Poznawcze znaczenie dźwięku Justyna Maculewicz Uniwersytet im. A. Mickiewicza, kognitywistyka (IV rok) akustyka (II rok) e-mail: justynamaculewicz@gmail.com
Klasyczne ujęcie słyszenia jako percepcji zdarzeń dźwiękowych oparte jest na poglądzie, iż otoczenie, w jakim żyjemy, prezentuje się nam przede wszystkim we własnościach wzrokowych. Je też skłonni jesteśmy traktować jako podstawowe kryteria percepcyjnego wyróżniania przedmiotów. Wyrażenie percypowany przedmiot jest więc zazwyczaj utożsamiane ze zwrotem widziany przedmiot. Natomiast to, co uchwytujemy w innych modalnościach percepcyjnych traktujemy jako cechy, aspekty lub zdarzenia (zjawiska) towarzyszące widzianym przedmiotom. (Klawiter 2006) Istnieje pogląd, iż percepcja wzrokowa dominuje w multi-modalnej percepcji świata. (Shams et al. 2000)
Słuch dostarcza istotnych informacji o cechach i zachowaniach obiektów w otoczeniu. (Klawiter 2006a) Informacja słuchowa może wpłynąć na percepcję wieloznacznego bodźca wzrokowego. (Shams et al. 2000)
Podejście klasyczne Wyobraźmy sobie osobę stojącą na chodniku i słyszącą dźwięk pochodzący od nadjeżdżającego samochodu. Podejście klasyczne nakazywałoby przyjąć, że osoba taka rozpoznaje świadomie zmiany w głośności i wysokości słyszanego dźwięku i w oparciu o nie wnioskuje o tym, że nadjeżdża samochód. Rozpoznanie, że nadjeżdża samochód jest zatem złożeniem dwóch procesów: percepcji słuchowej, polegającej na słyszeniu dźwięków oraz pozasłuchowego procesu wnioskowania o nadjeżdżającym samochodzie. Jasne, że psychoakustyka zajmuje się badaniem tylko tego pierwszego procesu. Ten drugi, to proces wnioskowania, nie mający wiele wspólnego ze słyszeniem. (Preis 2004)
Podejście ekologiczne Ekologiczne podejście do słyszenia nie pozwala wyjaśnić, jak informacja o przedmiocie zakodowana jest w sygnale akustycznym. Zgodnie z ogólnymi założeniami psychologii ekologicznej słuchowy system percepcyjny nie musi przetwarzać informacji tak, aby z cech sygnału akustycznego wydobyte zostały cechy przedmiotu, który ów sygnał wytworzył. Ta informacja czeka już w otoczeniu na to, aby zostać zeń pobrana. (Klawiter 2006b)
Podejście kognitywistyczne Zasady działania słuchowego systemu percepcyjnego Zasada funkcjonowania jak słuchowiec Zasada tworzenia słuchowego wizerunku przedmiotu Zasada hierarchicznej organizacji informacji słuchowej Słyszenie to (1) Proces uzyskiwania informacji o cechach obiektów znajdujących się w otoczeniu (2) Informacja o obiekcie wydobywana jest ze struktury akustycznej w oparciu o reguły organizacji perceptu słuchowego (3) Percepcja słuchowa to zhierarchizowana struktura procesów słuchowych (Klawiter 2006b)
Badania I (podstawowe): Konsekwencją ujęcia kognitywistycznego jest odejście od metod klasycznych badań psychoakustycznych. Zamiast badać ledwo dostrzegalne różnice częstotliwości czy też poziomu dźwięku, w przypadku prezentowanych eksperymentów, badano ledwo dostrzegalne różnice prędkości lub przyspieszenia.
Kontur słuchowy Badano dwie grupy bodźców. W grupie A analizowano trzy bodźce składające się odpowiednio z 3, 4 lub 8 składowych tonalnych o różnych częstotliwościach, ale o tym samym poziomie ciśnienia akustycznego. W grupie B analizowano również trzy bodźce charakteryzujące się odpowiednio 3, 5 lub 7 zmianami w poziomie ciśnienia akustycznego. W grupie B każdy bodziec miał tę samą częstotliwość. W obu grupach bodźców badano trzy typy skomplikowania konturu słuchowego. Najprostszy z analizowanych konturów zawierał 3 zmiany częstotliwości bądź poziomu ciśnienia akustycznego, w konturze bardziej skomplikowanym występowało 3 lub 5 zmian, a najbardziej skomplikowany kontur akustyczny miał bodziec o 8 zmianach częstotliwości i 7 zmianach poziomu ciśnienia akustycznego. Badany miał za zadanie ocenić długość trwania bodźca przez porównanie go z bodźcem referencyjnym Wyniki eksperymentu wskazują na zależność pomiędzy oceną czasu trwania bodźca a liczbą zmian zarówno częstotliwości, jak i poziomu ciśnienia akustycznego. Im większa była liczba zmian w danym bodźcu, tym dłuższy, w ocenie badanych, był czas jego trwania. Zależność czasu trwania od złożoności konturu słuchowego jest podobna dla bodźców z obydwu grup.
Różnicowe progi masy Wyniki analiz akustycznych pokazały, że za percepcję masy źródła dźwięku odpowiedzialny jest przede wszystkim poziom ciśnienia akustycznego dźwięku.
Różnicowe progi prędkości Rezultaty tego eksperymentu pokazują, że progi różnicowe prędkości są stałe, niezależnie od prędkości obiektu poruszającego się po linii prostej. Dla prędkości, odpowiednio, 10, 20, 30 i 40 m/s uzyskano różnicowe progi prędkości, w zależności od słuchaczy, w zakresie od 1,5 do 4,6 m/s.
Badania II Niejednoznaczność bodźca wzrokowego Jeżeli rozważamy proces słyszenia jako słyszenie przedmiotów, a dźwięk nie jako dodatek do widzenia przedmiotu a element na podstawie, którego, przedmiot ten dostępny jest w procesie percepcji, to warto wspomnieć o eksperymencie Shimojo et al.(2001), w którym wystąpienie bodźca słuchowego przesądzało o tym, jak zostanie spostrzeżony bodziec wzrokowy. za Shimojo et al. (2001)
Iluzja wzrokowa wywołana percepcją sygnałów dźwiękowych Shimojo et al. (2001) dowodzą, iż percepcja bodźca wzrokowego, błysku (ang. flash) może zostać zmieniona przez równoczesne występowanie bodźca dźwiękowego, tonu (ang. beeps). Podczas, gdy fizycznie występuje jeden błysk wraz z towarzyszącymi mu dwoma sygnałami dźwiękowymi, badany raportuje, iż spostrzegł dwa błyski
Bibliografia - A.Klawiter, A.Preis Percepcja słuchowa przedmiotów szkic teorii i jej testowanie, Kolokwia Psychologiczna nr 14: Neuronauka, Instytut Psychologii PAN, W-wa (2006) - A. Klawiter Podstawowe problemy kognitywistyki: Percepcja (notatki do wykładów w ramach studiów z kognitywistyki) (2006) - A. Preis Słuchowa identyfikacja cech przedmiotu na podstawie cech fali dźwiekowej, LI OTWARTE SEMINARIUM Z AKUSTYKI (2004) - L. Shams et al. What you see is what you hear, Nature vol. 408 (2000) - S. Shimojo et al.beyond perceptual modality: Auditory effects on visual perception, Acoust. Sci. & Tech. 22,2 (2001),