Publikacja bezpłatna współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Techniki kreatywnego myślenia, czyli jak twórczo osiągnąć sukces w pracy zawodowej i w życiu osobistym opracowała
3
Spis treści Trochę teorii: W tej części dowiesz się: co to jest kreatywność, jakie są cechy osobowości twórczej i osobowości niekreatywnej, podstawowe zasady twórczego myślenia, jakie są bariery procesu twórczego. Przede wszystkim praktyka: Schemat postępowania w twórczym rozwiązywaniu problemów Pytania, które pomogą sformułować problem 6 Myślących Kapeluszy Edwarda de Bono Diagram ryby Zasada Pareto 20/80 Podstawowe zasady technik heurystycznych 4
Spis treści cd Organizacja i przebieg wybranych technik heurystycznych burza mózgów metoda 635 brainwriting 666 - Buzz Session L.D. Philips'a Ocena pomysłów i wybór rozwiązania optymalnego Lista problemów dyżurnych Rozgrzewka dla umysłu (Aneks 1) Podstawowe zdolności twórcze, czyli operacje intelektualne pomocne w trakcie burzy mózgów i nie tylko (Aneks 2) abstrahowani dokonywanie skojarzeń myślenie dedukcyjne myślenie indukcyjne metaforyzowanie transformowanie Bibliografia oraz literatura polecana 5
Zanim przejdziemy do rzeczy, szczypta teorii... 6
Kto to jest człowiek kreatywny? Człowiek kreatywny to osoba zdolna tworzyć i wyrażać nowatorskie pomysły, które pozwalają rozwiązać problemy lub zaspokajają istniejące lub potencjalne potrzeby. Nowatorskie jest to, co nowe i wartościowe w skali indywidualnej lub globalnej; to, co sprawia, że świat jest lepszy lub piękniejszy. Kreatywność jest zatem cechą człowieka, która przejawia się w innowacyjnych zachowaniach i jak każdą cechę można rozwijać. 7
Dlaczego nie jesteśmy twórczy na miarę swoich możliwości? Możliwości twórcze człowieka są zazwyczaj większe niż rzeczywiste osiągnięcia. Wynika to przede wszystkim z licznych blokad hamujących ekspresję twórczą. Warto zatem dowiedzieć się, co przeszkadza nam być twórczym... 8
Co przeszkadza być twórczym, czyli ograniczenia kreatywności natury osobowej krótkowzroczność, patrzenie wyłącznie z własnej perspektywy strach przed podejmowaniem decyzji, ryzykiem czy porażką zbyt głębokie analizowanie koncepcji konformizm brak pewności siebie kompleksy ograniczenia intelektualne obawa przed krytyką i ośmieszeniem opór wobec zmian; postawy asekuracyjne brak motywacji nie dostrzeganie problemu stosowanie jednej, ulubionej techniki rozwiązywania do wszystkich trudnych sytuacji strach przed karą czy przed przykrymi konsekwencjami brak poczucia, że jestem właścicielem problemu, czyli mam wpływ na jego rozwiązanie 9
Czy masz predyspozycje by być kreatywnym? Zwolennicy podejścia egalitarnego do koncepcji twórczości twierdzą, że każdy może być twórczy, choć nie każdy w jednakowym stopniu. Jednak jeśli: masz odwagę do podejmowania działań w sytuacjach nowych i niepewnych starasz się znajdować rozwiązania zapobiegając problemom zanim się pojawią posiadasz umiejętność dostrzegania problemów i właściwego ich formułowania jesteś ciekawy świata uważasz, że nie ma sytuacji bez wyjścia... masz szansę być kreatywnym 10
Ale przede wszystkim - uwierz w siebie Pamiętaj: jeśli uważasz, że jesteś kreatywny i jeśli uważasz, że nie jesteś w obu przypadkach masz rację. Niska samoocena, stres i związany z nim negatywny nastrój demotywują i zmniejszają produktywność intelektualną. 11
Co to właściwie jest problem Problem to nowa sytuacja (zadanie), która jest odchyleniem od normy - stanu uważanego za normalny lub pożądany, której nie można rozwiązać za pomocą istniejących informacji i posiadanej wiedzy. A zatem, by ją rozwiązać trzeba pozyskać nowe informacje. 12
