Przyjaźń w okresie dorastania. Rola stylu przyjaźni w rozwoju dojrzalszej teorii umysłu? Anna Kołodziejczyk i Marta Białecka-Pikul Sympozjum VIII podczas XXV OKPR, 16-18 czerwca 2016 Kraków Dorastanie i wczesna dorosłość czasem poznawania siebie i innych ludzi jako podmiotów mentalnych
Społeczne uwarunkowania ToM Inspiracja: społeczne uwarunkowania i skutki rozwoju ToM w późnym dzieciństwie i okresie adolescencji Przyjaźń w okresie dorastania: Wzrastające znaczenie przyjaźni. Przyjaciel: wybrany, lubiany rówieśnik z którym dziecko spędza stopniowo coraz więcej czasu ucząc się zaangażowania, intymności i lojalności w relacjach (Dunn, 2006). Związane z płcią różnice w przeżywaniu przyjaźni np. przyjaźnie dziewcząt: bardziej intymne i emocjonalne, oparte na wspólnych rozmowach (Brown & Klute 2004). Emocjonalny aspekt przyjaźni ważny dla wszystkich zadań rozwojowych w okresie dojrzewania (Maccoby, 1998; Rabagliati i Saviano, 2008). Styl przyjaźni: sposób rozumienia i przeżywania przyjaźni (Baron- Cohen, Wheelwright 2003)
Pytanie badawcze Jakie aspekty stylu przyjaźni wiążą się z rozwojem zaawansowanych umiejętności rozumienia umysłu (PToM i EToM)?
Metoda Osoby badane: N= 325 13-latki i 16-latki 13 latkowie: M =13,1; 11;11-13;9, N=151, w tym 73 dziewczęta 16 latkowie : M =16,2; 15;0-17;9, N=174, w tym 132 dziewczęta Techniki: Poznawcze ToM - Testu Aluzji (The Modified Hinting Task, Corcoran, Mercer & Frith, 1995) Emocjonalne ToM Test Nieoczekiwanej Reakcji (Modified Unexpected Outcomes Test, Dyck, Fergusson & Shochet, 2001) Kwestionariusz Przyjaźni (The Friendship Questionnaire) Barona-Cohena i Wheelwright (2003) Test Rozumienia Słów-Standard Matczak, Jaworowska, Martowska(2012)
Kwestionariusz Przyjaźni The Friendship Questionnaire Simona Barona-Cohena i Sally Wheelwright (2003) Tłumaczenie: Marta Białecka-Pikul, Anna Kołodziejczyk, Błażej Pędzich (2014) Wyższe wyniki uzyskuje osoba: którą cieszy przyjaźń jak bardzo ważna relacja, przeżywana jako bliski, empatyczny związek, która jest zainteresowana bliskimi i częstymi relacjami z innymi Struktura: 35 pytań i stwierdzeń ( o zróżnicowanym formacie) 27 punktowanych (0-5 pkt.) - maksymalny wynik 135 punktów (połowa pytań odwróconych). Baron-Cohen & Wheelwright, 2003: α =.75.
