KONSPEKT LEKCJI ZAWIERAJĄCEJ ELEMENTY GENDEROWE Temat: Czy etykietowanie ze względu na płeć kończy się dyskryminacją? Grupa docelowa: młodzież szkół średnich Cele: uwrażliwienie na istnienie stereotypów płci zwrócenie uwagi na to, że każdy człowiek jest inny i stereotypy często nie mówią prawdy o kimś, kto przynależy do danej grupy wprowadzenie pojęć płeć biologiczna (ang. sex) oraz płeć społeczno-kulturowa (ang. gender) refleksja nad stereotypami związanymi z płcią Czas trwania zajęć: 2 godziny lekcyjne. Materiały: duże arkusze papieru, kolorowe markery, małe karteczki samoprzylepne. Metody pracy: dyskusja, burza mózgów, praca w grupach. Efekty: Po zakończeniu zajęć uczniowie umieją: zdefiniować pojęcia płeć biologiczna, płeć kulturowa, stereotyp,dyskryminacja; omówić na przykładach w jaki sposób funkcjonują stereotypy i uprzedzenia w stosunku do płci i różnych grup społecznych. Wprowadzenie do zajęć: Prowadząc zajęcia dotyczące płci należy zapoznać się z odpowiednią terminologią: Płeć biologiczna - płeć nadawana przy urodzeniu na podstawie ustalonych cech fizycznych (m. in. wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych). Tradycyjnie wyróżnia się płeć żeńską i męską. Czasami określenie płci na podstawie cech fizycznych (genetycznych, fizjologicznych, anatomicznych) jest niemożliwe, mówimy wtedy o osobach interseksualnych. U niektórych osób, płeć biologiczna i/lub metrykalna nadana przy urodzeniu nie zgadza się z wewnętrznym poczuciem własnej płci. Mówimy wtedy, że są to osoby transpłciowe. Gender (płeć społeczno-kulturowa) - z angielskiego płeć kulturowa, która jest konstruowana społecznie. Gender to zespół cech, postaw i ról społecznych przypisany mężczyźnie i kobiecie przez szeroko rozumianą kulturę. O tym, czy ktoś jest uważany za mężczyznę lub kobietę, nie decyduje sama budowa narządów płciowych, ale przede wszystkim kultura, która wyznacza kobiecie i mężczyźnie odmienne role płciowe, a
one stają się wzorcami zachowań wymaganymi przez społeczeństwo. Wyznaczanie ról płciowych opiera się na podkreślaniu różnicy płci (m.in. poprzez podział pracy, pozycję społeczną, seksualizację) i bazuje na przekonaniu, że społeczne różnice ról płciowych są niezmienne. Gender zmienia się w zależności od warunków społecznych, politycznych, kulturowych. Tożsamość płciowa wewnętrzne poczucie własnej płci. Może być zgodne ze społecznymi oczekiwaniami, które stawiają znak równości pomiędzy określonymi narządami płciowymi danej osoby a przypisaną do nich tożsamością, lub też z nimi niezgodne. Transpłciowość - wszystkie nazwane i nienazwane tożsamości, w których nie ma społecznie oczekiwanej zgodności pomiędzy płcią biologiczną, przypisaną jej płcią metrykalną, tożsamością płciową oraz pełnioną w społeczeństwie rolą płciową. Ćwiczenie I Efekt pierwszego wrażenia Cel: Uświadomienie wychowankom w jaki sposób efekt pierwszego wrażenia może ułatwić bądź utrudnić nawiązanie pozytywnych relacji z zapoznaną osobą. Dokończ zdania: Gdy poznaję nową osobę to najczęściej zwracam uwagę na: W pierwszej rozmowie z zapoznaną osobą nie lubię gdy Denerwują mnie ludzie, którzy na pierwszy rzut oka sprawiają wrażenie Po wykonaniu ćwiczenia odczytanie przykładowych wypowiedzi wychowanków. Wymiana spostrzeżeń. Przytoczenie definicji : Efekt pierwszego wrażenia to zjawisko polegające na tym, że pierwsze informacje uzyskane o drugiej osobie (np. wygląd, reputacja) wywierają bardzo silny wpływ na wyobrażenia i sądy o tej osobie. Są to tzw. sądy migawkowe automatyczne, proste, silnie nasycone emocjami (pozytywnymi lub negatywnymi). Ich podstawę stanowią widoczne, łatwo zauważalne cechy fizyczne (np. kolor skóry, płeć, ubiór). Następnie dzielimy wychowanków na 6 grup. Każdy zespół zapisuje swoje pierwsze odczucia,skojarzenia związane z następującymi grupami ludzi: Grupy ludzi Własne odczucia, skojarzenia lub właściwości Kobiety - kierowcy...
