Dojrzalsza teoria umysłu w okresie adolescencji. Czy możemy odróżnić jej poznawczy i emocjonalny komponent?

Transkrypt

1 Dojrzalsza teoria umysłu w okresie adolescencji. Czy możemy odróżnić jej poznawczy i emocjonalny komponent? Marta Białecka-Pikul i Anna Kołodziejczyk Sympozjum VIII podczas XXV OKPR, czerwca 2016 Kraków Dorastanie i wczesna dorosłość czasem poznawania siebie i innych ludzi jako podmiotów mentalnych

2 Plan 1. Rozwój teorii umysłu w okresie adolescencji 2. Cel badań 3. Metoda 4. Wyniki 5. Wnioski

3 1. Rozwój teorii w okresie adolescencji 1) Teoria umysłu to rozwijająca się także po okresie dzieciństwa zdolność do wnioskowania o stanach mentalnych innych osób, aby przewidywać i wyjaśniać ich zachowanie w kontekście społecznych interakcji (Astington i Hughes, 2013; Hughes i Devine, 2015) 2) Złożoność społecznych sytuacji wymuszająca rozumowania rekursywne oraz niejednoznaczność interpretacji zachowań i sytuacji podczas wnioskowania o cudzym umyśle pozwala nazwać teorię umysłu w adolescencji dojrzalszą (advanced) (Carpendale i Chandler, 1996; Bosacki i Astington, 1999; Miller, 2012)

4 3) The model of the relationship between cognitive ToM, affective ToM and empathy proposed by Shamay-Tsoory et al Catherine L. Sebastian et al. Soc Cogn Affect Neurosci 2011;scan.nsr023 The Author (2011). Published by Oxford University Press. For Permissions, please

5 2. Cel badań 1) W jakim stopniu poznawcza i emocjonalna dojrzalsza teoria umysłu to odrębne komponenty jednej ogólnej zdolności? 2) Czy poznawcza teoria umysłu poprzedza w rozwoju teorię emocjonalną? 3) Jakie są związane z wiekiem i płcią różnice indywidualne w zakresie poznawczej i emocjonalnej dojrzalszej teoria umysłu?

6 3. Metoda. Badana grupa N= latkowie (M =13,1; 11,11-13,9; SD=.) N=151, w tym 73 dziewczęta 16 latkowie (M =16,2; 15,0-17,9; SD=.) N=174, w tym 132 dziewczęta

7 3. Metoda. Narzędzia Poznawcza Teoria Umysłu (PToM): Test Aluzji (Corcoran, Mercer & Frith, 1995, tłum. Maciurzyńska, Białecka-Pikul i Kuś, 2011) np. Beata i Michał przeprowadzili się do nowego domu. Tydzień temu kupili nowy regał. Beata właśnie rozpakowuje książki. Beata mówi do Michała: Mój brat umiałby skręcić ten regał w 10 minut. Co Beata tak naprawdę ma na myśli, gdy tak mówi? Emocjonalna Teoria Umysłu (EToM): Test Niespodziewanej Reakcji (Dyck, Fergusson i Shochet, 2001, tłum: Maciurzyńska, Białecka-Pikul i Kuś, 2011) np. Dorota była bardzo zmęczona. Bolały ją wszystkie mięśnie. Wzięła więc prysznic i poczuła cudowny strumień ciepłej wody, który pozwolił jej się zrelaksować. I co wtedy zrobiła Dorota? Dorota uderzyła pięścią w ścianę. Z jakiego powodu Dorota mogła uderzyć pięścią w ścianę?

8 4. Wyniki: pytanie 1: związki EToM i PToM r (325) =.283, p <.001 przy kontroli sprawności językowych: r (297) =.218, p <.001 Dla 13 latków : r (130) =.058, p =.508 Dla 16 latków: r (164) =.319 p <.001

9 4. Wyniki: pytanie 2: EToM<PToM Poznawcza ToM Test Aluzji Emocjonalna ToM Test Niespodziewanej Reakcji Błędna Realistyczna Złożona Błędna Częściowo Adekwatna W pełni Adekwatna 13 latki latki N=

10 4. Wyniki: pytanie 3: EToM i PToM a wiek i płeć 1. Anova 2 x 2 x2 2. Istotny efekt : rodzaju ToM, wieku, płci oraz interakcji Rodzaj ToM x płeć Wiek x płeć dziewczęta chłopcy 0 dziewczęta chłopcy EToM PToM 13 latki 16 latki

11 5. Wnioski 1. Emocjonalna i poznawcza dojrzalsza teoria umysłu to słabo powiązane dwa odmienne komponenty, których związek jest widoczny tylko u starszych adolescentów 2. Model Shamay-Tsoory ego i współ. (2010) zyskuje potwierdzenie, czyli prawdopodobnie odmienna jest relacja komponentu poznawczego i emocjonalnego w dzieciństwie (Tager-Flusberg i Sullivan, 2000) w porównaniu z adolescencją

12 5. Wnioski Różnice płci - na korzyść dziewcząt- są wyraźne w obu komponentach ToM, ale silniejsze dla starszych adolescentów i dla afektywnego ToM Dlaczego? Ze względu na siłę wpływu społecznego, zwłaszcza mediów (Bandura, 2001; ter Bogt, Engels, Bogers, & Kloosterman, 2010): Dziewczęta są zachęcane do wyrażania emocji i mówienia o nich, co umożliwia uczenie się rozumienia również ich złożonych czy zaskakujących przejawów Dlaczego jeszcze?

13 Podziękowania Dziękujemy młodzieży, która wzięła udział w badaniach oraz dyrektorom szkół, wychowawcom klas i pedagogom, który wspierali nasze badania i wyrazili zgodę na ich prowadzenie w szkołach Badania prowadzono w ramach grantu NCN (UMO- 2013/10/M/HS6/00544) pt. Psychologiczne Ja w świecie społecznym: Przywiązanie, teoria umysłu i pojęcie Ja w okresie adolescencji