Cechy sytuacji problemowej Sytuacja problemowa, to sytuacja: nowa, z którą nie mieliśmy dotąd do czyniania trudna, której nie potrafimy rozwiązać znanymi nam metodami, przy posiadanych zasobach wiedzy niepewna jeśli chodzi o stworzenie skutecznego rozwiązania 13
Rodzaje sytuacji problemowych problemy dewiacyjne problemy optymalizacyjne problemy innowacyjne 14
Problemy dewiacyjne Z problemem dewiacyjnym mamy do czynienia, gdy pojawiają się poważne zakłócenia w realizacji dotychczasowych działań, a ich przyczyny nie są znane. Sytuacje takie najczęściej wymagają natychmiastowej interwencji. 15
Problem optymalizacyjny Problem optymalizacyjny powstaje na skutek wprowadzenia pewnych modyfikacji (adaptacji) w dotychczasowym działaniu. Wynika zatem z konieczności dostosowania się do nowych warunków, w sytuacji gdy wszystko przebiega w zasadzie bez zakłóceń. 16
Problem innowacyjny (twórczy) Problem innowacyjny wynika z konieczności rozwoju i dostosowania się do zmian mających miejsce w otoczeniu. Wymaga stworzenia czegoś twórczego: nowego i wartościowego. 17
Co uznajemy za twórcze w podejściu do rozwiązywania problemów? Nowe sytuacje, z którymi możemy mieć do czynienia w pracy zawodowej i w życiu osobistym dzielą się na: problemy rutynowe dające się rozwiązać w sposób racjonalny problemy wymagające podejścia twórczego, a zatem stworzenia czegoś nowego i wartościowego w skali indywidualnej lub globalnej 18
Schemat postępowania w twórczym rozwiązywaniu problemów 1. zdiagnozuj problem 2. stwórz rozwiązania wariantowe 3. oceń warianty rozwiązań i znajdź rozwiązanie optymalne 4. przygotuj się do wdrożenia 5. wprowadź w życie i oceń efekty 19
1. Diagnozowanie problemu 20
Etapy diagnozowania problemu poszukaj właściwego problemu (click) określ właściciela problemu osobę, która odpowiada za jego rozwiązanie i dysponuje wiedzą na jego temat sformułuj problem (click), jako różnicę między stanem rzeczywistym a pożądanym w postaci celu, który chcesz osiągnąć ustal fakty odnośnie problemu (jak często? czy regularnie? z jakim nasileniem? gdzie występuje?). (click), co pozwoli dokładnie zdefiniować problem przeprowadź wstępną analizę problemu (6 Myślących Kapeluszy Edwarda de Bono metoda również pomocna przy ocenie rozwiązań) (click) określ skutki i przyczyny problemu (click) (diagram ryby) i określ najważniejsze z nich (diagram Pareto) (click) 21
Poszukiwanie problemu 1. sporządź listę wszystkich problemów 2. oceń ważność i pilność problemów 3. zidentyfikuj najistotniejszy problem i nim się zajmij w pierwszej kolejności 22
Sformułowanie problemu jest najważniesze Gdybym miał 60 min na rozwiązanie problemu, od którego zależałoby moje życie, to 45 minut poświęciłbym na jego sformułowanie, 10 minut na sprawdzenie, czy go dobrze sformułowałem a następne 5 minut na jego rozwiązanie. A. Einstain 23
Co utrudnia sformułowanie problemu? brak nastawienia badawczego bierność i niechęć do działania niedostateczna motywacja niska wrażliwość percepcyjna wadliwe kojarzenie zdarzeń błędne oczekiwanie zdarzeń niedostateczna wiedza na temat zdarzenia 24
Pytania, które pomogą sformułować problem Stan obecny Przyczyny Alternatywy Cele CO? Co jest robione? Dlaczego jest to robione? Co może być jeszcze robione? Co powinno być robione? JAK? Jak jest to robione? Dlaczego w ten sposób? W jaki inny sposób może to być robione? Jak powinno być robione? KIEDY? Kiedy jest to robione? Dlaczego wtedy? Kiedy może to być jeszcze robione? Kiedy powinno być robione? GDZIE? Gdzie jest to robione? Dlaczego w tym miejscu? Gdzie jeszcze może to być robione? Gdzie powinno być robione? KTO? Kto to robi? Dlaczego ta osoba? Kto jeszcze może to robić? Kto powinien to robić? 25
