METODY AKTYWIZYJĄCE NA ZAJĘCIACH JĘZYKA OBCEGO Opracowanie: Bożena Białas Nauczyciel języka angielskiego Liceum Ogólnokształcące im. T. Kościuszki wdąbrowie Tarnowskiej Gwałtowne przemiany społeczno-kulturowe i gospodarcze, a przede wszystkim reforma oświaty mająca sprostać współczesnym wymaganiom, wymuszają zmianę w tradycyjnej roli nauczyciela. Nauczyciel przestaje mieć centralną i dominującą pozycję, natomiast staje się organizatorem procesu uczenia i animatorem działań grupy. Dlatego też należałoby pomyśleć, jak zaaranżować zajęcia, by uczniowie byli aktywni, odgrywali czynną rolę w realizacji zadań. Ten sposób uczenie się nabierze większej efektywności. To, co uczeń sam odkryje czy zbada, będzie przynosiło większe owoce niż ma to miejsce w przypadku metod podających. Dlatego też ogromną wagę przywiązuje się do stosowania metod, które aktywizują ucznia.cowięcej, każdy uczeń bez względu na to, posiada pamięć słuchową, wzrokową czy też czy ruchową znajdzie przyjemność w procesie uczenia się. PRZYKŁADY METOD AKTYWIZYJĄCYCH Burza mózgów. Metoda ta, znana jest jako metoda Osborne a, brain storming, czy fabryka pomysłów. Znana również pod takimi nazwami jak giełda pomysłów czy też technika twórczego myślenia, jest najprostszą metodą aktywizującą. Jej istotą jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu. W klasycznej postaci prowadzący podaje problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań i zapisuje je na tablicy. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Plusem tego sposobu jest możliwość modyfikowania cudzych pomysłów lub na zasadzie skojarzenia, podawanie innych. Natomiast słabą stroną jest to, że nie da się uniknąć działania wewnętrznego osądu (czy pomysł jest na tyle dobry, że warto go podać). Istnieją też opory spowodowane niskim poczuciem własnej wiedzy, nieśmiałością, wolniejszym tempem pracy, brakiem podzielności uwagi. Przy większej liczbie uczniów nie wszyscy mają szansę podania choćby jednego pomysłu. Lepsze natomiast efekty uzyskuje się, gdy uczniowie pracują w 4-5 osobowych grupach. W tak małej grupie każdy uczeń czuje osobistą odpowiedzialność za efekty pracy. W czasie burzy mózgów pracuje się indywidualnie, ale na rzecz całego zespołu, którego zadaniem jest zgromadzenie jak największej liczby pomysłów czy faktów do podanego problemu. Równie dobre efekty uzyskuje się gdy uczniowie udzielają odpowiedzi niejako incognito. Na wcześniej przygotowanych kartkach papieru uczniowie piszą pojedyncze
pomysły i składają je na wspólne miejsce. Udzielanie odpowiedzi w ten sposób niweluje nieśmiałość i niepewność, któresą hamulcem naturalnej aktywności dziecka. Burzę mózgów stosujemy jako rozgrzewkę umysłową na początku zajęć w celu pobudzenia uczniów do aktywności umysłowej. Zastosowanie na lekcjach burzy mózgów pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, szybkie zgromadzenie dużej ilości pomysłów lub faktów, przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej, naukę zwięzłego, precyzyjnego wyrażania myśli, a także na sprawdzenie posiadanej wiedzy. Stosując burzę mózgów należy pamiętać o podstawowej zasadzie nie wolno krytykować pomysłów innych i każdy uczeń ma prawo podać swój pomysł. Spory hałas, śmiech i ruch podczas pracy tą metodą jest sprzyjający dla generowania pomysłów. Linia czasu Jest to również metoda wizualnego przedstawiania problemu, która w wymiarze linearnym ukazuje następstwa czasowe. Polega ona na zaznaczeniu zdarzeń w ujęciu chronologicznym na długim arkuszu papieru. Dobrze jest dodać krótkie opisy tych wydarzeń lub też zdjęcia z podpisami. Dzieci często mają problemy ze zrozumieniem pojęcia czasu, zwłaszcza dłuższego niż ich życie. Dla wielu czterdzieści lat temu, dwa wieki temu czy tysiąc lattemutozakażdym razem bardzo dawno. Na zajęciach języka obcego linię czasu można wykorzystać przy omawianiu czasów gramatycznych i zależności między nimi.(np.: Past Perfect i Simple Past) Metoda przypadków. Metoda ta dobrze przemyślana, doskonale nadaje się do pracy z uczniami szkół ogólnokształcących. Jej istota polega na analizie i dyskusji nad zdarzeniem, zaprezentowanym przez nauczyciela na piśmie, taśmie magnetofonowej czy magnetowidowej i znalezienie odpowiedzi na postawione pytania typu: jakie jest inne, możliwie najlepsze rozwiązanie tego problemu, co należałoby zrobić, aby przedsięwzięcie się powiodło, jaką decyzję podjąłbyś na miejscu bohatera przypadku. Stosując tę metodę, nie podaje się nowego materiału, lecz przedstawia się sytuację problemową w taki sposób, aby uczniowie musieli wykorzystać posiadaną wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach lub przy podejmowaniu trafnych decyzji. O sukcesie tej metody, oprócz dobrego opisu przypadku, decydować będzie dokładne zapoznanie uczniów z etapami pracy, jak i czuwanie nad sprawnym przebiegiem dyskusji. Metoda zdarzeń daje możliwość rozwoju umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, precyzyjnego wypowiadania się, odpowiedniego postępowania. Metoda projektu. Metodę projektu można nazwać metodą dojrzewania uczniów. Charakteryzuje się tym, że ma określone cele i metody pracy, znane są kryteria oceny, projekt jest zadaniem trwającym kilka dni a nawet tygodni. Uczniowie w trakcie pracy nad projektem uczą się pracy z różnymi źródłami wiedzy, krótkiego, samodzielnego opracowywania materiałów, planowania pracy.
Forma prezentacji powinna być podejmowana wspólnie uczniami. Może tobyć: wystawa prac wykonanych przez uczniów z ich komentarzem, prezentacja modelu, makiety, planu, wykresy, książeczki, broszury. Przedstawione projekty powinny być poddane ocenie, co nie jest sprawą łatwą. Przede wszystkim należy pamiętać, że ocenie powinno podlegać to, co ważne, a nie to, co łatwe do oceny. Należy uświadomić sobie, jakie cele spodziewamy się osiągnąć, w odróżnieniu od celów, które będą osiągać uczniowie. Jasno sformułowane kryteria oceny powinny znaleźć się już w instrukcji projektu, gdyż uczniowie muszą wiedzieć, jakie wymogi ma spełniać ich praca. Ocenianie ma wskazać uczniom, co zostało zrobione dobrze, a co należyusprawnić i powinno prowadzić do sformułowania wniosków na przyszłość. Przykłady projektów: Moja rodzina, Walory turystyczne naszego regionu, Miejsca warte zwiedzenia. Symulacje. Symulacja to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, oraz efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji oraz rozwiązywania problemów w twórczy sposób i stosowania zdobytej wiedzy w praktyce. Mówiąc inaczej jest to naśladowanie (udawanie) rzeczywistości, ćwiczenie najbardziej efektywnych zachowań w bezpiecznych warunkach. Jest to trening umiejętności i sprawności, który jest zasadniczym mechanizmem osiągania wysokiej sprawności w działaniu. W ćwiczeniu można przecież nieudane zachowanie poddać korekcie i powtórzyć. Trening jak wiadomo, jest zasadniczym mechanizmem osiągania wysokiej sprawności w działaniu. Warto to uświadomić uczniom, gdyż wielu uczniów jest zdeprymowanych swoim brakiem umiejętności. Wydaje im się, że inni posiadają umiejętności gotowe, żetaksą wyposażeni przez naturę, żesą doskonali i często są zdumieni, gdy dowiadują się, że ideały ciężko pracują, że nieraz całe godziny spędzają na treningach ze wszystkimi tego konsekwencjami. Dlatego też należydużo mówić o roli treningu, konieczności powtarzania i próbowania. Jako przykłady symulacji można wymienić odgrywanie różnego rodzaju scenek z życia codziennego (wybranie problemu, ustalenie celów, podział ról). Drama Jest to metoda aktywizowania uczniów. Polega ona na wczuwaniu się w role, na improwizacji angażującejruchigest,mowę, myśli i uczucia. Drama uczy bardzo ważnych spraw w edukacji dorastającego człowieka: samowiedzy, rozumienia siebie i innych na poziomie emocji i uczuć. Rozwija wyobraźnię. Przykładowym tematem możebyć dokończenie historii, której początekznamy,lub też odwrotnie dopowiedzenie początku do historii której znamy zakończenie. Dramę od inscenizacji czy teatru różni to, że nie ma podziały na aktorów i widzów, najważniejsze jest wczucie się wrolę, granie siebie, uczestnicy koncentrują się na określonej sytuacji, nie zaś na sposobie gry. Przykłady dramy: Rozmowa współczesnego chłopaka z Julią Shakespeare a, wywiad z Krzysztofem Kolumbem po odkryciu Ameryki.
Dyskusja dydaktyczna Jest to zorganizowana wymiana myśliipoglądów na dany temat. Dyskusja pobudza i rozwija myślenie, pomaga kształtować poglądy i przekonania, uczy oceny innych ludzi, kształci umiejętność formułowania myśli i ich wypowiadania, uczy krytycznego spojrzenia na własne poglądy i zmusza ich do weryfikacji. W przebiegu dyskusji można wyróżnić trzy etapy: wprowadzenie(sformułowanie problemu), dyskusja właściwa, podsumowanie wyników dyskusji. Dla lepszej organizacji i prezentacji argumentów oraz wynikających z ich przyjęcia konsekwencji można wykorzystać sposób zwany drzewkiem decyzyjnym. Skutki nr 1 Rozwiązanie Konsekwencje nr 1 Konsekwencje nr 2 Skutki nr 2 skutki nr 1 Skutki nr 2 Oczywiście powyższy schemat można znacznie rozbudować wzależności od potrzeb. Metaplan Metoda metaplanu jest mało znanym sposobem prowadzenia dyskusji dydaktycznej. Można tą metodą pracować zcałą klasą, ale lepsze efekty uzyskuje się w zespołach 5-6 osobowych. Jej istota sprowadza się do tworzenia podczas rozmowy o problemie plakatu, który nosi nazwę metaplanu. Schemat metaplanu przedstawiono poniżej: CO NALEŻAŁOBY ZROBIĆ, ŻEBY... JAK JEST? JAK POWINNO BYĆ?
DLACZEGO NIE JEST TAK, JAK POWINNO BYĆ? WNIOSKI. UWAGI KOŃCOWE Przedstawione powyżej metody aktywizujące są jedynie przykładami wybranymi z całej gamy metod. Celem niniejszego referatu jest jedynie zasygnalizowanie różnorodności form i technik, w jakie może wyposażyć swój warsztat pracy nauczyciel pragnący być kreatorem aktywności uczniów. BIBLIOGRAFIA: E. Brudnik, A. Moszyńska, B. Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000. K. Rau, E. Ziętkiewicz. Jak aktywizować uczniów. Burza mózgów i inne techniki w edukacji, G&P Oficyna Wydawnicza, Poznań 2000. M. Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej? Czyli refleksyjny praktyk w działaniu, CODN, Warszawa 1996.