Wielkopolski Zespół Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego Wyniki Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych w Wielkopolsce ZBOŻA, RZEPAK OZIMY. Śrem Wójtostwo, styczeń 2016
Przewodniczący Wielkpolskiego Zespołu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego Ryszard Napierała Sejmik Województwa Wielkopolskiego Stacja Doświadczalna Oceny Odmian w Słupi Wielkiej Dyrektor: mgr inż. Grzegorz Koszucki Zakład Doświadczalny Oceny Odmian w Śremie Wójtostwie 63-100 Śrem ul. Wiosny Ludów 27 faks. (0-61) 283-46-07 tel. i faks. (0-61) 283-45-91 zdoo.sremwojtostwo@coboru.pl Z-ca dyrektora: mgr inż. Wiesław Małkowski Opracowała: inż. Irena Perczak Redakcja merytoryczna: mgr inż. Wiesław Małkowski Publikacja współfinansowana ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego oraz Wielkopolskiej Izby Rolniczej Publikacja chroniona prawem autorskim. Przedruk dozwolony tylko po uzyskaniu zgody przewodniczącego Wojewódzkiego Zespołu PDO Wydawca: SDOO Słupia Wielka, ZDOO Śrem Wójtostwo 2
VI. ŻYTO OZIME UWAGI OGÓLNE W sezonie 2014/ na terenie województwa wielkopolskiego założono cztery doświadczenia, podobnie jak w roku poprzednim. Doświadczenia zlokalizowano w zakładach doświadczalnych oceny odmian Śrem Wójtostwo, Bobrowniki, Kościelec, oraz w jednostce hodowli: Choryń (DANKO HR) Wszystkie doświadczenia uznano za udane i ich wyniki wykorzystano w niniejszym opracowaniu. W doświadczeniach badano zestaw 22 odmian; cztery odmiany wzorcowe wyznaczone przez Centralny Ośrodek (Dańkowskie Diament, Antonińskie, SU Stakkato i KWS Bono) oraz osiemnaście wybranych przez Zespół Wojewódzki PDO. W zestawie tym znalazło się osiem odmian populacyjnych i czternaście odmian mieszańcowych (tab. 1). Siedem spośród nich jest włączonych do LOZ. Omawiane doświadczenia były prowadzone na dwóch poziomach agrotechniki: a 1 - poziom przeciętny (patrz tabela 2) a 2 - poziom wysoki; w porównaniu z poziomem przeciętnym zwiększono wysokość nawożenia azotowego o 10-40 kg N/ha, zastosowano ochronę przed chorobami (pierwszy zabieg dla ochrony podstawy źdźbła i liści, drugi - dla ochrony liści i kłosa) i wyleganiem (regulator wzrostu) oraz w większości punktach doświadczalnych dwukrotne nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi (tab. 2). Siew doświadczeń nastąpił w dniach od 22 do 29 września. Warunki pogodowe panujące jesienią były korzystne dla rozwoju i krzewienia roślin. Panujące wiosną i latem korzystne warunki pogodowe miały pozytywny wpływ na plonowanie roślin. Zbioru doświadczeń dokonano w dniach od 24 lipca do 06 sierpnia. WYNIKI