STRATEGIA ROZWOJU GMINY TYMBARK 2015-2022

STRATEGIA ROZWOJU GMINY TYMBARK 2015-2022 TYMBARK 2015

Sps treśc. 1. Wstęp....3 CZĘŚĆ A ANALIZA ISTNIEJĄCYCH ZASOBÓW GMINY TYMBARK... 4 2. Położene gmny....5 3. Środowsko naturalne....7 4. Dzedzctwo kulturowe gmny.... 10 5. Zasoby turystyczne.... 14 6. Struktura demografczna kaptał ludzk.... 19 7. Gospodarka rolnctwo.... 29 8. Stan nfrastruktury społecznej.... 36 9. Stan nfrastruktury techncznej.... 43 10. Współpraca mędzynarodowa.... 50 11. Ład przestrzenny.... 50 12. Analza SWOT/TOWS.... 53 CZĘŚĆ B KIERUNKI I CELE ROZWOJU GMINY W LATACH 2015-2022... 88 I. WIZJA I CELE ROZWOJU GMINY.... 89 II. ODNIESIENIE DO STRATEGICZNYCH DOKUMENTÓW DOTYCZĄCYCH ROZWOJU GMINY, REGIONU, KRAJU, UE.... 91 13. Dokumenty na pozome lokalnym.... 91 14. Stratega Rozwoju Województwa Małopolskego na lata 2011-2020.... 94 CZĘŚĆ C PLAN OSIĄGNIĘCIA CELÓW ROZWOJU GMINY... 102 III. PLAN FINANSOWY STRATEGII ROZWOJU GMINY NA LATA 2015-2022. 103 IV. INSTRUMENTY WDRAŻANIA I KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ.... 110 15. System obegu nformacj oraz środków fnansowych... 111 16. Komunkacja społeczna.... 111 17. Sposoby montorowana oceny.... 113 V. SPIS TABEL.... 116 VI. SPIS ILUSTRACJI... 117 VII. SPIS WYKRESÓW.... 117 2 S t r o n a

1. Wstęp. Nnejszy dokument został opracowany w celu stworzena planu dzałań, jake mają zostać podjęte w mejscowoścach Gmny Tymbark, w latach 2015-2022 dla poprawy jakośc życa ch meszkańców, główne w aspektach: społecznym ekonomcznym. Da opracowana strateg rozwoju zastosowano metodę pracy opartą na konsultacjach społecznych. W celu zapewnena odpowednego forum uwzględnena opn meszkańców zapewnono udzał w opracowywanu założeń do strateg przedstawcelom nstytucj dzałających na terene gmny, lderom społecznośc lokalnej oraz władzom gmny. Take podejśce w wększym stopnu gwarantuje, ż zarówno społeczność gmny, jak jej władze będą dentyfkować sę z treścą zapsów strateg, a także chętnej wprowadzać będą nezbędne uzupełnena modyfkacje, wynkające ze zmenającej sę sytuacj społecznogospodarczej gmny jej otoczena. Katalog dzałań nwestycyjnych przedstawonych do realzacj w ramach nnejszej strateg należy traktować jako otwarty. Pownen on być na beżąco weryfkowany, odpowedno do potrzeb możlwośc fnansowych gmny, jednakże z zachowanem spójnośc z wyznaczonym celam wzją rozwoju gmny w kolejnych latach. Każdorazowa zmana strateg wymagać będze ponownego uchwalena przez Radę Gmny. Załącznk do Uchwały Rady Gmny Tymbark Nr z dn. 3 S t r o n a

CZĘŚĆ A ANALIZA ISTNIEJĄCYCH ZASOBÓW GMINY CZĘŚĆ A ANALIZA ISTNIEJĄCYCH ZASOBÓW GMINY TYMBARK

2. Położene gmny. Tymbark to gmna wejska, położona w woj. małopolskm, w powece lmanowskm, w odległośc 10 km od samej Lmanowej oraz w korzystnej odległośc 33 km od Nowego Sącza, 20 km od Mszany Dolnej 78 km od Krakowa. Pod względem admnstracyjnym, Tymbark od zachodu granczy z gmną Dobra, od północy z gmną Jodłownk, od północy od wschodu z gmną Lmanowa, a od połudna z gmną Słopnce (do roku 1997 Tymbark Słopnce stanowły jedną gmnę). Rysunek 1 Gmna Tymbark na tle powatu lmanowskego. Źródło: www.zasoby-ludzke.wup-krakow.pl www.malopolske.pl Gmna leży w sercu Beskdu Wyspowego, na wysokośc 427 m n.p.m. jest malownczo rozlokowana w kotlne górskej mędzy wznesenam Łopeń (951 m n.p.m.), Zęzów (705 m n.p.m.) Górą Paproć (645 m n.p.m.). Położona w zlewn Górnej Wsły, w całośc znajduje sę w zlewn rzek Łososny, lewostronnego dopływu Dunajca, co ma wpływ na charakter powerzchn decyduje o pękne tutejszego krajobrazu. Powerzchna gmny Tymbark wynos 3 264 ha, a w jej skład wchodz 5 jednostek admnstracyjnych - mejscowośc/ sołectw: Tymbark, Podłopeń, Pekełko, Zameśce Zawadka. 5 S t r o n a

Rysunek 2 Mapa Gmny Tymbark. Źródło: www.tymbark.pl Pod względem powerzchn najwększym sołectwem jest Podłopeń, zaś admnstracyjne centrum gmny stanow najludnejsza mejscowość Tymbark. Tabela 1 Powerzchna sołectw Gmny Tymbark. Lp. Nazwa ws Powerzchna % udzał 1. Tymbark 877,47 26,9 2. Podłopeń 1213,45 37,2 3. Pekełko 355,42 10,9 4. Zawadka 340,15 10,4 5. Zameśce 477,94 14,6 OGÓŁEM 3264,4 3264 100,0 6 S t r o n a

3. Środowsko naturalne. Warunk geologczne hydrografczne Gmna Tymbark w całośc leży w obrębe mezoregonu fzyczno geografcznego Beskdu Wyspowego. Charakterystyczną cechą Beskdu Wyspowego jest występowane odosobnonych, sęgających do 1170 m n.p.m. szczytów, które nczym wyspy wznoszą sę 400 500m ponad typowo podgórske zrównane, sfalowane łagodnym wzgórzam. Około 40% obszaru gmny zajmują góry wyspowe, sklasyfkowane jako góry średne (Masyw Łopena) góry nske (tzw. Tymbarske Góry Wyspowe). Środowsko przyrodncze ma tu charakter górsk jest zróżncowane przestrzenne. Pod względem przyrodnczym, obszar gór średnch nskch na terene gmny Tymbark wyróżna sę generalne charakterem górskm. Jest to w przewadze obszar naturalnych utrudneń dla rozwoju osadnctwa dzałalnośc społeczno gospodarczej. Gmna w całośc leży w wybtne górskej zlewn Łososny (zlewna III-ego rzędu), w dorzeczu dwóch rzek Łososnk Słopnczank. Rzek potok odwadnające gmnę są cekam typowo górskm, o deszczowym śneżno gruntowym systeme zaslana. Dolny rzeczne zajmują około 10% obszaru gmny. Główną najwększą jest dolna Łososny z malownczym przełomem pomędzy góram Paproć Zęzów, a spośród doln bocznych najwększa jest dolna Słopnczank. Najdłuższą rzeką na tym terene jest Łososna. Jej nazwa pochodz od łosos, przepływających negdyś na tarlska położone w górnym begu Łososnk. Potok źródłowe Łososny wypływają z północnych stoków Jasena Mogelcy. Jakość zasobów rzek Łososny zgodne z kontrolą jakośc wód prowadzoną przez PIOŚ ne odpowada żadnej klase czystośc w ocene ogólnej obecne ne nadaje sę do celów zaopatrzena w wodę ptną. Gmna Tymbark posada dostęp do zasobów wody powerzchnowej podzemnej. Welkość zasobów wody powerzchnowej określona na podstawe weloletnch notowań stacj wodowskazowej lczona jako 0,5 przepływu średnego nskego wynos 0,07 m 3 /s tj. 6048 m 3 /dobę. Welkość zasobów wód podzemnych jest trudna do określena z uwag na brak szczegółowego rozeznana, ne występują na tym obszarze główne zbornk wód podzemnych a stnejące mają znaczene lokalne. Jakość wód podzemnych jest dobra, a wody są łatwe do uzdatnana do celów ptnych. 7 S t r o n a