6 Myślących Kapeluszy Edwarda de Bono 26
6 Myślących Kapeluszy Autor metody Edwarda de Bono przypisał kapeluszom - 6 różnych sposobów myślenia. Kapelusze różnego koloru symbolizują różne sposoby postrzegania problemu, jego analizy, znajdowania różnych rozwiązań i argumentowania w dyskusji. Metoda ta jest szczególnie przydatna tam, gdzie członkowie zespołu muszą współpracować ze sobą i zgodnie ze swoimi predyspozycjami brać udział w rozwiązywaniu problemów. Myśli i poglądy przedstawione są w sposób bardzo uporządkowany. Jest to spojrzenie na analizowane zagadnienie z różnych punktów widzenia. 27
6 Myślących Kapeluszy Intuicyjny Skupiony na faktach Konstruktywny Refleksyjny Kreatywny Ostrożny 28
czerwony kapelusz służy analizie emocjonalnej Kieruje się emocjami i intuicją Zastanawia się co czuje w związku z określoną sprawą? Przekazuje swoje odczucia na gorąco, Wydaje opinie na podstawie tego, czy pomysł mu się podoba, czy nie 29
biały kapelusz służy analizie faktów Opinie wydaje na podstawie faktów i liczb, Nie poddaje się emocjom, Podaje argumenty na płaszczyźnie rzeczowej 30
żółty kapelusz jest optymistyczny Optymista, nastawiony pozytywnie Zastanawia się jakie wynikają z tego korzyści i jakie sukcesy można osiągnąć? Myśli konstruktywnie Wskazuje na zalety i korzyści danego rozwiązania 31
czarny kapelusz jest pesymistą Nastawiony negatywnie Zastanawia się jakie występują niebezpieczeństwa? Zauważa tylko wady, niedociągnięcia, trudności Krytykuje wszystkie rozwiązania 32
zielony kapelusz jest twórczy Innowator Osoba myśląca twórczo, pomysłowa Zastanawia się jak można wykorzystać dany pomysł? Podaje oryginalne nowe rozwiązania Rozważa różne możliwości 33
niebieski kapelusz służy analizie procesu Szef grupy Zdystansowany Kieruje dyskusją Kontroluje przebieg spotkania Udziela głosu poszczególnym rozmówcom Podsumowuje dyskusję 34
Etapy postępowania przy metodzie 6 Myślących Kapeluszy Przygotowanie: - przygotowanie na kartkach opisu kolorów, - wykonanie 6 kapeluszy w 6 kolorach, - przygotowanie karteczek w takich ilościach, które umożliwiają podział grupy na różne zespoły (w kolorze niebieskim 2 kartki), Etap właściwy: - zaprezentowanie problemu, - podział grupy na zespoły (dobór następuje wg kolorów), - osoby, które wylosowały kapelusze "reprezentują" kolory, - dyskusja w zespołach: ustalenie wspólnego stanowiska, - dyskusja kapeluszy - reprezentantów na forum grupy, - osoby, które wylosowały niebieskie kartki, zapisują na tablicy argumenty "za i przeciw", Podsumowanie: - podsumowanie dyskusji przez niebieski kapelusz. 35
Zalety metody efektywne współdziałanie w zespole podejmowanie grupowych decyzji rozwijanie osobistych zainteresowań uwzględnianie poglądów innych ludzi przedstawienie własnego punktu widzenia pozbywanie się wcześniejszych uprzedzeń i opinii dotyczących danego problemu jednoczesne dostrzeganie bardzo wielu elementów zwiększając prawdopodobieństwo twórczych skojarzeń generowanie pomysłów, których konsekwencją będzie podjęcie określonego działania, zmiana 36
