Aktualnoœci Doradztwo Analizy

MIESIÊCZNIK ÓDZKIEGO OŒRODKA DORADZTWA ROLNICZEGO ZS. W BRATOSZEWICACH Rolnictwo Aktualnoœci Doradztwo Analizy ISSN 12342793 Cena 3,20 z³ Nr 3 Marzec 2011 Kukurydziane nowoœci Obowi¹zkowe ubezpieczenia Zobowi¹zania m³odych rolników

WIADOMOŚCI, INFORMACJE Szanowni Państwo Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego zs. w Bratoszewicach serdecznie zaprasza do udziału w Konferencji Piękny Ogród, która odbędzie się 19 marca 2011 r. podczas Targów Ogrodów i Małej Architektury Plantexpo w Łodzi. Targi odbędą się w łódzkiej Hali MOSiR przy ul. ks. Skorupki 21. Konferencja Piękny Ogród godz. 11:00 11:30 Architektura ogrodowa z wykorzystaniem pnączy. mgr inż. Anna Pietraszko - gł. specjalista ds. ogrodnictwa i okopowych ŁODR zs. w Bratoszewicach godz. 11:30 12:15 Cięcie drzew i krzewów owocowych w ogrodach przydomowych. mgr inż. Bożena Pietrzak - gł. specjalista ds. ogrodnictwa ŁODR zs. w Bratoszewicach godz. 12:15 13:00 Ochrona środowiska, odnawialne źródła energii. mgr inż. Andrzej Bartosik - gł. specjalista ds. ekologii i ochrony środowiska ŁODR zs. w Bratoszewicach godz. 13:00 13:45 Ogród dla zapracowanych Centrum Ogrodnicze TRACZ z siedzibą w Sosnowcu koło Strykowa godz. 13:45 14:00 Przerwa godz. 14:00 14:45 Oferta nasion i materiału nasadzeniowego Krakowskiej Hodowli i Nasiennictwa Ogrodniczego POLAN Spółka z o.o. Zapraszamy Spis treści WIADOMOŚCI, INFORMACJE 4 Łódzka wieś coraz atrakcyjniejsza- AGROTECHNIK RADZI 6 Jakość ziarna pszenicy ze zbiorów 2010 roku 8 Wysiew mieszany 9 Nawożenie mineralne i uprawa kukurydzy pastewnej 10 Odmiany jęczmienia jarego 11 Kukurydziane nowości ZOOTECHNIK RADZI 13 Choroby zakaźne zwierząt (cz.i) 15 Dobrostan zwierząt (cz.i) EKONOMIKA I PRZED SIĘ BIOR CZOŚĆ 16 Żywiec zwierzęcy 18 Wstępne wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 22 Ceny rynkowe produktów rolnych 23 Dopłaty do składek z budżetu państwa w 2011 roku ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH 25 Zobowiązania beneficjentów 26 Unia Europejska wprowadza zmiany EKOLOGIA i ŚRODOWISKO 26 Ką cik meteorologiczny 27 Kalendarz biodynamiczny 28 Zioła w ochronie drzew owocowych i krzewów (cz.ii) 30 Wyniki prac upowszechnieniowych z ekologii i ochrony środowiska prowadzonych w 2010 r. na terenie woj. łódzkiego przez pracowników ŁODR MECHANIZACJA I BUDOWNICTWO 32 Wiosenny rozruch ciągnika BHP W ROLNICTWIE 33 Bezpieczne Gospodarstwo Rolne 2011 r. W DOMU I W OGRODZIE 33 Zdrowa dieta - dobre samopoczucie 34 Stawiam na mleko i przetwory mleczne NASZE KULTUROWE DZIEDZICTWO 36 Oscypek SERWIS INFORMACYJNY 37 Wieści z Wiejskiej 3

4 WIADOMOŚCI, INFORMACJE Z Witoldem Stępniem, marszałkiem województwa łódzkiego, rozmawia Grażyna Bożyk Łódzka wieś coraz atrakcyjniejsza Jak zmienia się polska wieś dzięki środkom unijnym? Trudno mówić o aktywizacji społecznej, jeśli ludzie na terenach wiejskich nie mają się gdzie spotkać, brakuje im dostępu do dóbr kultury, dróg, parków, kanalizacji. Dlatego w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich prowadzimy działania, których celem jest, między innymi, poprawa warunków życia i prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach wiejskich oraz wpływające na podwyższenie jakości życia na wsi i tożsamości jej mieszkańców. W wielu przypadkach o kierunkach rozwoju wsi oraz o rodzaju przedsięwzięć w danej miejscowości decydują sami jej mieszkańcy. Dzięki temu kształtuje się w nich poczucie zaangażowania zarówno w rozwój lokalny, jak i planowanie swojej przyszłości. Jakie w tym roku środki zostały już skierowane do beneficjentów? W lutym Zarząd Województwa Łódzkiego zatwierdził kolejne listy operacji skierowanych do współfinansowania w ramach działania Odnowa i rozwój wsi Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Kwota ponad milion dwieście tysięcy złotych trafi do czterech gmin z województwa łódzkiego należących do Lokalnej Grupy Działania BUD-UJ RAZEM oraz PODKOWA. Natomiast dzięki wsparciu z osi czwartej Leader Gmina Budziszewice zagospodaruje centrum miejscowości, Gmina Będków wybuduje oraz wyposaży świetlicę wiejską w Brzustowie natomiast Gmina Czarnocin wyremontuje chodniki. Coraz więcej samorządów inwestuje w energię odnawialną. Łódzkie raczej nie przoduje w tej dziedzinie. Czy zamierza pan zmienić ten stan rzeczy? Właśnie dlatego, że dotychczas województwo łódzkie nie było znaczącym graczem w tej dziedzinie, obecnie nadrabiamy to naszą aktywnością. Już w sierpniu 2008 roku w Centrum Zrównoważonego Rozwoju powstał Program Zrównoważonego Rozwoju Energetyki dla Województwa Łódzkiego, który nakreśla obecny stan energetyki w regionie oraz proponowany rozwój w przyszłości. Z inicjatywy Zarządu Województwa zawiązał się Regionalny Instytut Zrównoważonych Energii skupiający największych producentów energii, uczelnie wyższe, centra technologiczne oraz zainteresowane samorządy. Mamy zamiar powołać do życia regionalną agencję energetyczną i skorzystać w tym zakresie z funduszy unijnych i programu Inteligentna Energia dla Europy. Wszystkie te działania wiążą się, między innymi z faktem, że mamy na swoim terenie bogate złoża wód geotermalnych, których pokłady rozciągają się szerokim pasem przez całe terytorium województwa. Rolniczy charakter regionu pozwala również na pozyskiwanie biomasy z roślin energetycznych, a korzystne wskaźniki meteorologiczne sprzyjają rozwojowi energii wiatrowej. Ten potencjał skłonił nas do uwzględnienia energetyki, jako jednej z najważniejszych części polityki sektorowej Łódzkiego. Stworzony został klaster skupiający branżę o nazwie Bioenergia dla regionu. Jakie nakłady finansowe były poniesione w naszym województwie na rozwój odnawialnych źródeł energii w ostatnim czasie? Przede wszystkim w zeszłym roku w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego rozstrzygnięty został konkurs na działania związane z odnawialnymi źródłami energii. Na dofinansowanie w tym zakresie przeznaczyliśmy dwadzieścia siedem milionów euro. Ponadto inwestycję geotermalną w Uniejowie umieściliśmy na liście projektów kluczowych dla województwa i przeznaczyliśmy na jej dofinansowanie z pieniędzy unijnych dziewięćdziesiąt milionów złotych. Kolejne trzy miliony złotych przewiduje Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na dotacje dla projektów związanych z wytwarzaniem lub dystrybucją energii ze źródeł odnawialnych. Jakie są dalsze plany rozwoju OZE w województwie? W ubiegłym roku Zarząd Województwa podpisał z przedstawicielami firmy Dalkia list intencyjny w sprawie stymulowania w Łódzkiem rozwoju produkcji energii ze źródeł odnawialnych. Po raz pierwszy podpisaliśmy porozumienie w tej sprawie z przedsiębiorstwem produkującym energię, jednak w regionie nie brakuje inicjatyw i projektów związanych z odnawialnymi źródłami energii. Produkujemy biomasę, energię wiatrową i rozwijamy branżę związaną z geotermią. Jest to szansa głównie dla gmin usytuowanych wzdłuż dolin rzecznych. Jak pan ocenia agroturystykę w województwie łódzkim? Agroturystyka jest jedną z najprężniej rozwijających się gałęzi turystyki w województwie łódzkim. Wszechobecny trend migracyjny na tereny wiejskie sprzyja podejmowaniu przez coraz to liczniejszą grupę mieszkańców województwa decyzji o rozszerzaniu swojej działalności właśnie o tę dziedzinę. Spokój, czyste powietrze, tradycyjna kuchnia i niepowtarzalna oferta, a także konkurencyjne ceny to jedne z wielu walorów, które przemawiają za wyborem agroturystyki jako formy spędzenia wolnego czasu. W województwie łódzkim mamy ponad trzysta gospodarstw agroturystycznych, które nie sposób ze sobą porównać i zestawić. Takie próby są podejmowane przy okazji organizacji kolejnych edycji Konkursu na Najlepsze Gospodarstwo Agroturystyczne Złota Grusza. Konkurs z roku na rok zyskuje na popularności, a startujące w nim gospodarstwa tworzą szlak złotej gruszy, na którym znajdują się najlepsze gospodarstwa w naszym województwie. Ostatnio coraz głośniej jest o innym szlaku konnym, który będzie najdłuższy w kraju. To wspaniała wizytówka naszego województwa. W województwie łódzkim tkwi ogromny potencjał kulturowy, setki atrakcji przyrodniczych i historycznych oraz rozbudowana infrastruktura jeździecka w postaci blisko dwustu ośrodków konnych. Chcemy połączyć te atuty i wykorzystać w promowaniu atrakcyjności turystycznej województwa łódzkiego. Dlatego Łódzki Szlak Konny będzie unikatową i najdłuższą w Europie trasą przeznaczoną dla miłośników turystyki konnej, a jego infrastruktura oparta o najwyższe światowe standardy, na przykład jeźdźcy będą wyposażeni w automatyczne przewodniki głosowe, a ich pozycja będzie cały czas monitorowana. Dziękuję za rozmowę.