DOŚWIADCZEŃ W sezonie 2014/ średni p l o n badanych odmian na przeciętnym poziomie agrotechniki (a 1 ) był wyższy niż w poprzednim sezonie i wyniósł 83,1 dt/ha, natomiast średni plon ziarna na wysokim poziomie agrotechniki był na poziomie poprzedniego sezonu. Zastosowanie wysokiego poziomu agrotechniki (a 2 ) dało zwyżkę plonu w stosunku do poziomu przeciętnego.wyniosła ona 11,5 dt/ha i wahała się od 5,4 dt/ha w Bobrownikach do 24,6 dt/ha w Choryni (tab. 3). Podobnie jak w latach poprzednich odmiany mieszańcowe plonowały zdecydowanie wyżej od odmian populacyjnych. Wśród odmian populacyjnych najwyżej, chociaż poniżej wzorca, plonowały odmiany Dańkowskie Amber i Antonińskie. Wśród odmian mieszańcowych najwyżej plonowały odmiany SU Alawi, SU Spektrum, Helltop (CCA) i SU Performer (tab. 4). Na podstawie wieloletnich wyników plonowania badane odmiany mieszańcowe plonowały wyżej (3-20%) od odmian populacyjnych. Najwyższym plonem cechowały się odmiany SU Stakkato, SU Alawi, Palazzo i SU Skaltio (tab. 5). Najbardziej odporną na w y l e g a n i e była odmiana Palazzo. 3
Największą m a s ę 1000 z i a r n wśród odmian populacyjnych miała odmiana Horyzo, a wśród odmian mieszańcowych odmiany SU Alawi i Helltop (CCA) (tab. 6). Najbardziej wrażliwe na mączniaka prawdziwego były odmiany mieszańcowe SU Skaltio i SU Spektrum oraz populacyjna odmiana Dańkowskie Diament. Najbardziej odpornymi na rdzę brunatną były odmiany mieszańcowe Brandie i Helltop. Nie zanotowano istotnych różnic w porażeniu odmian przez rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła (tab. 7). Tabela 1 Żyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce 1 Bosmo 2001 2 Dańkowskie Diament Rok włączenia do LOZ Kod kraju pochodzenia Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej pełnomocnika w Polsce HR Smolice Sp. z o.o., Grupa IHAR, Smolice 146, 63-740 Kobylin 2005 DANKO HR sp. z o.o., Choryń 27, 64-000 Kościan 3 Stanko 2007 Alicja Ramenda, Antoniny 3/6, 64-100 Leszno 4 Dańkowskie Amber 2010 DANKO HR sp. z o.o., Choryń 27, 64-000 Kościan 5 Armand 2011 Alicja Ramenda, Antoniny 3/6, 64-100 Leszno 6 Horyzo 2011 HR Smolice Sp. z o.o., Grupa IHAR, Smolice 146, 63-740 Kobylin 7 Antonińskie 2013 PHR sp. z o.o., ul. Kasztanowa 5, 63-004 Tulce 8 Dańkowskie Rubin 9 Minello F 1 2008 DE 10 Gonello F 1 2009 2012 DE 11 Palazzo F 1 2009 2012 DE 12 SU Skaltio F 1 2010 2013 DE 13 SU Drive F 1 2011 DE 14 SU Allawi F 1 2012 DE 15 SU Stakkato F 1 2012 DE 16 SU Satellit F 1 2013 DE 17 SU Spektrum F 1 2013 DE 18 Tur F 1 2013 19 Brandie F 1 2014 DE 20 KWS Bono F 1 2014 DE 21 SU