Diagram ryby (diagram przyczynowo - skutkowy Ishikawy) Za pomocą diagramu Ishikawy możemy wskazać wszelkie istotne związki zachodzące między różnymi przyczynami oraz odkryć źródło niepowodzenia lub nieprawidłowego przebiegu pewnych działań. Celem tej metody jest także analiza wyników danego kierunku postępowania, czyli wykrycie potencjalnych niepowodzeń przedsięwzięcia, uszeregowanie przyczyn problemów. Zastosowanie diagramu umożliwia rozpoznanie i klasyfikację wszelkich przyczyn pewnego zagadnienia i wskazanie przyczyny niedoskonałości procesu. Analiza przyczyn i skutków przydatna jest szczególnie w pracy zespołowej ze względu na złożoność problemów oraz zróżnicowanej wiedzy i doświadczeń członków zespołu. Forma diagramu pozwala na graficzną, uporządkowaną prezentację problemu. Ukazuje hierarchię danych, zlokalizowanie przyczyn problemu, ułatwia systematyzację możliwych przyczyn wystąpienia niepowodzenia oraz wprowadzanie na bieżąco nowych propozycji przyczyn oraz ich systematyzację. 37
Diagram ryby (diagram przyczynowo skutkowy Ishikawy) Management Ludzie Kategoria przyczyn Kategoria Maszyny przyczyn Skutek Przyczyna Przyczyna Kategoria przyczyn Metody Kategoria Materiałyprzyczyn 38
Przykładowy diagram ryby Źródło: www.pl.wikipedia.org 39
Zasada Pareto 20/80 [1] Większość zjawisk problemowych jest spowodowana grupą niewielu istotnych przyczyn. A zatem ważne jest by znaleźć te, które pojawiają się najczęściej, stanowią o największych kosztach itp., gdyż od ich usunięcia zależy poprawa sytuacji i powodzenie całości. Ogólnie można powiedzieć, ze niewielka liczba osób, przyczyn, sytuacji odpowiada za większość występujących zjawisk. Podjęcie odpowiednich działań korygujących, likwidujących te 20% niekorzystnych czynników może znacznie poprawić jakość procesu. Dlatego warto je zidentyfikować, aby nie walczyć z przyczynami które są małoistotne 40
Zasada Pareto 20/80 [2] Zasada ta sprawdza się w wielu dziedzinach życia: produkcja 20% typów wyrobów zapewnia 80% ogólnej wartości sprzedaży; 20% operacji w procesie produkcyjnym warunkuje 80% kosztów wytwarzania; 20% informacji warunkuje 80% decyzji itp. 80% skarg w supermarketach pochodzi od 20% klientów 80% złych kredytów jest w rękach 20% dłużników 80% braków jest skutkiem 20% przyczyn 80% skutków wywoływana jest przez 20% przyczyn 41
2. Tworzenie wariantów rozwiązań 42
Co ułatwia twórcze rozwiązanie problemów? Na pomysł na urodzinowe przyjęcie czy wakacyjną wyprawę można wpaść przypadkiem, albo szukać go z użyciem specjalnych technik. W rozwiązaniu sytuacji problemowych pomagają heurystyki, czyli techniki twórczego myślenia. Dostarczają one ogólnych wskazówek ukierunkowanych na proces poszukiwania rozwiązania ale nie dają gwarancji jego znalezienia. Rozwiązanie polega na znalezieniu optymalnego, racjonalnego lub zadowalającego w danych warunkach sposobu działania przez zgromadzenie właściwych informacji, ich analizę i syntezę twórczych koncepcji. 43
Cechy technik heurystycznych Wykluczają krytykę i zakładają odroczenie fazy oceny dzięki czemu tworzą optymalne warunki dla innowacyjności. Nie gwarantują jednak osiągnięcia racjonalnego rozwiązania. 44
Podstawowe zasady technik heurystycznych Zasada odroczonego wartościowania Zasada różnorodności Zasada kompetentnej niekompetencji Zasada racjonalnej irracjonalności Zasada aktualności Zasady ludyczności 45
Zasada odroczonego wartościowania, czyli powstrzymaj się od krytyki pomysłów W myśleniu kreatywnym ważne jest oddzielenie fazy generowania nowych idei od fazy ich oceny. Przede wszystkim chodzi o chwilowe (nawet na kilka lub kilkanaście minut) powstrzymanie się od krytykowania i ewaluacji rozwiązań, które pojawiają się w myśleniu indywidualnym czy grupowym. 46
Zasada różnorodności, czyli dużo różnych pomysłów, analogii Ta zasada nakazuje tworzyć jak najwięcej różnorodnych nowych idei. W tym wypadku należy zachęcać do generowania pomysłów za wszelką cenę preferując ilość nad jakość. 47