Kwestionariusz Przyjaźni - adaptacja Etap1: tłumaczenia, wstępna analiza językowa Etap 2 : badania pilotażowe (N=63, M =13 lat 9 miesięcy; 13;0 15;8) poprawa językowa każdego pytania na podstawie analizy wyników badania pilotażowego Etap 3 : badanie właściwe - analiza struktury stylu przyjaźni N = 412; M =14 lat 8 miesięcy; zakres: 11;11 17;09 zgodność wewnętrzna: α =.72 analiza czynnikowa - Exploratory Factor Analysis EFA: poszerzona grupa: metoda głównych składowych, w pierwszej analizie wyróżniono 9 składowych, kryterium wyodrębniania, wartość własna większa niż 1, analiza wykresu osypiska: wyróżniono 5 składowych, rotacja Varimax; 5 czynników wyjaśniających w sumie 41% wariancji
Czynnik 1: Potrzeba afiliacji Jakie jest twoje minimum kontaktu z ludźmi, jakiego potrzebujesz w ciągu dnia? (tygodnia) od: zero kontaktu; nie potrzebuję kontaktu z innymi do: więcej niż dwie lub trzy rozmowy w ciągu dnia, z przyjaciółmi Jak często spotykasz się ze swoimi przyjaciółmi? od: raz lub dwa razy do roku do: więcej dwie lub trzy rozmowy w ciągu dnia Lubię być blisko z innymi ludźmi. 8 pozycji M = 28.87, SD= 6.97, Zakres = 3-40 Procent wariancji wyjaśnianej = 14.99 %
Czynnik 2: Bliskość emocjonalna Moi przyjaciele raczej cenią mnie... za wsparcie jakiego im udzielam, niż za to, że mogą się ze mną dobrze bawić. Gdy dzwonię do przyjaciela:... to raczej robię to by sobie pogadać, a rzadziej, by coś ustalić Najważniejszym aspektem przyjaźni, jest posiadanie kogoś, komu można się zwierzyć 8 pozycji M=27.03, SD= 8.94, Zakres = 2-40, Procent wariancji wyjaśnianej = 8.94%
Czynnik 3: Samo-ujawnianie Jak łatwo jest ci powiedzieć przyjacielowi o swoich słabościach i porażkach? Jak łatwo przychodzi ci mówienie o swoich uczuciach przyjacielowi? Jak łatwo jest ci przyznać się przy swoich przyjaciołach, że nie masz racji? od bardzo trudno do bardzo łatwo 4 pozycje M = 12.34, SD= 4.31, zakres= 1-20, Procent wariancji wyjaśnianej = 7.15%
Czynnik 4: Ogólne zainteresowanie społeczne Jak bardzo jesteś zainteresowany szczegółami z życia swoich bardzo bliskich przyjaciół (np. tym co u nich słychać, jak tam ich związki lub rodzina)? od: zupełnie niezainteresowany do: bardzo zainteresowany Gdy jesteś w grupie, (np. szkole) jak bardzo ważne jest dla ciebie, by znać najświeższe plotki np. o tym, kto lubi kogo, komu się coś udało? od: zupełnie nieważne do: niezwykle ważne 3 pozycje M =8.33, SD= 2.88, zakres = 0-15 Procent wariancji wyjaśnianej = 5.45%
Czynnik 5: Lustro społeczne Jak bardzo ważne jest dla ciebie to, co myślą o tobie twoi przyjaciele? od: nieważne do: ważniejsze niż wszystko inne Pod względem cech osobowości, jak bardzo starasz się być podobnym do swoich przyjaciół? od: bardzo podobnym do: bardzo niepodobnym 3 pozycje M= 8.23, SD= 3.62, zakres= 0-15 Procent wariancji wyjaśnianej = 4.79%
Wyniki: Kwestionariusz Przyjaźni Aspekty stylu przyjaźni - wyniki średnie ogólne zainteresowanie społeczne 2,084 lustro społeczne 2,77 samo-ujawnianie 3,086 bliskość emocjonalna 3,382 potrzeba afiliacji 3,61
