Lucyna Kubicka W 2003 roku ukończyła z wyróżnieniem studia na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie (specjalność rytmika) oraz w Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi (specjalność muzykoterapia). Jest nauczycielem przedmiotów ogólnomuzycznych na etapach: przedszkolnym, pierwszego i drugiego stopnia; obecnie pracuje z najmłodszymi dziećmi w Państwowej Szkole Muzycznej I stopnia nr 5 w Warszawie. Współpracuje z Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych i Centrum Edukacji Artystycznej; jest autorką tekstów i piosenek dla dzieci. 1
Lucyna Kubicka PSM I stopnia nr 5 im. Henryka Wieniawskiego w Warszawie Pierwsze miesiące realizacji przedmiotu utrwalenie dźwięków gamy i poznanych wartości rytmicznych Klasa I cyklu sześcioletniego pilotażowe zajęcia rytmiki z kształceniem słuchu Połączenie rytmiki z elementami kształcenia słuchu stwarza możliwość korelacji tych dwóch przedmiotów, dzięki której dzieci nie siedzą na lekcji zbyt długo w ławce. Gdy dysponujemy przestrzenią do zabawy i ławkami do pisania jednocześnie, wszystkie nasze teoretyczne poczynania mogą być poprzedzone działaniami praktycznymi. Według twórcy metody rytmiki Émile Jaques-Dalcroze'a powinno się przechodzić od praktyki do teorii na zasadzie: słucham, słyszę, wykonuję nazywam, utrwalam, zapamiętuję. Punktem wyjścia na lekcjach rytmiki z kształceniem słuchu są ćwiczenia dalcrozowskie będące kontynuacją rytmiki przedszkolnej. Główny materiał metodyczny stanowią: piosenki, utworki z literatury dziecięcej oraz utwory z literatury muzycznej dobrane w taki sposób, by przypadły do gustu małym odbiorcom muszą być melodyjne, proste i zrozumiałe zarówno w warstwie melodyczno-rytmicznej, jak i tekstowej. PRZYKŁADY: Przywitanie: Dzień dobry, witam wszystkich was powitania nadszedł czas witaj, witaj, powitania nadszedł czas. Pożegnanie: Już pożegnania nadszedł czas żegnam wszystkich dzisiaj was żegnaj, żegnaj, pożegnania nadszedł czas. popularna melodia amerykańska Dzieci, siedząc w kole, klaszczą puls o kolana i śpiewają jednocześnie piosenkę. Kilkoro dzieci wykonuje na dzwonkach akompaniament, uderzając w sztabki c i g. Piosenka jest refrenem, który przeplatany jest improwizowanymi zwrotkami, utrwalającymi poczucie tonalności, śpiewanymi na zasadzie echa za nauczycielem. 2
WPROWADZENIE LUB UTRWALENIE DŹWIĘKÓW: SOL-MI Wyliczanka Ślimak (melodia popularna) Ślimak, ślimak, ślimak pokaż rogi dam ci sera, sera na pierogi. Na planszy z dźwiękami sol-mi nauczyciel wskazuje, który dźwięk i w jakim rytmie śpiewają dzieci (solmizacją lub z tekstem wyliczanki). Zabawa w kukułkę Sol-mi tak kuka kukułka. Mama kukułka szuka swoich dzieci (można zawiązać oczy chustką). Na dźwiękach sol-mi śpiewa: Gdzie jesteście dzieci, odezwijcie się. Dzieci stoją tyłem do mamy; wyznaczone dziecko odzywa się tercją kukułczą. Dziecko z zawiązanymi oczami rozpoznaje, kto naśladował kukułkę. WPROWADZENIE LUB UTRWALENIE DŹWIĘKÓW: SOL-MI-LA Olejanka (melodia popularna) Moja Olejanko, klęknij na kolanko podeprzyj se boczki chwyć się za warkoczki buzię myj, włoski czesz i wybieraj kogo chcesz. Plansza z dźwiękami sol-mi-la. Dzieci śpiewają wskazane dźwięki solmizacją i ze słowami. Wyklaskują rytm i realizują go jednocześnie krokami. 3
WPROWADZENIE LUB UTRWALENIE DŹWIĘKÓW: SOL-MI-LA-DO-RE Piosenka Jeż autor nieznany To czy jabł ko się po ścież ce, jeż na kol ce wziąć je chce, lecz ja błusz ko wca le nie chce w kol ce je ża do stać się. Dzieci szukają nowych, nieznanych im jeszcze dźwięków (do, re) i zaznaczają je w tekście nutowym. WPROWADZENIE LUB UTRWALENIE NAZW SOLMIZACYJNYCH DŹWIĘKÓW GAMY C-DUR Piosenka z filmu Dźwięki muzyki Do jak Donald Kaczor jest, Re jak Reksio sławny pies, Mi jak Miki Mouse lub miś, Fa jak fala morska jest, Sol -solidny coli łyk, La jak cola lecz bez ko, Si z sikawki dyngus sik I wracamy znów do Do. Dzieci śpiewają piosenkę przydzielone do nazw poszczególnych dźwięków gamy. Na swój dźwięk ustawiają się na naklejonej na podłodze pięciolinii we właściwym miejscu. Ćwiczenie inhibicyjno-incytacyjne: W ćwiczeniu bierze udział ośmioro dzieci. Każdemu z nich zostaje przyporządkowany jeden z dźwięków gamy C-dur. Dzieci chodzą po sali przy dźwiękach akompaniamentu improwizowanego przez nauczyciela. Na usłyszane dźwięki gamy ustawiają się we właściwych miejscach na pięciolinii. 4