Klmat Klmat Beskdu Wyspowego to typowy klmat górsk o bardzo zmennych warunkach pogodowych. Suche masy powetrza znad kontynentu ścerają sę tu z wlgotnym powetrzem znad Atlantyku. Występuje pętrowość klmatyczna. Do 750 m n.p.m. klmat jest umarkowane cepły z średną temperaturą od +6 C do +8 C, powyżej umarkowane chłodny z średną temperaturą od +4 C do +6 C. Średna roczna temperatura dla obszaru Lmanowej w latach 1952 2000 wynosła 6,7 C, najnższa odnotowana wynosła 35 C, a najwyższa 35,2 C. Ilość opadów jest powyżej średnej krajowej wynos 800 900mm w cągu roku. Znaczny wpływ na lokalne zróżncowane klmatu mają czynnk terenowe ukształtowane terenu ekspozycja. Długość okresu wegetacyjnego wynos od około 180 dn w szczytowych partach gór do 210 dn w dolnach, co ma szczególne znaczene dla rośln. Często z Tatr docera tutaj watr halny, zmą powodując duże szkody w lasach. Charakterystyczną cechą Beskdu Wyspowego jest dość częste występowane tzw. morza mgeł spowodowanego nwersją temperatury - w pewnych warunkach zamast spadku temperatury wraz ze wzrostem wysokośc n.p.m. zachodz sytuacja odwrotna; wtedy to właśne odosobnone szczyty okolcznych gór w malownczy sposób wyrastają z mgły zalegającej w dolnach, stąd porównane do morskch wysp. Obszary chronone Na terene gmny Tymbark znajduje sę część Połudnowomałopolskego Obszaru Chrononego Krajobrazu (Uchwała Nr XVIII/299/12 Sejmku Województwa Małopolskego z dna 27 lutego 2012 roku w sprawe Połudnowomałopolskego Obszaru Chrononego Krajobrazu). Granca zewnętrzna obszaru przebega wzdłuż potoku Słopnczanka. Punkt granczny gmn Stopnce Tymbark w Zameścu to początek przebegu zewnętrznej grancy obszaru na terene gmny. Docerając do mostu nad potokem Słopnczanka, drog krajowej Nr 28, kontynuuje ona swój przebeg wzdłuż tej drog poprzez: Zameśce, Tymbark Podłopeń do grancy gmny Tymbark z Dobrą, gdze kończy sę zewnętrzna granca obszaru na terene gmny. Wszystke tereny Gmny Tymbark usytuowane na połudne od tej grancy 8 S t r o n a

wchodzą w skład obszaru chrononego: częśc ws Zameśce, Tymbark, Podłopeń. Obszar ten ma służyć czynnej ochrone ekosystemów w celu ch zachowana oraz zwększana różnorodnośc bologcznej. Czynna ochrona ekosystemów leśnych tego obszaru ma polegać medzy nnym na sprzyjanu tworzena zwartych kompleksów leśnych, tworzenu stref ekotonowych, powększane boróżnorodnośc, tworzene leśnych korytarzy ekologcznych dla umożlwena mgracj dużych zwerząt, zalesane zadrzewane mało przydatnych gruntów do gospodarowana, pozostawane drzew o charakterze pomnkowym, dzuplastych, obumarłych aż do całkowtego ch rozkładu, zachowane ceków śródleśnych, mokradeł, polan o wysokej boróżnorodnośc, utrzymywane zagrożonych sedlsk, rośln, zwerząt, grzybów. Czynna ochrona ekosystemów neleśnych obejmuje: przecwdzałane zarastanu łąk pastwsk, zachowane oczek wodnych oraz obszarów źródlskowych ceków, zachowane mozak pól uprawnych, medz, zołorośl oraz formowane nowych zadrzeweń zakrzeweń śródpolnych, przydrożnych, utrzymywane powerzchn trwałych użytków zelonych, prowadzene zabegów agrotechncznych z uwzględnenem ochrony zborowsk roślnnych, zasedlających je gatunków fauny zwłaszcza ptaków (odpowedne termny, częstość, technk koszena), prowadzene prac regulacyjnych ceków wodnych tylko w zakrese nezbędnym dla ochrony przecwpowodzowej. Na terene chrononego krajobrazu wprowadzone są zakazy: zabjana dzko występujących zwerząt, nszczena ch nor, legowsk, mejsc rozrodu z wyjątkem amatorskego połowu ryb, racjonalnej gospodark leśnej, łoweckej. Lkwdowane nszczene zadrzeweń śródpolnych, przydrożnych, nadwodnych. Wydobywana do celów gospodarczych skał, skamenałośc, mnerałów. Wykonywana prac zemnych trwale znekształcających rzeźbę terenu, dokonywana zman stosunków wodnych, jeżel służą nnym celom nż ochrona przyrody. Lkwdowana naturalnych zbornków wodnych obszarów wodno błotnych. Lokalzowane obektów budowlanych w odległośc 25m od ln brzegów rzek nnych zbornków wodnych. Jedną z obowązujących form ochrony przyrody na terene Gmny Tymbark jest ochrona w ramach sec Natura 2000. Obszar Łososna PLH120087 rozcąga sę 9 S t r o n a

na dwóch odcnkach rzek Łososny oraz na jednym odcnku potoku Słopnczanka, na obszarze 345,4 ha. Perwszy odcnek na rzece Łososna ma swój początek w Jasnej Podłopenu, w rejone przyczółków newybudowanego mostu, z begem rzek do mostu drogowego w Tymbarku tzw. przy mleczarn. Drug odcnek rozpoczyna sę przy mośce drogowym ponżej mostu kolejowego w Tymbarku, z begem rzek do grancy mejscowośc Pekełko z gmną Lmanowa. Odcnek na potoku Słopnczanka to granca gmny Słopnce z mejscowoścą Zameśce, z begem potoku do mostu drog krajowej Nr 28 w Zameścu. W skład obszaru wchodzą koryto rzek potoku oraz pasy rzeczne potokowe przy wyznaczonych odcnkach oraz przylegające lczne dzałk lub częśc dzałek prywatnych właśccel. Obszar ten został wyznaczony główne ze względu na ochronę ryb mędzy nnym: troć wędrowną, pekelncę, śwnkę, głowacza pręgopłetwego, brzankę, pstrąga potokowego, ślża, strzeblę potokową, klena. Jest to równeż ważny obszar ze względu na występowane zarośl werzbowowrześnowych na kameńcach żwrowskach z przewagą werzby swej oraz łęg werzbowe, topolowe, olszowe, jesonowe, jak równeż olsy źródlskowe. 4. Dzedzctwo kulturowe gmny. Chocaż dzś wejska, Gmna Tymbark może sę pochwalć mejskm rodowodem swojej głównej mejscowośc tj. Tymbarku mającym swe początk w średnoweczu. Perwsza psana wzmanka o mejscowośc Tymbark pochodz prawdopodobne z 1349 roku 1. Osadnctwo Tymbarku jego sąsednch mejscowośc zwązane jest z rozwojem zorganzowanego zasedlana dolny rzek Łososny, jej najblższego dorzecza. Jedną z głównych przyczyn zaludnana ówczesnej Puszczy Karpackej były najazdy tatarske. Po zakończenu wojny polskotatarskej połudnowa część Polsk była wyludnona. Król Kazmerz Welk, chcąc zaludnć na nowo zeme spustoszone przez Tatarów opuszczone przez wcześnejszych meszkańców, zaczął sprowadzać tu nemeckch osadnków, dając m pozwolena na zemę. W roku 1353 na terene dzsejszego Tymbarku powstała parafa, erygowana przez Kazmerza Welkego (uposażył Parafę ufundował perwszy koścół), który następne w roku 1357 lokował tu dla kolonstów 1 różne wskazana źródeł hstorycznych 10 S t r o n a

