Zabawa i czas wolny w życiu współczesnej młodzieży

Zabawa i czas wolny w życiu współczesnej młodzieży 1

Spis treści: Zabawa i czas wolny w życiu współczesnej młodzieży... 1 Spis treści:... 2 Spis ilustracji... 2 Wstęp... 3 Rozdział 1. Pojęcie czasu wolnego... 4 1.1. Definicja czasu wolnego... 4 1.2. Funkcje czasu wolnego... 11 1.3. Czas wolny w ujęciu historycznym... 16 1.4. Równowaga pomiędzy czasem wolnym a pracą.... 18 Rozdział 2. Zabawa jako element czasu wolnego... 20 2.1. Definicja zabawy... 20 2.2 Funkcje zabawy... 27 2.3 Teorie wyjaśniające... 30 Rozdział 3. Zabawa młodzieży we współczesnej Polsce... 34 3.1.Jak młodzież bawi się w dyskotekach i pubach?... 34 3.2 Imprezy domowe... 35 3.3 Czas wolny spędzany na osiedlach.... 42 3.4 Survival i inne sporty ekstremalne... 43 3.5 Internet... 47 3.6 Telewizja i gry komputerowe... 51 3.7. Imprezy masowe... 58 Zakończenie... 64 Bibliografia... 66 Strony www... 69 Spis ilustracji Tabela 1.Czas wolny a internet.... 49 Tabela 2.Miejsce, w którym dziecko korzysta z internetu... 49 Tabela 3. W jakim celu dziecko wykorzystuje internet... 50 Tabela 4.Rodzaje programów telewizyjnych najczęściej oglądanych przez dzieci i młodzież oraz motywy oglądania telewizji przez dzieci i młodzież.... 52 Tabela 5. Sposoby spędzania czasu wolnego... 59 Tabela 6. Zainteresowania sztuką... 60 2

Wstęp Kwestia wolnego czasu oraz jego racjonalnego wykorzystania budzi coraz większe zainteresowanie wśród pedagogów, socjologów, lekarzy. To jak spędzamy wolny czas w dużej mierze wpływa na resztę życia człowieka. Zabawa i jej różne odmiany, jest przejawem aktywności i pasji działania człowieka. Jest ona, obok nauki i pracy, składową życia ludzi w ich osobniczym rozwoju, występuje w całym życiu człowieka. Zabawa i czas wolny mają znaczący wpływ na życie młodych ludzi. Mogą stać się dla nich czynnikami rozwojowymi, lecz niewłaściwe zagospodarowane mogą stać się źródłem poważnych problemów. Celem niniejszej pracy jest uzyskanie odpowiedzi na postawiony problem badawczy: w jaki sposób młodzi ludzie bawią się i spędzają wolny czas i jakie tkwią w nim zagrożenia. Czas wolny jako zjawisko masowe jest właściwy dopiero współcześnie, wysoko zurbanizowanym społeczeństwom w ramach cywilizacji naukowo-technicznych, w których stanowi rezultat panującej organizacji pracy i układu stosunków społecznych. Ale czym jest właściwie czas wolny. Próba odpowiedzi na to pytanie zostanie podjęta w rozdziale pierwszym. Nasuwa się zatem pytanie, czym jest zabawa? Myśląc o zabawie najczęściej myśli się o dzieciach. Tymczasem nie tylko one się bawią. Także dorośli i młodzież poświęcają czas na zabawę, choć ma ona inną formę. Definicja zabawy, określenie jej rodzajów w zależności od wieku człowieka, funkcje oraz teorie wyjaśniające zostały pokazane w rozdziale drugim. Trzeci, ostatni rozdział poświęcono temu w jaki sposób młodzi ludzie bawią się i spędzają wolny czas. W sposobie spędzania przez nich czasu wolnego mogą tkwić też pewne zagrożenia. Zostały one tu opisane. Na koniec zamieszczono kilka wniosków wynikających z przeprowadzonej analizy. Praca została napisana na podstawie studiów literatury przedmiotu i badań przeprowadzonych na ten temat przez innych autorów i ośrodki badawcze. Ze względu na charakter danych i dostępność badań przeprowadzonych przez profesjonalne instytucje nie było potrzeby prowadzić badań pierwotnych. Autorka zdaje sobie sprawę, że nie wyczerpała tematu, jednak ma nadzieję, że udało jej się rzucić pewne światło na kwestie zabawy i czasu wolnego młodych ludzi. 3

