Rośliny strączkowe W roku w Polsce przełamana została tendencja spadkowa uprawy roślin strączkowych. Powodem większego zainteresowania tą grupą roślin jest zmiana warunków ekonomicznych w rolnictwie, wzrastająca świadomość ekologiczna i możliwość uzyskania dopłat z programów rolnośrodowiskowych. Udział tych roślin w strukturze zasiewów jest jednak nadal bardzo mały i wynosi nieco ponad 1%. Strączkowe na polskich polach są wciąż rzadkością. Przyczyny mogą być następujące: problem ze zbytem nasion tych roślin, różnice miedzy plonami osiąganymi w doświadczeniach, a w praktyce, podatność na choroby i szkodniki oraz małe spektrum dostępnych zarejestrowanych środków ochrony roślin. Zalety roślin strączkowych są powszechnie znane, a rozmaitość gatunków pozwala na różnorodne sposoby uprawy i kierunki użytkowania. Wysoka zawartość białka czy zdolność wiązania azotu atmosferycznego to najbardziej charakterystyczne cechy motylkowatych grubonasiennych. W dobie bardzo wysokiego (około 80%) udziału roślin zbożowych w zasiewach i problemów z doborem odpowiednich przedplonów, lukę tę mogłyby wypełnić właśnie rośliny strączkowe. Aby zachęcić rolników do uprawiania tej grupy roślin w opracowaniu przedstawiono informacje dotyczące cech rolniczo-użytkowych odmian. Wybór odpowiedniej odmiany, mogącej nawet w niekorzystnych warunkach wegetacyjnych zapewnić plony na zadawalającym poziomie, jest dla rolnika ważnym elementem decydującym o powodzeniu produkcji. Najliczniejszą grupę w Krajowym Rejestrze Odmian - biorąc pod uwagę rolnicze rośliny strączkowe - stanowi groch siewny. Obecny stan to 30 odmian: z czego 17 odmian ogólnoużytkowych przeznaczonych do uprawy na glebach żyznych i 13 odmian pastewnych o mniejszych wymaganiach glebowych. Wśród odmian pastewnych 3 są wysokie nasienne i nasienno-zielonkowe oraz 10 średniowysokich nasiennych. Odmiany ogólnoużytkowe są wyłącznie wąsolistne, a w grupie odmian pastewnych - 7 jest wąskolistnych, a 6 o liściach parzystopierzastych. W roku do Krajowego Rejestru wpisano dwie odmiany ogólnoużytkowe grochu: Akord i Mecenas. Drugim liczącym się gatunkiem w grupie strączkowych jest łubin żółty. Stan liczbowy Krajowego Rejestru Odmian w roku nie zmienił się. Zarejestrowanych jest osiem odmian sześć o niesamokończącym i dwie o samokończącym typie wzrostu. W województwie łódzkim testowano dwa gatunki roślin strączkowych: groch siewny i łubin żółty. Doświadczenia te przeprowadzono w SDOO w Sulejowie: z grochem siewnym jednoczynnikowe czteropowtórzeniowe liczące 11 odmian ogólnoużytkowych i łubinem żółtym sześciopowtórzeniowe 7 kreacji z grupami odmian. W 2011 roku badano 15 odmian grochu siewnego, a w 2010 roku 12 odmian. W roku testowano 7 odmian łubinu żółtego, w 2011 roku 8 odmian, a 2010 roku 7 odmian. W opracowaniu dotyczącym łubinów, przedstawiono informacje odnoszące się do odmian łubinu żółtego, bo jedynie z tym gatunkiem prowadzone było doświadczenie w województwie łódzkim. Ze względu na wzrost popularności tych gatunków w terenie zdecydowano w niniejszym opracowaniu zamieścić informacje o wynikach przeprowadzonych badań. Tabele z plonem, właściwościami rolniczo-użytkowymi i ważniejszymi chorobami zawierają dane z trzylecia. W grochu dane dotyczące 6 odmian pochodzą z trzech lat badań. Odmiany: Brylant, Batuta i Mentor testowano dwa lata, a wyniki zarejestrowanych w roku odmian są jednoroczne. W łubinie żółtym tabele zawierają dane z trzylecia, poza zarejestrowaną w 2011 roku odmianą Baryt, której wyniki pochodzą z dwóch lat.
