dr Marta Boroń Prawo pracy zagadnienia 1. Przedmiot prawa pracy (pojęcie pracy w ujęciu prawa pracy; stosunki pracy; geneza i funkcje prawa pracy) 2. Źródła prawa pracy (powszechnie obowiązujące i autonomiczne, hierarchia źródeł prawa pracy) a) Konstytucja b) Kodeks pracy c) Ustawy szczególne d) Akty wykonawcze (rozporządzenia) e) Pragmatyki pracownicze f) Kodeks cywilny g) Układ zbiorowy pracy h) Porozumienia zbiorowe i) Akty wewnątrzzakładowe (regulamin pracy, regulamin wynagradzania, statut) j) Umowy międzynarodowe (konwencje, umowy dwustronne) k) Prawo Unijne 3. Podstawowe zasady prawa pracy: a) Zasada wolności pracy (art. 10 1 KP); b) Prawo do pracy (art. 10 3 KP) c) Prawo do wynagrodzenia za pracę (art. 10 2 KP, art. 13 KP) d) Poszanowanie godności i innych dóbr osobistych pracownika (art. 11 1 KP) e) Zasada równości praw i równego traktowania pracowników (art. 11 2 KP) f) Zakaz dyskryminacji (art. 11 3 KP) g) Zasada prawa do wypoczynku (art. 14 KP) h) Obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art.15 KP) i) Obowiązek zaspokojenia bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników (art. 16 KP) j) Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 17 KP) k) Zasada wolności zrzeszania się (art. 18 1 KP) l) Zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem (art. 18 2 KP) m) Zasada uprzywilejowania pracownika (art. 18 1 KP) n) Zasada automatyzmu (art. 18 2 KP) 4. Charakterystyka stosunku pracy a) Zasada osobistego świadczenia pracy b) Odpłatność c) Podporządkowanie d) Ryzyko pracodawcy e) Umowa o pracę a umowa cywilnoprawna (art. 22 1 2 KP) f) Pracodawca i pracownik charakterystyka podmiotów stosunku pracy 1
5. Powstanie stosunku pracy a) Umowa o pracę: rodzaje umów o pracę składniki umowy o pracę: -oznaczenie stron, rodzaj pracy (zakres czynności), - miejsce wykonywania pracy, - wynagrodzenie, - wymiar czasu pracy (cały etat, pół etatu itp.) - termin rozpoczęcia pracy b) Powołanie c) Wybór d) Mianowanie e) Spółdzielcza umowa o pracę 6. Zmiana umowy o pracę. a) Porozumienie zmieniające, b) Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy i płacy, c) Jednostronna czynność pracodawcy (przeniesienie pracownika do innej pracy, powierzenie innej pracy na okres przejściowy). 7. Ustanie stosunku pracy a) Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron b) Wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę (rozwiązanie za wypowiedzeniem) c) Roszczenia pracownika w razie niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy przez pracodawcę: Roszczenie o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia w przypadku gdy wypowiedzenie jeszcze trwa, Roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach jeśli upłynął okres wypowiedzenia i rekompensata za pozostawanie bez pracy; d) Wypowiedzenie umowy o pracę przez pracownika (rozwiązanie za wypowiedzeniem) e) Ochrona szczególna przed wypowiedzeniem (urlop, usprawiedliwiona nieobecność, przedemerytalna, urlop macierzyński, urlop wychowawczy, młodociany, służba wojskowa) f) Rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia : przyczyny zawinione: ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych, przestępstwo, zawiniona utrata uprawnień, przyczyny niezawinione: niezdolność do pracy z powodu choroby, niemożność wykonywania pracy wskutek usprawiedliwionej nieobecności trwającej dłużej niż 1 m-c, opieka nad dzieckiem po upływie okresu pobierania zasiłku, choroba zakaźna po okresie pobierania wynagrodzenia i zasiłku; roszczenia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania umowy bez wypowiedzenia: - przywrócenie do pracy albo odszkodowanie; - wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. g) Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika: 2