UTRWALENIE POZNANYCH WARTOŚCI RYTMICZNYCH Piosenka Stary zegar Utrwalenie ćwierćnut, ósemek oraz pauzy ćwierćnutowej. sł. i muz. L. Kubicka Tik - tak, tik - tak sta-ry ze-gar ga- da. Tik - tak, tik - tak baj- ki o- po-wia- da o tym, że już czas nie wraca ti-ku, ti-ku, tak, ta-ka jest już je- go pra-ca, ti-ku, ti-ku, tak. 2. Tik-tak, tik-tak, Gdy Cię czeka praca. Tik-tak, tik-tak, Zrób ją i nie wracaj. Bo czas nigdy nie poczeka Tiku, tiku, tak. On jest tak jak rwąca rzeka. Tiku, tiku, tak. Dzieci otrzymują zapis nutowy piosenki. Nauczyciel omawia jej treść muzyczną, zwracając uwagę na charakterystyczne odległości i znak przy kluczu. Następnie uczy piosenki metodą słuchową lub przy pomocy nut, zależnie od stopnia zaawansowania grupy. Jeśli piosenka wykorzystywana jest do utrwalenia poznanych wartości rytmicznych, należy skupić się głównie na jej rytmie, omawiając krótko przy okazji nieznane treści (bemol przy kluczu, tonacja piosenki, odległość kwarty czystej). Stary zegar zabawa rytmiczna Tik-tak, tik-tak stary zegar gada Tik-tak, tik-tak bajki opowiada O tym, że już czas nie wraca tiku-tiku tak, taka jest już jego praca tiku-tiku-tak. Dzieci są zegarami tykają, stojąc w kole. Zegary wykonują cztery kroki do środka koła. Zegary tykają blisko siebie; idą cztery kroki do tyłu (powrót na miejsce). Zegary robią zwrot w prawą stronę w kole, lekko biegną w kole w rytm melodii, na ostatnią ćwierćnutę zatrzymują się. Zegary zmieniają kierunek poruszania się po kole, zachowują się jak wyżej. Druga zwrotka wykonywana jest analogicznie. 5
Rytmiczny zegar Utrwalenie poznanych wartości rytmicznych. Nauczyciel rysuje zegar i na każdej godzinie przypina jednotaktowy rytm w takcie czteromiarowym. Następnie wskazuje wybraną godzinę, a dzieci wyklaskują lub wykonują na klawesach przynależny jej rytm. Ćwiczenie realizowane jest z metronomem. Piosenka Bim bam Utrwalenie poznanych dźwięków i wartości rytmicznych, ćwiczenie koncentracji. popularna piosenka amerykańska Bim-bam, bim-bam, bi-ri, bi-ri bam, bi-ri bam, bi-ri, bi-ri bam, bim-bam. bim-bam. Bim - bam, bi-ri, bi-ri bam, bi-ri bam bi-ri, bi-ri bam, bim-bam. bim-bam. Uczniowie śpiewają piosenkę, realizując jednocześnie jej rytm: bim klaśnięcie w dłonie, bam pstryknięcie, biri, biri uderzenie dłońmi o uda. Antonio Vivaldi, Cztery pory roku Zima, cz. II Largo Zabawa w orkiestrę, aktywne słuchanie muzyki; utrwalenie wartości: ćwierćnuta, ósemka, półnuta, cała nuta oraz wzajemnych stosunków czasowych między nimi. Poszczególne wartości rytmiczne realizowane są przez grupę dzieci na instrumentach perkusyjnych: ćwierćnuty na klawesach, ósemki na janczarach, półnuty na trójkącie, cała nuta na tamburynie. Pozostałe dzieci, ustawione w czterech rogach sali w czterech kołach wiązanych, realizują następujący układ choreograficzny 1 : 1 Autorką tekstu i układu choreograficznego jest pani Joanna Tomkowska. 6
Śnieg biały pada i pada, lecą z nieba białe płatki. Bielutko jest wszędzie, cichutko jest wszędzie, mięciutko jest wszędzie, puszyście, srebrzyście jest wszędzie. Bo pada śnieg, bo pada śnieg, bo pada śnieg, bo pada, pada. Bo gwiazdki tańczą i wirują pada śnieg. Śnieg biały pada i pada, lecą z nieba białe płatki, lecą z nieba białe płatki. Bielutko jest wszędzie, cichutko jest wszędzie, puszyście, srebrzyście jest wszędzie. A śnieg pada, pada, pada, pada, pada a śnieg pada, pada, pada, pada, pada pada, pada, pada, pada śnieg. Wszystkie koła krążą na palcach. Dzieci z I koła kucają. II koło kuca. III koło kuca. IV koło kuca. Wstają kolejno IV i III koło. Wstają kolejno II i I koło. Wszystkie dzieci kręcą się z rękami w górze. Wszystkie koła krążą. I koło kuca. II koło kuca. Koła III i IV kucają jednocześnie. Wstają równocześnie IV i III koło. Wstają równocześnie II i I koło. Wszystkie dzieci wirują i na końcu kucają. * * * Utwory wykorzystane na lekcji: 1. Antonio Vivaldi, Cztery pory roku Zima, cz. II Largo 7