Blondynki... Mieszkańcy wsi... Ludzi w okularach... Artyści... Rudowłosi... Wyznawcy islamu... Gospodynie domowe... Naukowcy... Ludzie o wąskim czole... Ludzie o wąskich ustach... Czas zadania: 15-20 minut. Wypełnione przez poszczególne grupy arkusze zawieszamy na ścianach. Podsumowujemy ćwiczenie zadając wychowankom następujące pytania: - Jak sądzicie, czemu służyło powyższe ćwiczenie? - Dlaczego takie skojarzenia zadziałały w sądach na temat wymienionych grup ludzi? - Skąd tego typu odczucia i czy znajdują one częste potwierdzenie przy bliższym poznaniu osoby, której dotyczą. Ćwiczenie II Kobiecość i męskość a płeć Cel: - Zwiększenie świadomości na temat stereotypów związanych z gender (płcią społeczno-kulturową), -Refleksja nad płcią i tym jak jest konstruowana społecznie. Na jednym arkuszu papieru lub na tablicy zapisujemy kobieta, a na drugim mężczyzna. Następnie pytamy jakie są stereotypy dotyczące tego jakie są, lub powinny być kobiety/jacy są lub powinni być mężczyźni. Zwracamy uwagę, że część najbardziej szkodliwych stereotypów jest związana z płcią. Prosimy grupę o podanie przykładów i zapisujemy je na arkuszach bądź na tablicy. Jeśli któryś z poniższych nie zostanie wymieniony to dodajemy: Mężczyźni mogą uważać, że, aby być męscy powinni: sprawować kontrolę i nie okazywać emocji być dominującą stroną w związku być aktywną stroną w seksie wcześnie rozpocząć życie seksualne i mieć wiele partnerek
brać na siebie odpowiedzialność za utrzymanie rodziny zdobyć pozycję dzięki zarabianiu pieniędzy podejmować ryzyko, żeby udowodnić swoją męskość rozwiązywać konflikty używając przemocy unikać tradycyjnie kobiecych zawodów, np. związanych z opieką, urodą czy sztuką Kobiety mogą uważać, że, aby być kobiece powinny: być wrażliwe i bezbronne ulegać życzeniom i żądaniom ze strony partnera seksualnego mieć dzieci, niezależnie od własnych upodobań najpierw zaspokoić potrzeby innych, dopiero potem własne wybierać zawody i karierę związaną z opieką i dbaniem o innych być atrakcyjne fizycznie, zgodnie z aktualnymi kulturowymi wyznacznikami piękna znosić bez skarg zaczepki dotyczące jej ciała i seksualności brać na siebie odpowiedzialność za sprowokowanie molestowania seksualnego czy gwałtu unikać kariery związanej z typowo męskimi dziedzinami, np. w naukach ścisłych Komentarz: Pierwszy krok, żeby przezwyciężyć stereotypowe myślenie, to uświadomienie sobie, jakie stereotypy mamy my i inni ludzie. Dzielimy grupę na małe grupy z osobami tej samej płci. Następnie każda grupa otrzymuje arkusz papieru i markery lub kredę. Informujemy młodzież, że przeprowadzamy teraz burzę mózgów. Prosimy o wypisanie jak najwięcej przywilejów i szkód związanych z przynależnością do płci do której nie należą. Tworzymy jednopłciowe grupy (nie więcej niż dwie grupy z każdej płci). Rozdajemy arkusze papieru i po dwa markery lub kredę dla każdej z grup. Przeznaczamy 5 minut na zbieranie i zapisanie pomysłów dotyczących przywilejów wynikających z bycia osobą o odmiennej (niż grupa) płci. Po 5 minutach, wyznaczamy kolejne 5 minut na zebranie pomysłów ujemnych stron z bycia osobą o odmiennej płci niż płeć grupy. Przeznaczamy kolejne 5 minut na to, aby wszystkie grupy przykleiły swoje arkusze na
