POMIAR ROZWOJU SPOŁECZE STWA INFORMACYJNEGO Z WYKORZYSTANIEM MIERNIKÓW AGREGATOWYCH ANNA ŁATUSZYŃSKA

POMIAR ROZWOJU SPOŁECZE STWA INFORMACYJNEGO Z WYKORZYSTANIEM MIERNIKÓW AGREGATOWYCH ANNA ŁATUSZYŃSKA Streszczenie Pomiar rozwoju społecze stwa informacyjnego ze wzgl du na mnogo jego aspektów sprawia znaczne problemy. Jako narz dzie pomiaru najcz ciej wykorzystywane s wska niki rozpowszechnienia technik informacyjnych i telekomunikacyjnych. Analiza społecze stwa informacyjnego, a przede wszystkim okre lenie stopnia jego rozwoju, na podstawie wska ników prostych ma charakter jedynie aspektowy. Nie daje to mo liwo ci spójnego opracowania zagadnienia, które ze wzgl du na swoj kompleksowo jest opisywane przez kilkadziesi t ró nych wska ników, a ka dy mo na dodatkowo rozpatrywa w odniesieniu do przekroju społecznego. Dlatego do pomiaru i oceny rozwoju społecze stwa informacyjnego konieczne wydaje si wykorzystanie mierników agregatowych, których formuła opiera si na pewnej grupie wska ników prostych. Artykuł przedstawia krótkie omówienie poj cia społecze stwa informacyjnego, skupia si na istotno ci jego pomiaru i prezentuje zestawienie mierników agregatowych wykorzystywanych przy jego analizie. Słowa kluczowe: społecze stwo informacyjne, miernik agregatowy 1. Wprowadzenie Poj cie rozwoju opiera si na okre leniu zmiany i struktury. Rozwój jest pewnym ci giem zmian o okre lonym kierunku, które s nieodwracalne i dokonuj si w strukturze obiektów zło onych, tj. systemów [15]. Zmiany te mog dotyczy zarówno aspektu ilo ciowego, a wi c wzrostu lub malenia pewnych cech obiektu, jak i jako ciowego, tj. powstawania nowych własno ci obiektu. Rozwój jest kategori mierzaln, któr jednak trudno wyrazi za pomoc jednego uniwersalnego miernika, zwłaszcza gdy rozpatrywany system jest szczególnie zło ony. Pomiar rozwoju społecze stwa informacyjnego (SI) ze wzgl du na mnogo jego aspektów sprawia znaczne problemy. Jako narz dzie pomiaru najcz ciej wykorzystywane s wska niki rozpowszechnienia technik informacyjnych i telekomunikacyjnych (ang. Information and Communication Technology, ITC). Zwi zane jest to ze stosunkow łatwo ci dotarcia do odpowiednich danych statystycznych. Pojawia si jednak pytanie, czy z faktu rozpowszechnienia urz dze mo na wyci ga wnioski dotycz ce cało ci społecze stwa. Najlepszym przykładem jest tutaj nasycenie telefoni stacjonarn gospodarstw domowych, które nie determinuje automatycznie dost pno- ci do Internetu podstawowego kanału społecze stwa informacyjnego [3]. Analiza społecze stwa informacyjnego, a przede wszystkim okre lenie stopnia jego rozwoju, na podstawie wska ników prostych mo e mie jedynie aspektowy charakter. Nie daje to mo liwo- ci spójnego opracowania zagadnienia, które ze wzgl du na swoj kompleksowo jest opisywane przez kilkadziesi t ró nych wska ników. Dlatego do pomiaru i oceny rozwoju społecze stwa

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 56, 2011 105 informacyjnego konieczne wydaje si wykorzystanie mierników agregatowych, których formuła opiera si na odpowiednio dobranej grupie wska ników prostych [17]. W literaturze mo na znale mierniki agregatowe skupiaj ce si wył cznie na jednym z elementów społecze stwa informacyjnego (np. e-biznes, e-administracja, infrastruktura ITC), jak i te bardziej kompleksowo podchodz ce do problemu, ł cz ce wska niki z wielu dziedzin. W artykule skupiono si głównie na pomiarze społecze stwa informacyjnego za pomoc mierników wykorzystuj cych wska niki dotycz ce szeroko poj tej technologii informacyjno-telekomunikacyjnej. 2. Geneza i wyró niki społecze stwa informacyjnego Trudno jest precyzyjnie okre li, na kiedy datuje si powstanie społecze stwa informacyjnego, jako nowego etapu rozwoju społecze stwa. Według niektórych badaczy jego zal kiem był ju pocz tek porozumiewania si za pomoc mowy [18]. Jednak bardziej rozpowszechnione s opinie umieszczaj ce jego zaranie dopiero w XX wieku. Do rozwoju społecze stwa znanego obecnie pod okre leniem informacyjnego przyczyniło si kilka istotnych zdarze [20]: uruchomienie ł czno ci mi dzy USA a Europ (przez poło enie kabla na dnie Atlantyku), wystrzelenie przez ZSRR sputnika, który w 1957 zapocz tkował er globalnej komunikacji satelitarnej, fakt, i w 1956 liczba ameryka skich white-collar-workers przewy szyła liczb pracowników fizycznych. Sam termin społecze stwo informacyjne (jap. johoka shakai) po raz pierwszy u yty został jednak w 1963 roku w Japonii przez socjologa T. Umesamo [21]. Popularyzatorem tego poj cia stał si inny japo ski naukowiec futurolog K. Koyama, pisz c w 1968 roku artykuł Intoduction to Information Theory [14]. W Europie termin ten zacz ł funkcjonowa wraz z pojawieniem si w 1978 roku raportu S. Nory i A. Minca dotycz cego tendencji rozwoju systemów społecznych [6]. Idea SI została jednak spopularyzowana dopiero w latach 90-tych XX wieku za spraw tzw. Raportu Bangemanna zaprezentowanego w 1994 roku i dotycz cego strategii rozwoju społecze stwa informacyjnego dla Unii Europejskiej [1]. Od 1994 roku Unia Europejska przygotowała i wdro yła szereg strategii, od eeurope (w której przedstawiono wytyczne dla rozwoju społecze stwa informacyjnego w UE) poprzez opracowan w 2001 r. Strategi Lizbo sk (okre laj c drog do osi gni cia przez Uni do 2010 roku statusu najbardziej konkurencyjnej na wiecie gospodarki opartej na wiedzy) [17] do odnowionej Strategii Lizbo skiej z 2005r. [19]. Ka dy z tych dokumentów zawierał odniesienia dotycz ce rozwoju społecze stwa informacyjnego. Do czynników prowadz cych do powstania i rozwoju społecze stwa informacyjnego mo na zaliczy [24]: szybki post p technologiczny w sektorze technologii informacyjnej, upowszechnienie prze wiadczenia, e komputery mog by u ywane do przekazywania informacji, a nie jedynie ich przetwarzania, upowszechnienie prostych i tanich, ale pot nych sieci komputerowych, odpowiedni klimat gospodarki, w którym kapitał toleruj cy ryzyko jest skłonny do finansowania miałych inwestycji w technologii. Społecze stwo informacyjne nie tylko posiada rozwini te rodki przetwarzania informacji i komunikowania, lecz rodki te s podstaw tworzenia dochodu narodowego i dostarczaj ródła

106 Pomiar rozwoju społecze stwa informacyjnego z wykorzystaniem mierników agregatowych utrzymania wi kszo ci społecze stwa. Kluczowe znaczenie w gospodarce odgrywa produkt cyfrowy i usługa cyfrowa, a podstawowy zasób to wiedza powstała na skutek przetworzenia zbioru informacji. SI powinno by zatem rozpatrywane w kilku wymiarach [16]: technologicznym, obejmuj cym proces tworzenia nowej jako ci technologii informacyjnych, gospodarczym, uwzgl dniaj cym zmiany zachodz ce w procesach ekonomicznych, społecznym, zwi zanym ze zmianami w yciu człowieka, edukacyjnym zakładaj cym nabywanie wiedzy na temat mo liwo ci praktycznego wykorzystania technologii informatycznych. Społecze stwo informacyjne posiada pewien ci le okre lony cykl ycia, przedstawiony na rys. 1. Cykl zawiera trzy fazy rozwoju faz gotowo ci odzwierciedlaj ca poziom infrastruktury sieciowej i dost pu do ICT, faz intensywno ci, ukazuj c poziom wykorzystania ICT w społecze stwie, zale ny od umiej tno ci w tym zakresie i faz wpływu, pokazuj c wynik wydajnego i efektywnego wykorzystania ICT. poziom działa SI wpływ intensywno Fakt, e kraje znajduj si w ró nych stadiach cyklu ycia społecze stwa informacyjnego, stawia wysokie wyzwania z punktu widzenia procesu kontroli rozwoju. Koncepcja cyklu ycia przy dokonywaniu pomiaru, wymaga uzyskania zbioru ró nych typów wska ników, odpowiadaj cych ró nym stadiom rozwoju społecze stwa informacyjnego. Je li zatem kraje znajduj si w ró nych fazach rozwoju, nale y odpowiednio dostosowywa zbiory wska ników, w celu osi gni cia ró nych wymogów informacyjnych, które b d odpowiednie dla ka dej z faz cyklu. Bez infrastruktury i dost pu do ICT nie mo na mówi o u ytkowaniu ICT. Do najlepszego wykorzystania ICT konieczne s umiej tno ci. Od nich głównie zale y jaki jest wpływ ICT. Trzy wymienione elementy ICT niezb dne dla rozwoju nie mog by ledzone za pomoc jednego wska nika, zatem konieczne staje si stworzenie miernika syntetycznego. To oczywi cie wpływa na ogólny sens analizy porównawczej i zestawiania ze sob tak ró ni cych si krajów. Zagadnienia dotycz gotowo ródło: [24]. Rysunek 1. Cykl ycia społecze stwa informacyjnego czas

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 56, 2011 107 ce konieczno ci i sposobów pomiaru rozwoju społecze stwa informacyjnego przedstawione zostały w kolejnym punkcie. 3. Analiza i monitorowanie rozwoju społecze stwa informacyjnego Realizacja strategii rozwoju społecze stwa informacyjnego wymusza okre lenie mechanizmów kontroli i oceny, które daj mo liwo zebrania informacji zwrotnej (okre lenia jak grupa docelowa reaguje na dane działanie) i wprowadzenia ewentualnych zmian. Do pierwszych prób okre lenia wska ników słu cych do mierzenia rozwoju społecze stwa informacyjnego doprowadziła potrzeba warto ciowania i porównywania ró nych aspektów społecze stwa informacyjnego, wynikaj ca z [17]: udziału rodków publicznych, wymuszaj cego stworzenie metod kontroli efektywno ci ich wykorzystywania, realizacji strategii w ró nych realiach politycznych, społecznych i gospodarczych panuj cych w poszczególnych regionach Unii Europejskiej. Prace nad rozwojem statystyki społecze stwa informacyjnego w Unii Europejskiej w wymiarze wykraczaj cym poza granice pa stw rozpocz ły si w 1997 r. Do tego czasu badania były prowadzone niezale nie w poszczególnych krajach członkowskich. Brakowało mo liwo ci porównywania danych na szczeblu mi dzynarodowym, gdy u ywano ró nych poj i metod badawczych. W OECD podj to wówczas decyzj o powołaniu specjalnej Grupy Roboczej ds. Wska ników Społecze stwa Informacyjnego (ang. Working Party for Indicators on Information Society WPIIS). Miała ona za zadanie opracowanie definicji oraz metodologii dostarczania danych dotycz cych ró nych aspektów społecze stwa informacyjnego, gospodarki informacyjnej i handlu elektronicznego. Kolejnym krokiem w stworzeniu ponadnarodowej statystyki społecze stwa informacyjnego było spotkanie wiatowego Szczytu w sprawie Społecze stwa Informacyjnego, zorganizowane w Genewie w 2005 przez członków Partnerstwa w Badaniach Technologii Informacyjno- Telekomunikacyjnych, skupiaj cego wiele mi dzynarodowych organizacji. Głównym jego celem było ustalenie listy podstawowych wska ników do badania społecze stwa informacyjnego we wszystkich krajach nale cych do ONZ, OECD i UE. W efekcie powstała lista kluczowych wska ników ICT, które umo liwiaj pozyskiwanie porównywalnych w skali wiatowej danych w nast puj cych obszarach: infrastruktura ICT, dost p i wykorzystanie ICT w gospodarstwach domowych i przez ich członków, dost p i wykorzystanie ICT w przedsi biorstwach. Ide wspólnych ustale jest brak jakichkolwiek odst pstw od okre lonej metodologii, by w aden sposób nie zakłóci porównywalno ci danych. Udało si stworzy jednolity zestaw wska ników, który umo liwia dokonywanie porówna oraz pokrywa kluczowe obszary wykorzystania ICT w przedsi biorstwach, gospodarstwach domowych i przez osoby prywatne [5]. Według wytycznych, wska nik ma dostarcza informacji ilo ciowej o badanym zjawisku lub wielko ci, której nie mo na zmierzy bezpo rednio. Ma to na celu umo liwienie porównania elementów okre lonych kategorii np. dwóch krajów, regionów, sektorów czy przedsi biorstw małych z du ymi i ledzenie zmian zachodz cych w czasie. Przed okre leniem wska ników konieczne jest na ogół rozło enie wielko ci zło onej kategorii społecznej i/lub ekonomicznej na po-

108 Pomiar rozwoju społecze stwa informacyjnego z wykorzystaniem mierników agregatowych szczególne aspekty. Reprezentuj one ró ne elementy i cechy wielko ci, które s mierzalne za pomoc narz dzi badania empirycznego [4]. Ogólnie wyró niamy dwa rodzaje wska ników [23]: podstawowe, ilustruj ce warto ci bezwzgl dne ró nych zjawisk i procesów. relatywne, wyra aj ce stosunek wyró nionych warto ci wzgl dem innych wybranych warto ci. Wykorzystanie pojedynczych wska ników jest jednak problematyczne, gdy nie pozwalaj one na zobrazowanie wielu ró nych cie ek rozwoju, którymi mog pod a poszczególne kraje. Preferuje si zatem mierniki agregatowe oparte na zbiorze pojedynczych wska ników, które pozwalaj na ledzenie zachodz cych w czasie [12]. Miernik agregatowy [22] jest tworzony, kiedy indywidualne wska niki s poł czone w jedn miar, na podstawie wielowymiarowego modelu poj cia, które jest mierzone. W idealnych warunkach miernik powinien by oparty o teoretyczn definicj, która pozwala na wybór pojedynczych wska ników, stworzenie ich kombinacji i dobranie wag tak aby struktura zjawiska została jak najlepiej odzwierciedlona. Kilka najpopularniejszych mierników stosowanych do pomiaru rozwoju społecze stwa informacyjnego zastało zebranych i przedstawionych w kolejnym punkcie. 4. Przegl d mierników agregatowych stosowanych do pomiaru rozwoju społecze stwa informacyjnego Mimo trudno ci jakie niesie ze sob ka da próba zmierzenia SI za pomoc mierników syntetycznych, jest to cz sto stosowane narz dzie, gdy oferuje mo liwo przedstawienia rozwoju w postaci liczb. Mo na stwierdzi ogólnie, e mierniki przedstawiaj w sposób ilo ciowy poziom rozwoju SI osi gni ty przez konkretne społecze stwa. Mog one słu y wielu celom m. in. ledzeniu rozwoju SI lub analizom porównawczym z innymi terytoriami. ledzenie zmian zachodz cych na przestrzeni czasu sprawia, e miary społecze stwa informacyjnego staj si tak e wa nym narz dziem nadzorowania, oceniania i poprawiania strategii SI. Główn zalet tych mierników jest ich zdolno do wskazywania twórcom strategii kierunków aktywnego i po danego działania, na przykład przez kierowanie ich uwagi na priorytety przyszło ci. Kwestia adekwatno ci wyników prezentowanych przez mierniki do rzeczywistego stanu rozwoju społecze stwa, w zale no ci od wybranej metodologii tworzenia mary agregatowej, mo e by ró na. Podejmowane s zatem liczne próby stworzenia miernika, który byłby mo liwie obiektywny i uwzgl dniał jak najwi cej aspektów społecze stwa informacyjnego. W tabelach 1 i 2 pokazano zestawienie miar najcz ciej przywoływanych w literaturze.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 56, 2011 109 Nazwa ESIS [7] SIBIS [25] E-Business Market Watch [26] Tabela 2. Miary agregatowe społecze stwa informacyjnego stosowane w Europie Zakres UE15 + Norwegia i Islandia UE15, kraje kandyduj ce do UE, Stany Zjednoczone, Szwajcaria Ostatnie dane 2000 2003 UE15 2006 BISER [8] UE15 2004 ESPON 1.2.3. [24] UE25+Norwegia, Islandia, Szwajcaria i Lichtenstein 2007 ródło: Opracowanie własne na podstawie [24]. Nazwa Digital Opportunity Index [13] ICT Opportunity Index [10] Wska nik Rozwoju ICT (ICT Development Index) [11] E-Readiness Index [2] Opis Liczba wska ników 30, Kategorie wska ników: rynki telekomunikacyjne, linie telefoniczne, wyposa enie i ceny telekomunikacyjne, komputery osobiste, telewizja, internet Liczba wska ników: 133 (34 z nich okre lane s jako kluczowe), Kategorie wska ników: dost p i u ycie sieci komputerowych, czynniki determinuj ce dost p i wykorzystacie sieci komputerowych, zastosowania online (ehandel, e-administracja, e-zdrowie, e-praca i e-nauka) Liczba wska ników: 12 Kategorie wska ników: rozpowszechnienie ICT w biznesie, wykorzystanie ICT w biznesie Liczba wska ników: 145 Kategorie wska ników: e-zarz dzanie, transport, opieka medyczna, to samo regionalna, biznes i przedsi biorstwa, innowacje, praca, edukacja i szkolenia, infrastruktura ICT, inkluzja społeczna Liczba wska ników: 11 Kategorie wska ników: wska niki wymiaru technologicznego, wska niki wymiaru ekonomicznego i wska niki wymiaru społecznego Tabela 2. Ogólno wiatowe miary agregatowe społecze stwa informacyjnego Zakres 180 krajów 2007 139 krajów 2007 180 krajów 2009 68 krajów 2009 Ostatnie dane Opis Liczba wska ników: 11 Kategorie wska ników: wykorzystanie, infrastruktura, mo liwo Liczba wska ników: 17 Kategorie wska ników: sieci, umiej tno ci, asymilacja, intensywno Gotowo do 133 kraje 2009/2010 Liczba wska ników: 48 Liczba wska ników: 11 Kategorie wska ników: dost p, ł czno, wykorzystanie, polityka Liczba wska ników: 31 Kategorie wska ników: ł czno, rodowisko biznesowe, zastosowanie, uwarunkowania prawne i polityczne, społecze stwo i kultura, wspieranie e-usług

110 Pomiar rozwoju społecze stwa informacyjnego z wykorzystaniem mierników agregatowych Nazwa wykorzystania technologii ICT, Network Readiness Index [27] Digital Access Index [9] Zakres 179 krajów 2003 Ostatnie dane ródło: Opracowanie własne na podstawie [12]. Opis Kategorie wska ników: stan rodowiska społeczno-gospodarczego, stan gotowo ci do wykorzystywania ICT, stan wykorzystywania ICT. Liczba wska ników: 8 Kategorie wska ników: infrastruktura, przyst pno cenowa, wiedza, jako, wykorzystanie Jednym z najwcze niej powstałych mierników o zasi gu globalnym był Wska nik Dost pu Cyfrowego (ang. Digital Access Index, DAI) [9]. Wska nik ten mierzy ogólne mo liwo ci mieszka ców danego kraju w zakresie uzyskania dost pu do technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz ich u ytkowania. Został on opracowany przez organizacj International Communication Union. Ta sama organizacja jest odpowiedzialna równie za inne mierniki agregatowe, z których cz powstała na bazie metodologii opracowanej do DAI. W 2005 na jego podstawie stworzono nowy miernik: ICT Opportunity Index (ICT-IO) [9]. Miara została zaprojektowana po to, aby monitorowa cyfrowe wykluczenie i ledzi post p kraju w czasie i ró nice pomi dzy krajami o podobnym poziomie dochodu. W stosunku do DAI zredukowano liczb pojedynczych wska ników tworz cych miernik do dziesi ciu, co pozwala na rozszerzenie zakresu bada. Metodologia wska nika ICT OI opiera si na czterech filarach: wska niku sieci (liczba linii stacjonarnych na 100 mieszka ców, liczba abonentów sieci komórkowych na 100 mieszka ców, pasmo internetowe kbps na mieszka ca), wska niku umiej tno ci (pi mienno u dorosłych, poziom rekrutacji szkolnej), wska niku asymilacji (liczba komputerów na 100 mieszka ców, liczba u ytkowników Internetu na 100 mieszka ców, odsetek gospodarstw domowych posiadaj cych telewizor) i wska niku wska nik intensywno ci (liczba u ytkowników Internetu szerokopasmowego na 100 mieszka ców, ruch telefoniczny za granic w minutach per capita). W tym samym czasie co ICT-OI powstał, te z inicjatywy ITU, Wska nik Mo liwo ci Cyfrowej (ang. Digital Opportunity Index, DOI) [13]. Głównym celem tego miernika było monitorowanie potencjału poszczególnych krajów do wyci gania korzy ci z dost pu do ICT. DOI jest oparty na trzech głównych kategoriach: mo liwo ci, infrastrukturze i wykorzystaniu. Metodologia wykorzystana przy DOI jest zbli ona do tej z DAI, ale jest łatwiejsza do powtórzenia. Wska nik Mo liwo ci Cyfrowej posiada wiele cech, które stanowi o jego przydatno ci w procesie analizy porównawczej rozwoju społecze stwa informacyjnego. W ród jego szczególnych zalet mo na wymieni nast puj ce wła ciwo ci: posiada szeroki zakres, ma modularn struktur, co oznacza, e mo e by łatwo ł czony z innymi miernikami, np. z HDI (wska nik rozwoju ludzkiego), wykorzystuje prost metodologi jego podstawowymi składnikami s pojedyncze wska ników, które s łatwo mierzalne i porównywalne,

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 56, 2011 111 jest przyjazny dla krajów rozwijaj cych si, gdy nie mierzy jedynie warto ci, które stoj na wysokim poziomie jedynie w krajach rozwini tych i opiera si raczej na warto ciach wzgl dnych ni bezwzgl dnych, jest oparty na obiektywnych kryteriach a nie na opiniach i subiektywnych danych, pozwala na ledzenie post pu danego kraju w czasie. Na podstawie rezolucji 131 przyj tej w Antalyi w Turcji w 2006 ITU zostało zobowi zane do stworzenia jednego miernika, zamiast obliczania dwóch (DOI i ICT-OI). Mimo, e ró niły si one składowymi wska nikami, ich wyniki były bardzo silnie skorelowane. Główna ró nica dotyczyła metodologii. W przypadku ICT-OI post p jednego kraju był zale ny od post pów innych krajów w tym samym okresie. Metodologia DAI i DOI była zorientowana na okre lonego u ytkownika, zatem miernik lepiej nadawał si do obliczania post pu na poziomie krajowym. Nazwa nowo utworzonego miernika Wska nik Rozwoju ICT (ang. ICT Development Index, IDI) [11], odnosi si do jego głównego celu ledzenia post pu rozwoju ICT w poszczególnych krajach i do monitorowania cyfrowego podziału. Konstrukcja miernika uwzgl dnia, w mo liwie najwi kszym stopniu poprzednie mierniki ITU. Zostały z nich zaczerpni te nast puj ce kluczowe elementy: Z Wska nika Mo liwo ci Cyfrowej (DOI): wska niki zwi zane z gospodarstwami domowymi, wska niki zwi zane z ł czami szerokopasmowymi, prosta i łatwa do zrozumienia metodologia i prezentacja wyników. Z ICT-OI: wska niki zwi zane z umiej tno ciami, metoda normalizacji, analiza cyfrowego podziału. Dodatkowo dodano: koncepcyjn struktur opart na trzyetapowym modelu społecze stwa informacyjnego (gotowo, u ycie, wpływ), wykorzystanie analizy głównych składowych do eliminacji wska ników, które maj mniejszy wpływ na obliczanie miernika. Głównym celem miary IDI jest ocena rozwoju ICT pomi dzy poszczególnymi krajami na poziomie globalnym i pomi dzy poszczególnymi regionami na poziomie lokalnym. Rozwój ICT jest w uj ciu ITU równoznaczny z rozwojem społecze stwa informacyjnego. 5. Podsumowanie Tematy zwi zane ze społecze stwem informacyjnym stanowi szczególne wyzwanie w opracowaniu i gromadzeniu mierników i ich wykorzystaniu do celów analizy porównawczej z kilku powodów. Głównym z nich jest fakt, e społecze stwo i gospodarka to ci gle ewoluuj ce systemy. Raz wybrane wska niki tworz ce miernik mog sta si nieodpowiednie lub myl ce, poniewa relacja mi dzy zjawiskiem (mierzonym przez wska nik) a bardziej ogóln wielko ci, któr opisywały wska niki mo e si szybko zmienia. Jest to bardzo istotne zwłaszcza przy rozwoju technologicznym, który wywiera najwi kszy wpływ na społecze stwo informacyjne. Zbyt daleko id ce zało enia dotycz ce przyszłych tendencji s ryzykowne i mog szybko ulec dezaktualizacji. Rozwi zaniem tego problemu wydaje si zastosowanie ogólnych wska ników, które nie b d traciły swojej istotno ci w tak szybkim tempie. Jednak decydenci polityczni domagaj si staty-

112 Pomiar rozwoju społecze stwa informacyjnego z wykorzystaniem mierników agregatowych styk dotycz cych gor cych tematów, czyli kwestii, którymi w danej chwili si zajmuj. Eksperci cz sto podkre laj fakt, e ł czenie wska ników we wska niki zło one wymaga raczej wyborów natury politycznej, a nie opiera si wył cznie na przesłankach statystycznych. Z tego wzgl du, statystycy zwykle odnosz si sceptycznie do wykorzystania indeksów. Znacz c trudno ci w przygotowaniu miernika syntetycznego jest trudno z uzyskaniem ustandaryzowanych danych z obszaru jaki ma by obj ty badaniem. Niektóre organizacje zajmuj ce si pomiarem społecze stwa informacyjnego prowadz własne badania w tym zakresie. Je li jednak s one prowadzone, to zwykle na ograniczonym obszarze ze wzgl du na koszty. Najcz - ciej bazuje si na danych zebranych przez lokalnie, nale y zatem uwzgl dnia wszelkie rozbie no ci, jakie mog mi dzy nimi wyst pi. Proces integracji europejskiej i wszelkie dyrektywy dotycz ce tego zagadnienia, wymuszaj ce na narodowych urz dach statystycznych zbieranie danych według pewnych standardów wydaj si by rozwi zaniem tego problemu i okazj do stworzenia bardziej adekwatnych miar agregatowych do pomiaru rozwoju społecze stwa informacyjnego, przynajmniej w ramach Unii Europejskiej. Bibliografia [1] Bangemann, M., Recommendations to the European Council: Europe and the global information society. European Commission, Brussels 1994, dost pny w Internecie: http://www.umic.pt/images/stories/publicacoes200801/raport_bangemanna_1994.pdf. [2] Economist Intelligence Unit, E-readiness rankings 2009 The usage imperative A report from the Economist Intelligence Unit, 2009, dost pny w Internecie: https://www- 935.ibm.com/services/us/gbs/bus/pdf/e-readiness_rankings_june_2009_final_web.pdf [3] Frontczak T., Polska gmina wobec wyzwa społecze stwa informacyjnego, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Pozna 2003. [4] Gareis K., Podr cznik dobrych praktyk regionalnych dotycz cych wska ników i benchmarkingu, Stowarzyszenie Miasta w Internecie, Tarnów 2007, dost pny w Internecie: http://biblioteka.mwi.pl/index.php?option=com_k2&view=item&id=21:podr%c4%99cznik -dobrych-praktyk-regionalnych-wska%c5%baniki-i-benchmarking&itemid=3. [5] Główny Urz d Statystyczny, Społecze stwo informacyjne w Polsce. Wyniki bada statystycznych z lat 2004 2007, Warszawa 2008. [6] Goban-Klas T., Społecze stwo informacyjne: szanse, zagro enia, wyzwania, Fundacja Post pu Telekomunikacji, Kraków 1999, s. 34. [7] Information Society Activity Centre, DG Information Society, Public Strategies for the Information Society in the Member States of European Union, An ESIS Report, European Communities, 2000, dost pny w Internecie: www.eu-esis.org/download/specific9_en.pdf [8] Information Society Technologies, BISER eeurope Regions Benchmarking Report, European Community, 2004, dost pny w Internecie: www.biser-eu.com /10%20Domains%20Report/BISER_Benchmarking_Rep.pdf [9] International Communication Union, World Telecommunication Development Report 2003: Access Indicators for the Information Society, 2003, dost pny w Internecie: www.itu.int/itu-d/ict/publications/wtdr_03/. [10] International Telecommunication Union, Measuring Information Society, ICT Opportunity Index and World Telecommunication/ICT Indicators, Szwacjaria, 2007.

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 56, 2011 113 [11] International Telecommunication Union, Measuring Information Society, The ICT Development Index, Szwacjaria, 2009 [12] International Telecommunication Union, World Information Society Report 2006, lipiec 2006, dost pny w Internecie: www.itu.int/wisr. [13] International Telecommunication Union, World Information Society Report 2007, Beyond WSIS, 2007, dost pny w Internecie: http://www.itu.int/osg/spu/ publications/worldinformationsociety/2007/report.html. [14] Koyama K.; Introduction to Information Theory, Tokyo 1968. [15] Krajewski W., Poj cie rozwoju i post pu [w:] Kmita J. (red), Zało enia teoretyczne bada nad rozwojem historycznym, Warszawa 1977, s.26. [16] Luba ski M., Społecze stwo informacyjne a cywilizacja informatyczna, [w:] Szewczyk A. (red.), Dylematy cywilizacji informatycznej, Warszawa, PWE, 2004, s. 15 21. [17] Luterek M., Mierzalno społecze stwa informacyjnego za pomoc wska ników prostych, [w:] Od informacji naukowej do technologii społecze stwa informacyjnego, Warszawa 2005, s. 117. [18] M czy ski J.; Globalne społecze stwo informacyjne. Wybrane kwestie adaptacyjne, [w:] Rewolucja informacyjna i społecze stwo, Transformacje, Warszawa 1997, s. 225. [19] Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Strategia Lizbo ska mo liwo ci realizacji w ramach polityki spójno ci, dost pne w Internecie: http://www.mrr.gov.pl/ aktualnosci/rozwoj_regionalny/strony/strategia_lizbonska_mozliwosci_realizacji_w_ramach_ps.aspx [dost p: 15.12.2010]. [20] Naisbitt J.; Megatrends: ten new directions transforming our lives, Warner Books, New York 1976, s. 30. [21] Nowina-Konopka M., Kształtowanie si społecze stwa informacyjnego w Polsce-kwestie polityczne, [w:] Backer R., Marszałek-Kawa J., Modrzynska J (red.), Globalizacja, integracja, transformacja, Toru 2004, s. 339. [22] OECD, The OECD-JRC Handbook on Practices for Developing Composite Indicators, 7 8 czerwca 2004, OECD, Pary 2004. [23] Opallo M., Mierniki rozwoju regionów, PWE, 1972, s.120. [24] Projekt ESPON 1.2.3., Identyfikacja istotnych przestrzennie aspektów społecze stwa informacyjnego, Raport ko cowy, Uniwersytet Warszawski, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG), Marzec 2007, dost pny w Internecie: http://www.espon.pl/files/11_2/2/espon_1.2.3_raport_final_w.polska.pdf [25] Statistical Indicators Benchmarking the Information Society, Matching up to the Information Society An evaluation of the EU, the EU Accession Countries, Switzerland and the United States, SIBIS project, 2003, dost pny w Internecie: www.rand.org/pubs/technical_reports/2006/rand_tr145.pdf [26] The European e-business Market Watch, The European e-business Report 2005 edition A portrait of e-business in 10 sectors of the EU economy, European Commission, 2005, dost pny w Internecie: http://www.ebusiness-watch.org/key_reports/documents/ebr05_ ExecSum.pdf. [27] World Economic Forum, Global Information Technology Report 2009-2010, dost pny w Internecie: http://www.networkedreadiness.com/gitr/main/fullreport/index.html.

114 Pomiar rozwoju społecze stwa informacyjnego z wykorzystaniem mierników agregatowych MEASURING THE DEVELOPMENT OF INFORMATION SOCIETY WITH THE USAGE OF COMPOSITE INDICATORS Summary Measuring the information society (IS) development is difficult because of the quantity of its aspects. As a tool of measurement, mostly the indices of ICT are used. Information society analysis and estimating its level of development on the basis of single indicators has very limited application. Single indices do not allow a coherent picture of the issue, because information society is very complex and it should be described by several dozen of indicators. It is the reason why to the measurement and evaluation of information society development, the usage of composite indicators, created as a set of chosen single indices, is needed. The article presents short description of information society s concept, focuses on the importance of its measurement and shows a list of composite indicators used in IS analysis. Keywords: composite indices, information society Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarz dzania US ul. Mickiewicza 64, Szczecin e-mail: latuszynska@gmail.com