Kierunki rozwoju otwartego dostępu do treści naukowych 2015 Bożena Bednarek-Michalska Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Biblioteka Uniwersytecka Prezentacja dostępna jest na licencji CC BY- SA
Inicjatywy światowe Organizacje i inicjatywy (OAI, SPARC, EIFL, COAR, CC, BOAI, EOS, w Polsce KOED) Repozytoria publikacji (listy, mapy, ROAR, DOAR, BASE) Repozytoria danych (DataCite, re3data) Czasopisma otwarte (listy, bazy danych, megaczasopisma, platformy czasopism) Oprogramowanie (dspace, Fedora, OJS, Zenodo i inne) Wydawcy OA (Hindawi, BioMedCentral, PLOS, OASPA) Portale (PubMed Central, DOAJ, DOAB) Projekty (Sherpa/Romeo, OAPEN, OpenAire, OASIS, OAD) Imprezy (OAW, PDD, OEW)
Kierunki rozwoju otwartej nauki Wszystko zaczęło się o chęci dzielenia się artykułami i szybkiej ich wymiany. Dziś nie chodzi tylko o upowszechnianie zasobów preprintów czy postprintów, ale o wszystkie obszary nauki: publikacje, surowe dane badawcze, konferencje, laboratoria, blogi naukowe, kursy e-learningowe, podręczniki, oprogramowanie i inne. Chodzi także o promowanie nowych form współpracy.
Co mamy? Na czym można się oprzeć? Mamy rekomendacje i konkretne decyzje Komisji Europejskiej (Horyzont 2020). Mamy infrastrukturę europejską i częściowo polską (OpenAIRE). Mamy dobre projekty, które służą jako wzorce do naśladowania (AMUR, RUM@K). Mamy wzory polityk instytucjonalnych i narodowych (ICM UW, ROARMap). Mamy wiele dobrych praktyk w Europie i Polsce (repozytoria, czasopisma). Mamy fachowców i przygotowane do działania biblioteki akademickie. Mamy wypracowane modele i standardy pracy (ekonomiczne, techniczne, prawne).
Czego nam brakuje? Na poziomie państwa Polityki i jasności co do kierunków działania. Zapisów w różnych dokumentach kształtujących system nauki w Polsce. Systemowych rozwiązań organizacyjnych i infrastrukturalnych. Na poziomie instytucji naukowych Zrozumienia dla idei otwartości w nauce i poszczególnych rozwiązań. Znajomości prawa. Świadomości wagi i wpływu OA na innowacyjność kraju. Świadomości, że zainwestowane publiczne środki muszą się obywatelom zwrócić, choćby w postaci dostępu do wyników badań.
Co robimy! W marcu br. MNiSW powołało zespół doradczy do spraw otwartego dostępu do treści naukowych, który opracował ogólny dokument na temat kierunków, w jakim Polska powinna zmierzać, by osiągnąć wyznaczone cele. MNiSW rozpoczęło we wrześniu konsultacje społeczne nad "Kierunkami rozwoju otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce" CEL NADRZĘDNY: Zapewnić otwarty dostęp (z preferencją dla dostępu libre) do publikacji oraz danych badawczych powstających dzięki finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych;
Rekomendacje zespołu doradczego MNiSW Zespół doradczy do spraw otwartego dostępu do treści naukowych marzec 2015. dla krajowych instytucji finansujących badania; dla jednostek naukowych i uczelni; dla wydawców czasopism naukowych; dla MNiSW; dla naukowców.
Rekomendacje dla instytucji finansujących badania Stworzyć własną politykę OA; Dodać zapisy w regulaminach i umowach grantowych dotyczące OA; Wymagać sprawozdań w zakresie otwartości; Wymagać zapisów o finansowaniu publicznym w metadanych publikacji; Zalecać grantobiorcom określanie statusu prawnego publikacji (podawanie licencji); Określić koszt publikowania otwartego jako kwalifikowalny; Szkolić pracowników i beneficjentów w zakresie OA i promować ideę w środowisku nauki.
Rekomendacje dla jednostek naukowych Stworzyć politykę instytucjonalną OA; Zapewnić otwarty dostęp do publikacji powstających dzięki finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych; Upowszechniać na ile to możliwe otwarte surowe dane badawcze; Upowszechniać doktoraty w otwartym repozytorium instytucjonalnym; Wprowadzić zapisy o OA do regulaminów własności intelektualnej; Budować repozytoria i transformować czasopisma do postaci otwartej; Wykorzystać potencjał bibliotek akademickich w zakresie budowania zasobów, dokształcania pracowników i promowania idei OA w środowisku lokalnym; Monitorować liczbę otwartych publikacji w instytucji.
Rekomendacje dla wydawców czasopism Transformować do postaci otwartej te czasopisma, które dostają dofinansowanie publiczne; Wybrać modele OA dla tych czasopism (ekonomiczne, prawne i techniczne); Stosować odpowiednie systemy techniczne, które odpowiadają otwartym standardom międzynarodowym i wymogom systemowym nauki polskiej;
Rekomendacje dla naukowców Zespół doradczy do spraw otwartego dostępu do treści naukowych marzec 2015. Dążyć do upowszechnienia jak największej liczby swoich publikacji naukowych w modelu otwartym; Opatrywać te publikacje licencją tak, by każdy mógł sprawdzić na jakich zasadach może z niej skorzystać; Deponować wieczyście publikacje w repozytorium instytucjonalnym, także te zagraniczne; Uwzględniać w grantach koszty publikowania otwartego (wielu wydawców ma takie opcje); Korzystać z porad i pomocy bibliotek akademickich w zakresie upowszechniania publikacji w modelach OA.
Rekomendacje dla MNiSW Zespół doradczy do spraw otwartego dostępu do treści naukowych marzec 2015. Zapewnić koordynację strategiczną działań na rzecz otwartego dostępu do treści naukowych w Polsce; Monitorować i ewaluować działania oraz sprawozdawać KE wyniki tych prac; Stworzyć repozytorium sieroce dla tych jednostek, które nie mogą mieć swojego i rekomendować środowisku otwarte oprogramowanie przystosowane do polskich warunków; Stworzyć standardy techniczne dla otwartych repozytoriów instytucjonalnych; Stworzyć wzorce licencji do zastosowania w czasopismach czy repozytoriach; Dążyć do zapewnienia wspólnej infrastruktury informatycznej; Rozważyć wprowadzenia wymogów OA dla wydawców w umowach grantowych programów ministerialnych; Rozważyć zmiany w ustawach tak, by można było doktoraty upowszechniać w OA; Zwrócić się do Komitetu Ewaluacji Jednostek Naukowych (KEJN) o uwzględnienie otwartego dostępu w zasadach ewaluacji jednostek naukowych.
Podsumowanie Kierunki rozwoju są dokumentem ogólnym i miękkim, nie narzucającym rozwiązań instytucjom naukowym ani naukowcom, ale rozpoczynającym debatę o tym, jak polska nauka ma funkcjonować w nowoczesnym świecie komunikacji naukowej. Dokument dobrze wpisuje się w trendy światowe i europejskie.
Dziękuję za uwagę! Bożena Bednarek-Michalska b.michalska@umk.pl Prezentacja dostępna jest na licencji CC BY- SA Wszystkie ilustracje zawarte w prezentacji wykorzystano zgodnie z dozwolonym użytkiem edukacyjnym dla zilustrowania wywodu.