Zasada kompetentnej niekompetencji, czyli tworzyć każdy może W zasadzie tej wychodzi się z założenia, że osoby mniej kompetentne - laicy w danej dziedzinie - mają jednocześnie mniej przyzwyczajeń, uprzedzeń czy niewłaściwych nawyków intelektualnych, co zapewnia świeże, czasem odkrywcze spojrzenie na sprawę. Tworząc kieruj się uczuciami i intuicją. 48
Zasada racjonalnej irracjonalności, czyli oderwij się od rzeczywistości Ta zasada zachęca do wprowadzenia do myślenia indywidualnego czy grupowego w trakcie procesu zmagania się z problemem elementów nierealistycznych, oderwanych od rzeczywistości. 49
Ćwiczenie Zamknij oczy. Wyobraź sobie, że jesteś krzesłem. Co czujesz, myślisz, gdy ktoś na tobie usiądzie? 50
Zasada aktualności, czyli jesteś tu i teraz Ta zasada mówi, że w trakcie procesu zmagania się z problemem zarówno indywidualnie jak i grupowo należy koncentrować się na teraźniejszości a nie na przyszłości czy przeszłości. 51
Zasada ludyczności, czyli pracuj radośnie! Zabawa sprzyja produktywnemu myśleniu, pozwala pozbyć się emocjonalnych blokad, ułatwia dostęp do zasobów pamięci dzięki czemu zwiększa naszą produktywność. 52
Poznaj kilka technik heurystycznych burza mózgów A. Osborne a metoda 635 brainwriting 666 - Buzz Session L.D. Philips'a 53
Burza mózgów A. Osborne a 54
Cechy burzy mózgów wykorzystuje zalety pracy grupowej pozwala na stworzenie nieograniczonej liczby pomysłów poprzez ulepszanie, rozwijanie, łączenie wcześniej zgłoszonych pomysłów (Aneks 2 click) odracza moment oceny krytycznej nie gwarantuje uzyskania skutecznego rozwiązania 55
Reguły dla członków zespołu burzy mózgów Przedstawiaj swój pomysł wtedy, gdy jest twoja kolej Każdy pomysł zostanie zapisany przez sekretarza w widocznym dla wszystkich miejscu Formułuj pomysły zwięźle i jasno Prezentuj wszystkie pomysły, które przychodzą do głowy Rozwijaj już zgłoszone pomysły i stosuj inne operacje intelektualne pomocne w trakcie burzy mózgów (Aneks 2) Powiedz nie mam pomysłu", kiedy nic nie przychodzi ci do głowy Wstrzymuj się od wszelkich komentarzy w fazie kreowania pomysłów 56
Zwroty autodestrukcyjne, czyli jak sami hamujemy własną kreatywność w trakcie tworzenia rozwiązań Krytykując pomysły cudze lub własne częstoprzyjmujemy pozycję nieomylnego autorytetu. Dobieramy wówczas takie słowa, które mają wykaazć, że pomysł jest zły. To już kiedyś przerabialiśmy Pomysł technicznie nie do zrealizowania To zbyt oderwane od życia Pięknie to wygląda w teorii, ale w praktyce nie do wykonania! Po prostu wiem, że nie będzie działać Zbyt przestarzałe / nowoczesne Co pomyśli nasz szef? Nie jesteśmy na to wystarczajaco dobrzy Nie będę za to odpowiadać Nikt nie będzie chciał wyłożyć na to pieniędzy To przecież sprzeczne z przepisami Bądźmy realistami! Za późno na to. To nie nasza sprawa 57
Procedura techniki burzy mózgów Przygotowanie Przerwa Sesja 1 Wytworzenie pomysłów Sesja 2 Udoskonalenie i ocena pomysłów Wybór pomysłu do realizacji 58
Etap przygotowań określenie problemu, czyli po co się tu zebraliśmy? sformułowanie problemu Wykorzystaj procedurę opisaną powyżej ustalenie składu zespołu Zadbaj o heterogeniczność zespołu pod względem wiedzy i sposobu myślenia wykorzystaj metodę 6 myślących kapeluszy. Pamiętaj o wyznaczeniu sekretarza. 59
Sesja 1 Wytworzenie pomysłów przedstawienie problemu przypomnienie zasad techniki zgłaszanie i rejestracja pomysłów 60
Sesja 2 Udoskonalenie i ocena pomysłów zgłaszanie i rejestracja dodatkowych pomysłów kategoryzacja pomysłów wartościowanie pomysłów wybór pomysłów do realizacji wykorzystaj procedurę opisaną w punkcie 3. Ocena wariantów rozwiązań 61