10. Groch siewny Doświadczenie z grochem w roku założono o 6 dni później w porównaniu do roku 2011. Po siewie było bardzo zimno, wystąpiły przymrozki (9 kwietnia 8,4 o C). Od 25 kwietnia temperatura powietrza gwałtownie wzrosła do 30 o C. Odnotowano szybkie, równomierne i bardzo dobre wschody. Opady deszczu w pierwszej dekadzie maja poprawiły stan uwilgotnienia gleby i zapewniły optymalne warunki do szybkiego wzrostu roślin. W drugiej dekadzie maja znów wystąpiły chłody (17 maja 6,4 o C). Zaobserwowano wówczas znaczne spowolnienie wzrostu grochu. Uszkodzeń nie odnotowano. Okres od wschodów do kwitnienia cechował się ekstremami temperatur powietrza (upały na przemian z przymrozkami), małą ilością opadów i bardzo dużym nalotem mszyc. Takie warunki były bardzo stresujące dla roślin i nie sprzyjały ich wzrostowi. Niskie rośliny szybko zaczęły kwitnąć. Stan roślin znacznie poprawił się w drugiej dekadzie czerwca. Opady deszczu w okresie kwitnienia i umiarkowane temperatury zaowocowała wydłużeniem tej fazy, a tym samym licznym zawiązywaniem strąków. Pierwsza dekada lipca była burzowa i bardzo upalna. Późniejsze ochłodzenie przyhamowało dojrzewanie odmian. Burze i opady w okresie dojrzewania utrudniały zbiór plonu. Odnotowano niewielkie pękanie strąków i osypywanie się nasion. Plony nasion, MTN i wilgotność nasion w roku były najniższe w trzyleciu. Powodem tego mogły być duże amplitudy temperatur i niewłaściwy rozkład opadów w okresie wegetacji. W 2011 roku doświadczenie założono w odpowiednim terminie. Sucha i ciepła pogoda w kwietniu przyczyniła się do szybkich i równomiernych wschodów. Gwałtowne ochłodzenie z przymrozkami i opadami śniegu na początku maja, przyhamowało wzrost grochu - uszkodzeń roślin nie stwierdzono. Niestabilna pogoda w maju i czerwcu (duże amplitudy temperatur) osłabiły kondycję odmian. Niskie rośliny szybko zaczęły kwitnąć. Niewielkie wyleganie odmian (oprócz odmiany Cysterski) było wynikiem małej wysokości roślin. Stan ogólny grochu można było określić jako słaby. Skrócenie wysokości roślin, średnio o ok. 20 cm, było powodem znacznego obniżenia plonu nasion. Nasiona odmian były jednak dorodne o największej w trzyleciu MTN. W 2010 roku doświadczenie było również wcześnie założone. Chłodny kwiecień z nocnymi przymrozkami wydłużył wschody odmian. Bardzo mokry (146,9 mm) i chłodny maj znacznie spowolnił początkowy wzrost roślin i osłabił ich kondycję. Kilkudniowe upały pod koniec pierwszej dekady czerwca spowodowały szybkie zakwitanie grochu. Rośliny niskie, osłabione chłodem i nadmiarem wody w glebie gwałtownie zaczęły kwitnąć. Znaczne ocieplenie i mocne uwilgotnienie gleby w okresie wypełniania strąków przyczyniły się do uzyskania zadawalającego plonu. Dojrzewanie grochu przypadło na okres wysokich temperatur przekraczających 35 o C. Rośliny szybko i równomiernie zaczęły zasychać. Odmiany późne znacznie skróciły okres wegetacji i przez to obniżyły swój potencjał plonotwórczy i MTN. Plonowanie w roku było na podobnym poziomie co w roku 2011. Najwyższe plony w trzyleciu odnotowano w 2010 roku. Niska MTN w roku była efektem skrócenia okresu wegetacji. Temperatury powietrza w czerwcu i lipcu dochodzące do 35 o C i powodowały szybkie zasychanie odmian grochu. Dodatkowo obserwowano największy w trzyleciu nalot mszyc. Analizując tabelę plonowania na uwagę zasługuje odmiana Batuta. W bieżącym roku nieco lepsza od niej była tylko odmiana Lasso. Na uwagę zasługują również odmiany: Mentor, Boruta, Ezop, przy czym odmiana Boruta wykazuje skłonność do porażania mączniakiem rzekomym. W rejonie województwa łódzkiego patogen ten stanowi niewątpliwy problem w produkcji grochu siewnego. Zarejestrowane nowe odmiany grochu potwierdzają postęp hodowlany w tym gatunku, który jest widoczny nie tylko w plenności lecz w lepszej zdrowotności i odporności na wyleganie. Bardzo istotną cechą grochu mającą zasadniczy wpływ na wysokość uzyskiwanych plonów jest podatność na wyleganie. W roku w fazie końca kwitnienia wyleganie było niewielkie, wyleganie przed zbiorem było nieco większe niż w latach ubiegłych. Szczegółowe informacje o podatności odmian na wyleganie zawierają charakterystyki odmian. Dzięki skutecznej ochronie nie stwierdzono również znaczących uszkodzeń nasion przez szkodniki.
