Wszystkie materiały tworzone i przekazywane przez Wykładowców NPDN PROTOTO są chronione prawem autorskim i przeznaczone wyłącznie do użytku prywatnego. MATERIAŁY Z KURSU KWALIFIKACYJNEGO www.prototo.pl
REWALIDACJA NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE
OLIGOFRENOPEDAGOGIKA (grec.: "oligos" - pomniejszenie, "phren" - umysł; pomniejszona, obniżona sprawność umysłowa) Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem osób z niepełnosprawnością intelektualną.
DEFINICJA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO Niedorozwój umysłowy (upośledzenie umysłowe) charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętne funkcjonowaniem intelektualnym z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi, trybu życia domowego, uspołecznienia, korzystania z dóbr społeczno-kulturalnych, samodzielności, troski o zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowania czasu wolnego i pracy.
DEFINICJA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją wyróżnia się 4 stopnie upośledzenia umysłowego: lekki, umiarkowany, znaczny, głęboki.
upośledzenie umysłowe/ niepełnosprawność intelektualna - stan charakteryzujący się istotnym ograniczeniem zarówno w funkcjonowaniu intelektualnym, jak i w zachowaniu przystosowawczym, wyrażający się w poznawczych, społecznych i praktycznych umiejętnościach adaptacyjnych. Niepełnosprawność ujawnia się przed 18 rokiem życia. ( R.L. Schalock i in. 2010)
ZADANIA OLIGOFRENOPEDAGOGIKI ustalenie takich metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej zapewniłyby optymalny, wszechstronny rozwój, przystosowanie do warunków społecznych, przygotowanie do zawodu, wspieranie autonomii, nauka współżycia z innymi ludźmi, nauka gospodarowania środkami finansowymi, nauka obchodzenia się z urządzeniami użyteczności publicznej i racjonalnego korzystania z nich.
OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ SPOSTRZEGANIE STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Sprawność spostrzegania zasadniczo w normie. Wolny tok spostrzegania. Spostrzeżenia nieprecyzyjne, trudności z wyróżnieniem istotnych szczegółów. Zachowanie zdolności do percepcji muzyki. Spostrzeganie niedokładne, wolne. Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Znacznie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeżenia niedokładne. Trudności rozpoznawania przedmiotów, wyodrębnienia elementów całości. Głęboko zaburzona sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać centralizacji uwagi na przedmiocie. Reakcje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm.
OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ UWAGA STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Uwaga dowolna, dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych. Trudnych do zrozumienia. Ograniczony zakres uwagi. Słaba koncentracja uwagi, wąski jej zakres. Dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. Słaba trwałość uwagi. Koncentruje się na przedmiotach służących zaspokojeniu potrzeb, lub wyróżniających się, np. zdecydowana barwą. Uwaga mimowolna skupiona jedynie na silnych bodźcach, brak uwagi dowolnej. W niektórych przypadkach brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej.
OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ PAMIĘĆ STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Słaba pamięć logiczna i dowolne. Uczenie się bez zrozumienia. Wolne tempo uczenia. Zapamiętuje piosenki, wiersze. Pamięć nietrwała, głównie mechaniczna. Bardzo wolne tempo uczenia się. potrafi zapamiętać proste wiersze i piosenki. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie ( 16-18 sylab), 5 cyfr. Zapamiętywanie wybitnie utrudnione. Zakres pamięci znikomy, mała trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać najprostsze układy ruchowe na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (12sylab), 4cyfry, 3 proste polecenia zapamiętać i wykonać. Zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowywaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu
OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ MOWA STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Opóźniony rozwój mowy: pojedyncze wyrazy pojawiają się około 3 r.ż., pierwsze zdanie w 5-6 r.ż. Trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Agramatyzmy. Występują wady wymowy. Ubogi zasób słownictwa biernego i czynnego Znacznie opóźniony rozwój mowy: pojedyncze słowa ok.5 r.ż., zdanie ok. 7 r.ż. Proste zdania z licznymi agramatyzmami. Wymowa wadliwa, niewyraźna. Ograniczony zasób słownictwa. Brak pojęć abstrakcyjnych. Głębokie deficyty w rozwoju mowy: pojedyncze wyrazy w wieku szkolnym. Często dziecko nie buduje zdań, wypowiedzi monosylabiczne lub jednowyrazowe. Niekiedy używa zdań prostych, równoważników zdania. Nie odmienia przez przypadki. Mowa bełkotliwa. Zasób słownictwa minimalny Mowa niewykształcona, opanowuje 2-3 wyrazy. Rozumie kilka prostych poleceń.