Metoda 635 brainwriting 62
Metoda 635 brainwriting W sesji uczestniczy 6 osób. Każda z nich zapisuje na kartce podzielonej na 6 pól 3 pomysły w ciągu 5 minut (jeden z uczestników pilnuje czasu) i podaje kartkę sąsiadowi z lewej strony. Sama otrzymuje kartkę od sąsiada z prawej, z jego propozycjami. W ciągu następnych 5 minut ma podać 3 nowe pomysły inne niż te na kartce jak i te, które podała wcześniej. Można kożystać z zapisanych pomysłów jedynie je modyfikując. I tak aż każdy formularz wykona pełen obrót pomiędzy wszystkimi uczestnikami. W ten sposób uzyskuje się 108 różnych pomysłów. 63
666 - Buzz Session L.D. Philips'a 64
666 - Buzz Session L.D. Philips'a 6 zespołów w ciągu 6 minut dyskutuje i wypracowuje 6 propozycji rozwiązań problemu. Następnie przedstawia je na wspólnym posiedzeniu. 65
3. Ocena wariantów rozwiązań i wybór rozwiązania optymalnego 66
Stwórz listę kryteriów oceny Oceniając poszczególne pomysły określ, czy pomysł jest np.: prosty możliwy do zaakceptowania korzystny możliwy do zrealizowania 67
Oceń rozwiązania Przy ocenie i wyborze optymalnego w danych warunkach rozwiązania możesz posłużyć się np.: tablicą wielokryterialnego wyważania wartości rozwiązań mapą rozwiązań 68
Tablica wielokryterialnego wyważania wartości rozwiązań Kryterium Poziom skuteczności Poziom akceptacji przez użytkowników Koszt wdrożenia Innowacyjność Ranga 4 5 3 3 Wartość łączna rozwiązanie 1 2 1 2 3 8 5 6 9 28 rozwiązanie 2 rozwiązanie 3 rozwiązanie 4 69
Skuteczność rozwiązania Mapa rozwiązań problemu 5,0 4,5 R4 R3 R1 4,0 R2 3,5 3,0 R5 15 16 17 18 19 20 Koszty rozwiązania 70
4. Przygotuj się do wdrożenia 71
Przed wprowadzeniem rozwiazania w życie: 1. uzyskaj akceptacje osób zainteresowanych, którzy będą uzytkownikami rozwiązania 2. opracuj plan wdrożenia 3. określ potencjalne trudności w realizacji i zidentyfikuj sposoby ich przezwyciężenia 4. przygotuj działania prewencyjne w nieprzewidzianych okolicznościach 5. przygotuj listę i zgromadz zasoby potrzebne do realizacji wybranego rozwiązania (czas, zasoby finansowe, zasoby materialne) 72
5. Wprowadź pomysł w życie i oceń 73
Przed wprowadzeniem rozwiązania w życie Nowe rozwiązania nigdy nie są akceptowane automatycznie, dlatego upewnij się, że masz sprzymierzeńców wśród osób zainteresowanych, którzy będą użytkownikami rozwiązania. Jeśli nie, spotkaj się, aby wyjaśnić podstawy twojej propozycji rozwiązania, wysłuchaj obaw, zachęć do zadawawania pytań, poproś o wniesienie propozycji poprawek itp. 74
A teraz czas na przećwiczenie tego o czym przeczytałeś, czyli lista problemów dyżurnych Zastosuj przedstawione powyżej techniki do rozwiąznia następujących sytuacji problemowych: 1. Wymyśl tani sposób poruszania się po mieście 2. Zaproponuj rozwiązanie dla zalegających składów magazynowych w firmie, którą znasz 3. Zastanów się jak rozwiązać problem wolnej przestrzeni od dymu papierosowego w miejscach publicznych 4. Zaprojektuj idealne biuro, z którego wręcz nie chce się wyjść do domu 5. Wymyśl broń nadającą się do walki z terrorystami 6. Jak rozwiązać problem składowania nieczystości komunalnych 75
Aneks 1 Rozgrzewka dla umysłu 76
Zanim przystąpisz do rozwiązania właściwego problemu, z którym się zetknąłeś postaraj się znaleźć czas na rozruszanie szarych komórek a planowane zadanie pójdzie ci łatwiej... W sieci znajdziesz mnóstwo propozycji zagadek i gier logicznych, które zapewnią gimnastykę dla umysłu. Spójrz przykładowo na strony: http://mozgowiec.pl http://www.grylogiczne.pl Rozgrzewka dla umysłu http://sudoku.pl/games/sudoku/sudoku.html Kilka propozycji gier znajdziesz poniżej. 77