Tabela 1. Groch siewny. Odmiany badane. Rok zbioru Rok Kod wpisania kraju Adres jednostki zachowującej odmianę lub w przypadku Lp. Odmiana poch do KR odmiany zagranicznej pełnomocnika w Polsce odze Polsce nia 1 Ezop 2004 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan 2 Tarchalska 2004 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan 3 Boruta 2007 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR Smolice 146, 63-740 4 Medal 2007 PL Kobylin 5 Cysterski 2008 PL Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul. Kasztanowa 5, 63-004 Tulce Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR ul. Główna 20, 99-307 6 Lasso 2008 PL Strzelce 7 Brylant 2002 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan 8 Batuta 2009 PL DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64-000 Kościan Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR Smolice 146, 63-740 9 Mentor 2011 PL Kobylin 10 Akord PL Poznańska Hodowla Roślin sp. z o.o. ul. Kasztanowa 5, 63-004 Tulce Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR, Smolice 146, 63-740 11 Mecenas PL Kobylin Tabela 2. Groch siewny. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru SDOO SULEJÓW - 3 - Powiat Kompleks rolniczej przydatności gleby Klasa bonitacyjna gleby Piotrkowski Pszenny dobry III a ph gleby w KCl 6,40 Przedplon Jęczmień jary Data siewu 05.04. Obsada nasion (szt/m 2 ) 110-120 Data zbioru 23-27.07. Nawożenie mineralne - kg/ha N (kg/ha) 25 P 2 O 5 (kg/ha) 25 K 2 O (kg/ha) 91 Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (ml/100 kg nasion ) Vitavax 200 FS 400 Herbicyd (l/ ha) Afalon Dysp.450 SC + Command 480 EC 1,0 + 0,2 Basagran 480 SL 2,5 Insektycyd (l/ha) Karate Zeon 050 SC 0,15 2 Insektycyd (l/ha) Sumi Alpha 050 EC 0,25
Tabela 3. Groch siewny. Wyniki ogólne dla odmian. Rok zbioru Lp. Cecha SDOO Sulejów 1 Pełnia wschodów (data: dzień, miesiąc) 27.04 2 Ocena wschodów (skala 9 o ) 9,0 3 Początek kwitnienia (data: dzień, miesiąc) 06.06 4 Ocena stanu ogólnego (skala 9 o ) 7,3 5 Wyleganie w fazie początku kwitnienia (skala 9 o ) 9,0 6 Koniec kwitnienia (data: dzień, miesiąc) 23.06 7 Wyleganie w fazie końca kwitnienia (skala 9 o ) 8,6 8 Wysokość roślin przed zbiorem (cm) 67 9 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 5,2 10 Porażenie przez zgorzel naczyniową (skala 9 o ) 8,8 11 Porażenie przez mączniaka rzekomego (skala 9 o ) 7,3 12 Dojrzałość techniczna (data: dzień, miesiąc) 16.07 13 Pękanie strąków (skala 9 o ) 7,5 14 Równomierność dojrzewania (skala 9 o ) 7,4 15 Masa 1000 nasion (g) 212,7 16 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 15,0 17 Plon nasion (dt/ha) 42,8 Tabela 4. Groch siewny. Plon nasion odmian (%wzorca). Rok zbioru Lp Odmiana SDOO Sulejów - 4 - Wzorzec (dt z ha) 42,8 1 Ezop 101 2 Tarchalska 97 3 Boruta 102 4 Medal 97 5 Cysterski 93 6 Lasso 113 7 Brylant 95 8 Batuta 106 9 Mentor 103 10 Akord 97 11 Mecenas 97 Wzorzec wszystkie badane odmiany