OGRANICZENIA I MOŻLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ MYŚLENIE STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Dominuje myślenie konkretno- obrazowe nad abstrakcyjnym myśleniem pojęciowo- słownym. Upośledzone abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumienie przyczynowoskutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć. Mała samodzielność myślenia, zwolnione tempo, mała płynność i giętkość. Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność samokontroli. Dobrze definiuje pojęcia konkretne, nie potrafi podać definicji pojęć abstrakcyjnych. Słabo rozwinięte myślenie pojęciowo- słowne. Myślenie konkretno- obrazowe. Upośledzone rozumowanie przyczynowo- skutkowe. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli. Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony lub przez zastosowanie. Myślenie sensorycznomotoryczne w działaniu. Głębokie upośledzenie myślenia pojęciowosłownego. Pojęcia definiuje przez zastosowanie, użycie. Reakcje na bodźce w ograniczonym zakresie
OGRANICZENIA I MOZLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ MOTORYKA STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w końcu 1 r.ż. Chodzenie pod koniec 2 r.ż. Brak precyzji ruchów, ruchy słabo skoordynowane. Pełny zakres samoobsługi. Może opanować czynności zawodowe i bardzo dobrze je wykonywać. Poważnie opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w 2 r.ż., chodzenie w 3 r.ż. Dość dobrze radzi sobie z samoobsługą. Wyuczane w wykonywaniu prostych czynności zawodowych, pod nadzorem, obsługuje proste urządzenia i maszyny. Ruchy mało precyzyjne, niezgrabne. Wolne tempo czynności ruchowych. Głęboko opóźniony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą, wymaga to dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona motoryka rąk. Zdolne do opanowania chodzenia. Ruchy automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności.
OGRANICZENIA I MOZLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ PROCESY EMOCJONALNO MOTYWACYJNE UPOŚLEDZENIE W STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Osłabiona kontrola emocji, popędów, dążeń. Zdolne do uczuć wyższych. Utrudnione przystosowanie społeczne. Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień uspołecznienia. Ujawnia wrażliwość emocjonalną, głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontrolują emocje, popędy i dążenia. Widoczne potrzeby psychiczne. Zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyraża je w sposób prymitywny. Nie kontroluje emocji i popędów. Mało samodzielne, realizuje proste potrzeby, dba o higienę osobistą. Częste zaburzenia zachowania. Zdolne do wyrażania prostych emocji (zadowolenia i niezadowolenia), czasem wyrażanie emocji gestami uśmiech, przywiązywanie się do osób. Częste wahania nastrojów. Najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności. W wyniku długotrwałego ćwiczenia można nauczyć je sygnalizowania potrzeb fizjologicznych.
OGRANICZENIA I MOZLIWOŚCI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOSCIĄ INTELEKTUALNĄ ROZWÓJ SPOŁECZNY STOPNIU LEKKIM STOPNIU UMIARKOWANYM STOPNIU ZNACZNYM STOPNIU GŁĘBOKIM Zdolność do przeżywania uczuć wyższych, tj. społecznych, moralnych, estetycznych. Osłabiona kontrola emocji, popędów, dążeń. Jest utrudnione przystosowanie społeczne (maksymalny poziom dojrzałości społecznej dochodzi do 17 lat). Widoczne potrzeby kontaktów społecznych. Osoby te na ogół są samodzielne w samoobsłudze, mogą wykonywać proste prace domowe i zarobkowe. Rozumieją proste sytuacje społeczne, na ogół potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi. Osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, poruszaniu się w bliskiej okolicy. Rozumieją proste sytuacje, wykonują proste prace domowe i zarobkowe. Potrafią porozumiewać się w prostych sprawach. Prawie całkowity brak czynności regulacyjnych (życie chwilą bieżącą); Osoby nie potrafią samodzielnie dbać o bezpieczeństwo. Mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają stałej opieki.
ZADANIA REWALIDACJI Proces rewalidacji niepełnosprawnych intelektualnie jest długotrwałą działalnością terapeutyczno - pedagogiczną, której zadaniem jest: Zapobieganie pogłębianiu się istniejącego już niedorozwoju lub powstawaniu innych dodatkowych upośledzeń. Leczenie i usprawnianie elementów chorych lub zaburzonych oraz wzmacnianie osłabionych.
ZADANIA REWALIDACJI Stymulowanie i dynamizowanie ogólnego rozwoju przy wykorzystywaniu własnych sił organizmu oraz korzystnych czynników środowiskowych Wychowanie i nauczanie specjalne, ogólne i zawodowe, dostosowane do wieku, sprawności fizycznych i umysłowych rewalidowanego oraz zapotrzebowania społecznego Kompensowanie istniejących braków i trwałych uszkodzeń organicznych w celu podniesienia ogólnej sprawności tych osób.
ZASADY REWALIDACJI DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ zasada akceptacji akceptacja dziecka nie jako dziecka specjalnego, ale jako dziecka, które obarczone jest większymi lub mniejszymi trudnościami; osoby takie mają szczególne prawo do wszelkich specjalistycznych form pomocy, opieki od społeczeństwa, zasada pomocy ma ona szczególne znaczenie w całym procesie wychowywania, przejawia się, aktywizacją sił biologicznych jednostki, w celu jak największego jej usamodzielnienia,
ZASADY REWALIDACJI DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ zasada indywidualizacji należy ja rozpatrywać w dwóch aspektach; pierwszy, dydaktyczny zmierza do dostosowania całego procesu nauczania do indywidualnych właściwości dziecka a drugi związany jest z indywidualnym celem kształcenia (ma on szczególne znaczenie przy dostosowywaniu procesu rewalidacji do osób o różnym stopniu upośledzenia, charakteryzujące się swoistym sposobem funkcjonowania psychospołecznofizycznym,
ZASADY REWALIDACJI DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ zasada terapii pedagogicznej przypomina o konieczności nawiązania współpracy z innymi specjalistami tj.: lekarz, psycholog i wspierania ich działań terapeutycznych; ma to na celu polepszenie sytuacji dziecka i stworzenie optymalnych warunków rozwoju, zasada współpracy z rodziną polega na tworzeniu wspólnych form oddziaływania szkoły i domu rodzinnego; opiekunowie dziecka maja być kontynuatorami programów terapeutycznych w celu zapobiegania regresowi i wtórnej patologizacji rozwoju dziecka.
WSKAZÓWKI DO PRACY Z OSOBAMI GŁĘBIEJ NIEPEŁNOSPRAWNYMI INTELEKTUALNIE Akceptuj ucznia, nawet jeśli nie akceptujesz niektórych jego zachowań (np. zachowań agresywnych, zachowań stereotypowych). Poznaj ucznia jego wiedzę, umiejętności, potrzeby, możliwości i ograniczenia. Komunikuj się w sposób zrozumiały: formułuj prawidłowo komunikaty i instrukcje kierowane do ucznia (polecenia konkretne, polecenia złożone dzielone na proste); w przypadku gdy uczeń nie mówi naucz jednoznacznego sposobu komunikacji. Pozwól wyrażać potrzeby, emocje. Pomagaj w realizacji potrzeb, ale nie wyręczaj. Uczeń powinien być samodzielny. Nie uzależniaj go od siebie.
WSKAZÓWKI DO PRACY Z OSOBAMI GŁĘBIEJ NIEPEŁNOSPRAWNYMI INTELEKTUALNIE Stwarzaj warunki do podejmowania działań, aktywności. Dostosuj cele, metody i formy edukacji do indywidualnych możliwości psychofizycznych uczniów. Dokonuj racjonalnego wyboru treści nauczania stosując między innymi kryterium częstotliwości występowania w otoczeniu ucznia oraz użyteczności. Dostosuj organizację jednostek dydaktycznych do możliwości psychofizycznych ucznia. Dostosuj pomoce dydaktyczne do możliwości psychofizycznych uczniów (najlepiej konkretne przedmioty i realne sytuacje). Pozwól dokonywać wyboru.