Aspekty stylu przyjaźni a płeć 3,703 3,737 3,5 2,726 3,042 3,123 dziewczęta 3,104 chłopcy 2,231 1,836 2,205 potrzeba afiliacji 3,701 bliskość emocjonalna samo-ujawnianie 3,503 3,409 3,054 2,976 3,189 ogólne zainteresowanie społeczne 1,932 2,135 lustro społeczne 2,677 2,632 Aspekty stylu przyjaźni a wiek młodsi starsi
Związki aspektów stylu przyjaźni i ToM Styl przyjaźni Poznawcze ToM Emocjonalne ToM Korelacj e proste Korelacje cząstkowe Korelacje proste Korelacje cząstkowe Potrzeba afiliacji -.08 -.08 -.17** -.10 Bliskość emocjonalna.20***.14*.30***.25*** Samo-ujawnianie.01.00 -.03 -.09 Ogólne zainteresowanie społeczne.07 -.03.10.06 Lustro społeczne -.01 -.06.12*.12* Uwagi: * p <.05. ** p <.01. *** p <. 001, korelacje cząstkowe: kontrola wieku i poziomu słownika
Rola przyjaźni w PToM i ETom regresja hierarchiczna zmienne Poznawcze ToM Emocjonalne ToM B SE B β B SE B β Krok1 wiek.04.01.24***.04.01.19*** płeć -.68.37 -.10-3.51.47 -.39*** Krok 2 wiek.03.01.18**.01.01.05 płeć -.74.37 -.11* -3.72.45 -.41*** słownik.08.04.11.29.05.29*** Krok 3 wiek.02.01.16*.00.01.03 płeć -.63.42 -.09-3.48.51 -.38*** słownik.07.04.10.27.05.27*** POTRZEBA AFILIACJI -.03.02 -.07 -.08.03 -.14** BLISKOŚC EMOCJONALNA.05.02.15*.04.02.09 LUSTRO SPOŁECZNE -.10.05. -.12* -.00.06 <-.01
Wnioski: styl przyjaźni Aspekty: potrzeba afiliacji, bliskość emocjonalna, samo-ujawnianie, ogólne zainteresowanie społeczne, lustro społeczne Kwestionariusz Przyjaźni, to ciekaw narzędzie, które pozwala lepiej przyjrzeć się poszczególnym aspektom sposobu przeżywania przyjaźni, jako bliskiego związku opartego na wymianie emocjonalnej Różnice indywidualne: Płeć dziewczęta wyższe wyniki niż chłopcy dla bliskości emocjonalnej, ogólnego zainteresowania społecznego, lustra społecznego Wiek licealiści w porównaniu z gimnazjalistami: wyższe wyniki dla: bliskości emocjonalnej, ogólnego zainteresowania społecznego
Wnioski: styl przyjaźni a PToM Poziom poznawczego aspektu ToM w okresie adolescencji wiąże się z: wiekiem (czy osoba starsza tym wyższe ToM) poziomem bliskości emocjonalnej w przyjaźni; rozumieniem i przeżywaniem przyjaźni jako związku opartego na wymianie uczuć, (np. Dunn, 2006) natomiast niską potrzebą podobieństwa do innych oraz niską wagą przypisywaną temu, co myślą o mnie inni.
Wnioski: styl przyjaźni a EToM Poziom emocjonalnego aspektu ToM w okresie adolescencji: wiąże się z płcią (wyższy u dziewcząt) słownikiem (im wyższy słownik tym wyższe ToM) i jest tym wyższy im niższa potrzeba afiliacji, tj. osoba nie potrzebuje tak wielu, codziennych kontaktów z innymi ludźmi (także przyjaciółmi)
wnioski Przeprowadzone badania wspierają nurt społeczny w badaniu rozwoju ToM, w zakresie: Specyfiki rozwoju poszczególnych aspektów ToM (P ToM a E ToM) wagi społecznych uwarunkowań (np. przyjaźń friendlessnes, relacje z bliskimi dorosłymi, rodzeństwo, szkoła)
Podziękowania Dziękujemy młodzieży, która wzięła udział w badaniach oraz dyrektorom szkół, wychowawcom klas i pedagogom, który wspierali nasze badania i wyrazili zgodę na ich prowadzenie w szkołach Badania prowadzono w ramach grantu NCN (UMO- 2013/10/M/HS6/00544) pt. Psychologiczne Ja w świecie społecznym: Przywiązanie, teoria umysłu i pojęcie Ja w okresie adolescencji www.socialself.psychologia.uj.edu.pl