Przyczyny: Ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków przez pracodawcę; Nie przeniesienie pracownika do innej pracy (odpowiadającej stanowi zdrowia lub kwalifikacjom pracownika) w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim; Roszczenia pracodawcy: odszkodowanie niezależnie od tego czy pracodawca poniósł szkodę (w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia); h) Wygaśnięcie stosunku pracy: Zaniechania pracownika: niezgłoszenie przez pracownika powrotu do pracy po odbyciu służby wojskowej; niezgłoszenie przez pracownika powrotu do pracy po rozwiązaniu umowy z wyboru u innego pracodawcy; Inne zdarzenia: 3-mce nieobecności z powodu aresztowania pracownika, śmierć pracodawcy, śmierć pracownika; Roszczenia: analogicznie jak przy rozwiązaniu bez wypowiedzenia; 8. Prawa i obowiązki stron stosunku pracy. a) Obowiązki pracodawcy: obowiązek udostępnienia pracownikowi stanowiska pracy; obowiązek świadczenia wynagrodzenia odpowiadającego rodzajowi pracy; obowiązek zatrudniania pracownika zgodnie z treścią umowy (art. 22 KP) obowiązek poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika (zasada) obowiązek równego traktowania (zasada) obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (zasada) obowiązek zaspokojenia stosownie do możliwości i warunków potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych pracownika (zasada); obowiązek ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych (zasada) b) Obowiązki pracownika: podstawowe obowiązki pracownika: - obowiązek wykonywania pracy określonego rodzaju, - obowiązek przestrzegania ustalonego czasu pracy (punktualne stawianie się do pracy, stosowanie się do obowiązującego w zakładzie rozkładu czasu pracy), porządkowe obowiązki pracownika: - przestrzeganie zasad BHP, przepisów przeciwpożarowych, zasad współżycia społecznego (solidarność, wzajemna pomoc pracowników, życzliwość, kultura zachowania); obowiązek dbałości o dobro pracodawcy; obowiązek przestrzegania tajemnicy pracodawcy obowiązek realizacji zgodnych z prawem i możliwych do wykonania poleceń pracodawcy; c) Prawa pracownika: prawo do zatrudnienia na odpowiednim (umówionym) stanowisku pracy; prawo do wynagrodzenia odpowiadającego rodzajowi pracy 3
d) Prawa pracodawcy: prawo do korzystania z wyników pracy pracownika prawo do wydawania pracownikowi wiążących poleceń dotyczących pracy (określające zadania pracownika, sposób, miejsce i termin wykonania zadania, czas pracy pracownika, w tym polecenie pracy w godzinach nadliczbowych) 9. Odpowiedzialność pracownicza: Odpowiedzialność porządkowa za zawinione przez pracownika naruszenie obowiązku przestrzegania porządku pracy i kary porządkowe (upomnienie, nagana, kara pieniężna za naruszenie bhp, przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, nietrzeźwość lub spożywanie alkoholu w czasie pracy); Odpowiedzialność materialna: - przesłanki odpowiedzialności pracownika: bezprawność, wina, szkoda, związek przyczynowy - naprawienie szkody: odszkodowanie do 3-miesiecznego wynagrodzenia, z wyłączeniem utraconych korzyści, chyba, że szkodę wyrządził umyślnie (wówczas w pełnej wysokości); Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi - przesłanki: powierzenie mienia z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się, szkoda w powierzonym mieniu (ciężar dowodu braku winy po stronie pracownika) - naprawienie szkody - w pełnej wysokości 10. Miejsce pracy a) Pojęcia miejsca pracy (siedziba lub inne skonkretyzowane stałe miejsce wykonywania pracy) b) Inne niż siedziba i stałe miejsce pracy, miejsce pracy pracownika. c) Określenie miejsca pracy: W umowie albo Art. 454 2 KC w zw. z art. 300 KP 11. Czas pracy a) Pojęcie czasu pracy Pozostawanie w dyspozycji pracodawcy Przerwy w świadczeniu pracy Przestój Dyżur Pogotowie pracy Podróż służbowa w godzinach pracy b) Norma (wymiar) czasu pracy: Podstawowa norma czasu pracy Równoważny czas pracy Praca w ruchu ciągłym Skrócony czas pracy Ruchomy czas pracy Praca weekendowa Zadaniowy czas pracy 4