Zagadka Einsteina Legenda mówi, ze zadanie to zostało wymyślone przez Einsteina. Według niego 98% ludzkiej populacji nie jest w stanie go rozwiązać. Prawdopodobnie nie jest to prawdą, ale zadanie jest bardzo ciekawe i oryginalne. 5 ludzi zamieszkuje 5 domów w 5 różnych kolorach. Wszyscy pala papierosy 5 różnych marek i pija 5 różnych napojów. Hodują zwierzęta 5 różnych gatunków. Pytanie: Kto hoduje rybki? Norweg zamieszkuje pierwszy dom Anglik mieszka w czerwonym domu Zielony dom znajduje się po lewej stronie domu białego Duńczyk pija herbatkę Palacz Rothmansów mieszka obok hodowcy kotów Mieszkaniec żółtego domu pali Dunhille Niemiec pali Marlboro Mieszkaniec środkowego domu pija mleko Palacz Rothmansów ma sąsiada, który pija wodę Palacz Pall Malli hoduje ptaki Szwed hoduje psy Norweg mieszka obok niebieskiego domu Hodowca koni mieszka obok żółtego domu Palacz Philip Morris pija piwo W zielonym domu pija się kawę 78
Odpowiedź Dom 1 Dom 2 Dom 3 Dom 4 Dom 5 Narodowość Norweg Duńczyk Anglik Niemiec Szwed Kolor domu żółty niebieski czerwony zielony biały Co pali? Dunhille Rothams Pall Mall Marlboro Philip Moris Co pije? woda herbata mleko kawa piwo Co hoduje? koty konie ptaki RYBKI psy 79
Zagadka zapałczana A Jak dołożyć do tej figury 3 zapałki tak, żeby figura przedstawiała sześcian? Odpowiedź 80
Odpowiedź 81
Zagadka zapałczana B W jaki sposób przesunąć 2 zapałki i dołożyć jedną tak, żeby otrzymać 2 romby? Odpowiedź 82
Odpowiedź 83
Zagadka zapałczana C Czy można z tej samej liczby zapałek ułożyć 5 kwadratów, przy czym żaden kwadrat nie zawiera w swoim wnętrzu innego? Odpowiedź 84
Przykładowe rozwiązania 85
Ćwiczenie bazgroły Co widzisz? Dokończ rysunek... 86
Ćwiczenie - bazgroły Co widzisz? Dokończ rysunek... 87
Zabawa zespołowa Bezludna wyspa Wyobraźcie sobie, że jesteście grupą rozbitków, którzy uratowali się z tonącego statku i przebywają teraz na bezludnej wyspie. Ze statku uratowała się skrzynia, w której znajdują się żarówki, wkłady do długopisów, lusterko i gumki recepturki. Zadaniem grupy jest opracowanie wariantu przeżycia na bezludnej wyspie lub ucieczki z niej wykorzystując skrzynię i rzeczy w niej znalezione. 88
Aneks 2 Operacje intelektualne pomocne w trakcie burzy mózgów 89
Operacje intelektualne pomocne w trakcie burzy mózgów abstrahowanie (click ) dokonywanie skojarzeń (click ) rozumowanie dedukcyjne (click ) rozumowanie indukcyjne (click ) metaforyzowanie (click ) transformowanie (click ) 90
abstrahowanie Polega na wyróżnieniu w obiektach tylko pewnych ich aspektów, a pomijaniu innych. Dzięki temu możliwe jest definiowanie i klasyfikowanie obiektów, dostrzeganie między nimi podobieństw. 91
Ćwiczenie - kot ministra Jeden z uczestników sesji w myślach literuje alfabet, drugi mu przerywa. Litera, na której pierwszy się zatrzymał staje się pierwszą literą ciągu przymiotników, którymi można w interesujacy sposób opisać kota ministra. Próbują po kolei wszyscy uczestnicy grupy. np. kot ministra jest bury, kot ministra jest brudny, kot ministra jest brzydki, kot ministra jest buraczkowy, kot ministra jest banalny itp. 92
Ćwiczenie podobieństwa Jeden z uczestników sesji losuje 2 kartki spośród przygotowanych wcześniej, na których widnieją nazwy rzeczowników. W czym są do siebie podobne te obiekty? np. Jabłko i stary but. Oba są zniszczalne itp. 93
dokonywanie skojarzeń W tej operacji intelektualnej zależy nam na tworzeniu skojarzeń odległych, czyli zaskakujących i nieprzewidywalnych. Wyróżniamy dwa sposoby kojarzenia idei: łańcuch powstały na skutek skojarzeń z elementem poprzednim (np. Mickiewicz literatura papier spinacz biurowy) i gwiazda jako skojarzenie z elementem wyjściowym (np. Chleb żyto pszenica mąka zakwas). 94