ścianie, tak, aby plakaty dotyczące jednej płci znajdowały się obok siebie. Zwracamy uwagę całej grupy na przywileje i ujemne strony bycia kobietą wymienione przez grupę chłopców. Prosimy dziewczyny o uzupełnienie listy. Następnie prosimy całą grupę o przypomnienie sobie definicji stereotypu. Stereotyp - sztywne przekonanie, że wszystkie osoby wchodzące w skład poszczególnej grupy są do siebie bardzo podobne. Nie uwzględniają indywidualnych różnic między konkretnymi osobami. Komentarz: Czy na listach znajdują się stereotypy, czy są to prawdziwe cechy opisujące wszystkie kobiety? Przekreślamy wszystkie pozycje, które grupa uzna za stereotypy. Powtarzamy to samo z przywilejami i ujemnymi stronami bycia mężczyzną. Podsumowujemy to ćwiczenie dyskusją. Posługujemy się pytaniami znajdującymi się poniżej: 1. Jakie mogą być negatywne konsekwencje dla młodych kobiet, które ograniczają swoje zachowanie do stereotypowych ról związanych z płcią żeńską? A jakie dla młodych mężczyzn, którzy ograniczają swoje zachowanie do tego, na co przyzwala tradycyjna rola męska? 2. Co się dzieje, kiedy kobieta zachowuje się w sposób, który tradycyjnie/stereotypowo jest zarezerwowany dla płci męskiej? Co z mężczyznami, którzy zachowują się w sposób, który tradycyjnie/stereotypowo postrzega się jako kobiecy? 3. Role kobiet i mężczyzn są uwarunkowane kulturowo. Czy potraficie podać przykłady kultur, w których role kobiece i męskie są inne niż w Polsce? 4. Podajcie przykłady, w których religijne, duchowe, społeczne czy polityczne nauki ograniczają role płciowe kobiet lub mężczyzn. 5. Jakie są przykłady dyskryminacji mężczyzn? Jakie dla kobiet? Czas na wykonanie ćwiczenia: 40-50 minut. Ćwiczenie III Dyskryminacja co to takiego? Cel: Doprecyzowanie pojęcia dyskryminacji określenie w dokładny i jednoznaczny sposób, czym jest, a czym nie jest dyskrymina cja.
Przebieg ćwiczenia: Dzielimy młodzież na małe grupy. Pierwsze zadanie w takich grupach to wy - pracowanie definicji dyskryminacji, czym jest dyskryminacja? Czas na zadanie-5 minut, następnie prosimy o prezentację wypracowanych definicji. W tej części ćwiczenia chodzi przede wszystkim o to, aby wskazać wyznaczniki dyskr y- minacji, tj.:nierówne, gorsze traktowanie jakiejś osoby w określonej sytuacji tylko na podstawie jej przynależności do pewnej grupy społecznej, np. płci ten element definicji oznacza, że inna osoba, nie należąca do wskazanej grupy, byłaby traktowana lepiej (sprawca dyskryminacji uzasadnia gorsze traktowanie płcią, wiekiem, niepełno sprawnością, pochodzeniem narodowym czy etnicznym, wyznaniem, orientacją seksu alną danej osoby);gorsze traktowanie nie jest usprawiedliwione żadnymi obiektywny mi przesłankami, np. w Polsce znany jest przypadek mężczyzny, który nie został przyjęty do pracy w lab oratorium analitycznym mimo posiadania pełnych kwalifikacji do pracy w tej dziedzinie, ponieważ jego właścicielka stwierdziła, że mężczyźni są mniej precy zyjni był to przykład dyskryminacji ze względu na płeć: żadne obiektywne dane nie wskaz ują, jakoby precyzja przy wykonywaniu pracy w laboratorium była w jakikolwiek spos ób związana z płcią. Po zdefiniowaniu dyskryminacji prosimy młodzież o powrót do małych grup i próbę z nalezienia przykładów z własnego życia (zarówno własnych doświadczeń, jak i sytuacj i, w których znalazły się bliskie czy znajome osoby) kto, kiedy i gdzie jest najbardziej narażony/-na na dyskryminację i ze względu na co. Po 10-15 minutach pracy w grupach prosimy o prezentację wyników. Omówienie ćwiczenia. Podsumowanie: Z naszych doświadczeń wynika, że młodzież często uskarża się na dyskryminację ze strony osób od nich starszych oraz właśnie ze względu na płeć. Warto w tym miejscu poddać dyskusji zabiegi socjalizacyjne, z którymi uczennice i uczniowie stykają się na co dzień. Konspekt opracowano na podstawie książki Edukacja bez tabu. Podręcznik do prowadzenia zajęć z młodzieżą na temat seksualności i relacji międzyludzkich Carol Hunter-Geboy oraz na podstawie poradnika dla nauczycieli i nauczycielek Równa szkoła-edukacja wolna od dyskryminacji Ewa Majewska, Ewa Rutkowska, Małgorzata Jonczy-Adamska, Anna Wołosik. Opracowała: Dorota Korzeniewska