WIADOMOŚCI, INFORMACJE 5 Nasze atuty: Atrakcyjne i bezpieczne położenie szkoły Typy szkół, kierunki kształcenia, profile: Technikum Hotelarstwa Technikum Informatyczne Technikum Żywienia i Gospodarstwa Domowego Technikum Rolnicze Technikum Architektury Krajobrazu Technikum Agrobiznesu Liceum Ogólnokształcące Zasadnicza Szkoła Zawodowa kształcąca w zawodach: - mechanik-operator pojazdów i maszyn rolniczych - kucharz małej gastronomii Podejmując naukę w naszej szkole zdobędziesz wykształcenie, które pomoże Ci osiągnąć sukces w nowej rzeczywistości. TWÓJ WYBÓR TO TWOJA PRZYSZŁOŚĆ Funkcjonalne pokoje w internacie Nowoczesne pracownie Największa w rejonie hala sportowa Własny autokar Bezpłatna nauka jazdy samochodem i ciągnikiem Wycieczki i międzynarodowe praktyki we Włoszech, Hiszpanii, Anglii, Bułgarii, na Ukrainie, na Węgrzech... w ramach programu Leonardo da Vinci Szczegółowe informacje można uzyskać: pod numerem telefonu 43 677-10-04 lub na stronie internetowej: www.zsrgrabski.republika.pl GfK Kynetec międzynarodowa firma badawcza specjalizująca się w analizie rynku rolnego poszukuje osób do pracy w charakterze: ANKIETERA do przeprowadzania ankiet wśród rolników i osób z branży rolniczej. Mile widziane osoby łatwo nawiązujące kontakt oraz znające środowisko wiejskie i zagadnienia związane z rolnictwem. Życiorys oraz kilka słów o sobie proszę przesłać pod adresem: GfK Kynetec Sp. z o.o. ul. Fredry 1/19 61-701 Poznań lub pod adresem mailowym: biuro.gfk-kynetec@gfk.com

6 AGROTECHNIK RADZI Jakość ziarna pszenicy ze zbiorów 2010 roku Wielokierunkowe wykorzystanie ziarna pszenicy powoduje, że potrzebne są odmiany o zróżnicowanych cechach jakościowych. Dlatego w kraju hoduje się nowe odmiany odpowiednie do danego kierunku wykorzystania i które są przystosowane do określonych warunków glebowo-klimatycznych. Zasadniczym kryterium wyboru odmiany do uprawy przez rolnika jest przeznaczenie produkowanego ziarna czy na paszę, czy na cele młynarsko-piekarskie (do wypieku chleba czy ciastek). W drugim przypadku podstawowe znaczenie mają odpowiednie właściwości przemiałowe ziarna oraz wypiekowe mąki. Wartość technologiczna odmian pszenicy ujęta jest w pięć grup: E elitarna, A jakościowa, B chlebowa, K na ciastka i C pozostała (w tym paszowa). Odmiany z grup E, A, B są przydatne do wypieku chleba, przy czym odmiany z grupy E należy traktować jako poprawiacze wartości wypiekowej mąki odmian słabszych jakościowo. Przynależność odmiany do danej grupy dokonuje się w oparciu o osiem podstawowych wskaźników: liczby opadania, zawartości białka, wskaźnika sedymentacyjnego, wydajności mąki oraz jej wodochłonności, rozmiękczenia i energii ciasta oraz objętości chleba. Jakość ziarna pszenicy zakodowana jest genetycznie w odmianie, ale podlega ona zmianom wskutek oddziaływania warunków pogodowych w trakcie wegetacji i zbioru ziarna, jak również poziomu agrotechniki (zwłaszcza odpowiednio wysokiego nawożenia azotem). Przebieg pogody ma bardzo duży wpływ między innymi na aktywność enzymów, głównie amylolitycznych. Przy przekropnej pogodzie zwiększa się aktywność tych enzymów, powodując porośnięcie ziarna, o czym świadczy mała liczba opadania. Azot ważny składnik białka, w istotny sposób wpływa nie tylko na zawartość tego składnika w ziarnie pszenicy, ale również na jego jakość. Przy niskim nawożeniu azotem, nawet odmiana o genetycznie uwarunkowanej wysokiej zawartości białka czy glutenu może nie spełnić wymogów skupowych. Corocznie w naszym kraju ocenę przydatności ziarna pszenicy do przetwórstwa na mąkę, na cele piekarnicze wykonuje Zakład Przetwórstwa Zbóż i Piekarstwa Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego w Warszawie. Próbki pszenic do badań technologicznych pochodzące od rolników są przekazywane za pośrednictwem Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Nasz Ośrodek przesłał 23 próbki odmian pszenic (wymienione w tabeli). Celem badań była analiza wyróżników jakościowych ziarna pszenic charakteryzujących jego wartość technologiczną, takich jak: zawartość białka, zawartość glutenu, wskaźnik sedymentacji, liczba opadania, gęstość ziarna w stanie zsypnym oraz zawartość popiołu. Gęstość ziarna w stanie zsypnym charakteryzuje dorodność i wykształcenie ziarna, a tym samym pośrednio wpływa na jego właściwości przemiałowe. Ziarno pszenicy o dobrej jakości powinno mieć gęstość w stanie zsypnym na poziomie co najmniej 72 kg/hl, a najlepiej powyżej 76 kg/hl, gdyż wtedy uzyskuje się wysoki wyciąg mąki. Liczba opadania, jak już wcześniej wspomniano, informuje o poziomie aktywności enzymów amylolitycznych zawartych w ziarnie pszenicy i pośrednio o przydatności przechowalnianej ziarna. By uzyskać dobrą mąkę liczba opadania powinna się mieścić w przedziale 250-350 sekund. Poziom liczby opadania poniżej 150 sekund wskazuje, że w ziarnie przebiegają intensywnie procesy życiowe, m.in. oddychanie, powodując wydzielanie się ciepła i wody. Może to rodzić określone problemy w trakcie jego przechowywania. Takie ziarno nie powinno być użytkowane do produkcji mąki. Zbyt wysoka liczba opadania (ponad 400) też nie jest korzystna dla wypieku chleba. Ziarno przeznaczone do produkcji mąki na cele piekarskie powinno zawierać co najmniej 11,5% s.m. białka i wykazywać wskaźnik sedymentacyjny Zeleny ego na poziomie co najmniej 20 jednostek. Z ilością białka ściśle koreluje zawartość glutenu. Ilość glutenu mokrego informuje o ilości i jakości kompleksu białkowego ziarna pszenicy, a więc o jego wartości wypiekowej. Ocenia się zarówno jego ilość, jak i jakość. Ziarno przeznaczone na mąkę do wypieku pieczywa powinno mieć co najmniej 25% glutenu o rozpływalności nie wyższej niż 9 mm. Zawartością popiołu określa się zawartość substancji mineralnych zawartych w ziarnie pszenicy i uzyskanej z niego mące. Ziarno pszenicy, z którego można uzyskać wysoki wyciąg mąki o niskiej zawartości popiołu, powinno zawierać nie więcej niż 1,7% s.m. popiołu. Ziarno pszenicy jarej zawiera zazwyczaj więcej popiołu niż pszenicy ozimej. Wyniki oznaczeń powyższych wyróżników jakościowych (Tabela) w badanych próbkach odmian pszenic z województwa łódzkiego pozwalają sformułować następujące wnioski: 1. Jakość technologiczna pszenic ze zbioru 2010 roku jest wyraźnie gorsza niż w roku 2009, zwłaszcza pod względem zawartości białka oraz ilości glutenu. Dotyczy to zarówno pszenic ozimych, jak i jarych. Tylko 35% próbek spełniło kryterium do produkcji mąki na cele piekarskie (11,5% białka i wskaźnik sedymentacyjny powyżej 20). Zróżnicowana zawartość białka i glutenu, świadczy o nieprawidłowym nawożeniu. 2. Mniejsza dorodność ziarna (mniejsza gęstość ziarna) pszenicy ze zbiorów 2010 w porównaniu z rokiem 2009, będzie się przekładać na niższy wyciąg mąki. Ponad 88% badanych próbek nie osiągnęło granicznej pożądanej wartości gęstości ziarna 76 kg/hl. 3. Duży rozrzut liczby opadania (77-415) wskazuje, że ziarno dojrzewało w różnych warunkach pogodowych. Prawie 40% próbek nie osiągnęło progu 220, a zatem nie nadaje się do przerobu na mąkę. 4. Uzyskane wyniki wykazują jednoznacznie, że na wartość technologiczną ziarna, obok odmiany i czynników pogody największy

AGROTECHNIK RADZI 7 Lp. Nr próbki Odmiana Gęstość ziarna Zawartość białka Ilość glutenu Wskaźnik sedymentacji Zawartość popiołu Liczba opadania Pszenica ozima 1 270 Sukces A 73,1 10,8 20,6 34 1,67 204 2 271 Tonacja A 76,0 11,2 22,1 39 1,66 287 3 273 Mewa B 67,0 10,5 19,1 32 1,99 205 4 274 Bogatka B 72,6 11,5 23,0 33 1,67 194 5 281 Muszelka B 75,2 9,8 17,4 28 1,70 284 6 282 Fregata A 77,4 10,2 18,8 31 1,72 368 7 283 Buteo B 75,4 11,4 23,1 40 1,78 372 8 284 Ostka Strzelecka A 70,8 10,3 18,9 28 1,78 220 9 286 Sukces A 71,0 12,8 28,2 40 2,08 77 10 287 Julius B 72,2 11,5 22,9 44 1,93 324 11 288 Skagen A 74,2 11,0 19,6 33 1,76 272 12 290 Muszelka B 73,4 11,0 21,3 36 1,80 163 13 291 Cubus A 81,3 11,5 22,8 39 1,73 156 14 292 Bogatka B 77,0 12,4 24,6 41 1,75 325 15 276 ozima (bez nazwy) 75,8 11,5 23,0 32 1,80 132 średnia dla pszenicy ozimej 2010 r. 74,2 11,2 21,7 35 1,79 239 średnia dla pszenicy ozimej 2009 r. 75,8 12,4 26,1 46 1,79 309 Pszenica bez nazwy 16 272 bez nazwy 71,8 11,6 23,3 39 1,78 139 17 277 bez nazwy 73,8 9,7 17,6 26 1,76 252 18 278 bez nazwy 73,8 11,2 22,1 38 1,73 415 19 280 bez nazwy 78,9 9,5 17,5 31 1,75 397 Pszenica jara 20 285 Zebra E 72,2 13,6 27,2 41 1,81 303 21 279 Żura A 74,6 11,1 20,6 28 1,79 299 22 289 Nawra A 71,8 12,4 24,5 38 1,92 139 23 275 jara (bez nazwy) 75,8 12,6 24,9 33 1,81 265 średnia dla pszenicy jarej 2010 r. średnia dla pszenicy jarej 2009 r. Wymagania jakościowe dla ziarna pszenicy zwyczajnej w obecnym systemie skupu interwencyjnego UE* wpływ ma poziom agrotechniki, zwłaszcza w zakresie doboru stanowiska, jak i odpowiednio wysokiego nawożenia azotem. Odzwierciedlają to przypadki, gdy ziarno tych samych odmian, ale pochodzące z gospodarstw o różnym poziomie agrotechniki mają 73,6 12,4 24,3 35 1,83 252 76,9 13,4 28,6 50 1,93 343 nie mniej niż 76 kg/hl nie mniej niż 11,5% s.m. * wg Rozporządzenia Komisji (WE) Nr 687/2008 z dnia 18 lipca 2008 roku zupełnie różne parametry jakościowe (np. w omawianych próbkach odmiana Sukces zawartość glutenu 20,6 i 28,2). nie mniej niż 22 cm 3 nie mniej niż 220 s Zenobia Opala Źródła: Rynek pszenicy w Polsce. Jakość pszenicy zwyczajnej i system jej oceny, J. Rothkaehl, Warszawa 2009 oraz Zboża wszechstronne wykorzystanie, Warszawa 2009 r. dodatek do Agroserwisu