c) Praca w godzinach nadliczbowych: Dodatek pieniężny Czas wolny d) Praca w nocy Zakaz pracy w nocy (młodociani, kobiety w ciąży, osoby opiekujące się dzieckiem do lat 4) Praca w nocy (21-7) Pracujący w nocy (3 godz. w porze nocnej lub ¼ czasu pracy w okresie rozliczeniowym) Dodatek (20% stawki godzinowej wynikającej z najniższego wynagrodzenia) e) Praca w niedzielę i święto Praca w niedzielę lub święto (6.00 w tym dniu do 6.00 następnego dnia) Dozwolone przypadki pracy w niedzielę lub święto (art. 15 10 KP) Rekompensata za pracę w niedzielę lub święto: - Dzień wolny a jeżeli nie jest to możliwe - Dodatek (100% wynagrodzenia za każdą godz. pracy w niedzielę lub święto) 12. Urlopy i przerwy w pracy a) Nabycia prawa do urlopu (po miesiącu pracy) b) Wymiar urlopu c) Urlop na żądanie (4 dni w roku) d) Plan urlopu (źródło zobowiązania pracodawcy; pracodawca może odstąpić od sporządzania jeśli zz wyraziły zgodę lub u danego pracodawcy nie działają zz) e) Przesunięcie terminu urlopu: Obligatoryjne: - choroba pracownika, - odosobnienie z powodu choroby zakaźnej - powołanie na ćwiczenia wojskowe lub przeszkolenie wojskowe do 3 m-cy; - urlop macierzyński Fakultatywne: - umotywowane ważne przyczyny po stronie pracownika (na wniosek pracownika) - szczególne potrzeby pracodawcy jeśli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy; f) Przerwanie urlopu: Przyczyny przerwania urlopu: - choroba pracownika, - odosobnienie z powodu choroby zakaźnej - powołanie na ćwiczenia wojskowe lub przeszkolenie wojskowe do 3 m-cy; - urlop macierzyński - odwołanie z urlopu (obecność pracownika w zakładzie jest konieczna i nie dało się przewidzieć tej potrzeby w chwili rozpoczynania urlopu; pracodawca pokrywa koszty powstałe bezpośrednio w związku z odwołaniem z urlopu) g) Wynagrodzenie za czas urlopu h) Ekwiwalent za niewykorzystany urlop Ustanie stosunku pracy jako wyłączna przyczyna wypłaty ekwiwalentu; 5
Przedawnienie roszczenia o ekwiwalent (3 lata; bieg rozpoczyna się zazwyczaj z upływem ostatniego dnia trzeciego kwartału następnego roku kalendarzowego) i) Urlopy okolicznościowe (udzielane przez pracodawcę; pracodawca decyduje o terminie urlopu): Urlopy szkoleniowe (6-21 dni na przygotowanie do egzaminu) Zwolnienia od pracy na czas zajęć szkolnych Zwolnienia w celu załatwienia spraw rodzinnych i osobistych Zwolnienia do wykonywania obowiązków obywatelskich lub społecznych; j) Usprawiedliwiona nieobecność w pracy (zdarzenia uniemożliwiające stawienie się do pracy) Przyczyny: - niezdolność pracownika do pracy (choroba itp.) - sprawowanie opieki nad dzieckiem (zamknięcie żłobka, choroba dziecka itp.) - sprawowanie opieki nad innym członkiem rodziny (choroba wymagająca osobistego zajmowania się chorym przez pracownika) - wypoczynek po nocnej podróży służbowej; Obowiązki pracownika, aby nieobecność nie stanowiła naruszenia obowiązków pracowniczych: - uprzedzenie pracodawcy o niemożności stawienia się do pracy - zawiadomienie pracodawcy o przyczynie nieobecności i przewidywanym czasie nieobecności - usprawiedliwienie nieobecności i przedłożenie na żądanie pracodawcy odpowiednich dowodów; 13. Wynagrodzenie. a) Pojęcie wynagrodzenia za pracę (art. 80 KP) b) Charakterystyka wynagrodzenia jako świadczenia: Ze stosunku pracy Obowiązkowe Okresowe Majątkowe Na rzecz pracownika Wzajemne c) Wynagrodzenie pierwotne (źródła): układ zbiorowy pracy regulamin wynagradzania (obowiązkowy u pracodawców zatrudniających powyżej 50 pracowników) umowa d) Wynagrodzenie wtórne (źródło) kodeks pracy (dot. wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, urlopu, usprawiedliwionej nieobecności itd.) e) Składniki wynagrodzenia za pracę: wynagrodzenie zasadnicze : -kategoria osobistego zaszeregowania pracownika (przy wynagrodzeniu za czas: stawki miesięczne albo za godzinę) - kategoria zaszeregowania wykonywanych prac/robót (przy wynagrodzeniu akordowym; zależne od ilości tego, co pracownik wykona, a więc zależne od wyniku prac) wynagrodzenie dodatkowe (dodatkowe składniki wynagrodzenia) 6
- premia (składnik uzupełniający, niesamodzielny, niestały, obowiązkowy jeśli wystąpiły okoliczności uzasadniające premię) - nagroda pieniężna lub tzw. premia uznaniowa (nie stanowi obowiązkowe świadczenia pracodawcy, zależna od uznania i woli pracodawcy, niepodlegająca kontroli organów rozstrzygających spory ze stosunku pracy); - prowizja (procent od uzyskanych efektów pracy, świadczenie obowiązkowe pracodawcy stanowiące przedmiot roszczenia pracowniczego) f) Ochrona wynagrodzenia za pracę (ochrona przed utratą, bezprawnym obniżeniem lub nieterminową wypłatą wynagrodzenia): Zakaz zrzekania się prawa do wynagrodzenia za pracę Zakaz przenoszenia prawa do wynagrodzenia na inną osobę Kwoty wolne od potrąceń (art. 87 1 i nast. KP) 7