Instytucje gospodarki rynkowej Blok 7 i 8 Kognitywno-instytucjonalna teoria rozwoju gospodarczego Douglasa Northa
D. Northa etapy rozumowania o czynnikach warunkujących rozwój 1. Odejście od tradycyjnego ujęcia skoncentrowanego na pracy i kapitale. 2. Eksponowanie roli instytucji. 3. Koncentracja na procesach kształtowania mentalności i ideologiach. 4. Teoria poznania i uczenia się koncepcja rozwoju umysłu jako źródła zróżnicowania rozwoju gospodarczego.
Instytucje efektywne i nieefektywne w gospodarce Dlaczego efektywne instytucje (pobudzające zmiany technologiczne, akumulację, mobilność kapitału, doskonalenie kapitału ludzkiego oraz ułatwiające kooperację są.. w historii ludzkości zjawiskiem wyjątkowym?
Dlaczego decyzje ludzkie są błędne? Niepewność środowiska Wiedza ludzka Ludzki umysł
Wiedza jednostki a entropia rzeczywistości społecznej, politycznej, gospodarczej?????...
Wiedza jednostki a skumulowana wiedza świata Wiedza jednostki Wiedza świata 0
Mentalność jednostki i proces poznania jako źródło instytucji i instytucjonalnej zmiany podstawy ustrojów społecznych są budowane na przekonaniach ludzi, którym tylko w części można przypisać rygor logicznego myślenia U podstaw ludzkich wyborów nie leży tylko racjonalność ale modele mentalne (beliefs, mental models).
Instytucje a koncepcja racjonalności Ujęcie dychotomiczne Racjonalny człowiek Człowiek zdeterminowany maks. użyteczność zwyczajami, rutyną, normami czyli instytucjami Spojrzenie na instytucje jako element kształtowania racjonalności Godzi koncepcję neoklasyczną z instytucjonalną, indywidualizm z holizmem
Koncepcja racjonalności ograniczonej lub (inaczej) adaptacyjnej 1. Działamy w warunkach entropii. 2. Niedostateczny dostęp do informacji lub zbyt wysokie koszty ich zdobycia 3. Staramy się być racjonalni. 4. Umysł ludzki jest ustrojowo ograniczony (może objąć tylko wąski krąg rzeczywistości społecznej). Instytucje są społecznymi instrumentami służącymi do pobudzania i wzmacniania racjonalności jednostki [V. Smith] Ludzkie zdolności poznawcze nie opierają się wyłącznie na samym rozumowaniu, ale są kształtowane przez społeczne interakcje z innymi [Hodgson, 2004]
Koncepcja racjonalności ograniczonej lub (inaczej) adaptacyjnej Elementy podejmowania decyzji (w świecie permanentnej niepewności) Racjonalne Koszty zbierania myślenie informacji i zaw. umów DECYZJA Ograniczone możliwości umysłu Korzyści z zachowań opartych na zwyczaju, rutynie, normach
Model racjonalności dualnej [Redmond, 2004] DWA SPOSOBY RACJONALNEGO MYŚLENIA i DZIAŁANIA OPARTE NA: 1. PLANOWANIU 2. NAKAZACH (nie rutynowa) Odwołanie się do zwyczajów norm, obyczajów, prawa i tradycji Kalkulacja Cel Środki Wybór między wartościami Jednostki płynnie przechodzą między 1 i 2 w zależności od wymagań swoich i środowiska
Koncepcja Podświadomej racjonalności Joseph E. LeDoux Mózg emocjonalny 1996 r. Daniel Khanemann Pułapki umysłu. O myśleniu szybkim i wolnym (Nobel 2002)
Koncepcja Podświadomej racjonalności Myśli / emocje biegną w mózgu dwoma szlakami: 1. Górnym szlak wolny, przechodzi przez świadomość i korę mózgową, mamy nad nim kontrolę, przechodzą nim ŚWIADOME MYŚLI. 2. Dolnym szlak szybki, nieświadomy, nie ma nad nim kontroli, biegną nim EMOCJE. Co jest szybsze? Myśli czy emocje?
Koncepcja Podświadomej racjonalności ALGORYTM PODEJMOWANIA DECYZJI EMOCJE (podświadomość) DECYZJA (podświadomość) WYBÓR (świadomość) = UZASADNIENIE (podśw.) DECYZJA (świadomość) Tak podejmujemy. % decyzji.