Performer F 1 2014 DE 22 HelltopF 1 CCA 2011 2014 DE F 1 odmiana mieszańcowa; 2013 DANKO HR sp. z o.o., Choryń 27, 64-000 Kościan KWS Lochow Polska sp. z o.o., Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57-150 Prusy KWS Lochow Polska sp. z o.o., Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57-150 Prusy KWS Lochow Polska sp. z o.o., Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57-150 Prusy HR Smolice Sp. z o.o., Grupa IHAR, Smolice 146, 63-740 Kobylin Monsanto Poska sp. z o.o., ul. Domaniewska 49, 02-672 Warszawa KWS Lochow Polska sp. z o.o., Kondratowice, ul. Słowiańska 5, 57-150 Prusy Dieckmann Seeds Polska Sp z o.o., ul. Mikołaja Reja 4, 86-100 Świecie 4
Tabela 2 Żyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: Miejscowość ZDOO Śrem Wójtostwo ZDOO Bobrowniki ZDOO Kościelec DANKO HR ZHR Choryń Kompleks rolniczej przydatności gleby 4 4 4 2 Klasa bonitacyjna gleby IIIb IVa IIIb IIIa PH gleby w KCl 6,1 4,9 6,0 5,7 Przedplon Łubin wąskolistny Łubin wąskolistny Groch siewny Pszenżyto ozime Data siewu (dzień, m-c) 24.09 22.09 29.09 23.09 Obsada nasion (szt/m 2 ) 250 250 250 - Data zbioru (dzień, m-c) 31.07 06.08 05.08 24.07 Nawożenie mineralne N na poziomie a 1 (kg/ha) 60 80 50 90 N na poziomie a 2 (kg/ha) 100 120 60 130 P 2 O 5 (kg/ha) 54 20 42 41 K 2 O (kg/ha) 90 90 70 120 Nawożenie dolistne preparatem wieloskładnikowym Zaprawa nasienna Herbicyd Insektycyd Fungicyd - pierwszy zabieg (dawka/ha) Fungicyd - drugi zabieg (dawka/ha) Regulator wzrostu (l/ha) (dawka/ha) (dawka/ha) (dawka/ha) - - zabiegu nie zastosowano lub brak danych DR Green zboża, 2,0kg x 2 Środki ochrony roślin Funaben Plus 02WS Legato Plus 600SC, 1,3l Ammo Super 100, 0,1l Zboża extra total, 4,0kg x 2 Orius Extra 02 Lentipur FLO 500SC, 2,0l A-cyper 100EC, 0,1l, Mospilan 20SP, 80g (dodatkowo na poziomie a 2 ) Tilt Turbo 575EC, 0,6l, Amistar 250SC, 0,6l Falcon 460EC, 0,6l Stabilan 750SL, 1,3l Corbal 750EC, 1,0l Topsin M500SC, 1,4l Cerone 480SL, 1,0l Insol Z, 1,0l x 2 - Funaben Plus 02WS Maraton 375SC, 4,0l Maxim 025FS Legato, 1,4l - - Artea 330EC, 0,5l Osiris 65EC, 2,0l Cerone 480SL, 1,0l Wirtuoz 520, 1,0l Adexar plus, 2,0l Modus+Stabilan 750SC, 0,2l+1,0l 5
Tabela 3 Żyto ozime. Wyniki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: Wyszczególnienie Śrem Wójtostwo Bobrowniki Kościelec Choryń a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 Stan roślin przed zimą (skala 9 o ) 9,0 7,4 9,0-2 Stan roślin po zimie (skala 9 o ) 8,8 7,3 9,0-3 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 08.05 09.05 08.05 08.05 07.05 07.05 14.05 16.05 4 Termin