nemeckch masto Tannenberg. Zasadźcą masta był Hanco Dves, meszczann sądeck, syn Jana Bogacza ("locator vllarum super Fluvum dctum Bała"). Lokalzacja masta Tymbark nastąpła według wymogów prawa magdeburskego. Perwotna nazwa masta (nem. "jodłowa góra"), jak jego meszkańcy ulegl następne procesow polonzacj, stąd polska nazwa Tymbark. W 1596 roku założono tu szptal szkołę parafalną. Tymbark aż do rozborów Polsk stanowł centrum newelkego starostwa negrodowego, wydzerżawanego różnym rodznom szlacheckm. W skład "tenuty", czyl dzerżawy tymbarskej wchodzły oprócz masteczka, następujące wse: Jasna, Podłopeń, Zameśce, Słopnce Królewske Zawadka. Akta wzytacyjne decezj tarnowskej z 1596 r. wspomnają, że drewnana śwątyna w Tymbarku pod wezwanem Narodzena NMP mała trzy ołtarze murowane oraz trzy dzwony. Śwątyna prawdopodobne stała w mejscu, gdze od 1889 r. sto do dzś kaplca grobowa Myszkowskch była otoczona cmentarzem grzebalnym. Stara śwątyna ne zachowała sę do dzś - przypuszczalne jedną z przyczyn konecznośc budowy nowego koścoła był teren osuwskowy na którym został postawony. Kedy w 1824 roku ukończono budowę obecnego (murowanego z cegły) koścoła blżej rynku, stary rozebrano, a na starym "koścelsku" wybudowano małą drewnaną kaplczkę. W 1889 roku Myszkowscy otrzymal zgodę Konsystorza Bskupego Tarnowskego na wybudowane kaplcy grobowej dokładne na mejscu chylącej sę ku upadkow drewnanej kaplczk. Nowy koścół parafalny został konsekrowany przez ówczesnego Bskupa Tyneckego Grzegorza Tomasza Zeglera 15 maja 1825 roku. Po rozborach zem polskch, kedy rząd austrack skonfskował królewszczyzny, Tymbark coraz bardzej ubożał gospodarczo, aż w roku 1934 stracł prawa mejske. Do dzś zachował sę tu jednak perwotny układ przestrzenny z rynkem centrum, terenem koścelnym z zabytkowym koścołem, zabudową małomasteczkową wokół rynku o charakterze wejskm na obrzeżach. Mmo znacznej wymany tradycyjnej substancj, zaplanowana w średnoweczu zabudowa Tymbarku zachowała skalę. Poza zespołem przyrynkowym w meśce zachowały sę relkty sedzby ostatnch właśccel dóbr tymbarskch, nestety znaczne już przekształcone. Nekorzystnym rozwązanem dla dobra kultury staje sę ntensywna zabudowa terenu od Starówk do goścńca ( Nadgoścnec ), które może 11 S t r o n a

spowodować przemeszczene sę punktu cężkośc zespołu (z rynku), a także zamknęce wglądu na zespół staromejsk z zewnątrz. Tymbark na nowo przeżywa swój renesans gospodarczy od chwl, gdy powstały tu w roku 1936 "Podhalańske Zakłady Przemysłu Owocowo-Warzywnego" założone perwotne w forme Spółdzeln przez welkego lokalnego społecznka, nż. Józefa Marka. Rysunek 3 Rynek w Tymbarku. Źródło: www.tymbark.pl Poza układam przestrzennym na obszarze gmny zachowało sę klka pomnków archtektury budownctwa, lczne kaplczk. Znane są równeż mejsca zwązane z obecnoścą hstorycznych folwarków przemysłu ludowego, wymagające poszukwań uczytelnena dawnych rozwązań urządzeń wodnych, zemnych śladów budynków. Do nelcznych zabytków zachowanych do dna dzsejszego zalczyć można: Koścół parafalny z 1824 r. z chrzcelncą kamenną gotycko renesansową z roku 1541, Dzwonem Urban z 1536 roku, sygnaturką Katarzyna z 1340 roku, obrazem św. Anny Samotrzec z drugej poł. XVII w. Kaplczkę Najśwętszej Mary Panny Loretańskej tzw. "na Górach" z XIX weku, z półokrągłą absydą weżyczką, sygnaturką, z obrazem Veracon z XVII w. 12 S t r o n a

ufundowaną przez Sebastana Kaptana w 1826 r. Z głosem sygnaturk tej kaplczk zwązane jest lokalne przysłowe: Gdy kaptanka dzwon to burze rozgon. Kaplcę Myszkowskch jedyny grobowec pozostały po cmentarzu otaczającym negdyś dawny koścół. Cmentarz wojskowy nr 365 z I Wojny Śwatowej - pochowano na nm żołnerzy poległych w czase btwy pod Lmanową w grudnu 1914 roku. Cmentarz zaprojektowany został przez Gustava Ludvga wykonany w 1915 roku przez Austraków (odrestaurowany w ostatnch latach przy pomocy środków wojewody nowosądeckego). Rejestr zabytków: dec. 487/92. Cmentarz parafalny (z XIX w.) z cekawym rzeźbam nagrobkam. Stary nowy dwór przykład XVII wecznej zabudowy folwarcznej. Z perwotnego założena zachował sę jedyne drewnany dwór z XIX weku oranżera wybudowana w 1911. Wększość rosnących tu drzew ma ponad 100 lat. Znaczna część z nch jest chronona jako pomnk przyrody. Założena parkowe wpsane do rejestru zabytków: dec. 191/85. Młyn w Podłopenu z lat 30-tych XX weku (neczynny), obecne znajduje sę pod opeką pana Jana Puchały. Spchlerz z XVII w. pętrowy o budowe zrębowej z dachem sodłowym gankem obecne znajduje sę w nowosądeckm skansene. sedzba Urzędu Gmny w Tymbarku - dawny Ratusz. rejestr zabytków: dec. Ks. A 845/98. Ponadto w Tymbarku znajdują sę lczne zabytkowe kaplczk fgurk, m.n. kaplczka na Górach kamenna kaplczka z fgurą św. Florana oraz mejsca pamęc narodowej. 13 S t r o n a

5. Zasoby turystyczne. Gmna Tymbark, położona na obszarze Beskdu Wyspowego, ze względu na specyfczne ukształtowane terenu ma śwetne rozwnętą seć dróg szlaków turystycznych. Tymbark jest doskonałym mejscem na wypady w rejon Tatr, Penn, Krakowa, Welczk Słowacj, sprzyja temu dobre połączene autobusowe, jak kolejowe z resztą regonu. Z Tymbarku prowadz klka malownczych szlaków peszych na okolczne szczyty górske: 1. Łopeń (951m) - to rozległy masyw górsk o przebegu połudnowy zachód - północny wschód, ogranczony od północy dolną rzek Łososny, od wschodu dolną Słopncy, od połudna Czarną Rzeką, a od Zachodu rzeką Jurkówką. Na wszystke strony opada stromym stokam, porośnętym wspanałym lasam. Łopeń ma trzy szczyty: główny szczyt Łopena - Zachodn (951m), środkowy zwany Wśna (946m) szczyt wschodn zwany przez meszkańców Tymbarku Rydznkem (805m). Na Łopenu zalegają rozległe polany, na których dawnej kwtło życe pasterske. Dzś po pasterzach pozostały jedyne rozsypujące sę szałasy. Na Łopeń coroczne organzowany jest Złaz Turystyczny. Termn tego wydarzena to ostatna nedzela serpna. Dzęk dobrze oznakowanym szlakom możlwe jest także zorganzowane rajdów lub zlotów rowerowych towarzyszących tej mpreze. Wyjechawszy na grzbet Góry Łopeń w mejscu Domku Myślwskego - można także sprawne podążać dalej na połudne w kerunku poblskej Góry Mogelca (najwyższego wznesena Beskdu Wyspowego - 1175 m.n.p.m.) oraz kontynuując wyceczkę w stronę Górców - Turbacz (1310 m.n.p.m.). 2. Zęzów (692 m n.p.m.), szczyt w północnej częśc Beskdu Wyspowego, wznos sę stromo nad Tymbarkem. Z jego połudnowych zboczy ładna panorama Tymbarku oraz wdok na Paproć, Łopeń, a także resztę Beskdu Wyspowego na czele z Śneżncą Ćwlnem. Na Zęzowe zachowały sę jedne z wększych kompleksów leśnych w Beskdze Wyspowym. Legenda mów jakoby nazwa góry mała pochodzć od nemeckego słowa Sehnsucht - tęsknota. Nazwę taką mel nadać kolonśc nemeccy, którzy tęsknąc za swom krajem wychodzl na werzchołek Zęzowa spoglądal z utęsknenem w kerunku swej ojczyzny, w stronę zachodzącego słońca. 14 S t r o n a

3. Paproć (642 m) - wznesene w środkowej częśc Beskdu Wyspowego, położone na grancy trzech jednostek admnstracyjnych: Lmanowa masto, Lmanowa gmna Tymbark gmna. Wdok ze szczytu częścowo ogranczone są ścaną lasu, jednak w poblżu szczytu spoglądając z newelkch polanek oraz otwartych przestrzen można nasycć oczy bardzo szeroką panoramą we wszystkch kerunkach. W pogodne dn z part szczytowych można zobaczyć nawet weże koścelne Krakowa komny Nowej Huty, na połudne z kole buduje sę pękna panorama na Beskdy Tatry. W nazewnctwe lokalnym Paproć określa sę równeż jako Koszarską Górę od położonej u jej północnowschodnch stoków ws Koszary. Wznesene to określane jest także mejscowo Rysą Górą. Przez grzbet ne pozbawony szerokej panoramy na obe strony wedze zelony szlak z Lmanowej do Szczyrzyca. Nedaleko szczytu sto cekawa kaplca p.w. Matk Boskej Królowej Beskdów oraz Krzyż Mlenjny, wybudowana przez wernych z okolcy jako wotum na przełom tysąclec. Szlak pesze wyznaczone przez PTTK to m.n.: Szlak zelony: Lubomr Wśnowa Ceceń Szczyrzyc Janowce Jodłownk Kostrza Tymbark Paproć Lmanowa Łyżka Łukowca Skełek Ostra Przełęcz Pod Ostrą Cchoń Przełęcz Słopncka Mogelca Przełęcz Rydza- Śmgłego Łopeń Dobra. Szlak żółty: Tymbark Słopnce Królewske Mogelca Krzystonów Jaseń Przełęcz Przysłopek Rzek. Szlak nebesk: Tymbark Rupnów Paserbecka Góra Kamonna Bacówka Nad Wlczym Rynkem Przełęcz Wdoma Rozdzele. Szlak żółty: Tymbark - Zalese Paproć Walowa Góra. Z Tymbarku begne jedna z ntek Szlaku Papeskego: przez górę Łopeń do Chyszówek. W lutym 1954r. przyszły papeż Jan Paweł II z grupą fzyków krakowskch wędrował na nartach, z Tymbarku przez Łopeń, Mogelcę, Rzek, Kudłoń do Konny. Charakterystyczne tablce nformacyjne z planem śceżek, którym wędrował Karol Wojtyła zostały zamontowane obok stacj PKP, w rynku obok SKR. Łączne Szlak Papesk lczy 250 km składa sę z trzech częśc: rabczańsko-mszańskej, lmanowskej begnącej przez Gorce. 15 S t r o n a

Przez Tymbark begne także trasa boczna tzw. podahalańsko - spska, Małopolskego odcnka Szlaku Cysterskego o długośc 150,1km. Układ ten zapewna krótk dogodny przejazd na ln Śląsk - opactwa cysterske Szczyrzyc Kraków Mogła - Śwętokrzyske z możlwoścą zwedzena najbardzej nteresujących na tej ln mejscowośc. Rejon Beskdu Wyspowego jest wspanałym mejscem dla rowerzystów górskch. W Tymbarku znajdują sę szlak rowerowe prowadzące na wszystke otaczające lub poblske góry: Zęzów Paproć oraz czarny szlak na Łopeń. Na szczyty dotrzeć można rowerem korzystając ze specjalnych tras rowerowych (początek tras we wszystkch kerunkach obok Domu Towarowego w Tymbarku) lub ze zwykłych szlaków dla peszych turystów. W ostatnch latach, dla zwększena atrakcyjnośc turystyk peszej rowerowej, pod górą Łopeń wykonano watę turystyczną, gmna przystąpła także do budowy weży wdokowej na górze Paproć. Dodatkową atrakcją lokalną jest pocąg retro, przemerzająca trasę Chabówka Nowy Sącz w okrese letnm. W okrese zmowym, począwszy od styczna 2015 roku atrakcją dla meszkańców, jak turystów jest perwsze w Gmne trzece w powece lmanowskm kryte lodowsko o powerzchn 800 m 2 wraz z wypożyczalną łyżew. Do zwększena ruchu turystycznego w Beskdze Wyspowym, w tym na terene Gmny Tymbark znaczne przyczynła sę organzowana od 2010 r. cyklczna akcja Odkryj Beskd Wyspowy. Dużą popularnoścą ceszą se także wśród turystów organzowane co roku od ponad 20 lat Dn Tymbarku. Punkty nformacj turystycznej znajdują sę w Urzędze Gmny w Tymbarku: Gmnne Centrum Informacj Turystycznej, Internace Zespołu Szkół m. KEN w Tymbarku Gospodarstwe Agroturystycznym "Tęczowa Zagroda". Na obszarze gmny wnen nastąpć rozwój główne wypoczynku rekreacj, mający na celu obsługę ludnośc masta turystów. Rozwój wnen obejmować m.n. wyspecjalzowane usług take jak: stance trasy turystyk konnej, trasy rowerowe, 16 S t r o n a

wypożyczalne rowerów górskch, rozwój sportu narcarskego oraz nnych sportów zmowych. W chwl obecnej brak jest jednak na terene Gmny odpowednej bazy wypoczynkowej, zarówno noclegowej, jak gastronomcznej mogącej zatrzymać turystę na dłużej. Na baze obecnej nfrastruktury z noclegów w gmne korzysta w cągu roku jedyne ok. 1 000 osób (wg danych kwaterodawców). Baza noclegowa: Internat Zespołu Szkół m. Komsj Edukacj Narodowej w Tymbarku: 160 mejsc noclegowych - tel. (018) 332 52 82. Szkolne Schronsko Młodzeżowe w Tymbarku: 25 mejsc - tel. (018) 332 52 82. Gospodarstwa Agroturystyczne: Tęczowa Zagroda Tymbark 71: 15 mejsc noclegowych, tel. (018) 332 53 72. Józefa Dudzk Podłopeń 59: 14 mejsc, tel. (018) 332 54 03. Krystyna Kordeczka Podłopeń 85: 10 mejsc, tel. (018) 332 51 19. Janna Pazdan Tymbark 304: 5 mejsc, tel.(018) 332 55 74. Mara Smoter - Tymbark 141: 6 mejsc, tel.: (018) 332 50 48. Baza gastronomczna: Zajazd Pod Jodłową Górą", Tymbark 269. Bar U Wodza", Tymbark 440. Bar Po Schodkach, Tymbark 482. Karczma "Dębowe Wrota", Podłopeń 303. Jarkell Kafe, Podłopeń 332. Sposoby promocj Gmny Tymbark jej atrakcj. Tymbark w sposób konsekwentny dobrze zorganzowany promuje swą markę, wykorzystując do tego celu nowoczesne kanały docerana do potencjalnego turysty/ meszkańca/ nwestora. Wele cennych aktualnych nformacj znaleźć można na strone nternetowej www.tymbark.pl, zmodernzowanej w roku 2013 pod kątem lepszego odboru zameszczanych na nej treśc. Władze samorządowe przygotowały dla 17 S t r o n a

odwedzających stronę cekawy flm promujący gmnę jej atrakcje, można także odbyć wrtualny spacer po gmne. Prowadzony jest funpage gmny na portalu społecznoścowym Facebook. Ponadto przygotowywane kolportowane są materały tradycyjne: mapy foldery tematyczne, wdokówk. Systematyczne od lat wydawany jest także bezpłatny gmnny "Informator Samorządowy" przedstawający najważnejsze wydarzena gmnne omawający problemy lokalnej społecznośc, zaznajamający meszkańców ze stanem, kerunkem rozwoju gmny, jej wydatków fnansowych. Gazeta wydawana przez Urząd Gmny jest członkem Polskego Stowarzyszena Prasy Lokalnej (PSPL) w kraju za grancą z sedzbą w Krakowe. Bardzo stotną rolę w promocj gmny jako mark pełn dzałające tu przedsęborstwo TYMBARK MWS Sp. z o.o. Sp. k. - mędzynarodowa znajomość mark producenta soków owocowych daje Gmne sporą przewagę nad nnym gmnam o podobnych walorach rozmarach, jeśl chodz o rozpoznawalność, pozytywne skojarzena. Jest to potencjał, który cągle pozostaje newykorzystany z uwag na zbyt słaby rozwój nwestycyjny brak odpowednego zaplecza dla wzmocnena ruchu turystycznego. 18 S t r o n a

6. Struktura demografczna kaptał ludzk. Na konec III kw. 2014 roku ludność Gmny Tymbark lczyła 6 550 osób, co stanow znaczny wzrost lczebnośc w porównanu do 5 913 meszkańców w roku 1998, gdy powstawała poprzedna stratega rozwoju Gmny. Wskaźnk gęstośc zaludnena zwększył sę w tym okrese z 181 osób/km 2 co stawało gmnę na 5 mejscu wśród gmn wejskch w województwe - do 198 osób/km 2. Wykres 1 Wzrost lczby ludnośc Gmny Tymbark 1997-2014. Źródło: na podstawe Bank Danych Lokalnych - GUS. W strukturze płc ogółem występuje przewaga kobet nad mężczyznam, ale jest ona znacząca dopero w starszych grupach wekowych, co wynka z dłuższego czasu życa kobet. Wskaźnk GUS za rok 2013 pokazuje w gmne 104 kobety przypadające na 100 mężczyzn. Tabela 2 Struktura demografczna Gmny Tymbark, III kw. 2014 r. Wek Mężczyźn Kobety Przewaga K/M 0-2 126 117-9 3 39 41 2 4-5 99 88-11 6 38 40 2 7 45 31-14 8-12 195 208 13 13-15 137 133-4 16-17 95 107 12 18 51 45-6 19-20 112 104-8 21-40 1040 1001-39 41-60 856 796-60 61-65 132 151 19 66-70 84 117 33 71-81 131 203 72 pow. 81 54 134 80 SUMA 3234 3316 82 RAZEM 6550 19 S t r o n a

Źródło: dane własne Gmny. Najlcznejszą pod względem lczby meszkańców mejscowoścą jest Tymbark, zaś najmnejszą Zawadka. Tabela 3 lczba ludnośc gmny (30.10.2014) w podzale na sołectwa, wg płc weku. Sołectwo Lczba meszkańców ogółem Kobety Mężczyźn Pekełko 770 391 379 Podłopeń 1596 795 801 Tymbark 2918 1484 1434 Zameśce 827 421 406 Zawadka 439 225 214 Razem 6550 3316 3234 Źródło: dane własne Gmny. Wykres 2 Mejscowośc Gmny Tymbark wg lczby meszkańców, III kw. 2014. Źródło: na podstawe danych własnych Gmny. Gmna Tymbark charakteryzuje sę wysokm w skal województwa przyrostem naturalnym: na konec roku 2013 6,2, podczas gdy dla całego województwa małopolskego 1,2, a dla Polsk -0,46. W rankngu gmn stawa to Tymbark na wysokm, 9 mejscu w województwe. Równeż dane Gmny za rok 2014 (III kw.) pokazują dodatn wskaźnk: 53 urodzena w stosunku do 43 zgonów. 20 S t r o n a

Wykres 3 Przyrost naturalny w powece lmanowskm na tle woj. małopolskego 2013. Źródło: www.obserwator.rops.krakow.pl na podstawe danych GUS. Saldo mgracj dla Gmny Tymbark było w roku 2013 ujemne, wynosło -23 (łączne zameldowana + wymeldowana: 436), przy bardzo nskm wskaźnku -141 dla całego powatu lmanowskego: 15 mejsce powatu w skal województwa pod względem salda mgracj. Na pozome województwa małopolskego wskaźnk ten jest wysoce dodatn, co jest główne zasługą osedlana sę ludz w samym meśce Kraków otaczających je powatach. 21 S t r o n a

Prognoza lczny ludnośc dla powatu lmanowskego na lata 2014-2050 pokazuje, ż pommo ujemnego salda mgracj, wysok przyrost naturalny będze wpływał na wzrost lczby ludnośc ze 129 119 w roku 2014 do 138 681 w roku 2050, co jest prognozą optymstyczną. Wykres 4 Prognoza lczby ludnośc powatu lmanowskego 2014-2050. Źródło: na podstawe Prognoza dla powatów mast na prawe powatu oraz podregonów na lata 2014-2050, GUS 2014. Pod względem ekonomcznych grup weku da sę na terene Gmny Tymbark zaobserwować w ostatnch latach charakterystyczny dla welu gmn w Polsce proces starzena sę ekonomcznego ludnośc. Ubywa osób w weku przedprodukcyjnym, przybywa zaś osób neaktywnych zawodowo, co będze mało negatywny wpływ na zastępowalność pokoleń na rynku pracy. Tabela 4 Udzał ludnośc wg ekonomcznych grup weku w % ludnośc ogółem. 2009 2010 2011 2012 2013 w weku przedprodukcyjnym 27,3 26,6 25,4 25,5 25,3 w weku produkcyjnym 59,7 60,0 61,0 60,8 60,6 w weku poprodukcyjnym 13,0 13,4 13,6 13,7 14,1 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. 22 S t r o n a

Wskaźnk obcążena demografcznego (ludność w weku neprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w weku produkcyjnym) wynósł dla Gmny Tymbark w 2013 roku 64,90 co plasuje gmnę na średnm mejscu w powece lmanowskm (mn. Lmanowa masto: 59,70 - max. Gmna Słopnce: 70,20). Z kole cały powat pod względem wysokośc tego wskaźnka plasuje sę na drugm mejscu w województwe: średna dla Małopolsk za rok 2013: 58,50, średna dla Polsk 57,60. Tabela 5 Wskaźnk obcążena demografcznego, 2009-2013. ludność w weku neprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym ludność w weku poprodukcyjnym na 100 osób w weku przedprodukcyjnym ludność w weku poprodukcyjnym na 100 osób w weku produkcyjnym Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. 2009 2010 2011 2012 2013 67,4 66,8 63,8 64,4 64,9 47,7 50,4 53,7 53,8 55,7 21,7 22,4 22,3 22,5 23,2 Bezroboce pracujący Osoby bezrobotne z terenu Gmny Tymbark rejestrują sę w Powatowym Urzędze Pracy w Lmanowej. Wg danych PUP stopa bezroboca w powece lmanowskm w stycznu 2015 roku wynosła 16,6, w porównanu do 10,3 w całym woj. małopolskm 12 na pozome całego kraju. Bezroboce w powece należy do najwyższych w województwe. Z terenu Gmny Tymbark zarejestrowanych było w 2014 roku ogółem 451 osób bezrobotnych, a zatem mnej nż w latach poprzednch (GUS). Tabela 6 Bezrobotn zarejestrowan z terenu gmny 2007-2011. ogółem 2009 2010 2011 2012 2013 2014 542 563 587 560 560 451 mężczyźn 258 243 250 255 228 200 kobety 284 320 337 305 332 251 Źródło: Bank Danych Lokalnych - GUS dane PUP Lmanowa 23 S t r o n a

Osoby pozostające bez pracy stanową w Gmne Tymbark ok. 14% ludnośc w weku produkcyjnym. Tabela 7 Udzał bezrobotnych zarejestrowanych w lczbe ludnośc w weku produkcyjnym. ogółem 2009 2010 2011 2012 2013 14,3 14,7 15,0 14,2 14,2 mężczyźn 13,0 12,0 12,1 12,2 11,0 kobety 15,8 17,7 18,2 16,5 17,9 Źródło: Bank Danych Lokalnych - GUS W szczególnej sytuacj na rynku pracy są osoby długotrwale bezrobotne, z terenu Gmny w roku 2014 były to aż 274 osoby, co stanowło ponad 60% ogółu zarejestrowanych w PUP Lmanowa. Lczną grupę (226 osób) stanowl bezrobotn bez wykształcena średnego; 109 osób ne posadało kwalfkacj zawodowych, a 93 osoby ne mały żadnego dośwadczena zawodowego. Ludze młodz (do 25 r. życa) wśród zarejestrowanych bezrobotnych stanowl ok. 22% (98 osób), podobne lczną grupą były osoby po 50 roku życa: ok. 18%. 12 osób zarejestrowanych było z tytułu nepełnosprawnośc. Pod względem pozycj gmny na tle województwa wskazać należy, ż na 182 gmny małopolske w roku 2003 pod względem rejestrowanego bezroboca Tymbark zajmował 99 mejsce, zaś w roku 2013 już 85, a zatem wdać pogorszene wskaźnka na przestrzen ostatnch 10 lat. Zanotować jednak należy, ż w połowe analzowanego okresu wskaźnk ten był znaczne gorszy plasował gmnę nawet na pozycj 61 w Małopolsce. Wskaźnk osób pracujących przypadających na 1000 ludnośc wynos w gmne w roku 2013: 216 utrzymuje sę na podobnym pozome w ostatnch 5 latach. Tabela 8 Pracujący wg płc. ogółem 2009 2010 2011 2012 2013 1394 1301 1332 1384 1404 mężczyźn 869 773 786 793 793 kobety 525 528 546 591 611 Źródło: Bank Danych Lokalnych - GUS 24 S t r o n a

Opeka społeczna Za realzację zadań z zakresu pomocy społecznej na terene Gmny odpowedzalny jest Gmnny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tymbarku, realzujący zadana zlecone Gmne w zakrese: ustawy o pomocy społecznej, ustawy z dna 28 lstopada 2003 roku o śwadczenach rodznnych, prowadzena postępowana wydawana decyzj w sprawe śwadczeń z funduszu almentacyjnego, prowadzena postępowań przecwko dłużnkom almentacyjnym, a także zadana własne Gmny wynkające z nnych ustaw, w szczególnośc: opłacane składek na ubezpeczena zdrowotne, organzowane śwadczene w mejscu zameszkana usług opekuńczych, realzowane zadań wynkających z ustawy z dna 29 lpca 2005 roku o przecwdzałanu przemocy w rodzne, realzowane zadań wynkających z ustawy o wychowanu w trzeźwośc przecwdzałanu alkoholzmow, realzowane zadań własnych gmny wynkających z art. 9a ustawy z dna 21 czerwca 2001 r. o dodatkach meszkanowych, realzowane zadań wynkających z ustawy o samorządze gmnnym. Z pomocy GOPS w ostatnch latach skorzystało ok. 12% meszkańców Gmny Tymbark. Tabela 9 Osoby rodzny którym udzelono wsparca 2013, 2014. Wyszczególnene 2013 2014 ( za III kwartały ) Lczba rodzn 191 178 Lczba osób w rodznach 782 736 Źródło: Dane własne GOPS. Na przełome mnonych lat można dość wyraźne zaobserwować zmenający sę obraz meszkańców korzystających z różnych form pomocy, zaś analza danych pozwala stwerdzć, że w wększośc preferowaną przez podopecznych formą pomocy są różnego rodzaju śwadczena penężne: zasłk stałe, okresowe, celowe celowe specjalne. 25 S t r o n a

Tabela 10 Powody przyznawana pomocy społecznej w 2013-2014. Rodzaj pomocy 2013 2014 (za III kwartały) Osoby bezrobotne Lczba rodzn 115 106 Lczba osób w rodznach 493 457 Nepełnosprawność Lczba rodzn 49 42 Lczba osób w rodznach 150 123 Długotrwała lub cężka choroba Lczba rodzn 34 24 Rodzny bezradne Lczba osób w rodznach Lczba rodzn 108 69 14 14 Lczba osób w rodznach 63 56 Alkoholzm Lczba rodzn 5 2 Lczba osób w rodznach 11 2 Narkomana Lczba rodzn 0 0 Lczba osób w rodznach 0 0 Zdarzena losowe Lczba rodzn 0 7 Lczba osób w rodznach 0 37 Bezdomność Lczba rodzn 1 1 Trudnośc w przystosowanu sę do życa po opuszczenu zakładu karnego Przemoc w Rodzne ofary przemocy Lczba osób w rodznach Lczba rodzn 1 1 3 1 Lczba osób w rodznach 3 2 Lczba rodzn 17 13 Lczba osób w rodznach 60 47 Welodzetność Źródło: Dane własne GOPS. Lczba rodzn 67 48 Zasadnczą przyczyną, w zwązku z którą meszkańcy Gmny Tymbark wnoskowal o pomoc z systemu pomocy społecznej w latach 2013-2014 roku było bezroboce. Pommo prowadzonych projektów programów w zakrese walk w bezrobocem stneje duża grupa osób, która ne wykazuje zanteresowana poszukwanem pracy lub podjęca jej na dłuższy okres. Są to główne osoby po 45 roku życa, które przez dłuższy okres ne pracowały zawodowo, slne przywązane do tradycj korzystana z pomocy socjalnej. Odwrotną sytuację można zaobserwować wśród ludz młodych - ta grupa społeczna jest otwarta na nowe rynk pracy chętne podejmuje ją zarówno na terene Gmny jak poza grancam kraju: Angla, Włochy, Nemy, Norweg tp. Jednakże welu z pośród wyjeżdżających poza grancę państwa to członkowe rodzn 26 S t r o n a

matk ojcowe, co w konsekwencj w przyszłośc może doprowadzć do rozbca rodzn, rozwodów, patolog tp. Istotnym powodem przyznawana pomocy przez GOPS w latach 2013-2014 była równeż bezradność w sprawach opekuńczo-wychowawczych prowadzena gospodarstwa domowego. Kolejne przyczyny udzelanego wsparca w gmne stanowły kweste osób nepełnosprawnych, długotrwała lub cężka choroba, welodzetność, zdarzena losowe, alkoholzm, ubóstwo, trudnośc w przystosowanu sę do życa po opuszczenu zakładu karnego. Znacznym problemem dla GOPS jest problem ludz starszych samotnych. Daje sę zauważyć, że coraz częścej osoby w podeszłym weku schorowane pozostają bez opek. Pozostawone same sobe ze swą nedołężnoścą, ne potrafą samodzelne funkcjonować w środowsku. Usług sostry PCK, które ośrodek może zaoferować często są newystarczające bowem osoby te zazwyczaj wymagają całodobowej opek. W/w osoby, które ze względu na wek nwaldztwo ne mogą samodzelne funkcjonować w środowsku kerowane są do Domów Pomocy Społecznej. Koszt pobytu w DPS obecne dość wysok wynos ok. 3 065,00 zł mesęczne z roku na rok wzrasta. Poważnym problemem staje sę dla Gmny Tymbark brak własnego Domu Pomocy Społecznej. Nurtującym problemem, z którym boryka sę Gmna Tymbark jest naslene sę problemów alkoholowych oraz przemocy w rodznach. Kweste te pozostają tematem wstydlwym skrywanym, trudnym do zdagnozowana, zaś przemoc uważana jest za problem, który dotyczy nnych ne zdarza sę w najblższym otoczenu. Gmnny Ośrodek Pomocy Społecznej w Tymbarku realzuje zadane dotyczące przecwdzałana przemocy w rodzne na podstawe przyjętego programu pn. Gmnny Program Przecwdzałanu Przemocy w Rodzne w Gmne Tymbark na lata 2010-2015 oraz Gmnnego Programu Przecwdzałanu Przemocy w Rodzne w Gmne Tymbark na lata 2014-2020. Dzałana podejmowane na podstawe programu to m.n.: zapewnene bezpeczeństwa ofarom przemocy poprzez poradnctwo psychologczne, prawne, pedagogczne socjalne; udzelane wsparca, w tym w forme dzałań nterwencyjnych bezpośredno, w środowsku domowym ofar przemocy przez zespół nterdyscyplnarny (partnerstwo w zakrese rozwązywana problemów przemocy w rodzne) złożony z pracownka socjalnego, funkcjonarusza Polcj, pedagoga szkolnego, kuratora sądowego, przedstawcela służby zdrowa Gmnnej Komsj Rozwązywana Problemów Alkoholowych Narkoman; 27 S t r o n a

efektywnejsze wykorzystane procedury Nebeskej Karty przez Gmnny Ośrodek Pomocy Społecznej, Komsarat Polcj; tworzene grup wsparca grup samopomocowych dla osób dośwadczających przemocy; organzowane szkoleń, spotkań edukacyjnych, podnoszene kwalfkacj osób zajmujących sę zjawskem przemocy. Na podstawe przyjętego programu został powołany Uchwałą Rady Gmny Tymbark dn. 10 lstopada 2010r. Zespół Interdyscyplnarny ds. Przecwdzałana Przemocy w Rodzne w Gmne Tymbark, w którego skład wchodzą przedstawcele następujących podmotów: 1. Gmnnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tymbarku. 2. Gmnazjum Samorządowego w Tymbarku. 3. Szkoły Podstawowej w Tymbarku. 4. Szkoły Podstawowej w Zawadce. 5. Szkoły Podstawowej w Podłopenu. 6. Nepublcznego Gmnazjum Szkoły Podstawowej w Pekełku. 7. Gmnnej Komsj ds. Rozwązywana Problemów Alkoholowych Narkoman w Tymbarku. 8. Komsaratu Polcj w Tymbarku. 9. Praktyk AVITA s.c. Tymbark. 10. Paraf Rzymskokatolckej p.w. NNMP w Tymbarku. 11. Zespołu Kuratorów Zawodowych ds. Rodznnych Sądu Rejonowego w Lmanowej. Łączne zespół nterdyscyplnarny lczy 12 osób. Zgodne z ustawą o przecwdzałanu przemocy w rodzne (art.9a ust.10) zespół tworzy grupy robocze, które dzałają w oparcu o procedurę Nebeske Karty : ogół czynnośc w zwązku z uzasadnonym podejrzenem zastnena przemocy w rodzne. W 2013 roku do zespołu wpłynęło 17 Nebeskch Kart, w 2014 roku do końca III kwartału zostało założonych 13 Nebeskch Kart. Na szeroką skalę prowadzone jest dożywane dzec w szkołach. Dożywane są zarówno dzec w przedszkolach, szkołach podstawowych jak gmnazjalnych na terene naszej Gmny oraz osoby dorosłe. W każdej szkole zorganzowane jest dożywane w forme gorącego posłku. W szkołach, w których ne funkcjonują kuchne posłk są dowożone. 28 S t r o n a

7. Gospodarka rolnctwo. Gmna Tymbark, pommo swego wejskego charakteru wyróżna sę na tle okolcznych gmn wejskch dzęk wysoko rozwnętemu przemysłow rolno - spożywczemu, skuponemu główne w mejscowośc Tymbark. Początk przemysłu na terene gmny sęgają 1927 roku, kedy to powstała Spółdzelna Mleczarska, funkcjonująca do dzś jako Okręgowa Spółdzelna Mleczarska - Zakład Mleczarsk w Tymbarku. Z kole w roku 1936 powstała Spółdzelna Owocarska, dzś dzałająca jako rozpoznawalna na całym śwece marka soków n. przetworów owocowych "Tymbark". Ponadto na terene gmny dzałają dwa duże zakłady przemysłu drzewnego. Na obszarze gmny występuje znaczne zróżncowane lczby podmotów gospodarczych prowadzonych przez osoby fzyczne w poszczególnych wsach. Obszarem o najwększym rozwoju gospodarczym jest Tymbark, a następne Podłopeń. Na przestrzen ostatnch 10 lat lczba zarejestrowanych na terene Gmny Tymbark podmotów gospodarczych znacząco wzrosła: wskaźnk GUS "podmoty wpsane do rejestru REGON na 1000 ludnośc" w roku 2004 wynosł 56 w porównanu do 78 w roku 2013. W sektorze prywatnym domnują osoby fzyczne prowadzące dzałalność gospodarczą o zatrudnenu ne przekraczającym 10 osób - mkroprzedsęborstwa; wskaźnk dot. lczby prowadzonych dzałalnośc jednoosobowych wskazuje na wyraźny wzrost aktywnośc gospodarczej meszkańców gmny: z 43 dzałalnośc/ 1000 meszkańców w roku 2004 do 60 w roku 2013. Choć zmany te są wyraźne pozytywne wdoczne na przestrzen lat na pozome samej gmny, to jednak pod względem pozycj Gmny Tymbark w województwe uwdaczna sę spadający w porównanu do nnych gmn pozom przedsęborczośc meszkańców - z rankngu lczby rejestrowanych na terene Małopolsk podmotów gospodarczych wynka, ż Gmna Tymbark w roku 2009 zajmowała 106 pozycję na 182 gmny małopolske, podczas gdy w roku 2013 dopero 135 mejsce. Wskaźnk "osoby fzyczne prowadzące dzałalność gospodarczą na 100 osób w weku produkcyjnym" wynósł w roku 2013 dla powatu lmanowskego 9,40 w porównanu z średną 12,30 dla Małopolsk, co stawa powat na jednej z gorszych pozycj w województwe (np. powat tatrzańsk 18,50) 12,10 dla Polsk. 29 S t r o n a

Tabela 11 Podmoty gospodark narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według sektorów własnoścowych 2005-2013. 2005 2010 2013 podmoty gospodark narodowej ogółem 372 473 503 sektor publczny - ogółem 24 19 20 sektor prywatny - ogółem 348 454 483 sektor prywatny - osoby fzyczne prowadzące dzałalność gospodarczą 287 379 392 sektor prywatny - spółk handlowe 6 9 17 sektor prywatny - spółk handlowe z udzałem kaptału zagrancznego 1 0 0 sektor prywatny - spółdzelne 3 3 3 sektor prywatny - fundacje 1 1 1 sektor prywatny - stowarzyszena organzacje społeczne 19 19 22 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Uwdacznają sę zmany w proflu gospodarczym gmny, w którym rolnctwo odgrywa mnej znaczącą rolę nż pod konec lat dzewęćdzesątych, gdy tworzono poprzedną strategę rozwoju Gmny. Mnej jest dzałających podmotów w sektorze rolnczym, zwększa sę lczba frm przemysłowych usługowych. Tabela 12 Frmy z terenu Gmny Tymbark wg PKD (2007), 2010-2013. 2010 2013 ogółem 473 503 rolnctwo, leśnctwo, łowectwo rybactwo 20 15 przemysł budownctwo 116 124 pozostała dzałalność 337 364 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS Bardzo aktywny na terene Gmny Tymbark jest sektor pozarządowy (NGO) - w roku 2013 dzałały aż 22 stowarzyszena organzacje społeczne jedna fundacja. Główn pracodawcy. Najwększe znaczene w rozwoju gospodarczym ma przemysł rolno - spożywczy rozwjający sę w mejscowośc Tymbark. Najważnejszym podmotem gospodarczym na terene gmny jest TYMBARK MWS Sp. z o.o. Sp. k. funkcjonująca od 1936 roku frma wchodz w skład Grupy Maspex Wadowce, posadającej najwększy, bo ponad 35% udzał w polskm rynku produkcj soków, 30 S t r o n a

przed producentam marek Hortex Fortuna. Zatrudnene znajduje tu około 1 000 osób. Do znaczących w rozwoju gospodarczym gmny zalczyć należy także: - w Tymbarku: Zakład Mleczarsk - Spółdzelna Mleczarska sprzedaje swoje produkty na terene kraju, najwększym rynkem zbytu jest masto Kraków okolce oraz rynek regonalny. Spółdzelna współpracuje z polskm hurtownam, secą prywatnych sklepów ogólnospożywczych oraz placówkam zborowego żywena. Obecne spółdzelna skupuje przeraba około 40-60 tys. ltrów mleka dzenne od około 2500 dostawców przy zatrudnenu 100 osób. Frmę Produkcyjno Usługową Jonec - uznany na polskm zagrancznym rynku producent ogrodzeń betonowych; Spółdzelnę Pracy Transportu Mleczarskego Placówka Terenowa; Spółdzelna Kółek Rolnczych w Tymbarku; GS Tymbark. - w Podłopenu: Zakład Gospodark Komunalnej w Tymbarku Spółka z o.o. z sedzbą w Podłopenu; Florad sp. z o.o. - produkująca dla Grupy Fakro klejone półfabrykaty glaste do oken dachowych; Frma Usługowo Handlowa ALP-BUH oraz hurtowna materałów budowlanych. Ponadto rozwja sę dzałalność produkcyjno usługowa, główne o charakterze rzemeślnczym, prowadzone są gospodarstwa agroturystyczne. 31 S t r o n a

Rolnctwo Rolnctwo, pommo zachodzących przeman, stanow ważny element życa gospodarczego Gmny Tymbark. Potencjał rolnczy gmny to areał upraw stnejące środk produkcj (budynk, maszyny), a także ludze ch umejętnośc. Wg danych spsu rolnego z 2010 r. (GUS), spośród 896 gospodarstw domowych z terenu Gmny aż 686, tj. ponad 76% uzyskwało w roku 2010 dochody z dzałalnośc rolnczej. Dla welu z nch dzałalność rolncza ne jest jednak jedynym źródłem dochodów. Tabela 13 Gospodarstwa domowe wg źródeł dochodu; sps rolny 2010. Rodzaj dochodu Lczba gospodarstw ogółem 896 z dochodem z dzałalnośc rolnczej 686 z dochodem z emerytury renty 273 z dochodem z pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej 46 z dochodem z pracy najemnej 446 z dochodem z nnych nezarobkowych źródeł poza emeryturą rentą 45 bez dochodów z dzałalnośc rolnczej 210 bez dochodów z emerytury renty 623 bez dochodów z pozarolnczej dzałalnośc gospodarczej 850 bez dochodów z pracy najemnej 450 bez dochodów z nnych nezarobkowych źródeł poza emerytura rentą 851 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Pod względem powerzchn upraw domnują na terene gmny gospodarstwa 1 do 5 ha - 444 szt. (sps z 2010 roku). Na powerzchn powyżej 10 ha dzałalność rolnczą prowadzło 199 gospodarstw. Tabela 14 Gospodarstwa prowadzące dzałalność rolnczą wg spsu rolnego 2010. Wyszczególnene Lczba gospodarstw ogółem 687 do 1 ha włączne 199 powyżej 1 ha razem 488 1-5 ha 444 1-10 ha 0 1-15 ha 488 5-10 ha 0 5-15 ha 44 10-15 ha 0 5 ha węcej 687 10 ha węcej 199 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. 32 S t r o n a

Tabela 15 Powerzchna gospodarstw rolnych wg spsu rolnego 2010. Wyszczególnene Powerzchna w ha ogółem 2086,97 do 1 ha włączne 153,08 powyżej 1 ha razem 1933,89 1-5 ha 1526,21 1-10 ha 0,00 1-15 ha 1933,89 5-10 ha 0,00 5-15 ha 407,68 10-15 ha 0,00 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Teren gmny Tymbark ma ukształtowane górzyste, przeważają stok o nachylenu od 2 do 12 stopn o różnych wystawach. Gleby na terene gmny należą prawe w całośc do kompleksu górskego brunatnego. Są to gleby szkeletowe, brunatne oraz mady górske. Gleby szkeletowe występują pod lasam w najwyżej położonych terenach. Przeważają gleby klasy IV V o małej żyznośc urodzajnośc, trudno przepuszczalne oraz cężke do uprawy. Tabela 16 Struktura użytkowana gruntów wg spsu rolnego 2010. Wyszczególnene Powerzchna w ha grunty ogółem 2219,85 użytk rolne ogółem 1521,65 użytk rolne w dobrej kulturze 1431,60 pod zasewam 323,65 grunty ugorowane łączne z nawozam zelonym 18,69 uprawy trwałe 71,03 sady ogółem 68,27 ogrody przydomowe 6,70 łąk trwałe 985,07 pastwska trwałe 26,46 pozostałe użytk rolne 90,05 lasy grunty leśne 520,08 pozostałe grunty 178,12 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Znaczna część użytków rolnych w gmne jest w posadanu gospodarstw ndywdualnych, tylko newelka część wchodz w skład mena gmnnego, w tym 100 ha lasów. 33 S t r o n a

Tabela 17 Powerzchna zasewów wybranych upraw wg spsu rolnego 2010. Wyszczególnene Lczba gospodarstw ogółem 426 zboża razem 362 zboża podstawowe z meszankam zbożowym 362 zemnak 349 uprawy przemysłowe 0 burak cukrowe 0 strączkowe jadalne na zarno razem 0 pastewne 13 warzywa gruntowe 426 Wyszczególnene Powerzchna zasewów w ha ogółem 323,65 zboża razem 237,23 zboża podstawowe z meszankam zbożowym 235,67 pszenca ozma 62,80 pszenca jara 22,15 żyto 9,25 jęczmeń ozmy 0,71 jęczmeń jary 18,23 owes 33,30 pszenżyto ozme 15,90 pszenżyto jare 4,50 meszank zbożowe ozme 2,62 meszank zbożowe jare 66,21 kukurydza na zarno 1,56 zemnak 64,10 uprawy przemysłowe 0,00 burak cukrowe 0,00 strączkowe jadalne na zarno razem 0,00 warzywa gruntowe 0,72 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Pod względem pogłowa zwerząt gospodarskch domnuje w gmne hodowla bydła (krowy) oraz drobu kurzego. 34 S t r o n a

Tabela 18 Pogłowe zwerząt gospodarskch (bydło, trzoda chlewna, kone, drób) wg spsu rolnego 2010. Wyszczególnene Lczba gospodarstw bydło razem 284 bydło krowy 272 trzoda chlewna razem 30 trzoda chlewna lochy 5 kone 38 drób ogółem razem 279 drób ogółem drób kurzy 278 Zwerzęta gospodarske Lczba w szt. bydło razem 900 bydło krowy 555 trzoda chlewna razem 158 trzoda chlewna lochy 18 kone 56 drób ogółem razem 4299 drób ogółem drób kurzy 4035 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS. Czyste środowsko zapotrzebowane na żywność wysokej jakośc stwarzają możlwość rozwoju gospodark rolnej z wykorzystanem zasad rolnctwa ekologcznego. Może to wpływać na wzrost opłacalnośc produkcj rozwój agroturystyk lub ekoturystyk oraz przetwórstwa lokalnego. 35 S t r o n a

8. Stan nfrastruktury społecznej. Ośwata W Gmne Tymbark funkcjonują trzy przedszkola: Samorządowe, Parafalne oraz nepublczne przedszkole "U Coc Agatk". Przy czterech szkołach podstawowych zorganzowane są oddzały przedszkolne tzw. klasy 0 obejmujące przygotowane do nauk w szkołach podstawowych. Dzałają tu cztery sześcoletne szkoły podstawowe: w Tymbarku, Pekełku (szkoła nepublczna), Podłopenu Zawadce. W szkołach tych naukę pobera obecne 535 ucznów. W gmne funkcjonują dwa gmnazja: samorządowe nepublczne. W roku szkolnym 2014/2015 w gmnazjach pobera naukę 260 ucznów. Tabela 19 Lczba ucznów/ wychowanków w placówkach ośwatowych na terene gmny 2010-2015. Nazwa placówk Lp. ośwatowej 1. Przedszkole Samorządowe w Tymbarku 2. Przedszkole Parafalne w Tymbarku 3. Nepublczne Przedszkole "U Coc Agatk" 4. Szkoła Podstawowa w Podłopenu 5. Szkoła Podstawowa w Tymbarku 6. Szkoła Podstawowa w Zawadce 7. Nepublczna Szkoła Podstawowa w Pekełku 8. Nepublczne Gmnazjum w Pekełku 9. Gmnazjum Samorządowe w Tymbarku Źródło: dane własne Gmny. 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 2014/2015 101 96 94 104 101 75 76 79 84 80 - - - 40 46 100 100 93 92 87 284 284 272 241 240 90 91 92 94 93 106 95 112 122 115 51 55 54 47 47 245 238 229 231 213 W zwązku ze zmnejszającym sę przyrostem naturalnym lczba wychowanków ucznów ww. placówek zmnejsza sę z roku na rok. Na terene Tymbarku dzała jedna szkoła ponadgmnazjalna: Zespół Szkół m. Komsj Edukacj Narodowej kształcąca około 800 ucznów, główne meszkających na terene powatu lmanowskego. 36 S t r o n a