Informator uro w Polsce w roku 20.?.?. Ekonomiczne, polityczne i społeczne aspekty rezygnacji z waluty narodowej
Konwergencja nominalna a konwergencja realna kiedy będzie możliwe wprowadzenie euro? Joanna Stryjek, SGH Wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej Polska została zobligowana na mocy prawa wspólnotowego do pełnego członkostwa w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Moment zamiany złotego na euro nie jest określony w kategoriach czasowych, ale uwarunkowany dostosowaniem ustawodawstwa krajowego do prawa UE oraz spełnieniem kryteriów konwergencji obrazujących poziom tzw. konwergencji nominalnej. Konwergencja nominalna Członkostwo w strefie euro wymaga spełnienia następujących kryteriów konwergencji: kryterium stabilności cen stabilności cen uznaje się za spełnione, jeśli średnia stopa inflacji (mierzona za pomocą wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych), odnotowana w danym państwie w ciągu roku poprzedzającego dokonywanie oceny, nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniego wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych w trzech krajach UE o najniższej wartości tego wskaźnika. kryterium długoterminowych stóp procentowych długoterminowych stóp procentowych (mierzonych oprocentowaniem długookresowych obligacji rządowych lub podobnych instrumentów finansowych) uznaje się za spełnione, jeśli w ciągu roku przed przeprowadzeniem oceny przeciętna nominalna długookresowa stopa procentowa nie przekraczała o więcej niż 2 punkty procentowe średniej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym poziomie inflacji. kryterium fiskalne fiskalne uznaje się za spełnione, jeśli w momencie dokonywania oceny dany kraj nie jest objęty procedurą nadmiernego deficytu, z uwzględnieniem wartości referencyjnych, które wynoszą 3% PKB w odniesieniu do deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych (określanego dalej w uproszczeniu mianem deficytu budżetowego) oraz 60% PKB w odniesieniu do poziomu długu publicznego. g 1
kryterium kursu walutowego Spełnienie kryterium kursu walutowego wymaga udziału waluty danego kraju w mechanizmie stabilizowania kursów walutowych (ERM II) i utrzymania jej kursu w przedziale wahań +/-15% przez okres co najmniej dwóch lat, bez poważnych napięć oraz bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego. Stopień spełnienia kryteriów konwergencji przez Polskę Według najnowszych danych Eurostatu spełnienie kryteriów konwergencji przez Polskę przedstawia się następująco: Nazwa Wartość referencyjna Stopień spełnienia kryterium przez Polskę stabilności cen długoterminowych stóp procentowych 3,6% (marzec 2009) 4% (marzec 2009) 6,2% (marzec 2009) 6,1% (marzec 2009) fiskalne kursu walutowego Dług publiczny: 60% PKB Deficyt budżetowy: 3% PKB Dwa lata pobytu danej waluty w ERM II Dług publiczny w 2008 r. osiągnął poziom 47,1% PKB Deficyt budżetowy w 2008 r. przekroczył wartość referencyjną i wyniósł 3,9% PKB (13.05.2009 KE ogłosiła rozpoczęcie procedury nadmiernego deficytu) Złoty nie uczestniczy jeszcze w ERM II Źródło: Komisja Europejska, Economic Forecast, wiosna 2009, dane Eurostat 2
Konwergencja realna Spełnienie kryteriów konwergencji nominalnej jest przepustką do członkostwa w strefie euro. Jednak szanse i zagrożenia związane z przyjęciem wspólnej waluty uzależnione są nie od stopnia konwergencji nominalnej, lecz od konwergencji realnej, tj. strukturalnego podobieństwa gospodarki Polski do strefy euro oraz podobnego przebiegu cykli koniunkturalnych. Z badań przeprowadzonych przez NBP wynika, że największe różnice strukturalne między gospodarką Polski a strefą euro występują w zakresie struktury produkcji oraz struktury wydatków konsumpcyjnych (w szczególności inwestycyjnych). Odmienność struktury produkcji związana jest głównie ze stosunkowo wysokim udziałem w Polsce produkcji w rolnictwie, górnictwie i kopalnictwie oraz handlu i naprawach, przy jednoczesnym niskim udziale w strukturze produkcji sektorów usługowych, w tym zwłaszcza obsługi nieruchomości i firm, transportu oraz pośrednictwa finansowego. Różnice w zakresie struktury wydatków konsumpcyjnych są natomiast w dużej mierze pochodną niższych dochodów Polaków (stosunkowo duży udział dóbr podstawowych), a więc wraz ze wzrostem gospodarczym i z postępem integracji problem ten powinien być stopniowo eliminowany. D r u g i a s p e k t r e a l n e j k o n w e r g e n c j i tj. podobieństwo przebiegu cykli koniunkturalnych jest znacznie trudniejszy do zbadania. Z raportu NBP na temat pełnego uczestnictwa Polski w strefie euro opublikowanego w 2009 r. wynika, że w latach 1998-2005 wahania aktywności gospodarczej w Polsce (...) były wyprzedzające względem cyklu strefy euro, a także charakteryzowały się wyższą amplitudą. Niemniej Polska, wraz z Węgrami i ze Słowenią, należy do grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej o najwyższym poziomie synchronizacji cykli koniunkturalnych ze strefą euro. Ponadto, w