WSKAZÓWKI DO PRACY Z OSOBAMI GŁĘBIEJ NIEPEŁNOSPRAWNYMI INTELEKTUALNIE Wspieraj rozwój kompetencji społecznych. Nie ograniczaj dostępu do miejsc, przedmiotów, ludzi. Stopniowo ograniczaj ingerowanie w działania podejmowane przez ucznia i ścisłe kontrolowanie poczynań. Stwarzaj okazje do osiągniecia sukcesu. Częściej chwal, rzadziej krytykuj. Dawaj informacje zwrotne dotyczące aktywności.
WSKAZÓWKI DO PRACY Z OSOBAMI GŁĘBIEJ NIEPEŁNOSPRAWNYMI INTELEKTUALNIE Stwarzaj sytuacje sprzyjające osiąganiu samodzielności. Kontroluj systematycznie i oceniaj osiągniecia ucznia. Wskazuj wkład pracy włożony przez ucznia w zdobycie wiedzy i umiejętności. Zapewnij ( o ile jest to możliwe) edukację w mniej licznej klasie. Bądź nastawiony na sukces. Bądź racjonalnym optymistą. Bądź refleksyjny. Współpracuj z innymi osobami, które uczestniczą w procesie wychowania dziecka.
SYSTEM KSZTAŁCENIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE Obowiązuje realizacja obowiązku szkolnego. Uczeń niepełnosprawny intelektualnie może spełniać obowiązek szkolny : w szkole ogólnodostępnej,(w tzw. edukacji włączającej), w szkole integracyjnej lub oddziale integracyjnym, w szkole specjalnej lub oddziale specjalnym, w specjalnym ośrodku szkolno wychowawczym.
SYSTEM KSZTAŁCENIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE Do określonej formy kształcenia specjalnego może być zakwalifikowane tylko takie dziecko, które posiada orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego orzeczenia takie wydają publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, na wniosek rodziców lub prawnych opiekunów dziecka. Dziecko niepełnosprawne intelektualnie, które realizuje obowiązek szkolny w formie nauczania indywidualnego, musi mieć dwa orzeczenia: orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego.
SYSTEM KSZTAŁCENIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE Edukacja uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym odbywa się w oparciu o odrębną podstawę programową kształcenia ogólnego. Taki stan wynika ze specyfiki funkcjonowania tych osób, która wymaga bardzo zindywidualizowanego podejścia do procesu ich kształcenia. Uczniowie ci otrzymują wyłącznie oceny opisowe na wszystkich etapach kształcenia, zarówno z zachowania jak i zajęć edukacyjnych. Nie podlegają obowiązkowi zdawania sprawdzianów i egzaminów.
SYSTEM KSZTAŁCENIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE W lutym 1997 roku (Dz. U. nr 14) ukazało się rozporządzenie ministra edukacji narodowej w sprawie zasad organizowania zajęć rehabilitacyjnowychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim. Na mocy tego rozporządzenia w każdej placówce oświatowej, zakładach opieki zdrowotnej, domach wychowawczych można organizować zajęcia pedagogiczne dla dzieci głęboko upośledzonych umysłowo; także w domach rodzinnych dla osób zakwalifikowanych do udziału w indywidualnych zajęciach. Rozporządzenie wskazuje zakres i program zajęć, ich wymiar (4 godziny zajęć zespołowych dziennie i 2 godziny indywidualnych) oraz liczbę osób w grupie (od 2 do 4), a także określa osoby, które mogą takie zajęcia prowadzić (psycholog lub pedagog).
KSZTAŁCENIE SPECJALNE WYZNACZNIKI JAKOŚCI
Bibliografia Błeszyński J. J.: Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie w rozwoju. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011. Domarecka Malinowska E.: Edukacja upośledzonych umysłowo. Edukacja i Dialog, nr 98/1998. Lausch Żuk J.: Pedagogika osób z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym. W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna. Wydawnictwo Naukowe, UAM, Poznań 1998. Marcinkowska B.: Kształcenie specjalne w szkole ogólnodostępnej. (W:) D. Gorajewska (red.), Wsparcie dziecka z niepełnosprawnością w rodzinie i szkole. Wyd. Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa 2008. Marcinkowska B.: Model pracy z uczniem z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym. (W:) Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi materiały dla nauczycieli. MEN APS.