Tabela 5. Groch siewny. Plon nasion odmian (% wzorca). Lata zbioru:, 2011, 2010 Lp. Odmiana 2011 2010 2011- Wzorzec (dt z ha) 42,8 43,2 58,5 43,0 48,2 1 Ezop 101 95 94 98 96 2 Tarchalska 97 98 104 98 100 3 Boruta 102 96 100 99 100 4 Medal 97 103 103 100 102 5 Cysterski 93 81 96 87 91 6 Lasso 113 111 102 112 108 7 Brylant 95 93 94 8 Batuta 106 118 112 9 Mentor 103 104 103 10 Akord 97 11 Mecenas 97 Liczba doświadczeń 1 1 1 2 3 Wzorzec: w roku - wszystkie badane odmiany, w 2011 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta, Medal, Cysterski, Lasso, Brylant, Batuta i Mentor, w 2010 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta, Medal i Cysterski - 5 - Tabela 6. Groch siewny. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca). Lata zbioru,. Zgorzel Lp. Odmiana Liczba lat badań naczyniowa Askochytoza Mączniak właściwy Wzorzec ( skala 9 o ) 8,8 8,1 9,0 9,0 7,3 7,1 1 Ezop 3 0,2 0,3 0,0 0,0 0,0-0,0 2 Tarchalska 3 0,0-0,4 0,0 0,0-0,3-0,4 3 Boruta 3 0,2-0,5 0,0 0,0-1,3-1,2 4 Medal 3 0,2 0,5 0,0 0,0-2,0-2,0 5 Cysterski 3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,6 6 Lasso 3-0,3-0,5 0,0 0,0 1,7 1,7 7 Brylant 2-0,5 0,0 0,0-1,5 8 Batuta 2 0,2 0,0 0,0 1,0 9 Mentor 2 0,2 0,0 0,0 1,2 10 Akord 1-0,5 0,0 0,0-0,5 11 Mecenas 1 0,2 0,0 0,0 1,2 Liczba doświadczeń 1 3 1 3 1 3 Wzorzec: w roku - wszystkie badane odmiany, w 2011 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta, Medal, Cysterski, Lasso, Brylant, Batuta i Mentor, w 2010 roku - Ezop, Tarchalska, Boruta, Medal i Cysterski
Tabela 7. Groch siewny. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenia od wzorca). Lata zbioru,. Lp. Odmiana Liczba Zgorzel naczyniowa Askochytoza Mączniak właściwy lat badań Wzorzec ( skala 9 o ) 8,8 8,1 9,0 9,0 7,3 7,1 1 Ezop 3 0,2 0,3 0,0 0,0 0,0-0,0 2 Tarchalska 3 0,0-0,4 0,0 0,0-0,3-0,4 3 Boruta 3 0,2-0,5 0,0 0,0-1,3-1,2 4 Medal 3 0,2 0,5 0,0 0,0-2,0-2,0 5 Cysterski 3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,6 6 Lasso 3-0,3-0,5 0,0 0,0 1,7 1,7 7 Brylant 2-0,5 0,0 0,0-1,5 8 Batuta 2 0,2 0,0 0,0 1,0 9 Mentor 2 0,2 0,0 0,0 1,2 10 Akord 1-0,5 0,0 0,0-0,5 11 Mecenas 1 0,2 0,0 0,0 1,2 Liczba doświadczeń 1 3 1 3 1 3 Wzorzec: w roku 2010, 2011, wszystkie badane odmiany Skala 9 o 9 oznacza stan najlepszy, 1 oznacza stan najmniej korzystny - 6 - Tabela 8. Groch siewny. Ważniejsze właściwości rolniczo-użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru:,. Wyleganie Wyleganie w fazie końca przed Wysokość Masa 1000 kwitnienia zbiorem roślin ziaren Lp Odmiana (skala 9 o ) (skala 9 o ) (cm) (g) Liczba Lat badań 8,3 Długość okresu wegetacji (liczba dni) Wzorzec 8,6 5,2 5,4 67 72 217,7 253,3 102 1 Ezop 3-0,1 0,0-1,4-0,1 7 7 0,5 9,0 104 2 Tarchalska 3-0,6-0,1-0,9-0,2-3 -0-13,1-4,0 103 3 Boruta 3-0,1-0,0-0,7 0,3 6 4 32,7 39,5 103 4 Medal 3 0,4-0,2-0,4-0,7-4 -5 7,5 0,6 102 5 Cysterski 3-0,3 0,3-0,9-2,7-19 -17-15,9-32,3 99 6 Lasso 3 0,4-0,0-0,4 0,4 4 6 0,9-11,3 101 7 Brylant 2-0,3-0,9-4 38,3 102 8 Batuta 2-0,6 0,3 14-11,7 104 9 Mentor 2 0,2 1,3 5-21,3 101 10 Akord 1 0,2 1,3-7 4,3 100 11 Mecenas 1 0,4 2,6-3 -21,7 99 Liczba doświadczeń 1 3 1 3 1 3 1 3 1 Wzorzec: w roku, 2011, 2010 - wszystkie badane odmiany. Wyleganie: wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. Długość okresu wegetacji - liczba dni od siewu do dojrzałości technicznej