Indywidualizm instytucjonalny INDYWIDUALIZM INSTYTUCJONALNY oznacza uznanie ogromnego wpływu instytucji na wybory jednostek, ale podkreśla jednocześnie, że jednostka może dokonywać wyborów wbrew instytucjom. Jest to droga do zmiany społecznej. Jest kontynuacją indywidualizmu, gdyż ostatecznie to jednostka jest czynnikiem sprawczym (rozwiązywanie problemów ma zawsze miejsce w ludzkim mózgu).
Jakie są czynniki rozwoju gospodarczego? TRADYCYJNE INSTYTUCJONALNE Innowacje techniczne Złożony proces ewolucji (???) społecznej, którego istotą są: Proces uczenia się i rozwoju ludzkiego umysłu (Inwestowanie w zdobywanie wiedzy) Usprawnienie koordynacji i współpracy ludzi Kluczowy: system bodźców ekonomicznych oparty na wolnościowych i własnościowych prawach jednostek
Efektywność alokacyjna a efektywność adaptacyjna EFEKTYWNOŚĆ ALOKACYJNA (koncepcja statyczna) zakładająca stałe podłoże instytucjonalne. Kluczem do ciągłości pomyślnego wzrostu jest elastyczna matryca instytucjonalna, która dostosowuje się do zmian technologicznych, demograficznych, jak i do szoków w systemie społecznym. [North, 1993]
Efektywność alokacyjna a efektywność adaptacyjna EFEKTYWNOŚĆ ADAPTACYJNA (związana z regułami kształtującymi sposób rozwoju gospodarki w czasie) gotowość społeczeństwa do: zdobywania wiedzy i uczenia się, innowacji, podejmowania ryzyka i twórczej działalności, jak i rozwiązywania problemów i usuwania zatorów, które społeczeństwo napotyka w toku rozwoju. [North, 1980] Ujawnia się w długiej perspektywie jako zdolność do gromadzenia wiedzy, tworzenia form współpracy i postaw kreatywności sprzyjających wzrostowi dobrobytu.
Równowaga instytucjonalna Występuje wówczas, gdy przy określonej sile przetargowej graczy, działających w określonym systemie reguł wymiany, nikt nie widzi korzyści w poświęcaniu zasobów na zasadniczą zmianę warunków społ. wymiany. Bodźce do zmiany instytucji: - Wystąpienie nowych wyobrażeń dot. nowych okazji i możliwości wynikających z egzogenicznych zmian. - Zmiany cen relatywnych. plus: Rachunek kosztów i korzyści zmiany reguł.
Czynniki rozstrzygające o kierunku przystosowań instytucjonalnych Jaki rodzaj działań faworyzuje matryca instytucjonalna (jaka jest struktura i udział bodźców motywacyjnych)? REDYSTRYBUCYJNE Jak skutecznie przejmować bogactwo od innych? PRODUKCYJNE Jak zwiększyć umiejętności i wiedzę?
Człowiek a rzeczywistość Nikt nie zna rzeczywistości systemu polit.- ekonom. Ludzie tworzą własne wyobrażenia tej rzeczywistości czyli zarówno pozytywny model systemu (jak jest), jak i normatywny (jak być powinno). Racjonalność nie jest uniwersalną cechą ludzkiego myślenia i działania, oderwaną od instytucjonalnego otoczenia ale jest wynikiem nieustannego zmagania się ludzi z niepewnością środowiska przyrodniczego i społecznego.
Ewolucja człowieka a cywilizacja 2,5 mln 2 mln 200 tys. 10 tys. 0 Homo Homo Homo Rewolucja habilis erectus sapiens neolityczna
Podział pracy a niepewność środowiska przyrodniczego i społecznego Entropia środowiska przyrodniczego Entropia środowiska społecznego Czas, podział pracy Czas, podział pracy
Ewolucja człowieka a instytucje Zasadniczym hamulcem rozwoju są trudności związane z przechodzeniem od instytucji ukształtowanych w społ. pierwotnych służących do niwelowania niepewności pochodzącej ze środowiska przyrodniczego do instytucji, które pozwalają redukować wynikającą ze środowiska społecznego. SPOŁECZEŃSTWO GŁÓWNE ŹRÓDŁO ENTROPII PRZEKONANIA RELACJE PIERWOTNE ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE KOLEKTYWISTYCZNE Oparte na silnych związkach osobistych WSPÓŁCZESNE ŚRODOWISKO SPOŁECZNE INDYWIDUALISTYCZNE Oparte na normach formalnych
Kultura kluczem do zrozumienia wpływu przeszłości na teraźniejszość i przyszłość Zbiorowa wiedza to doświadczenia z przeszłości, które zawarte są w naszym języku, instytucjach, technologii i sposobach działania. To jest transmisja w czasie naszej zakumulowanej wiedzy [Hayek, 1960] To kultura dostarcza klucza do path dependance tj. wpływu przeszłości na teraźniejszość i przyszłość [North, 1994]
Mentalne przesłanki rozwoju DZIEDZICTWO MÓZG ZMYSŁY ROZUM KULTUROWE Dziedzictwo kulturowe jest filtrem, przez który przechodzą informacje. W konsekwencji myślenia nie cechuje idealna racjonalność. Twory ludzkiego umysłu są mieszaniną przekonań racjonalnych i nieracjonalnych.
Struktura artefaktualna umysłu LUDZKIE WYBORY = DZIEDZICTWO KULTUROWE + STRUKTURA ARTEFAKTUALNA UMYSŁU (SAU) Sprzyjająca SAU dzięki niej jednostki i społeczeństwa mogą pomyślnie rozwiązywać dylematy i problemy stwarzane przez nowe doświadczenia. im bogatsza SAU tym bardziej prawdopodobne, że pomyślnie stawimy czoła nowym problemom Efektywność adaptacyjna zależy od SAU. Tworzenie SAU jest zasadniczym celem polityki [North, 2005]
Wnioski Kultura jest ważnym czynnikiem decydującym o pomyślności lub niepowodzeniu w tworzeniu dobrobytu. Dziedzictwo kulturowe w postaci: zaufania społecznego, wartości społecznych, kapitału społecznego, itd. ma duży wpływ na gospodarkę
Kultura czy polityka? Co ważniejsze dla gospodarki? POLITYKA jest zakorzeniona w świecie wartości (KULTURY), a interesy politycznych frakcji są również formułowane i postrzegane przez pryzmat wartości. WARTOŚCI (materialne i niematerialne) leżą u podstaw polityki i są wykorzystywane jako jej elementy. WŁADZA ma wpływ na proces edukacji i dostęp do informacji, a tym samym kształtowanie MODELI MENTALNYCH
Kultura czy polityka? Co ważniejsze dla gospodarki? MODELE MENTALNE (subiektywne obrazy świata) prowadzą do konfliktów politycznych, uniemożliwiają pokojowe współdziałanie i koncentrację na powiększaniu dobrobytu. Zagraża to nie tylko materialnym warunkom życia ale także przetrwaniu ludzkości. DZIEDZICTWO KULTUROWE może zwiększać lub zmniejszać możliwości ekonomicznego rozwoju. Badania związków między kulturą a skłonnością do oszczędzania, stopniem zaufania, preferencjami politycznymi, akceptacją redystrybucji, itp.
System polityczny a gospodarka Aby zrozumieć gospodarkę danego kraju najpierw należy zrozumieć system polityczny [North]. Dlaczego? - Systemy polityczne ustalają formalne reguły gry, - Reguły formalne uzupełniają nieformalne (władza może na nie wpływać) - Władza ustala system sankcji Czy władza pracuje na dobrobyt ekonomiczny całości społeczeństwa, czy są faworyzowane pewne grupy interesów, czy może istnieje matryca Panowie Niewolnicy
Czynniki inercji zmian politycznych 1. Nie ergodyczność świata ograniczone możliwości wykorzystania doświadczeń z przeszłości + niewiadoma przyszłość (???) 2. W danym momencie istnieje tylko możliwość zmian instytucji formalnych (nieformalne funkcjonują nadal mogą się zmienić w dłuższej perspektywie. 3. Reguły i mechanizmy nieformalne są domeną polityki
Wpływ kultury na jednostkę KULTURA INSTYTUCJE JEDNOSTKA Holizm vs. Indywidualizm