świetle prognoz, cykl koniunkturalny w Polsce powinien w najbliższych latach podlegać dalszej synchronizacji. Podejmując decyzję o członkostwie Polski w strefie euro, należy również wziąć pod uwagę fakt, że Polska to kraj będący w trakcie tzw. procesu doganiania (określanego mianem betakonwergencji) charakteryzującego s i ę w y ż s z y m w z r os t e m g os p o d a r c z y m i jednocześnie niższym PKB na głowę jednego mieszkańca w porównaniu z krajami strefy euro. Większe tempo wzrostu gospodarczego i związana z nim realna aprecjacja złotego stwarzają zagrożenie, że stopa procentowa gwarantująca stabilną inflację i utrzymanie tempa wzrostu gospodarczego zgodnego z potencjałem gospodarki może być w Polsce inna niż w strefie euro. Innymi słowy, poziom stóp procentowych wyznaczany przez EBC (uwzględniający potrzeby wysoko rozwiniętych gospodarek krajów strefy euro) może być dla Polski zbyt niski. W świetle badań NBP przedwczesna akcesja do strefy euro, skutkująca przyjęciem przez Polskę zbyt niskiego poziomu stóp procentowych, zwiększa niebezpieczeństwo takich zjawisk jak wzrost 3
inflacji czy boom kredytowy i w rezultacie może doprowadzić do pogorszenia się konkurencyjności polskiej gospodarki. Warto jednak zaznaczyć, że wysoki stopień szeroko rozumianej konwergencji realnej z jednej strony ułatwi funkcjonowanie polskiej gospodarki w ramach strefy euro, z drugiej natomiast uczestnictwo w strefie euro może proces konwergencji realnej przyspieszać. Ważną rolę odgrywa tu ww. proces doganiania, gdyż prowadzi on do konwergencji struktur i cykli koniunkturalnych, dzięki czemu maleje ryzyko, że wspólna polityka pieniężna prowadzona przez EBC będzie nieadekwatna do polskiej gospodarki. Znaczenie kryzysu dla ustalenia daty wprowadzenia euro w Polsce W sytuacji niepewności co do skali kryzysu gospodarczego w strefie euro, a także stopnia recesji gospodarczej w Polsce przyjęcie euro i jednoczesne pozbawienie się instrumentów polityki pieniężnej bez wątpienia pociąga za sobą pewne ryzyko. Niemniej jednak gospodarka polska jest już na tyle mocno powiązana z gospodarką strefy euro, że prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej recesji gospodarczej w krajach UGW, która byłaby w stanie ominąć Polskę, jest dość niskie. W związku z tym znaczenie obecnego kryzysu gospodarczego dla ustalenia daty wprowadzenia euro w Polsce należy rozpatrywać głównie z punktu widzenia zdolności Polski do wypełnienia kryteriów konwergencji w warunkach spowolnienia gospodarczego. Według prognoz KE deficyt budżetowy w Polsce w latach 2009-2010 wyniesie odpowiednio -6,6% oraz -7,3% PKB, tj. ponaddwukrotnie przekroczy dopuszczalną wartość. Mimo że krajowe prognozy dotyczące wartości deficytu budżetowego nie wskazują na aż tak znaczny jego wzrost (prognozy KE zakładają brak zmian w zakresie prowadzonej polityki), należy oczekiwać, że Polska będzie miała w najbliższych latach poważny problem ze spełnieniem tego kryterium. Ponadto Komisja przewiduje w Polsce wzrost wskaźnika długu publicznego, i mimo że w latach 2009-2010 wskaźnik ten nie powinien przekroczyć poziomu 60% PKB, wzrost bieżącego oraz zakumulowanego zadłużenia państwa może mieć niekorzystny wpływ na poziom długoterminowych stóp procentowych oraz zmienność kursu walutowego. Poza tym światowy kryzys gospodarczy może również negatywnie wpłynąć na zdolność Polski do wypełnienia kryterium inflacyjnego, a silne wahania kursu złotego, z jakimi mamy do czynienia od jesieni 2008 r., znacznie utrudniają wyznaczenie racjonalnego parytetu centralnego w ERM II i obniżają prawdopodobieństwo wypełnienia kryterium kursowego. g 4
Operacja wprowadzenia euro w Polsce zakończy się sukcesem, jeśli społeczeństwo będzie zadowolone z korzyści ekonomicznych wynikających z wprowadzenia wspólnej waluty (związanych m.in. z redukcją ryzyka kursowego i kosztów transakcyjnych, zaletami posługiwania się walutą międzynarodową itp.) i jednocześnie: nie dojdzie do kryzysu walutowego (w okresie dwuletniego pobytu złotego w ERM II); nie pogorszy się konkurencyjność gospodarki; nie dojdzie do wzrostu cen; nie nastąpi spadek wzrostu gospodarczego. 5
Ekonomiczne, polityczne i społeczne aspekty rezygnacji z waluty narodowej informator przygotowany w ramach kampanii informacyjnej Euro w Polsce w roku 20...?. Kampania dofinansowana ze środków Narodowego Banku Polskiego. organizatorzy kampanii: Fundacja Universitatis Varsoviensis Fundacja Fundusz Pomocy Studentom Parlament Studentów RP Niezależne Zrzeszenie Studentów patron honorowy kampanii: Przewodnicząca Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich opracowanie informatora: projekt okładki Anna Paź grafika Anna Paź layout i skład Marcin Frontczak adiustacja Anna Książkowska wydawca: Fundacja Universitatis Varsoviensis Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część ani całość tej publikacji nie może być bez zgody wydawcy reprodukowana, użyta w innej publikacji ani przechowywana w jakiejkolwiek bazie danych.