doj. wosk. (dzień, m-c) - - 06.07 06.07 11.07 11.07 18.07 18.07 5 Wysokość roślin (cm) 146 139 147 138 156 148 157 150 6 Wyleganie roślin w dojrz. mlecznej (skala 9 o ) 8,3 9,0 8,0 8,0 8,5 8,8 5,6 8,6 7 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 5,1 5,6 6,1 5,9 6,6 9,0 2,8 3,8 8 Mączniak (skala 9 o ) 8,5 9,0 9,0 9,0 8,5 9,0 5,8 9,0 9 Rdza brunatna (skala 9 o ) 8,1 9,0 9,0 9,0 5,6 6,5 4,7 6,5 10 Rynchosporioza (skala 9 0 ) 8,8 9,0 7,5 7,8 7,5 8,0 - - 11 Masa 1000 ziarn (g) 28,2 30,0 34,5 33,6 37,7 39,1 26,1 29,0 12 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 7,9 8,5 10,5 10,7 9,7 9,8 12,0 12,4 13 Plon ziarna (dt z ha) 87,1 95,9 64,6 70,0 87,5 94,8 93,4 118,0 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian a 1 przeciętny poziom agrotechniki; a 2 wysoki poziom agrotechniki Skala 9 0 : 9 oznacza stan najkorzystniejszy, 1 oznacza stan najmniej korzystny brak danych 6
Tabela 4 Żyto ozime. Plon ziarna odmian w doświadczeniach (% wzorca). Rok zbioru: Odmiana Śrem Wójtostwo Poziom a 1 Poziom a 2 Bobrowniki Kościelec Choryń Średnia Śrem Wójtostwo Bobrowniki Kościelec Choryń Średnia Wzorzec, dt z ha 87,1 64,6 87,5 93,4 83,1 95,9 70,0 94,8 118,0 94,6 populacyjne 1 Bosmo 86 88 87 96 90 87 78 85 96 88 2 Dańkowskie Diament 95 96 87 79 88 91 99 87 93 92 3 Stanko 96 74 88 91 88 97 89 87 90 91 4 Dańkowskie Amber 93 102 86 99 95 89 106 91 92 94 5 Armand 91 91 85 94 90 93 91 83 87 88 6 Horyzo 90 89 92 96 92 87 86 90 91 89 7 Antonińskie 96 94 90 91 93 100 95 91 95 95 8 Dańkowskie Rubin 104 92 87 87 92 95 91 85 82 88 mieszańcowe 9 Minello 94 99 100 92 96 97 95 96 96 96 10 Gonello 108 110 98 96 103 113 110 105 101 107 11 Palazzo 109 95 101 107 104 114 96 104 103 105 12 SU Skaltio 105 89 107 97 100 111 88 106 105 104 13 SU Drive 116 103 108 112 110 89 100 104 106 100 14 SU Allawi 101 114 110 115 110 110 117 105 113 111 15 SU Stakkato 98 95 109 111 104 107 98 109 107 106 16 SU Satellit 93 98 115 102 102 90 94 112 110 102 17 SU Spektrum 110 118 114 103 111 109 118 110 106 110 18 Tur 99 112 104 108 105 104 113 110 109 109 19 Brandie 95 114 114 102 106 94 107 113 102 104 20 KWS Bono 107 87 108 91 99 104 86 106 96 99 21 SU Performer 100 112 111 113 109 113 125 112 104 112 22 Helltop CCA 113 126 99 119 114 102 120 109 117 112 Wzorzec wszystkie odmiany badane 7
Tabela 5 Żyto ozime. Plon ziarna odmian. (% wzorca). Lata zbioru:, 2014, 2013 Odmiana Poziom a 1 Poziom a 2 2014 2013 2014-2014 2013 2014- Wzorzec, dt z ha 83,1 79,1 67,2 81,1 76,5 94,6 95,5 78,0 95,1 89,4 populacyjne 1 Bosmo 90 92 93 91 91 88 93 83 90 88 2 Dańkowskie Diament 88 94 85 91 89 92 94 86 93 91 3 Stanko 88 92 95 90 92 91 91 94 91 93 4 Dańkowskie Amber 95 96 89 95 94 94 92 88 93 91 5 Armand 90 96 86 93 91 88 92 97 90 89 6 Horyzo 92 92 87 92 90 89 93 88 91 90 7 Antonińskie 93 96 94 95 96 95 8 Dańkowskie Rubin 92 91 92 88 93 91 mieszańcowe 9 Minello 96 86 96 91 92 96 93 101 94 96 10 Gonello 103 103 105 103 103 107 105 104 106 105 11 Palazzo 104 108 107 106 106 105 106 112 106 107 12 SU Skaltio 100 106 106 103 104 104 107 106 105 105 13 SU Drive 110 103 104 107 106 100 101 104 101 102 14 SU Allawi 110 103 105 107 106 111 107 103 109 107 15 SU Stakkato 104 110 115 107 109 106 109 112 108 109 16 SU Satellit 102 109 105 102 107 105 17 SU Spektrum 111 107 109 110 108 109 18 Tur 105 104 105 109 105 107 19 Brandie 106 104 20 KWS Bono 99 99 21 SU Performer 109 112 22 Helltop CCA 114 115 121 114 116 112 108 115 110 111 Liczba doświadczeń 4 4 4 8 12 4 4 4 8 12 Wzorzec wszystkie badane odmiany w roku 8
Tabela 6 Żyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru:, Odmiana Liczba lat badań w dojrz. mlecznej Wyleganie (skala 9 0 ) przed zbiorem Wysokość roślin (cm) Wilgotność ziarna w czasie zbioru (%) Masa 1000 ziarn (g) Poziom agrotechniki a 1 Wzorzec 7,6 6,7 5,2 5,1 152 147 10,0 10,7 31,6 31,5 populacyjne 1 Bosmo 3-0,6-0,5-0,2 0,0 17 13-0,3 0,0-0,3 0,8 2 Dańkowskie Diament 3-0,3-0,1 0,0-0,1 8 6 0,2 0,2-0,5-0,6 3 Stanko 3 0,4 0,5 0,5 0,3 3 4 0,0 0,0-0,5-0,5 4 Dańkowskie Amber 3 0,3 0,4 0,1 0,3 8 4-0,1-0,2-0,2-1,0 5 Armand 3 0,3 0,2 0,6 0,3 7 2 0,0-0,2-0,3 0,2 6 Horyzo 3-0,4-0,2 0,6 0,3 14 9-0,2 0,1 1,2 1,0 7 Antonińskie 2-0,6-0,3 0,0 0,5 11 10 0,2 0,4 0,1 1,9 8 Dańkowskie Rubin 2 0,1 0,1-0,2 0,3 7 6-0,1-0,1 0,1-0,7 mieszańcowe 9 Minello 3-0,4-0,9-0,7-0,4-9 -7-0,6-0,4-2,2-2,0 10 Gonello 3 0,2-0,2 0,0 0,0-8 -10 0,8 0,6 0,0-0,4 11 Palazzo 3 0,6 0,3 1,1 0,2 0 0-0,1 0,0 1,6 0,4 12 SU Skaltio 3-0,6-0,4-0,7-0,6-3 0-0,9-0,7 1,2 1,5 13 SU Drive 3 0,4 0,3-0,3-0,1-5 -5 0,0 0,0 0,8-0,2 14 SU Allawi 3-0,4-0,2-0,4-0,1-8 -5-0,3-0,3 2,6 2,0 15 SU Stakkato 3 0,9 0,4 0,0-0,5-14 -9 0,1-0,1-0,5-0,5 16 SU Satellit 2-0,4-0,1-0,5-0,5-9 -7 0,2 0,4 0,5 0,1 17 SU Spektrum 2 0,8 0,7-0,2 0,0-11 -10 0,7 0,4-2,3-2,9 18 Tur 2 0,6 0,7 0,0-0,1 3 4-0,3-0,4 1,0-0,6 19 Brandie 1-1,2-0,3 9-0,1-0,2 20 KWS Bono 1-0,2 0,1-10 0,1-2,5 21 SU Performer 1 0,3-0,4-15 0,6-1,8 22 Helltop 3 0,4 0,2 0,8 0,4 4 2 0,4 0,2 2,3 2,7 Poziom agrotechniki a 2 Wzorzec 8,6 7,9 6,1 5,6 144 142 10,3 10,8 32,9 33,3 populacyjne 1 Bosmo 3-0,1-0,1-0,1 0,2 18 11 0,1 0,0-0,7 1,1 2 Dańkowskie Diament 3-0,1-0,1-0,3-0,1 10 8 0,6 0,2 1,4 0,2 3 Stanko 3 0,1 0,1 0,1 0,2 3 3-0,3-0,3 0,3-0,1 4 Dańkowskie Amber 3 0,0 0,3-0,3 0,1 7 3-0,3-0,3-0,5-0,9 5 Armand 3 0,1 0,0 0,7 0,2 6 3 0,4 0,0-1,2-0,3 6 Horyzo 3-0,2-0,1-0,1 0,2 15 9 0,0 0,1 1,6 1,8 7 Antonińskie 2-0,2-0,4-0,6 0,1 10 8-0,1 0,4-0,8 1,0 8 Dańkowskie Rubin 2 0,0 0,3-0,6-0,1 6 6-0,3-0,3 0,5 0,1 mieszańcowe 9 Minello 3 0,1-0,3-0,3-0,3-7 -5-0,4-0,1-1,5-2,1 10 Gonello 3 0,1-0,1-0,2-0,2-9 -9 1,4 1,1 0,2-1,0 11 Palazzo 3 0,0-0,1 1,1 0,2 2 1 0,1 0,0 0,6-0,2 12 SU Skaltio 3-0,2-0,1-0,8-0,5-3 0-0,6-0,6 0,6 1,7 13 SU Drive 3 0,1 0,1-0,6-0,1-6 -4-0,1 0,0-0,5-1,0 14 SU Allawi 3 0,0 0,1-0,4-0,3-7 -5-0,7-0,3 2,0 2,2 15 SU Stakkato 3 0,1 0,2-0,2-0,3-11 -9-0,6-0,2-1,6-1,2 16 SU Satellit 2 0,1 0,2-0,4-0,3-8 -6 0,5 0,4 0,1-0,4 17 SU Spektrum 2 0,1 0,2 1,3 0,4-11 -9 0,8 0,5-1,6-2,2 18 Tur 2 0,1 0,4 0,4-0,2 1 1-0,8-0,7 0,6-0,4 19 Brandie 1-0,5-0,7 7-0,2 0,4 20 KWS Bono 1 0,0 0,3-11 0,5-1,6 21 SU Performer 1 0,1 0,2-12 0,3-1,7 22 Helltop 3 0,0 0,0 1,4 0,6 2 1-0,3-0,1 3,5 2,3 Liczba doświadczeń 4 10 4 11 4 12 4 12 4 12 9
Tabela 7 Żyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechnicznym (a 1 ) w skali 9 0 (odchylenia od wzorca). Lata zbioru:, Odmiana Liczba lat badań Mączniak prawdziwy Rdza brunatna 2013 - Rynchosporioza Choroby podstawy źdźbła Wzorzec, (skala 9 0 ) 7,6 6,9 6,1 5,5 7,9 6,9 7,4 7,4 populacyjne 1 Bosmo 3 0,6 0,4-0,1 0,3 0,2 0,1 0,1-0,2 2 Dańkowskie Diament 3-0,8-0,4 0,0-0,1-0,3-0,1-0,4-0,4 3 Stanko 3-0,4 0,0 0,0 0,1-0,1-0,2 0,6 0,6 4 Dańkowskie Amber 3 0,6 0,2 0,0 0,0-0,1-0,2 0,1 0,1 5 Armand 3 0,2 0,1-0,1 0,0-0,1-0,1-0,4-0,2 6 Horyzo 3 0,1 0,2 0,0 0,0-0,1 0,0 0,1 0,1 7 Antonińskie 2 0,6 0,5 0,5 0,5-0,6-0,4-0,4-0,4 8 Dańkowskie Rubin 2 0,2 0,3-0,1 0,0-0,3-0,2-0,4-0,2 mieszańcowe 9 Minello 3 0,4 0,1 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1-0,2 10 Gonello 3 0,1-0,2-0,3-0,4-0,1-0,1 0,1-0,2 11 Palazzo 3 0,2 0,3-0,5-0,3-0,1-0,2 0,1-0,2 12 SU Skaltio 3-1,6-1,1 0,0 0,0-0,1 0,1 0,1 0,1 13 SU Drive 3-0,6-0,3-0,1 0,0 0,1 0,2 0,1 0,4 14 SU Allawi 3 0,2-0,3 0,0-0,1 0,4 0,3-0,4-0,4 15 SU Stakkato 3 0,1-0,1-0,5-0,2 0,1 0,0-0,4-0,2 16 SU Satellit 2-0,1 0,0-0,6-0,5-0,1 0,0-0,4-0,2 17 SU Spektrum 2-0,9-0,6-0,1-0,1 0,1 0,0 0,1 0,4 18 Tur 2 0,2 0,4-0,3-0,3 0,2 0,0 0,6 0,4 19 Brandie 1 1,4 1,2 0,2-0,4 20 KWS Bono 1-0,6 0,0 0,4-0,4 21 SU Performer 1-0,3-0,1 0,1 0,1 22 Helltop (CCA) 3 0,6 0,4 1,0 0,8-0,1 0,2 0,6 0,1 2014- Liczba doświadczeń 3 10 3 11 3 9 1 2 Wyniki pochodzą tylko z doświadczeń w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą Wzorzec: wszystkie badane odmiany Liczba doświadczeń dla okresu odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza 10