8 AGROTECHNIK RADZI Odmianowe mieszanki jęczmienia jarego i pszenicy jarej Wysiew mieszany Odmianowe mieszanki zbóż jarych jęczmienia jarego i pszenicy jarej dobrze wkomponowują się w integrowany system rolnictwa. Wprowadzając bioróżnorodność na nasze pola zapewniają lepsze wykorzystanie zasobów środowiska i ograniczają równocześnie rozwój patogenów chorobotwórczych. Mieszany wysiew właściwie dobranych odmian jednego gatunku (np. jęczmienia czy pszenicy) odznacza się wierniejszym plonowaniem niż zasiew jednoodmianowy. Uwidacznia się to zwłaszcza w latach o dużej presji chorób. Przy wysiewie wewnątrzgatunkowych mieszanin bardzo ważną sprawą jest dobór odpowiednich odmian, dobrze wykorzystujących swoją bioróżnorodność. Zestawy mieszanin odmian zostały opracowane przez naukowców IUNG-PIB w Puławach. Najczęściej dobiera się 3 odmiany (po 33,3% normy wysiewu dla każdej odmiany) o zróżnicowanej odporności na główne choroby (zwłaszcza na mączniaka) oraz zbliżonym terminie dojrzewania i wysokości roślin. Jak stwierdzono, w łanie takiej mieszaniny nasilenie mączniaka jest przeważnie o połowę mniejsze niż na odmianach w czystym siewie. Podobnie jest z innymi chorobami. Lepsza zdrowotność mieszanin wynika z faktu, iż roślina porażona przez sprawcę choroby jest w łanie otoczona roślinami odmian odpornych, stanowiących barierę dla rozszerzania się choroby. Dobór trzech odmian różniących się tolerancją na niektóre czynniki siedliskowe o charakterze ograniczającym (np. niedobór wody, niskie ph gleby, niska zasobność w składniki pokarmowe) prowadzi do lepszego dostosowania się mieszaniny do środowiska. Przekłada się to na wierniejszy plon, gdyż słabszy plon jednej odmiany jest rekompensowany wyższą wydajnością innej bardziej dostosowanej do danych warunków. Dlatego mieszaniny można zalecać do uprawy na różnych glebach odpowiednich dla danego gatunku. Do mieszanin należy dobierać odmiany o podobnym stopniu rozkrzewienia i nieróżniące się znacznie wysokością roślin, by uniknąć zacienienia. W przypadku jęczmienia jarego w praktyce sprawdziły się głównie mieszaniny jęczmienia przeznaczonego na paszę. Natomiast mieszaniny odmian na cele browarne z powodu złego wyrównania ziarna ujemnie wpływającego na proces słodowania nie znajdują zastosowania w praktyce. Uwzględniając przeznaczenie zbieranego ziarna mieszaniny paszowe powinny być komponowane z odmian o dużej zawartości białka w ziarnie. W zależności od gleb w gospodarstwie, przy niskim ph gleby lepiej w mieszaninie sprawdzać się będą odmiany bardziej tolerancyjne na kwaśny odczyn gleby; przy bardziej żyznych glebach odmiany odporniejsze na wyleganie. Poniżej przedstawiono zalecany zestaw odmian zbóż jarych odpowiednich do mieszanin odmianowych z uwzględnieniem rodzaju gleb. Jęczmień jary: na gleby dobre: - MERCADA + KRISTY + FRONTIER - SKALD + SKARB + RUBINEK - SKARB + TOCADA + ORTHEGA na gleby słabsze: - ORTHEGA + SKALD + RUFUS - ATICO + ANTEK + RUFUS na gleby kwaśniejsze: - BRYL + TOCADA + ORTHEGA. Pszenica jara: na gleby bardzo dobre: - TRAPPE + CYTRA + TYBALT - TRAPPE + CYTRA + MONSUN na gleby dobre: - TRAPPE + NAWRA + TYBALT - ŁĄGWA + RAWETA + KATODA na gleby słabsze: - KOKSA + KORYNTA + HEWILLA na gleby kwaśniejsze: - PASTEUR + RADUNIA + BRYZA - PASTEUR + NAWRA + CYTRA. Agrotechnika mieszanin (uprawa roli, nawożenie mineralne, termin siewu, ochrona przed chwastami) jest taka sama, jak dla czystych siewów odmian zbóż. Można przypomnieć tylko o gęstości siewu, która mieści się w przedziałach: dla jęczmienia jarego 110-145 kg/ha dla pszenicy jarej 170-220 kg/ha. Wyższe normy wysiewu należy zastosować przy słabszych kompleksach gleb, słabszej zdolności kiełkowania nasion, grubszym ziarnie, opóźnionym siewie. Zenobia Opala Na podstawie: Mieszanki odmianowe zbóż jarych, K. Noworolnik, IUNG-PIB, Puławy, agrotechnika 1/2011 Sprzedam łubin wąskolistny, odmiana Sonat; tel. 603 572 382 Kupię polski kombajn zbożowy Bizon Super lub Bizon Record; tel. 790 318 118 Redlice talerzowe do siewników Poznaniak, Akord, Amazonia, sprzedam; tel. 509 555 701; www.redlice.pl

AGROTECHNIK RADZI Nawożenie mineralne i uprawa kukurydzy pastewnej 9 Kukurydza jest jedną z najbardziej produktywnych roślin uprawianych przez polskiego rolnika. Z ok. 30 kg nasion wysianych wiosną można otrzymać nawet 81 ton zielonej masy z ha wczesną jesienią (odmiana VITRAS, PODR Lubań 2010). By liczyć na sukces w uprawie kukurydzy rośliny o szlaku fotosyntezy C4 muszą zaistnieć korzystne warunki. Generalnie czynniki wpływające na plon można podzielić na 2 podstawowe grupy: genetyczne, charakterystyczne dla poszczególnych odmian oraz środowiskowe, kształtujące warunki wzrostu i rozwoju roślin w sezonie wegetacyjnym. Interakcja tych dwóch grup czynników prowadzi do plonu satysfakcjonującego, gdy czynnik genetyczny i środowiskowy jest na wysokim poziomie. Niskiego plonu należy się spodziewać po słabej odmianie nawet w dobrych warunkach środowiskowych tak samo, jak nawet najlepsza odmiana nie rozwinie skrzydeł w warunkach zachwaszczenia, niskiego ph, suszy, a także niedoboru składników mineralnych. Odnotowywane historycznie rosnące plony kukurydzy to efekt eliminacji wąskich gardeł mających miejsce w trakcie wzrostu i rozwoju roślin. Przeszło 156 lat temu pionier nawożenia roślin Justus von Liebig zdał sobie sprawę, że plon limituje ten czynnik, który znajduje się w największym niedoborze. W Polsce najczęściej czynnikami tymi są nieadekwatne nawożenie mineralne oraz susza. Potrzeby pokarmowe w kg na 1 t ziarna (lub 2 t suchej masy kukurydzy kiszonkowej) wynoszą: N 23; P 2 O 5 11; K 28; Mg 6. Jak widać, to potas, a nie azot jest składnikiem, w stosunku do którego kukurydza zgłasza największe zapotrzebowanie. Jeżeli zestawimy to dodatkowo z mapą zasobności polskich gleb w potas, okaże się, że większość gleb naszego kraju, ze szczególnym uwzględnieniem regionów zwiększających uprawę kukurydzy (podlaskie, mazowieckie, łódzkie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie) ma deficyt tego pierwiastka. Prawidłowością jest również niższa zasobność w potas gleb lekkich, które najczęściej są wykorzystywane pod zasiewy kukurydzy w gospodarstwach. Średni plon kukurydzy w 2009 r. w badaniach COBORU wyniósł 115,86 dt/ha, podczas gdy średni plon podany przez GUS to 62,3 dt/ha. Ogromna dysproporcja w plonach osiąganych w doświadczalnictwie oraz praktyce rolniczej utrzymuje się od lat. Głównego winowajcę upatrywałbym właśnie w nieadekwatnym nawożeniu mineralnym, gdzie niedostateczna ilość potasu limituje plony kukurydzy osiągane przez polskiego rolnika. W tym miejscu nie zaszkodzi przypomnieć, że potas odpowiada w roślinie za regulację gospodarki wodnej, wpływa także na szybkie pobieranie i przemieszczanie azotu w roślinie. Dlatego chcąc zwiększyć efektywność nawożenia azotem, trzeba najpierw zadbać o odpowiednie nawożenie potasem. Na ilość opadów atmosferycznych rolnik nie ma wpływu, natomiast na nawożenie mineralne i owszem. W warunkach suszy prawidłowo odżywione potasem rośliny dłużej przetrwają suszę glebową, gdyż precyzyjniej będą funkcjonować aparaty szparkowe w liściach, a komórki włośnikowe korzeni będą w stanie pozyskać więcej wody z roztworu glebowego. Są gospodarstwa w Polsce, gdzie z uwagi na zbyt dużą ilość bydła w stosunku do gruntów ornych, nawożenie obornikiem stosuje się prawie corocznie, dodatkowo polewając pole gnojowicą. W takich odosobnionych przypadkach rolnik będzie miał problem z przenawożeniem swojej plantacji potasem, gdyż rozpatrując zawartość NPK w nawozach organicznych, potasu jest najwięcej. Kłania się tutaj często lekceważone przez rolników badanie zasobności gleb. Kolejnym niedocenianym makroskładnikiem na plantacjach kukurydzy jest fosfor, który przez obecność choćby w DNA czy ATP (formie waluty metabolicznej) jest niezbędny w każdej żywej komórce rośliny. Odzwierciedlają to wykresy pobierania fosforu przez kukurydzę, ukazujące ciągłe zapotrzebowanie rośliny na fosfor, zarówno w stadium siewki (dodatni wpływ na rozwój korzenia) aż po nalewanie ziarna, gdzie pierwiastek ten decyduje o wykształceniu ziarniaków w kolbach. Zwłaszcza zimną wiosną widok buraczkowo-purpurowych przebarwień na liściach uświadamia rolnikom, że przez nieadekwatne nawożenie stworzyli kolejne wąskie gardło kukurydzy, która ma problemy z pobieraniem fosforu w niskich temperaturach. Omawiając nawożenie mineralne nie sposób pominąć problemu częstego uprawiania kukurydzy po sobie do skrajnej monokultury włącznie. Praktykowanie tego sposobu gospodarowania prowadzi do jednostronnego wyczerpania gleby ze składników pokarmowych potrzebnych kukurydzy, nie wspominając o względach fitosanitarnych (zwiększenie ilości omacnicy prosowianki, zarodników głowni guzowatej itd.). Dotyczy to głównie mikroelementów, zwłaszcza cynku i boru. Dobrze byłoby uwzględnić nawożenie mikroelementami łącznie z podstawowym nawożeniem mineralnym tak, by nie dopuścić do pojawienia się objawów niedoboru na roślinach. Gdy już wystąpią, można stosować doraźnie nawożenie dolistne, ale tak naprawdę, krzywda już się stała i straty plonu z tego tytułu nie da się odrobić. Biorąc powyższe pod uwagę, rolnik powinien zainteresować się jednym z wielu oferowanych na rynku nawozów mineralnych zalecanych specjalnie pod uprawę kukurydzy pastewnej. Weźmy np. Amofoskę Corn 3-10- 22 z magnezem, siarką, cynkiem i borem (słowo corn oznacza w amerykańskiej wersji jęz. angielskiego kukurydza ). Oprócz dopasowania składu do potrzeb kukurydzy, jednakowy skład chemiczny wszystkich granulek nawozu istotnie wpływa na jego równomierne rozmieszczenie na polu, a także na zwiększone wykorzystanie składników nawozowych o 5-8%. To samo można powiedzieć o Amofosce 4-10-28 czy Amofosce 4-16-18 z mniejszym udziałem potasu zalecanej na pola nawożone obornikiem. Dywagacje na temat nawożenia mineralnego mają sens tylko wtedy, gdy rolnik pilnuje właściwego ph roztworu glebowego. Poniżej treść autentycznego e-maila Pana Mirosława przysłanego do naszej firmy: Chcę wsiać kukurydzę na polu, ale mam ph 4,45. Co mam zrobić, aby uporządkować to ph czasu niewiele. W ubiegłym roku posiałem kukurydzę, miałem przerwy w rzędach, place, roślina zamierała 4-6 liść. Kukurydza udaje się na glebach o różnym odczynie, niemniej schodzenie poniżej ph 5,0 będzie skutkować objawami opisanymi przez Pana Mirosława. Najlepsza dostępność dla kukurydzy składników NPK jest w przedziale ph 6,5-7,0, co ma największe znaczenie dla efektywności nawożenia fosforem, który jest w tym zestawieniu pierwiastkiem najdroższym. Osobiście poleciłbym przestrzeganie następujących zasad w uprawie kukurydzy: orka tylko zimowa (ochrona wody glebowej na wiosnę, mniej omacnicy, wzmożony rozkład resztek pożniwnych); wytłumaczeniem dla orki wiosennej może być tylko przyoranie zalegającego obornika uprawa przedsiewna na wiosnę włóka (jeżeli trzeba wyrównać pole), następnie nawozy mineralne (np. Mocznik + Amofoska Corn), uprawa agregatem glebowym na głębokość siewu ok. 5-6 cm siew raczej wczesny aniżeli późny, oryginalnym materiałem siewnym (wysiewając nasiona własne pochodzące z plantacji towarowej rolnik traci minimum 25% plonu). Mniejsza gęstość wysiewu na słabszych stanowiskach glebowych herbicydy najlepiej doglebowe, gdyż stosując je minimalizujemy ryzyko fitotoksycznego działania substancji aktywnej na rośliny w warunkach mokrej i zimnej wiosny. Życzę sukcesów w uprawie kukurydzy dr Janusz Rogacki HR Smolice Sp. z o.o. Gr. IHAR

10 AGROTECHNIK RADZI Odmiany jęczmienia jarego Zbliża się czas wiosennego siewu zbóż jarych, pora więc przygotować dobry i zdrowy materiał siewny. W ostatnich latach wzrosło znaczenie uprawy jęczmienia jarego, a szczególnie na cele browarne. Dlatego też, aby wyprodukować ziarno o określonych parametrach, trzeba zacząć od materiału siewnego. Przy wyborze odmiany musimy kierować się kilkoma względami: czy uprawiamy jęczmień na cele paszowe, czy browarne; jaka jest syntetyczna ocena wartości browarnej danej odmiany; jaka jest wielkość plonu ziarna oraz ogólna odporność na choroby. Dla porównania i lepszego zobrazowania cech przedstawię charakterystykę najwyżej ocenianych odmian dla uprawy w województwie łódzkim przy przeciętnym poziomie agrotechniki. Plony odmian w 2010 roku były porównywane do wzorca (Blask, Conchita, Aliciana, Suweren), który w rejonie IV (łódzkie, mazowieckie, lubelskie) osiągnął 69,2 dt/ha. ODMIANY BROWARNE: Conchita (DE) wpisana do krajowego rejestru w 2009 r., masa 1000 ziaren 49,4 g; wartość browarna dobra 6,7; tolerancja na zakwaszenie gleby 5 (skala 9 st.); wyrównanie ziarna 84%; wysokość roślin 70 cm; zawartość białka 3 (skala 9 st.); odporność na choroby dobra; plon ziarna 105% wzorca. Afrodite (DK) wpisana do rejestru w 2010 r.; masa1000 ziaren 46,7 g; wartość browarna dobra 6,4; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 78%; wysokość roślin 78 cm; zawartość białka 2; plon ziarna 104% wzorca. Sebastian (DK) wpisana do rejestru w 2005 r; masa 1000 ziaren 45,7 g; wartość browarna dobra do b. dobrej 6,85; wyrównanie ziarna 84%; wysokość roślin 66 cm; zawartość białka 3; zdrowotność średnia; plon ziarna 102% wzorca. Kormoran wpisany do rejestru w 2009 roku, Hodowla Roślin Strzelce; masa 1000 ziaren 47,6 g; wartość browarna dobra 5,9; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 80%; wysokość roślin 74 cm; zawartość białka 3; odporność na choroby średnia; plon ziarna 101% wzorca. Signora (FR) wpisana do rejestru w 2008 r., masa 1000 ziaren 49,5 g; wartość browarna dobra do b. dobrej 6,95; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 87%; wysokość roślin 71 cm; zawartość białka 4; odporność na choroby dobra; plon ziarna 101% wzorca. Stratus odmiana zarejestrowana w 1999 r., Hodowla Roślin Strzelce; masa 1000 ziaren 49,2 g; wartość browarna średnia 4,15; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 84%; wysokość roślin 75 cm; zawartość białka 5; słabsza odporność na choroby; plon ziarna 101% wzorca. KWS Aliciana (DE) wpisana do rejestru w 2010 r.; masa 1000 ziaren 50,7g; wartość browarna dobra do b. dobrej 7,05; tolerancja na zakwaszenie gleby 4; wyrównanie ziarna 89%; wysokość roślin 72 cm; zawartość białka 2; plon ziarna 99% wzorca. Mauritia (DE) zarejestrowana w 2006 r., masa 1000 ziaren 47,3 g; wartość browarna dobra do b. dobrej 7; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna-85%; wysokość roślin-72 cm; zawartość białka-3; odporność na choroby dobra; plon ziarna 99% wzorca. Victoriana (DE) wpisana do rejestru w 2009 r., masa 1000 ziaren- 48,9 g; wartość browarna dobra - 6,2; tolerancja na zakwaszenie gleby - 4; wyrównanie ziarna 85%; wysokość roślin 74 cm; zawartość białka 5; średnia odporność na choroby; plon ziarna 97% wzorca. Blask zarejestrowana w 2001 r., Hodowla Roślin Smolice; masa 1000 ziaren 44,6 g; wartość browarna dobra 5,55; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 79%; wysokość roślin 73 cm; zawartość białka 5; odporność na choroby średnia; plon ziarna 96% wzorca. ODMIANY PASTEWNE Frontier (DK) wpisana do krajowego rejestru w 2006 r., masa 1000 ziaren 47,3 g; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 82%; wysokość roślin 64 cm; zawartość białka 4; plon ziarna 105% wzorca. KWS Olof (DE) wpisana do rejestru w 2010 roku; masa 1000 ziaren 46,8 g; tolerancja na zakwaszenie 5; wyrównanie ziarna 79%; wysokość roślin 74 cm; zawartość białka 3; plon ziarna 104% wzorca. Skarb wpisana do rejestru w 2008 r; Hodowla Roślin Strzelce; masa 1000 ziaren 49,5 g; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 85%; wysokość roślin 75 cm; zawartość białka 5; plon ziarna 101% wzorca. Skald wpisana do rejestru w 2009 r., Hodowla Roślin Strzelce; masa 1000 ziaren 47,1 g; tolerancja na zakwaszenie gleby 5; wyrównanie ziarna 82%; wysokość roślin 75 cm; zawartość białka 3; plon ziarna 100% wzorca. Suweren wpisana do rejestru w 2010 r., Hodowla Roślin Strzelce; masa 1000 ziaren 45,6 g; tolerancja na zakwaszenie 5; wyrównanie ziarna 81%; wysokość roślin 80 cm; zawartość białka 3; plon ziarna 100% wzorca. Tocada (DE) wpisana do rejestru w 2006 r., masa 1000 ziaren 49,1 g; tolerancja na zakwaszenie 5; wyrównanie ziarna 81%; wysokość roślin 73 cm; zawartość białka 3; plon ziarna 100% wzorca. W 2011 roku wpisano do krajowego rejestru cztery nowe odmiany jęczmienia jarego, z czego trzy to odmiany pastewne (Basic, Iron, Natasia), a jedna odmiana browarna (Goodluck). Anna Guzek Źródło: www. coboru.pl Wymagania agrotechniczne browarnych odmian jęczmienia prof. K. Noworolnik IUNiG-PIB w Puławach.

AGROTECHNIK RADZI Kukurydziane nowości 11 Odmiany kukurydzy należą do najbardziej licznych zarówno w rejestrach zagranicznych, jak i krajowym. Na liście COBORU znajdują się obecnie 172 odmiany tego gatunku. Lista podlega corocznie dużym zmianom. Blisko 40% odmian pochodzi z rejestracji w latach 2007-2010. W 2010 r. do krajowego rejestru wpisano 14 nowych odmian kukurydzy. Odmiany przed wpisaniem do rejestru testuje się pod względem wartości gospodarczej i jej przydatności do uprawy w kraju. W celu określenia cech rolniczo-użytkowych odmiany poddaje się dwuletnim badaniom, w których ocenie podlega ich przydatność do uprawy na ziarno, na kiszonkę albo oba kierunki jednocześnie. Na podstawie wcześniej przeprowadzonych doświadczeń odmiany kwalifikuje się do jednej z trzech grup wczesności (wczesnej, średnio wczesnej, średnio późnej). Poniżej opisano nowe odmiany. Uszeregowano je alfabetycznie według grup wczesności. W charakterystykach odmian ich plonowanie porównano z wzorcami odpowiednich grup wczesności. Na ogół lepiej plonują odmiany grup późniejszych, lecz mają większe wymagania termiczne i obarczone są większym ryzykiem niedojrzenia ziarna. Odmiany wcześniejsze dają na ogół mniejsze plony. Ich zalety to możliwość wcześniejszego zbioru i mniejsze koszty suszenia z powodu niższej wilgotności ziarna. Tab. 1. Odmiany NA ZIARNO Grupa wczesna Aalvito Duo (Limagrain) odmiana trójliniowa TC, FAO 200. Na tle swojej grupy wykazuje średni plon ziarna. Dobry wigor w początkowym okresie wzrostu roślin, dobra zdrowotność, mała podatność na fuzariozy łodyg i kolb, mała podatność na wyleganie. Wysokość roślin średnia. Odmiana jest odporna na herbicydy z substancją aktywną cykloksydym (np. Focus Ultra). DKC 2787 (Monsanto) odmiana dwuliniowa SC, FAO 200-210. Plon ziarna na poziomie wzorca swojej grupy. Wcześnie dojrzewa. Wykazuje dość dobry wigor w początkowej fazie wzrostu. Rośliny są mało podatne na fuzariozę łodyg, bardziej na fuzariozę kolb, mało porażane przez głownię guzowatą. Wysokość roślin średnia. Konsensus (KWS) odmiana trójliniowa TC, FAO 210-220. Na tle swojej grupy daje bardzo duże i stabilne w latach plony ziarna. Rośliny o dobrym wigorze w początkowej fazie wzrostu, wolniejszym zasychaniu w okresie dojrzewania ziarna, małej podatności na fuzariozy i wylegania. Wysokość roślin średnia. Laureen (Limagrain) odmiana trójliniowa TC, FAO 230. Plonuje dobrze i względnie stabilnie w latach. Rośliny o dobrym wigorze w początkowym okresie wzrostu, wolniejszym zasychaniu liści w fazie dojrzewania ziarna. Mała podatność roślin na fuzariozy łodyg i kolb, mała podatność na wyleganie. Wysokość roślin średnia do niższej. Rataj (HR Smolice) odmiana trójliniowa TC, FAO 220. Plon ziarna na poziomie lub powyżej wzorca. Dość dobry wigor w początkowym okresie wegetacji oraz wolniejsze zasychanie liści w fazie dojrzewania ziarna. Zdrowotność roślin średnia, mała podatność na głownię guzowatą, większa na fuzariozę łodyg i wyleganie. Wysokość roślin średnia. Smolik (HR Smolice) odmiana trójliniowa TC, FAO 220. Plon ziarna duży, średni udział ziarna w masie kolb. Średni wigor roślin na początku wzrostu oraz wolniejsze zasychanie liści w fazie dojrzewania ziarna. Dość dobra zdrowotność roślin, mała podatność ma głownię guzowatą, większa na fuzariozę łodyg i omacnicę prosowiankę. Wysokość roślin średnia do niższej. Cechy rolniczo-użytkowe odmian kukurydzy wczesnej uprawianej na ziarno (wartości względne % wzorca) Liczba FAO Plon ziarna przy 15% wody (dt z ha) Zawartość s.m. w ziarnie w czasie zbioru (%) Fuzarioza (%) łodyg kolb Wysokość roślin (cm) Wzorzec 105,7 73,2 8 10 252 Aalvito Duo 200 98,4 101,6 6 8 253 DKC 2787 200-210 98,8 101,5 6 16 253 Konsensus 210-220 104,4 100,8 5 12 248 Laureen 230 101,5 98,2 6 9 247 Rataj 220 100,9 99,5 9 11 254 Smolik 220 102,2 99,3 11 9 245

12 AGROTECHNIK RADZI Grupa średnio wczesna Mercurio (KWS) odmiana trójliniowa TC, FAO 240-250. Plonuje bardzo dobrze na tle grupy, wykazuje mniej korzystną strukturę kolb (udział ziarna w masie kolby). Rośliny mają dość dobry wigor w początkowym okresie wzrostu. Odmiana mało podatna na fuzariozę łodyg, głownię guzowatą i wyleganie roślin, bardziej na fuzariozę kolb. Wysokość roślin średnia. Ricardinio (KWS) odmiana dwuliniowa SC, FAO 240. W porównaniu z wzorcem daje bardzo duże plony, struktura kolb średnio korzystna, dość dobry wigor w początkowym okresie wegetacji. Mała podatność na fuzariozy i wyleganie roślin, bardzo mała na głownię guzowatą. Rośliny stosunkowo wysokie. Smolitop (HR Smolice) odmiana trójliniowa, FAO 230-240. W porównaniu z wzorcem daje plon ziarna średni do dużego, struktura kolb średnia. Dość dobry wigor w początkowym okresie wegetacji, wolniejsze zasychanie liści w okresie zasychania ziarna. Dobra zdrowotność roślin, mała podatność na fuzariozę łodyg i głownię guzowatą, niewielka skłonność do wylegania. Rośliny średniej wysokości. Tab. 2. Cechy rolniczo-użytkowe odmian kukurydzy średnio wczesnej uprawianej na ziarno (wartości względne % wzorca) Odmiany Liczba FAO Plon ziarna przy 15% wody (dt z ha) Zawartość s.m. w ziarnie w czasie zbioru (%) Fuzarioza (%) łodyg kolb Wysokość roślin (cm) Wzorzec 108,0 73,1 8 9 255 Mercurio 240-250 108,6 99,5 6 12 259 Ricardinio 240 108,6 100,4 6 10 270 Smolitop 230-240 102,2 100,7 4 11 257 Grupa średnio późna Emmy (Limagrian) odmiana trójliniowa, FAO 250. Plon ziarna na poziomie wzorca, korzystna struktura kolb. Dość dobry wigor w początkowym okresie wzrostu, wolniejsze zasychanie liści w fazie dojrzewania ziarna. Dobra zdrowotność roślin, mała podatność na fuzariozę i wyleganie łodyg oraz na głownię guzowatą i omacnicę prosowiankę. Wysokość roślin powyżej średniej. NK Eagle (Syngenta) odmiana dwuliniowa SC, FAO 260. Duży plon ziarna, średnia struktura kolb. Dość dobry wigor w początkowym okresie wzrostu. Dobra zdrowotność roślin, niewielka podatność na fuzariozę łodyg, mała skłonność do wylegania. Rośliny dość niskie. PR38Y34 (Pioneer) odmiana zarejestrowana zarówno do uprawy na ziarno, jak i kiszonkę. Odmiana dwuliniowa SC, FAO 260 w ocenie przydatności na ziarno. Plon ziarna nieco większy od wzorca, mniej korzystna struktura kolb, dobra zdrowotność roślin. Rośliny średniej wysokości. Przydatna do uprawy na ziarno w rejonach o korzystnych warunkach termicznych. Tab. 3. Cechy rolniczo-użytkowe odmian kukurydzy średnio późnej uprawianej na ziarno (wartości względne % wzorca) Odmiany Liczba FAO Plon ziarna przy 15% wody (dt z ha) Zawartość s.m. w ziarnie w czasie zbioru (%) Fuzarioza (%) łodyg kolb Wysokość roślin (cm) Wzorzec 112,2 71,7 8 9 259 Emmy 250 100,1 99,9 8 8 269 NK Eagle 260 102,2 99,6 10 10 245 PR38Y34 260 100,5 99,0 8 10 268 NA KISZONKĘ Grupa średnio wczesna PR38Y34 FAO 250 w ocenie przydatności na kiszonkę. Duży plon ogólny suchej masy, plon kolb na poziomie wzorca. Struktura plonu mniej korzystna, duży plon świeżej masy roślin. Odmiana przydatna do uprawy na kiszonkę z wyłączeniem rejonu północnego. Vitras (HR Smolice) odmiana trójliniowa TC, FAO 250. Plon ogólny suchej masy duży, przy mniejszych plonach suchej masy kolb. Duży plon jednostek pokarmowych. Udział kolb w plonie ogólnym suchej masy (struktura plonu) oraz wskaźnik koncentracji energii w świeżej masie roślin mniejszy od wzorca. Kolby dojrzewają względnie później niż łodygi. Rośliny wysokie o dużym plonie świeżej masy wegetatywnej. Podatność kolb na głownię guzowatą mała, większa podatność łodyg. Strawność in vitro wegetatywnych części roślin średnia, kolb dobra.

Tab. 4. AGROTECHNIK RADZI Cechy rolniczo-użytkowe odmian kukurydzy średnio wczesnej uprawianej na kiszonkę (wartości względne % wzorca) Odmiany Plon s.m. Zawartość s.m. Plon ogólny Liczba (dt z ha) (%) Wysokość roślin świeżej masy FAO w całych (cm) ogólny kolb (dt z ha) roślinach w kolbach Wzorzec 197,8 99,0 32,8 51,9 607 281 PR38Y34 250 106,6 100,9 96,3 97,7 110,7 290 Vitras 250 105,8 95,2 97,3 94,8 108,6 298 13 Grupa średnio późna LG3291 (Limagrain) odmiana dwuliniowa SC, FAO 270. Duży plon ogólny suchej masy, mniejszy suchej masy kolb, duży plon jednostek pokarmowych. Udział kolb w plonie ogólnym suchej masy i wskaźnik koncentracji energii mniejszy od wzorca. Dojrzewanie kolb późniejsze od łodyg z liśćmi. Wysokość roślin powyżej średniej, duży plon świeżej masy wegetatywnej. Dobry wigor w początkowym okresie wzrostu, dobra zdrowotność roślin. Strawność in vitro wegetatywnych części roślin wysoka. Tab. 5. Cechy rolniczo-użytkowe odmian kukurydzy średnio późnej uprawianej na kiszonkę (wartości względne % wzorca) Plon s.m. Zawartość s.m. Plon ogólny Liczba (dt z ha) (%) Wysokość roślin Odmiany świeżej masy FAO w całych (cm) ogólny kolb (dt z ha) roślinach w kolbach Wzorzec 198,5 95,1 32,4 51,0 617 283 LG3291 270 107,1 93,0 96,0 94,3 111,0 293 Hubert Sierant Na podstawie: www.coboru.pl; broszura informacyjna XII Dni Kukurydzy woj. mazowieckiego i łódzkiego 2010 ZOOTECHNIK RADZI Zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien po sza no wa nie, ochronę i opiekę. Każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania. (DzU nr 106, poz. 1002 z 2003 r.) Zasady zwalczania chorób zakaźnych zwierząt Choroby zakaźne zwierząt (cz. I) Inspekcja Weterynaryjna rozpoczęła sprawdzanie dostosowania się hodowców zwierząt do obszaru cross-compliance dotyczącego zdrowia publicznego i zdrowia zwierząt (w tym zwalczania chorób zakaźnych zwierząt), dlatego warto zapoznać się z wymogami w tym zakresie. Choroby zakaźne zwierząt wywołane przez czynniki zakaźne choroby zwierząt, które ze względu na charakter, sposób powstania i szerzenia stanowią zagrożenie dla zdrowia zwierząt i ludzi. Czynnikami zakaźnymi wywołującymi te choroby są: bakterie, wirusy, priony, riketsje oraz grzyby. Zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt jest to zgłaszanie, zapobieganie dalszemu szerzeniu się, wykrywanie, kontrola i likwidowanie chorób zakaźnych zwierząt, czyszczenie i odkażanie oraz określone postępowanie przy ponownym umieszczaniu zwierząt w gospodarstwie. Zasady zwalczania chorób zakaźnych zwierząt reguluje ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (DzU nr 69, poz. 625) z późniejszymi zmianami (Rozdział 8). W rozdziale tym opisane są szczegółowo działania, jakie podejmuje powiatowy lekarz weterynarii w razie otrzymania zgłoszenia o podejrzeniu wystąpienia choroby zakaźnej objętej obowiązkiem zwalczania, a także decyzje, jakie podejmuje w związku z jej rozpoznaniem, wykluczeniem, wystąpieniem i zwalczaniem. Ustawa określa także obowiązki właściciela zwierząt dotyczące zwal-

14 ZOOTECHNIK RADZI czania chorób zakaźnych zwierząt. Załącznik do tej ustawy podaje wykaz chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania. W przypadku wystąpienia u zwierząt choroby podlegającej obowiązkowi zwalczania (zwalczanej z urzędu) właściciel zwierząt musi podporządkować się bezwzględnie do nakazów, zakazów i ograniczeń wydanych w celu zwalczania tej choroby przez powiatowego lekarza weterynarii, jak np. eliminacja chorych zwierząt, pobieranie próbek do badań laboratoryjnych, zakaz przemieszczania zwierząt, obowiązkowe szczepienia zwierząt, odkażanie gospodarstwa. WYBRANE CHOROBY PODLEGAJĄCE OBOWIĄZKOWI ZWALCZANIA I ZGŁASZANIA Pryszczyca Pryszczyca jest chorobą wybitnie zakaźną i zaraźliwą, szczególnie szybko szerzącą się wśród zwierząt, ważną z punktu widzenia ekonomicznego. Jej ogniska nadal występują na świecie. Z powodu pryszczycy wybito wiele milionów zwierząt. Pryszczycę wywołuje wirus. Na zakażenie podatne są zwierzęta parzystokopytne, w tym hodowlane, głównie bydło, świnie, owce, kozy, a z wolno żyjących na przykład jelenie, antylopy, bawoły. Objawy pryszczycy Odsetek zwierząt podatnych na zakażenie sięga nawet do 100%. Natomiast śmiertelność jest na ogół niska i wynosi ok. 2% wśród dorosłych i około 20% wśród młodych zwierząt. Inkubacja choroby trwa od 2 do 14 dni. Choroba rozpoczyna się gorączką, brakiem apetytu, osowieniem, bolesnym zapaleniem dziąseł, gwałtownym obniżeniem mleczności krów. Następnie obniża się ciepłota ciała, z jamy ustnej zwisają długie lepkie pasma śliny, zwierzę ostrożnie przeżuwa i cmoka. Na błonie śluzowej policzków, dziąseł, języka pojawiają się pęcherze o średnicy 1-2 cm zawierające płyn surowiczy. Pęcherze mogą być obecne w szparze międzyracicowej, na koronce racic i gruczole mlekowym. Pękają one w ciągu 3 dni pozostawiając nadżerki. Opisywano także zaburzenia ze strony układu pokarmowego, porażenia kończyn tylnych. U świń, owiec i kóz choroba przebiega znacznie łagodniej, objawy są mniej widoczne. U świń pęcherze rozwijają się na tarczy ryjowej, racicach i piętkach. U owiec występują objawy podobne jak u bydła. U kóz zmiany częściej występują na kończynach. Zwalczanie choroby Pryszczyca jest chorobą podlegającą obowiązkowi zwalczania i zgłaszania. Istotną rolę w zapobieganiu i zwalczaniu pryszczycy spełnia FAO. Z inicjatywy tej organizacji powstała Europejska Komisja do Spraw Zwalczania Pryszczycy. Podstawą do działania na poziomie państwowym są tzw. Plany gotowości, czyli postępowania w przypadku zagrożenia lub wybuchu ognisk choroby. Pryszczyca jest zwalczana z urzędu w skali światowej. Stosowane są dwie metody: eliminacja zwierząt oraz szczepienia bądź kombinacja tych dwóch metod. W Polsce stosowana jest eliminacja zwierząt chorych. Szczegółowe instrukcje dotyczące zwalczania pryszczycy zawarte są w rozporządzeniu MRiRW z dnia 10 lutego 2006 r. w sprawie szczegółowego sposobu i trybu zwalczania pryszczycy. Choroba niebieskiego języka Jest chorobą zwierząt przeżuwających zarówno domowych, jak i dzikich wywołaną przez wirusy. Choruje bydło, owce, kozy, ale i sarny, jelenie, antylopy i wielbłądy. Zwierzęta nie zarażają się bezpośrednio od siebie, jedynie przez owady kłująco-ssące z rodziny kuczmanów oraz poprzez krew i nasienie. Choroba nie przenosi się na inne zwierzęta gospodarskie i domowe oraz na ludzi. Mięso, mleko, skóry i wełna oraz inne produkty nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi. Objawy u bydła Na zakażenie wirusem wrażliwe są płody, stąd w wyniku zakażenia dochodzi do wodogłowia płodu i deformacji wrodzonych. Bydło po przechorowaniu może stać się nosicielem, co prowadzi do zakażania kuczmanów i przenoszenia choroby za ich pośrednictwem na zwierzęta zdrowe. Objawy kliniczne mogą być niewidoczne nawet do 60-80 dnia po zakażeniu. Jednakże jeśli wystąpią, można zaobserwować: gorączkę, zapalenie mięśni, ślinienie, zaczerwienienie, przekrwienie i obrzęk błony śluzowej jamy ustnej oraz innych eksponowanych nabłonków, głównie strzyków, owrzodzenie opuszki zębowej, zapalenie koronki i tworzywa racic, niepłodność i ronienia, rodzenie zdeformowanych i słabych cieląt. Objawy u owiec Posmutnienie i depresja, gorączka, stan zapalny jamy ustnej, któremu towarzyszy ślinienie, obrzęk głowy, w szczególności warg i języka, przekrwienie błony śluzowej jamy ustnej, sinica warg i języka, owrzodzenie warg, opuszki zębowej i języka, obrzęk, skręcanie głowy i wymioty, zapalenie koronki tworzywa racic powodujące kulawiznę, sztywny chód, u zakażonych ciężarnych samic może dochodzić do poronień i rodzenia zdeformowanych jagniąt. Choroba niebieskiego języka jest też zwana pryszczycą rzekomą z powodu występowania wielu podobnych objawów w tych dwóch chorobach. Zwalczanie choroby Choroba podlega obowiązkowi zwalczania i zgłaszania. Zwalczanie choroby prowadzone jest w oparciu o ustawę o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, a także o rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie zwalczania choroby niebieskiego języka. Choroba pęcherzykowa świń Choroba pęcherzykowa świń jest wirusową chorobą trzody chlewnej świń i dzików zakaźną i zaraźliwą. Objawy choroby Brak apetytu, podwyższona temperatura do 40 O C, ostrożny drepczący chód. W 2-3 dniu choroby pojawiają się pęcherze w okolicy racic, w szparze międzyracicowej, w obrębie jamy ustnej, na wymieniu, na koronkach i piętkach racic. Pęcherze te pękają po 7-8 dniach pozostawiając nadżerki. U macior prośnych i oproszonych oraz u tuczników występują objawy nerwowe: atakowanie i gryzienie przeszkód, porażenia, które prowadzą do śmierci. U części prośnych loch stwierdza się ronienia. Zwalczanie choroby Choroba pęcherzykowa świń jest chorobą zakaźną podlegającą obowiązkowi zwalczania na mocy ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz rozporządzenia MRiRW z dnia 26 lutego 2008 r. w sprawie sposobu i trybu zwalczania choroby pęcherzykowej świń. Zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt i obowiązki właścicieli zwierząt w tym zakresie będą opisane w następnym numerze RADY. lek. wet. Elżbieta Berska

ZOOTECHNIK RADZI Dobrostan zwierząt (cz.i) 15 Wprowadzenie dobrostanu zwierząt jako wymogu wzajemnej zgodności ma na celu zapewnienie zwierzętom zdrowia i komfortu bytowania bez zranień i cierpień. Wymogi dobrostanu zwierząt zawarte są w tzw. obszarze C wymogów wzajemnej zgodności i zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2013 roku Wymogi ogólne dotyczą wszystkich gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie i są związane z przestrzeganiem minimalnych norm ochrony zwierząt hodowlanych. Wymogi dotyczące cieląt - są to dodatkowe wymogi dla posiadaczy cieląt. Wymogi dotyczące świń - są to dodatkowe wymogi dla posiadaczy świń. Podstawy prawne: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 roku w sprawie wymagań i postępowania przy utrzymywaniu zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (DzU z 2010 r. nr 56, poz. 344 z późn. zm.) - weszło w życie od dnia 30 czerwca 2010 r. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (DzU z 2003 r. nr 106, poz. 1002 z późn. zm.). OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE OCHRONY ZWIERZĄT GOSPODARSKICH Kwalifikacje osób obsługujących zwierzęta W gospodarstwach rolnych, obsługą zwierząt powinny zajmować się osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Kwalifikacje osób obsługujących zwierzęta mogą również wynikać z praktycznego doświadczenia nabytego podczas pracy ze zwierzętami w gospodarstwie rolnym. Najważniejsze jest, by osoba obsługująca zwierzęta posiadała podstawową wiedzę w zakresie żywienia, pielęgnacji, bezpiecznego obchodzenia się ze zwierzętami oraz obsługi sprzętu i urządzeń stosowanych w chowie zwierząt. Osoby rozpoczynające prowadzenie produkcji zwierzęcej w swoim gospodarstwie powinny ukończyć szkolenie z zakresu produkcji zwierzęcej organizowane przez Jednostki Doradztwa, czy też inne instytucje zajmujące się tym zagadnieniem. Szczególnie prowadzenie specjalistycznych gospodarstw wymaga ciągłego doskonalenia wiedzy jak również śledzenia przepisów prawnych. Dobrym rozwiązaniem może też być korzystanie z literatury fachowej, dostępnej na rynku w bardzo szerokiej ofercie. Kontrola zwierząt (dozór) Zwierzęta gospodarskie powinny być kontrolowane minimum raz dziennie. Wyjątek stanowią cielęta utrzymywane w pomieszczeniach inwentarskich, które sprawdzać należy minimum dwa razy dziennie. Praktycznie przegląd stada dokonywany jest przy wypełnianiu podstawowych obowiązków, jakimi są: karmienie i pojenie. Zwierzęta powinno się kontrolować pod kątem m.in. ich stanu zdrowotnego, bezpiecznych warunków przebywania, obecności znaków identyfikacyjnych, innych elementów, które mogłyby wpłynąć na ich dobrostan bądź zdrowie. Dla potrzeb kontrolowania zwierząt o każdej porze należy zapewnić w gospodarstwie oświetlenie stałe lub przenośne. Zwierzęta gospodarskie (poza cielętami) utrzymywane w systemie otwartym powinny być doglądane tak często jak to jest możliwe, by uniknąć ich cierpienia zarówno fizycznego (głód, pragnienie, obrażenia ciała) jak i emocjonalnego (strach). Cielęta utrzymywane w systemie otwartym należy doglądać minimum raz dziennie. W sytuacji podejrzenia o chorobę należy zapewnić, o ile jest to konieczne, oddzielenie zwierzęcia od reszty grupy, zapewnienie mu czystego, wygodnego miejsca do leżenia i otoczenie go opieką. W sytuacji, gdy nasza opieka jest niewystarczająca mamy obowiązek wezwania lekarza weterynarii. Obowiązek przechowywania informacji dotyczącej leczenia i padnięć zwierząt Osoby utrzymujące zwierzęta mają obowiązek przechowywania przez okres 3 lat dokumentacji związanej z leczeniem i padnięciami zwierząt oraz dokumentacji związanej z identyfikacją i rejestracją zwierząt. W przypadku ewidencji padnięć zwierząt na dzień dzisiejszy nie ma określonego urzędowego wzoru tego dokumentu, ale zapisy należy prowadzić chociażby w zeszycie. Zapisy te powinny obejmować co najmniej: datę padnięcia, gatunek, znaki identyfikacyjne (jeśli wymagają tego przepisy ustawy o identyfikacji i rejestracji zwierząt), wiek, przyczyny padnięcia. Pamiętać należy także o tym, że zabronione jest samodzielne grzebanie i utylizowanie zwłok zwierząt, o ile nie ma się do tego uprawnień.

16 Wymogi ogólne dotyczą wszystkich gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie i są związane z przestrzeganiem minimalnych norm ochrony zwierząt hodowlanych. Wymogi dotyczące cieląt - są to dodatkowe wymogi dla posiadaczy cieląt. Wymogi dotyczące świń - są to dodatkowe wymogi dla posiadaczy świń. Podstawy prawne: Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 roku w sprawie wymagań i postępowania przy utrzymywaniu zwierząt gospodarskich, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej (DzU z 2010 r. nr 56, poz. 344 z późn. zm.) - weszło w życie od dnia 30 czerwca 2010 r. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (DzU z 2003 r. nr 106, poz. 1002 z późn. zm.). OGÓLNE WYMAGANIA DOTYCZĄCE OCHRONY ZWIERZĄT GOSPODARSKICH Kwalifikacje osób obsługujących zwierzęta W gospodarstwach rolnych, obsługą zwierząt powinny zajmować się osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Kwalifikacje osób obsługujących zwierzęta mogą również wynikać z praktycznego doświadczenia nabytego podczas pracy ze zwierzętami w gospodarstwie rolnym. Najważniejsze jest, by osoba obsługująca zwierzęta posiadała podstawową wiedzę w zakresie żywienia, pielęgnacji, bezpiecznego obchodzenia się ze zwierzętami oraz obsługi sprzętu i urządzeń stosowanych w chowie zwierząt. Osoby rozpoczynające prowadzenie produkcji zwierzęcej w swoim gospodarstwie powinny ukończyć szkolenie z zakresu produkcji zwierzęcej organizowane przez Jednostki Doradztwa, czy też inne instytucje zajmujące się tym zagadnieniem. Szczególnie prowadzenie specjalistycznych gospodarstw wymaga ciągłego doskonalenia wiedzy jak również śledzenia przepisów prawnych. Dobrym rozwiązaniem może też być korzystanie ZOOTECHNIK RADZI z literatury fachowej, dostępnej na rynku w bardzo szerokiej ofercie. Kontrola zwierząt (dozór) Zwierzęta gospodarskie powinny być kontrolowane minimum raz dziennie. Wyjątek stanowią cielęta utrzymywane w pomieszczeniach inwentarskich, które sprawdzać należy minimum dwa razy dziennie. Praktycznie przegląd stada dokonywany jest przy wypełnianiu podstawowych obowiązków, jakimi są: karmienie i pojenie. Zwierzęta powinno się kontrolować pod kątem m.in. ich stanu zdrowotnego, bezpiecznych warunków przebywania, obecności znaków identyfikacyjnych, innych elementów, które mogłyby wpłynąć na ich dobrostan bądź zdrowie. Dla potrzeb kontrolowania zwierząt o każdej porze należy zapewnić w gospodarstwie oświetlenie stałe lub przenośne. Zwierzęta gospodarskie (poza cielętami) utrzymywane w systemie otwartym powinny być doglądane tak często jak to jest możliwe, by uniknąć ich cierpienia zarówno fizycznego (głód, pragnienie, obrażenia EKONOMIKA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Kształtowanie się cen na podstawowe produkty rolne w 2010 r. Żywiec zwierzęcy W artykule z poprzedniego miesiąca przedstawione zostały ceny targowiskowe i ich tendencje głównych produktów roślinnych. W poniższym artykule będą przedstawione ceny i ich tendencje głównych produktów zwierzęcych: ceny targowiskowe krów i prosiąt oraz ceny skupu żywca wieprzowego, macior, byczków opasowych, jałówek opasowych oraz krów brakowanych. Badanie cen targowiskowych krów i prosiąt odbywało się na tych samych targowiskach, co głównych produktów roślinnych. Ceny skupu zwierząt notowane były w tych samych punktach skupu jak w roku 2009. W wyżej wymienionych miejscowościach jeden raz w tygodniu w dzień targowy zbierane są ceny krów i prosiąt, a w punktach skupu i w ubojniach raz w tygodniu notowana jest cena skupu poszczególnych rodzajów zwierząt rzeźnych. Średnie ceny badanych produktów w poszczególnych miesiącach przedstawione są w tabelach. Tabela 1. Zestawienie średnich cen targowiskowych krów za sztukę i prosiąt za sztukę w zł z targowisk województwa łódzkiego w 2010 r. w rozbiciu na miesiące. Wyszczególnienie Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Krowy 2200 2200 2100 2163 2233 2350 2370 2350 2380 2350 2400 2350 Prosięta 132 122 139 144 127 126 119 110 94 78 80 75

EKONOMIKA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Średnia cena krowy dojnej wyniosła w 2010 r. 2287 zł/sztukę i była wyższa od średniej ceny 1 sztuki krowy w 2009 r. o 124 zł. Tylko w marcu i kwietniu 2010 r. ceny krów były niższe od 2200 zł/szt.; w pozostałych miesiącach cena krowy przekraczała 2200 zł/szt. Począwszy od maja do lipca cena krów wzrastała i do końca roku ustabilizowała się w przedziale 2300-2400 zł/szt. Z danych przedstawionych w Tabeli 1. zauważalny jest spadek cen targowiskowych pary prosiąt poza marcem i kwietniem, gdzie wystąpił wyraźny spadek cen. 17 Spadek ceny prosiąt przekroczył 45% ceny prosiąt ze stycznia. Spadek cen prosiąt jest związany ze spadkiem cen skupu żywca wieprzowego, ale w drugiej połowie roku mimo wzrostu cen tuczników ceny prosiąt nadal spadały. Świadczy to o tym, że jest nadprodukcja prosiąt, która wynikła z wysokich cen prosiąt na początku roku. Porównanie cen krów i pary prosiąt, styczeń do grudnia przedstawia poniższe zestawienie: krowy wzrost o 150 zł/szt. to jest o 6,4% prosięta za 1 sztukę spadek o 57 zł/szt. to jest o 43% Porównanie średniorocznych cen targowiskowych krów i pary prosiąt w latach w zł/szt. Wyszczególnienie 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. krowa dojna 990 1579 1954 1852 1948 2035 2163 2287 106 prosięta za 1 sztukę 70 115 150 102 74 92 166 112 67 2010 2009 Tabela 2. Zestawienie średnich cen żywca wieprzowego i wołowego z punktów skupu województwa łódzkiego w 2010 r. w rozbiciu na miesiące w zł/kg Wyszczególnienie Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sier Wrz Paź Lis Gru żywiec wieprzowy 3,41 3,26 3,43 3,35 3,35 3,89 3,91 4,31 4,19 3,83 3,79 3,78 maciory 2,35 2,18 2,30 2,27 2,26 2,51 2,49 2,64 2,60 2,50 2,55 2,53 żywiec byki 5,55 5,58 5,48 5,30 5,14 5,12 5,05 5,05 5,11 5,19 5,36 5,78 żywiec jałówki 4,36 4,45 4,37 4,25 4,12 4,10 4,15 4,26 4,24 4,25 4,33 4,47 brakowane krowy 3,27 3,31 3,31 3,25 3,18 3,19 3,25 3,26 3,23 3,31 3,27 3,40 Cena skupu żywca wieprzowego od stycznia do maja była na tym samym poziomie, a w następnych miesiącach cena wzrosła do poziomu 3,80-4,0 zł/kg i utrzymywała się na tym poziomie do końca roku. Taka sama tendencja wystąpiła w przypadku macior, gdzie cena skupu od czerwca wzrosła do poziomu 2,5-2,6 zł/ kg i utrzymywała się do końca roku na tym poziomie. Cena skupu żywca wołowego byczki cena skupu spadała do lipca, sierpnia i w następnych miesiącach powoli rosła, by w grudniu osiągnąć poziom 5,8 zł/kg jałówki cena skupu zachowywała się podobnie jak buhajków opasowych. Również tak samo jak byczków opasowych i jałówek opasowych zachowywała się na przestrzeni roku cena skupu krów brakowanych, z tym, że spadek ceny był mniejszy. W porównaniu grudzień do stycznia 2010 r. ceny skupu żywca przedstawiały się następująco: żywiec wieprzowy wzrost o 0,37 zł/kg to jest o 11% maciory wzrost o 0,18 zł/kg to jest o 8% żywiec byki wzrost o 0,23 zł/kg to jest o 4% żywiec jałówki wzrost o 0,11 zł/kg to jest o 13% brakowane krowy wzrost o 0,13 zł/kg to jest o 4% Porównanie średniorocznych cen skupu żywca wieprzowego i wołowego w zł/kg Wyszczególnienie 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2010 2009 żywiec wieprzowy 3,16 4,12 3,79 3,50 3,48 4,06 4,51 3,71 82 maciory 1,74 2,58 2,55 2,27 2,13 2,57 3,12 2,43 78 żywiec byki 3,25 3,89 4,70 4,91 4,74 4,76 5,39 5,31 99 żywiec jałówki 2,61 3,15 3,79 3,84 3,71 3,69 4,25 4,28 101 brakowane krowy 1,34 2,34 2,93 2,80 2,84 3,06 3,45 3,27 95 Z powyższego zestawienia widać, że w 2010 r. w porównaniu do 2009 r. spadła średnia cena skupu analizowanych rodzajów żywca zwierzęcego, poza jałówkami opasowymi, gdzie był niewielki wzrost ceny. Istotny spadek ceny wystąpił w żywcu wieprzowym i wyniósł około 20%. Sądzę, że wyniki dotyczące kształtowania się cen w województwie łódzkim pozwolą rolnikom na podjęcie właściwych kroków w procesie planowania produkcyjnego w gospodarstwie rolnym. Florian Wilmański

18 EKONOMIKA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Wstępne wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 Powszechny Spis Rolny w 2010 r. przeprowadzony w okresie od 1 września do 31 października według stanu na 30 czerwca 2010 r., godz. 24.00 był pierwszym spisem realizowanym od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Spisem rolnym zostały objęte gospodarstwa rolne, których użytkownikami były osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Spis został przeprowadzony jako badanie pełne w gospodarstwach rolnych o powierzchni użytków rolnych wynoszącej co najmniej 1 ha u osób fizycznych prowadzących działalność rolniczą, w gospodarstwach osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej oraz w gospodarstwach osób fizycznych użytkujących poniżej 1 ha użytków rolnych, jeśli spełniały progi określone w Ustawie z dnia 17 lipca 2009 r. o powszechnym spisie rolnym w 2010 r. Pozostałe gospodarstwa rolne osób fizycznych o powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha zostały objęte badaniem reprezentacyjnym. W styczniu GUS opublikował wstępne wyniki tego spisu. Liczba gospodarstw i średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego Według wstępnych wyników Powszechnego Spisu Rolnego w 2010 r., liczba gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych wyniosła 1 583 tys. i w porównaniu do poprzedniego spisu w 2002 r. zmniejszyła się o 373 tys., tj. o 19,1%. Tab. 1. Gospodarstwa rolne i średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 1 ha użytków rolnych Lata Liczba gospodarstw rolnych /w tys./ Powierzchnia użytków rolnych ogółem /w tys. ha/ Średnia powierzchnia użytków rolnych ogółem w gospodarstwie rolnym /w ha/ 2002 1 956 16 503 8,44 2010 1 583 15 005 9,50 dynamika 80,9 90,9 113,1 W 2010 r. średnia wielkość gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych wyniosła 9,50 ha użytków rolnych, co oznacza jej zwiększenie o 13,1% w stosunku do 2002 r. Tab. 2. Gospodarstwa rolne posiadające powyżej 1 ha użytków rolnych według grup obszarowych użytków rolnych Lata Ogółem Grupy obszarowe użytków rolnych 1-5 ha 5-10 10-20 20-30 30-50 >50 ha w tys. sztuk 2002 1 956 1 147 427 266 64 32 20 2010 1 583 887 355 221 60 35 25 dynamika 80,9 77,3 83,1 82,8 93,5 111 128,8 w % 2002 100 58,6 21,8 13,6 3,3 1,6 1,0 2010 100 56,0 22,4 13,9 3,8 2,2 1,6 Największy spadek liczby gospodarstw rolnych (o 22,7% w porównaniu do 2002 r.) odnotowano wśród gospodarstw najmniejszych, o powierzchni od 1 do 5 ha użytków rolnych. Znacząco wzrosła liczba gospodarstw największych. W grupie obszarowej użytków rolnych 30-50 ha wzrost ten wynosił 11,0%, a w grupie powyżej 50 ha 28,8%. Poprawie uległa struktura gospodarstw rolnych. Udział gospodarstw najmniejszych w ogólnej liczbie gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych,

EKONOMIKA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ zmniejszył się z 58,6% w 2002 r. do 56,0% w 2010 r. W porównaniu do poprzedniego spisu, zwiększył się udział gospodarstw największych, choć nadal pozostaje on niewielki. Odsetek gospodarstw o powierzchni powyżej 20 ha zwiększył się z 5,9% w 2002 r. do 7,6% w 2010 r., w tym gospodarstw powyżej 50 ha, odpowiednio z 1,0% do 1,6%. Użytkowanie gruntów 19 Według wstępnych wyników Powszechnego Spisu Rolnego w 2010 r. powierzchnia użytków rolnych ogółem w gospodarstwach rolnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych ogółem wyniosła ok. 15 005 tys. ha. W ciągu ostatnich 8 lat, tj. od Powszechnego Spisu Rolnego w 2002 r. powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha zmniejszyła się o ok. 1,5 mln ha (o 9,1%), natomiast powierzchnia zasiewów w tych gospodarstwach zmniejszyła się o ok. 0,5 mln ha (o 4,3%), a trwałych użytków zielonych o ponad 0,3 mln ha (o 10,0%), natomiast zwiększyła się powierzchnia sadów o ok. 0,1 mln ha (o 36,0%). Tab. 3. Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 1 ha użytków rolnych Powierzchnia użytków rolnych w tym użytków rolnych w dobrej kulturze Lata Ogółem w tym razem pod zasiewami sady trwałe użytki zielone w tysiącach hektarów 2002 16 503 x 10 619 253 3 490 2010 15 005 13 976 10 166 344 3 141 dynamika 90,9 x 95,7 136,0 90,0 w odsetkach powierzchni użytków rolnych ogółem 2002 100,0 x 64,3 1,5 21,1 2010 100,0 93,1 67,7 2,3 20,9 Powierzchnia zasiewów Ogólna powierzchnia zasiewów w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 1 ha użytków rolnych wyniosła niespełna 10,2 mln ha i była mniejsza o ok. 0,5 mln ha niż w 2002 r. W strukturze powierzchni zasiewów ogółem w gospodarstwach rolnych posiadających powierzchnię użytków rolnych powyżej 1 ha, powierzchnia zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi stanowiła ok. 68,4% i wyniosła niespełna 7,0 mln ha. Tab. 4. Struktura powierzchni zasiewów głównych upraw rolnych w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 1 ha użytków rolnych (w %) Powierzchnia zasiewów w tym Lata zboża podstawowe buraki rzepak ziemniaki z mieszankami zbożowymi cukrowe i rzepik 2002 100 74,1 7,1 2,9 4,1 1,5 2010 100 68,4 3,3 2 8,9 1,3 warzywa gruntowe Wstępne wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 wskazują na istotne zmiany w strukturze zasiewów poszczególnych upraw w gospodarstwach rolnych posiadających powyżej 1 ha użytków rolnych. W porównaniu do 2002 r. zmniejszył się udział zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi o 5,7 pkt procentowego, ziemniaków o 3,8 pkt procentowego, buraków cukrowych o 0,9 pkt procentowego oraz warzyw gruntowych o 0,2 pkt procentowego, natomiast zwiększył się udział rzepaku i rzepiku o 4,8 pkt procentowego. Pogłowie zwierząt gospodarskich Według wstępnych wyników Powszechnego Spisu Rolnego w 2010 r. pogłowie podstawowych gatunków zwierząt gospodarskich w gospodarstwach o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych wynosiło: bydła 5 699 tys. sztuk i było wyższe o 104 tys. sztuk (o 4,1%) od notowanego w 2002 r. trzody chlewnej 14 295 tys. sztuk i spadło w stosunku do 2002 r. o 4 151 tys. sztuk (o 22,5%) owiec 254 tys. sztuk i spadło w porównaniu do wyników PSR 2002 r. o 76 tys. sztuk (o 22,9%). cd. na str. 22

22 Tab. 5. Zwierzęta gospodarskie w gospodarstwach o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych Lata Bydło Trzoda chlewna Owce w tysiącach sztuk 2002 5 472 18 446 330 2010 5 699 14 295 254 obsada na 100 ha UR w sztukach 2002 33,2 111,8 2,0 2010 38,0 95,3 1,7 na jedno gospodarstwo rolne w sztukach 2002 2,8 9,4 0,2 2010 3,6 9,0 0,2 EKONOMIKA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W gospodarstwach rolnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha obsada zwierząt gospodarskich na 100 ha użytków rolnych w 2010 r. wynosiła przeciętnie w kraju: bydła 38 sztuk, tj. o blisko 5 sztuk (o 14,5%) więcej niż w 2002 r. trzody chlewnej 95,3 sztuk, tj. o niemal 17 sztuk (o 14,8%) mniej niż w 2002 r. owiec 1,7 sztuk wobec 2 sztuk w 2002 r. W 2010 r. na 1 gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha przeciętnie przypadało: 3,6 sztuk bydła wobec 2,8 sztuk w 2002 r. 9,0 sztuk trzody chlewnej wobec 9,4 sztuk w 2002 r. 0,2 sztuk owiec, tj. analogicznie jak w 2002 r. Na podstawie strony internetowej GUS Krystyna Krak-Januszewska Województwo łódzkie 31.01-04.02.2011 r. Ceny rynkowe produktów rolnych Łódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego zs. w Bratoszewicach prowadzi co tydzień monitoring 21 targowisk i 15 ubojni z terenu województwa łódzkiego. Poniżej przedstawiamy ceny ważniejszych produktów roślinnych i zwierzęcych w pierwszym tygodniu lutego 2011 r., w porównaniu z cenami sprzed tygodnia, miesiąca i sprzed roku A. Wybrane produkty roślinne Wyszczególnienie B. Wybrane produkty zwierzęce Ceny w złotych 1 dt minimalna maksymalna średnia średnia sprzed miesiąca średnia sprzed roku żyto 60 75 69,5 64,2 30,4 pszenica 80 100 90,4 81,4 52,3 jęczmień 75 90 86,0 76,1 46,8 owies 55 75 67,3 60,0 39,1 mieszanka zbożowa 65 85 75,0 66,1 42,4 pszenżyto 70 85 77,3 68,5 40,5 ziemniaki jadalne 90 160 112,5 105,8 73,6 Wyszczególnienie Ceny w złotych 1 kg żywej wagi minimalna maksymalna średnia średnia sprzed miesiąca średnia sprzed roku tuczniki kl.1 3,00 4,06 3,49 3,80 3,24 maciory 1,60 2,97 2,26 2,47 2,15 buhajki 5,00 6,95 6,11 5,79 5,53 jałówki 4,00 5,30 4,69 4,45 4,38 krowy 2,67 4,28 3,55 3,34 3,22 cielęta 5,88 8,56 7,67 7,77 7,61 prosięta (para) do 15 kg wagi żywej 110,00 160,00 133 140 237 jaja kurze (mendel) 6,00 10,50 7,95 8,55 7,95 Analiza cen zawartych w powyższych tabelach wykazuje, że: 1. W porównaniu do tego samego okresu w miesiącu ubiegłym wyższa jest cena targowiskowa żyta o 8,3%, pszenicy o 11,1%, jęczmienia o 13,0%, owsa o 12,2%, mieszanki zbożowej o 13,5%, pszenżyta o 12,8%, ziemniaków jadalnych o 6,3%. 2. W porównaniu do tego samego okresu w roku ubiegłym wyższa jest cena targowiskowa żyta o 128,6%, pszenicy o 72,8%, jęczmienia o 83,8%, owsa

EKONOMIKA I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ 23 o 72,1%, mieszanki zbożowej o 76,9%, pszenżyta o 90,9%, ziemniaków jadalnych o 52,9%. 3. W porównaniu do tego samego okresu w miesiącu ubiegłym wyższa jest cena skupu buhajków rzeźnych o 5,5%, cena skupu jałówek rzeźnych o 5,4%, cena skupu krów rzeźnych o 6,3%; niższa jest cena skupu tuczników o 8,2%, cena skupu macior o 8,5%, cena skupu cieląt rzeźnych o 1,3%, cena targowiskowa pary prosiąt o 5,0%, cena targowiskowa mendla jaj kurzych o 7,0%. 4. W porównaniu do tego samego okresu w roku ubiegłym wyższa jest cena skupu tuczników o 7,7%, cena skupu macior o 5,1%, cena skupu buhajków rzeźnych o 10,5%, cena skupu jałówek rzeźnych o 7,1%, cena skupu krów rzeźnych o 10,2%, cena skupu cieląt rzeźnych o 0,8%; niższa jest cena targowiskowa pary prosiąt o 43,9%; nie zmieniła się cena targowiskowa mendla jaj kurzych. Waldemar Sender Ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich Dopłaty do składek z budżetu państwa w 2011 roku Na podstawie ustawy z 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (DzU nr 150, poz. 1249 z póź. zm.) stosowane są z budżetu państwa dopłaty do składek producentów rolnych z tytułu zawarcia umów ubezpieczenia od wystąpienia następujących zdarzeń losowych: dla produkcji roślinnej (tj. upraw: zbóż, kukurydzy, rzepaku, rzepiku, warzyw gruntowych, drzew i krzewów owocowych, truskawek, ziemniaków, buraków cukrowych lub roślin strączkowych) od: huraganu, powodzi, deszczu nawalnego, gradu, pioruna, obsunięcia się ziemi, lawiny, suszy, ujemnych skutków przezimowania lub przymrozków wiosennych dla produkcji zwierzęcej (tj. bydła, koni, owiec, kóz, drobiu lub świń) od: huraganu, powodzi, deszczu nawalnego, gradu, pioruna, obsunięcia się ziemi, lawiny, uboju z konieczności. Przepisy ww. ustawy dopuszczają możliwość ubezpieczenia upraw roślin i zwierząt od wszystkich określonych w ustawie ryzyk lub wybranych przez producenta rolnego, np. występujących najczęściej na danym obszarze. Poziom dopłat z budżetu państwa do składek ubezpieczeń należnych od producentów rolnych z tytułu zawarcia umowy ubezpieczenia upraw rolnych lub zwierząt gospodarskich na 2011 r. został określony przez Radę Ministrów w Rozporządzeniu z 29 listopada 2010 r. w sprawie wysokości dopłat do składek z tytułu ubezpieczenia upraw rolnych i zwierząt gospodarskich w 2011 r. (DzU nr 235, poz. 1540), w wysokości: 50% składki do 1 ha upraw rolnych i 50% składki do 1 szt. zwierzęcia gospodarskiego. Rolnik, który uzyskał płatności bezpośrednie do gruntów rolnych ma obowiązek ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw. Rolnik ma zatem obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia z wybranym zakładem ubezpieczeń, który zawarł z ministrem właściwym do spraw rolnictwa umowę w sprawie dopłat. Zgodnie z ww. ustawą z 7 lipca 2005 r., Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zawarł z czterema zakładami ubezpieczeń umowy w sprawie dopłat ze środków budżetu państwa do składek z tytułu zawarcia w 2011 r. umów ubezpieczenia z producentami rolnymi od ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych w rolnictwie, tj. z: Powszechnym Zakładem Ubezpieczeń SA z siedzibą w Warszawie Towarzystwem Ubezpieczeń Wzajemnych TUW z siedzibą w Warszawie Concordia Polska Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych z siedzibą w Poznaniu HDI Asekuracja Towarzystwo Ubezpieczeń SA w Warszawie. Rolnik, który nie spełni obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, tj. ubezpieczenia co najmniej 50% powierzchni upraw, obowiązany będzie do wniesienia opłaty za niespełnienie tego obowiązku. Wysokość opłaty obowiązującej w każdym roku kalendarzowym, stanowić będzie równowartość w złotych 2 Euro od 1 ha. Opłata ta będzie wnoszona na rzecz gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania albo siedzibę rolnika. Powyższe sankcje nie będą jednak stosowane wobec rolników w przypadku, gdy rolnik nie zawrze umowy ubezpieczenia obowiązkowego z powodu pisemnej odmowy przez co najmniej dwa zakłady ubezpieczeń, które zawarły z ministrem właściwym do spraw rolnictwa umowy w sprawie dopłat, z powodu zaoferowania ubezpieczenia w stawkach taryfowych przekraczających 6% sumy ubezpieczenia. Należy podkreślić, iż niezawarcie przez rolników umów ubezpieczenia upraw rolnych nie będzie miało wpływu na ubieganie się przez nich o płatności bezpośrednie. Wprowadzenie obowiązku ubezpieczenia upraw rolnych jest konieczne w związku z unijnym obowiązkiem posiadania polis ubezpieczenia 50% upraw rolnych przez rolników, którzy od 2011 r. będą ubiegać się o inne formy wsparcia z budżetu krajowego w przypadku wystąpienia klęsk. Adela Głowacka Opracowano na podstawie materiałów z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi