Popyt i podaż na rynku pracy RYNEK PRACY Maciej Frączek
Co to jest praca? PRACA to celowa działalność człowieka, w procesie której przystosowuje on przedmioty pracy za pomocą narzędzi pracy do swoich potrzeb materialnych i pozamaterialnych. Proces pracy obejmuje: 1. celową działalność, czyli samą pracę, 2. przedmioty pracy, 3. narzędzia pracy. Praca żywa jest wydatkowana bezpośrednio w danym procesie produkcji i tworzy nową wartość. Praca uprzedmiotowiona (dawna, miniona) tkwi w środkach produkcji, tj. w przedmiotach pracy (surowcach, półfabrykatach, wyrobach gotowych) oraz w środkach pracy (narzędzia produkcji, budynki produkcyjne itd.) i nie tworzy nowej wartości.
Co to jest rynek pracy? Całokształt zagadnień związanych z kształtowaniem podaży pracy i popytu na pracę oraz wynagrodzeniami. Rodzaj rynku, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej. Jeden z rynków czynników wytwórczych, na którym przedmiotem wymiany są usługi świadczone przez siłę roboczą, czyli praca. Rynek pracy w znaczeniu ogólnym składa się z pojedynczych rynków pracy, dotyczących siły roboczej o określonych kwalifikacjach. Na każdym z tych rynków czynnikiem równoważącym popyt i podaż pracy jest płaca równowagi, której poziom jest zróżnicowany.
Co to jest podaż pracy? Podaż pracy - liczba osób, które chcą pracować za określoną stawkę płac, w danym okresie. Podaż pracy = zasoby pracy W zależności od cech demograficznych i społecznozawodowych (płeć, wiek, zawód, wykształcenie, rodzaj wykonywanej pracy) wyodrębniane są różne grupy tworzące podaż pracy.
Czynniki określające podaż pracy stopa przyrostu rzeczywistego ludności w długim okresie, relacja ludności w wieku aktywności zawodowej do ludności pozostałej, ustawowa długość tygodnia (miesiąca, roku) pracy, poziom i rodzaj kwalifikacji, koszty ich zdobywania, poziom płac realnych, stosunek czasu pracy do czasu wolnego, stosunek emigrantów do imigrantów w wieku zdolności do pracy (uzależniony od relacji płac realnych w różnych krajach), poziom konsumpcji przy przeciętnej płacy i jej dynamika, poziom i struktura popytu na siłę roboczą.
a Płaca realna Płaca realna a podaż pracy w2 Spadek podaży pracy w1 Wzrost podaży pracy p1 p2 Liczba zatrudnionych
Co to jest popyt na pracę? Przez popyt na pracę rozumie się zapotrzebowanie gospodarki (pracodawców, przedsiębiorstw) na potencjał ludzi zdolnych do pracy. Popyt na pracę = liczba oferowanych miejsc pracy w gospodarce. Popyt na pracę można podzielić na: 1) zrealizowaną część popytu na pracę (równą liczbie pracujących), 2) część niezrealizowaną stanowiącą wolne miejsca pracy (zgłoszone oferty pracy).
Czynniki określające popyt na pracę wzrost gospodarczy, liczba i rodzaj pracodawców, poziom techniki i technologii, sposób zarządzania przedsiębiorstwami, stopień wykorzystania zdolności wytwórczych, poziom obciążeń wynagrodzeń, stopa opodatkowania dochodów pracodawców i stopa oprocentowania kredytów inwestycyjnych krótko- i długoterminowych, popyt na produkty i usługi pracodawców, siła i rola związków zawodowych, ustawodawstwo prawne dotyczące organizacji i ochrony pracy.
a Płaca realna a popyt na pracę Płaca realna w2 Wzrost popytu na pracę w1 Spadek popytu na pracę p1 p2 Liczba zatrudnionych
a Stany nierównowagi i równowaga na rynku pracy Płaca realna w 1 D a nadwyżka pracowników b S E w 0 w 2 S c niedobór pracowników d D p 2 p 1 p 3 Liczba zatrudnionych
Równowaga na rynku pracy W stanie równowagi nie występuje bezrobocie przymusowe (rozmiary popytu przedsiębiorstw na pracę są równe liczbie osób skłonnych ją podjąć). Występuje wówczas tylko bezrobocie dobrowolne. Poziom bezrobocia dobrowolnego, gdy rynek znajduje się w równowadze, określany jest mianem naturalnej stopy bezrobocia.
Model doskonałego rynku pracy 1 Na rynku istnieje stan doskonałej konkurencji między pracodawcami a pracownikami oraz pomiędzy pracownikami i osobami poszukującymi pracy. Pracownicy oraz poszukujący pracy nie są poddawani dyskryminacji. Istnieje wystarczająca ilość pracodawców, aby wchłonąć pojawiającą się podaż pracowników. Żaden pracodawca nie może dyktować poziomu płac. Poszukujący pracy nie mogą ukształtować płac na poziomie uniemożliwiającym osiągnięcie zysku przez przedsiębiorców. Rynek jest doskonale przejrzysty (pracodawca zna dokładnie informacje o wielkości, strukturze kwalifikacyjno-zawodowej i dynamice podaży siły roboczej, a poszukujący pracy są dobrze zorientowani w wymaganiach dotyczących pracy, poziomie i dynamice płac oraz produktywności pracy).
Model doskonałego rynku pracy 2 Siła robocza na rynku pracy jest doskonale mobilna (elastyczność podaży jest wysoka i umożliwia zaspokojenie każdego popytu, jaki pojawia się na rynku pracy; siła robocza jest homogeniczna pod względem kwalifikacji, dyscypliny, intensywności i woli pracy, co umożliwia wysoką elastyczność substytucji). Cena siły roboczej, czyli płaca, jest jednolita na całym rynku pracy. Koszty dojazdów do pracy nie różnicują płac, a system ekonomiczny, w którym funkcjonuje rynek pracy, jest samowystarczalny i izolowany.
Model niedoskonałego rynku pracy Zbiorowość pracodawców jest heterogeniczna (różne formy działalności, różna skala działania). Warunki pracy (głównie cena siły roboczej) oraz stopień oddziaływania na rynek pracy są różne. Pomiędzy pracodawcami występuje konkurencja. Mamy zatem do czynienia z segmentacją rynku pracy i ograniczonymi przepływami siły roboczej. Zasoby siły roboczej również nie są homogeniczne (różny poziom wykształcenia, kwalifikacji pracowników). Te różne segmenty rynku pracy są względnie izolowane, co oznacza niemożliwość przepływania pomiędzy nimi bez wcześniejszych nakładów na zdobycie nowych kwalifikacji. Infrastruktura rynku pracy (PSZ) nie jest w stanie idealnie dopasować podaż do popytu na pracę.
Rodzaje rynków pracy 1 Kryterium legalności: oficjalny rynek pracy ( pisemne umowy o pracę, opłacanie podatków i składek) szara strefa (umowy ustne ) Kryterium zasięgu: rynek lokalny (gmina lub kilka gmin, ew. kilka powiatów) rynek regionalny (całe województwo) rynek krajowy (cały kraj) rynek zagraniczny (kontynentalny - np. europejski, globalny ogólnoświatowy, inne np. unijny)
Rodzaje rynków pracy 2 Kryterium demograficzne: płeć (rp kobiet i mężczyzn) wiek (rp osób młodych, starszych, w wieku 15-25 lat, w wieku 50+ itd.) Kryterium społeczno-zawodowe: zawód (np. rp informatyków, aktorów, lekarzy itd.) wykształcenie (np. rynek pracy osób z wykształceniem wyższym, podstawowym itd.) rodzaj wykonywanej pracy (np. rp pracowników fizycznych, pracowników umysłowych itd.)
Wykorzystane źródła i polecane opracowania Dach Z. (2008), Rynek pracy w Polsce. Aspekty ekonomiczno-społeczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. GUS (2008), Zasady metodyczne statystyki rynku pracy i wynagrodzeń, Warszawa. Kwiatkowski E. (2002), Bezrobocie. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Sadowski Z., Wach T. (2003), Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego, Wydawnictwo Biblioteczka Pracownicza, Warszawa. Socha M., Sztanderska W. (2002), Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.