Ćwiczenie skojarzenie Odgadnij słowo, które kojarzy się z następującymi trzema wyrazami: 1) telefon życie odcinek 2) szkoła światło oliwa 95
Ćwiczenie BRICOLAGE Ćwiczenie polega na wybieraniu kilku słów i ułożeniu historyjki zawierającej wszystkie słowa w określonej kolejności. Można układać opowiadanie w grupie, lub każdy uczestnik grupy może losować jeden wyraz i samodzielnie układać zdanie do opowiadania. 96
Odpowiedź 1) linia 2) kaganek 97
rozumowanie dedukcyjne W tej operacji intelektualnej chodzi o wyciąganie wniosków logicznych. Rozumowanie dedukcyjne to rodzaj rozumowania mającego na celu dojście do określonego wniosku na podstawie założonego wcześniej zbioru przesłanek. Istotą jest przechodzenie od ogółów do szczegółów. 98
Ćwiczenie rozumowanie dedukcyjne Znajdź konsekwencje pewnego założonego stanu rzeczy. Co by było gdyby...? 1) przestało obowiązywać prawo ciążenia 2) buty ożyły 99
rozumowanie indukcyjne (analogie) To typ rozumowania redukcyjnego określany jako wnioskowanie "od szczegółu do ogółu. Rozumowanie indukcyjne to rodzaj rozumowania mającego na celu wzciaganie wnioskw na podstawie niepenego zbioru przesłanek. 100
Ćwiczenie analogie Znajdź związek analogii między poszczególnymi elementami w kolumnach A i B, czyli wyjaśnij: A jest jak B, bo... A dziecko uczony teatr B zatłoczony autobus wiejska gospoda atrakcyjna kobieta 101
metaforyzowanie Podstawową cechą metafory jest jej zdolność do ożywiania martwych obiektów, za pomocą personifikacji, czyli nadawania przedmiotom cech typowych dla ludzi. 102
Ćwiczenie układanie baśni Ułóż baśń do problemu z którym się ostatnio zetknąłeś. Baśniowa opowieść zaczyna się od problemowego stanu rzeczy, a kończy na przyszłym, wyobrażonym stanie idealnym. Aby zasugerować baśniowy wątek, zaczynamy od: "Za górami, za lasami...", lub "Był sobie raz...". Ta baśniowa opowieść dąży do rozwiązania życzeniowego, a nie realistycznego, operuje zabiegami i przejściami które są również życzeniowe i fantastyczne. Najważniejszym momentem baśni jest cud, czyli rozwiązanie wszelkich problemów bohaterów baśni w wyniku nadzwyczajnego wydarzenia. W tej technice cud jest prototypem przyszłego rozwiązania. Baśń ułatwia przełamanie sztywnych nawyków myślowych. 103
transformowanie Zdolności transformowania dotyczą operacji umysłowych polegających na zmienianiu wybranych parametrów jakiegoś przedmiotu, procesu lub stanu rzeczy. Chodzi oczywiście o zmianę symboliczną. 104
Ćwiczenie przekształcenia Popraw poniższy rysunek zmieniając żółwia w jakieś nieznane zwierzę. 105
Bibliografia oraz literatura polecana Trening twórczości, Edward Nęcka, Jarosław Orzechowski, Aleksandra Słabosz, Błażej Szymura, Wyd. GWP, Grańsk 2008 Psychologia twórczości, Edward Nęcka, Wyd. GWP, Gdańsk 2003 Metody heurystyczne. Twórcze rozwiązywanie problemów, Jan D. Antoszkiewicz, PWE, Warszawa 1990 Zadanie, metoda, rozwiązanie, Andrzej Góralski (red.), Wyd. Naukowo-Techniczne, Warszawa 1980-4 Techniki organizatorskie w rozwiązywanie procesów zarządzania. Zofia Mikołajczyk, PWN, Warszawa 1999 Twórcze rozwiązywanie problemów, Tony Proctor, Wyd. GWP, Gdańsk 2002 Trening kreatywności, Krzysztof J. Szmidt, Wyd. Helion, Gliwice 2008 Sześć kapeluszy myślowych, Edward de Bono (bdw) Techniki Kreatywności, Matthias Nollke, Wyd. Fleshbook http://mozgowiec.pl http://www.grylogiczne.pl 106
Publikacja bezpłatna współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego