj/min] [kj/min] [kj/8h] [kj/8h] [kj/min] [kj/min] [kj/8h] [kj/8h] lekka 2,8 680 4 1000 średnio ciężka 2,8 6 680 2320 4 8 1000 2800 ciężka 6 10 2320 3360 8 16 2800 5040 bardzo ciężka 10 16 3360 3680 16 24 5040 6720 krańcowo ciężka 16 20 3680 4000 24 6720 wartości, które nie powinny być przekraczane 20 5 000 24 6720 Ochrona pracy kobiet i osób młodocianych W załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 ze zmianami z 2002 r. Nr 127, poz. 1092) wśród takich prac wymienia się m.in.: wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 5.000 kj na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej - 20 kj/min, a dla kobiet w ciąży lub karmiących piersią: wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2.900 kj na zmianę roboczą. Jeżeli normatywy powyższe byłyby przekroczone wówczas, należy skierować kobietę do innej pracy lub zmodyfikować technologię i sposoby wykonywania pracy, tak, aby wartości tych normatywów nie były przekraczane. W przypadku młodocianych, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac(dz. U. Nr 200, poz. 2047, ze zmianami oraz z 2006 r. Nr 107, poz. 724) wskazuje, że pracami wzbronionymi młodocianym są m.in. prace powodujące nadmierny wysiłek fizyczny, a wśród nich wymienia się: Prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają: a) dla dziewcząt - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 2.300 kj, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 10,5 kj na minutę, b) dla chłopców - w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy - 3.030 kj, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 12,6 kj na minutę. 18

Napoje i posiłki profilaktyczne Zgodnie z 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów (Dz. U. Nr 60, poz. 279) pracodawca zapewnia posiłki pracownikom wykonującym prace: 1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8375 kj) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kj) u kobiet, 2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kj) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kj) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10 o C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25 o C, 3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kj) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kj) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym; za okres zimowy uważa się okres od dnia 1 listopada do dnia 31 marca. Natomiast zgodnie z 4 ww. rozporządzenia pracodawca zapewnia napoje pracownikom zatrudnionym przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kj) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kj) u kobiet. Uprawnienia do emerytury pomostowej (wcześniejszej) Art. 3 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656) czynników ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wymienia m.in. te czynniki, które są związane m.in. z następującymi rodzajami prac: 1) w szczególnych warunkach determinowanych procesami technologicznymi: a) bardzo ciężkie prace fizyczne - prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8.400 kj, a u kobiet powyżej 4.600 kj, b) ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała; przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6.300 kj, a u kobiet - powyżej 4.200 kj, a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kg dla mężczyzn i 5 kg dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50 % zmiany roboczej. Inne kwestie Niekiedy przepisy powołują się wprost na wydatek energetyczny netto określony albo wartością liczbową, albo - co bywa częściej - opisową (typu praca lekka, średnio ciężka itp.). Dotyczy to np. zapewnienia określonej temperatury w pomieszczeniu pracy, której wartość zależy od ciężkości pracy wykonywanej przez pracowników, czy powoduje konieczność wykonania odpowiednich dodatkowych badań podczas profilaktycznych badań lekarskich (np. EKG, Próba wysiłkowa). Przy czym w tym drugim przypadku pracodawca przekazuje lekarzowi informację o ciężkości pracy w skierowaniu pracownika na badania lekarskie. 19