Rozdział 1. Pojęcie czasu wolnego 1.1. Definicja czasu wolnego W dobie rozwoju współczesnej cywilizacji jesteśmy świadkami szybko zachodzących zmian w życiu człowieka. Kwestia wolnego czasu oraz jego racjonalnego wykorzystania budzi coraz większe zainteresowanie wśród pedagogów, socjologów, lekarzy. Pojęcie,,czas wolny posiada wiele definicji. Zakres tego pojęcia jest określany niejednolicie. Najczęściej traktuje się go jako czas poza pracą zawodową,...zużytkowany na naukę i podnoszenie kwalifikacji, na pracę społeczną, wypoczynek itp. ( PruienskiG., Wiedza o pracy ludzkiej. Warszawa 1961, PWN, s. 183) Czas wolny racjonalnie przeznacza się na (Okoń W., Słownik Pedagogiczny. Warszawa 1984, PWN, s. 45): 1) odpoczynek, tj. regenerację sił fizycznych i psychicznych, 2) rozrywkę, która sprawia przyjemność, 3) działalność społeczną o charakterze dobrowolnym i bezinteresownym, 4) rozwój zainteresowań i uzdolnień jednostki przez zdobywanie wiedzy i amatorską działalność artystyczną, techniczną, naukową czy sportową. J. Danecki (Danecki J, Czas wolny. Mity i potrzeby, Warszawa 1967, s. 29) używa pojęcia czas wolny dla oznaczenia nadwyżek pozostających po wykonaniu wszelkich prac o charakterze ekonomicznym, jak praca zawodowa i praca w gospodarstwie domowym. Według J. Dumazediera pojęcie czas wolny może być wymieniane z pojęciem wczasy lub rekreacja : wszystko to są zajęcia, którym jednostka oddawać się może z własnych chęci bądź dla wypoczynku, rozrywki, rozwoju własnych wiadomości, dla dobrowolnego udziału w życiu społecznym po oswobodzeniu się z obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych"( Wolańska T, Rekreacja fizyczna, W wa 1971, s. 8) Czas wolny jest dobrem społecznym, wypracowanym przez jednostkę i społeczeństwo dla regeneracji sił fizycznych i psychicznych po pracy zawodowej, nauce dla rozwoju indywidualnych zamiłowań i zainteresowań; zapewnienia kulturalnego wypoczynku i kształtowania bogatszej osobowości jednostki(czajkowski K, Wychowanie do rekreacji, W wa 1979, s. 10) B. Gruszn (Gruszyn B., Czas wolny. Aktualna problematyka. Warszawa 1970, PWN, s. 15) utrzymuje pojęcie czasu wolnego bardzo szeroko. Według niego jest to ta część poza pracą, która jest wolna od wykonywania różnego rodzaju obowiązków. Definicja ta określa ogólnie 4

pojęcie nie dając sposobów spędzania czasu wolnego. W ujęciu Gruszyna czas wolny spełnia dwie podstawowe funkcje: W ujęciu Gruszyna czas wolny spełnia dwie podstawowe funkcje: 1) funkcja odtwarzania sił człowieka pochłanianych w sferze pracy i innych niezbędnych zajęć; 2) funkcja duchowego (kulturalnego, ideowego, estetycznego) i fizycznego rozwoju człowieka.. Z.Skórzyński podaje inną definicję czasu wolnego : jest to "czas pozostający poza wykonywaniem wszelkich koniecznych obowiązków, jako praca zawodowa, obowiązki gospodarsko-zawodowe i obowiązki społeczne"( Skórzyński Z., Z zagadnień wolnego czasu ludności miast w Polsce, w: Socjalizm, a czas wolny - dodatek do miesięcznika: Problemy pokoju i socjalizmu nr 1, Warszawa 1996, s. 19) Definicje zgadzają się z ogólną tendencją w literaturze przedmiotu, jednakże są już nieco przestarzałe, gdyż dotyczą jeszcze państwa socjalistycznego i jedną z funkcji pozaprodukcyjnych zakładu pracy, to znaczy - zadań kulturalno-oświatowych, polegających na zaspokajaniu potrzeb pracowników w zakresie spędzania wolnego czasu, zakresie rozwoju estetycznego, jak również pomocy w rozwijaniu zainteresowań i zdolności twórczych. W dobie przemian jakie miały miejsce w Polsce od roku 1989 tak zwane zadania społeczne właściciele zakładów pracy i organizatorzy działalności w zakładzie traktują coraz częściej jako nieporozumienie. Liczą się tylko działania czysto ekonomiczne. Jednakże jak pisze Zygmunt Wiatrowski (Skórzyński Z., Z zagadnień wolnego czasu ludności miast w Polsce, w: Socjalizm, a czas wolny - dodatek do miesięcznika: Problemy pokoju i socjalizmu nr 1, Warszawa 1996, s. 313), taka jednostronność działania w danej perspektywie może stanowić podstawową barierę w dążeniu do rozwoju i wzrostu społeczno-gospodarczego. Autor żywi nadzieję, że w przyszłej, ustabilizowanej organizacji gospodarczej oraz w normalnie funkcjonujących średnich i dużych zakładach pracy, bez względu na to, do jakiego sektora gospodarczego będą one przynależeć, wróci się, i to już w niedługim czasie, do działań stanowiących istotę wyszczególnionych wcześniej zadań pozaprodukcyjnych, a dokładnie humanizacyjnych, oczywiście w racjonalnych wymiarach. Zmiany takie mogłyby być korzystna także dla samego przedsiębiorstwa, gdyż pracownik racjonalnie wykorzystujący swój wolny czas pracuje wydajniej, ponadto swoje zainteresowania może wykorzystać dla potrzeb zakładu (np. dokształcanie się itp.) W świetle powyższego jak pisze Z. Wiatrowski (ibidem s. 313) istnieje potrzeba: interesowania się tym, jak ludzie spędzają soboty i niedziele, wolne popołudnia i wieczory czy też urlopy wypoczynkowe oraz dodatkowe; 5

celowego przygotowania ludzi do spędzania czasu, którym dysponują, w sposób kulturalny, z pożytkiem dla siebie i dla innych. Im bogatsze zainteresowania, tym czas wolny spędzony będzie bardziej produktywnie. Nie zabezpieczenie podstawowych potrzeb człowieka takich jak: miłość, przyjaźń, życzliwość, wzajemność, potrzeb przynależności, uznania społecznego, poczucia własnej wartości, itp., wpływa często bardzo ujemnie na jednostkę, hamuje jej rozwój indywidualny i społeczny, staje się przyczyną niezadowolenia, a nawet niechęci do życia w ogóle. Problematyka czasu wolnego jest przedmiotem badań wielu socjologów, ekonomistów i pedagogów. W Polsce badania nad czasem wolnym są prowadzone przez wiele instytucji. Czas wolny człowieka dorosłego, to coś zupełnie innego niż czas wolny dzieci czy młodzieży. Sytuacja społeczno - ekonomiczna dzieci i młodzieży jest inna niż dorosłego człowieka - bardzo się różni. Dziecko cechuje brak doświadczeń życiowych i niedojrzałość psychiczna, co uzależnia je od dorosłych (rodziców, wychowawców).dzieci i młodzież nie mogą same organizować wolnego czasu według własnej woli, ponieważ za swoje działanie ponoszą ograniczoną odpowiedzialność prawną, lub nie ponoszą jej w ogóle. Czas wolny dziecka musi podlegać w bardzo dużym stopniu pewnym rygorom i racjom ustalonym przez dorosłych. Jak już wspomniano czas ludzi dorosłych różni się od czasu wolnego dzieci, czas wolny od nauki nie jest równoznaczny z czasem wolnym od pracy ludzi dorosłych. Młodzież w czasie wolnym podejmuje mniej ról społecznych, są mniej odpowiedzialne, mniej poważnie traktowane. Wybór czasu wolnego przez młodzież podlega wielu restrykcjom co wynika z zależności materialnej od dorosłych. Dzieci i młodzież są też zależne od rad i zaleceń starszych. Mają większą wolność od ograniczeń społecznych i nakazów i mniejszą niezależność w podejmowaniu decyzji. Nawet zabawa to odpowiedzialny wybór formy spędzania czasu wolnego. Cz. Skudlik (Kamiński A., Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Ossolineum Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, s.50. ) uważa, że czas wolny dzieci i młodzieży jest związany z grupą jakościowo inną od dorosłych. Organizatorzy czasu wolnego mają dwa zadania: - stwarzania możliwości wypoczynku rozrywki, rozwoju; - ukierunkowanie potrzeb i ukształtowanie nawyków właściwego spędzania czasu wolnego. Brak własnych doświadczeń warunkuje nie zawsze prawidłowy wybór między tym co dobre, a co złe - potrzeby dzieci nie są często akceptowane przez dorosłych. Rytm pracy i odpoczynku są inne. Różnicą jest też odmienność tendencji przyszłościowych, u dorosłych 6

czas wolny będzie dłuższy - gdy czas pracy krótszy. Aby czas nauki dzieci i młodzieży uległ skróceniu ilość zajęć obowiązkowych musi wzrastać. Czas wolny dzieci i młodzieży występuje w trzech podstawowych kategoriach: 1) czas dyspozycyjny np.: czas wolny w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym; 2) czas na wpół wolny np.: udział w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym; 3) wczasowanie np.: spędzanie czasu wolnego na koloniach, zimowiskach, w innych placówkach wczasowych. Czas wolny według Czajkowskiego (Czajkowski K, Wychowanie do rekreacji, Warszawa 1979, s. 100) rozpatrujemy w czterech aspektach, czyniących go zjawiskiem o charakterze społecznym, nadając mu właściwości środka wychowawczego. Jak pisze autor Wychowanie do rekreacji jest trudną sztuką permanentnego, twórczego działania, bogatego w elementy samodzielności, którego efektem będzie szczęście i satysfakcja wzbogacenia życia psychicznego, kształtowanie indywidualnej, swoistej osobowości i wzmaganie w niej czynników ideowych i moralnych, przeżywanie afirmacji i radości życia (ibidem). Definicję czasu wolnego dzieci i młodzieży sformułował Tadeusz Wujek. Za czas wolny ucznia należy uważać taki czas, który pozostaje mu po wypełnieniu obowiązków szkolnych i domowych, w którym może on wykonywać czynności według swego upodobania, związane z wypoczynkiem, rozrywką i zaspokajaniem własnych zainteresowań(wroczyński R., Wprowadzenie do pedagogiki społecznej, Warszawa 1966, s. 183) Czas wolny można rozpatrywać w kilku aspektach: socjologiczno-ekonomicznym; higieniczno-zdrowotnym; pedagogicznym ; psychologicznym. Aspekt socjologiczno ekonomiczny. Czas wolny ułatwia kontakty i przeżycia społeczne. Dzieci i młodzież żyją w grupach i one zapewniają im warunki rozwoju społecznego. Czas wolny ułatwia im kontakty i przeżycia społeczne. Budzą się potrzeby współdziałania z innymi, organizowania wspólnej zabawy, wypoczynku. Dziecko musi zrezygnować z potrzeb egocentrycznych na rzecz wspólnej radości, zainteresowań i poświęcenia. Może porównywać własne czyny z czynami innych. Aspekt socjologiczny czasu wolnego oddaje definicja zabawy holenderskiego socjologa Johana Huizinga, który stwierdził że zabawa już z racji swej właściwości regularnie powracającej odmiany staje się 7

akompaniamentem, uzupełnieniem a nawet częścią samego życia w ogóle. Upiększa życie, uzupełnia je. W tej właśnie mierze jest niezbędna jako funkcja biologiczna dla poszczególnej osoby i niezbędna dla społeczeństwa jako funkcja kulturalna. M. Demel i W. Humen stwierdzają, iż uspołecznienie czasu wolnego polegać powinno na kształtowaniu kultury wypoczynku; na wypełnianiu go treścią wzbogacającą osobowość człowieka, co skłania aby wychowywać dzieci i młodzież w trosce o powszechny udział w rekreacji(demel M, Humen W, Wprowadzenie do rekreacji fizycznej, Warszawa 1970, s. 14). Ekonomiczny aspekt czasu wolnego u dzieci i młodzieży związany jest z pracą intelektualną. Młody rozwijający się organizm musi otrzymywać odpowiednie dawki odpoczynku, odprężenia, aby praca intelektualna mogła przynieść rezultaty. Ekonomika czasu wolnego dziecka jest uzależniona od ekonomiki jego pracy szkolnej. Ważna jest ilość czasu wolnego i warunki w jakich on jest spędzany. Ekonomika opiera się na planowaniu, realizowaniu i wykorzystaniu organizacji czasu wolnego. Aspekt psychologiczny.czas wolny pozwala odkrywać, rozbudzać i rozwijać swoje zainteresowania. Wpływa tona temperament jednostki i charakter. Ujawniają się uzdolnienia i zdolności. Aspekt higieniczno - zdrowotny. Jest zabezpieczeniem młodego organizmu przed nadmiernym obciążeniem obowiązkami i zadaniami szkolnymi. Spełnia rolę profilaktyczną w zakresie ochrony zdrowia. Aspekt ten przeciwstawia się stanom stresowym, które wywołują bodźce zwane stresorami. Do podstawowych walorów aspektu higieniczno - zdrowotnego należy : odprężenie fizyczne organizmu ; uwolnienie go od nadmiaru wysiłku intelektualnego ruch fizyczny, rozwijający układ mięśniowo-kostny, sprawność fizyczno - ruchową, regulujący wadliwość przemiany materii zabawa i radość wpływają korzystnie na fizyczne samopoczucie i żywotność. Aby powyższy aspekt był realizowany, niezbędne jest systematyczne i racjonalne odżywianie oraz właściwe urządzenia, stwarzające warunki do prowadzenia zajęć rekreacyjnych. T. Wolańska uważa, że wychowanie do rekreacji musi uwzględniać i rozwijać zainteresowania, zdolności i skłonności osobnika, wyrabiać określone umiejętności i nawyki, które wykorzystane zostaną w czasie wolnym. Twierdzi ona, że ważnym aspektem wychowania do rekreacji jest rozbudzenie potrzeb i zainteresowań. Autorka zwraca uwagą, iż rekreacja powinna obejmować całe społeczeństwo: dzieci, młodzież, dorosłych, a 8

odpowiedzialne za to powinny być wszystkie instytucje oświatowo wychowawcze, opiekuńcze i środki masowego przekazu (Wolańska T, Rekreacja fizyczna, Warszawa 1971, s. 36) Aspekt pedagogiczny. W biegu naszego życia praca nieustannie przeplata się z czasem wolnym. Jego brak ma ujemny wpływ na zdrowie, osiągnięcia osobiste, stosunek do ludzi, zadowolenie z siebie i ze świata. Natomiast czas wolny mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami, ma zasadnicze, pozytywne znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki i podnoszenia kultury całego społeczeństwa. Wypoczynek w czasie wolnym stanowi strukturę złożoną, uzależnioną między innymi od indywidualności jednostki(przetacznik-gierowska M., Makiełło-Jerża G., Psychologia rozwoju i wychowania wieku dziecięcego, Warszawa 1992, s. 45) Czas przeznaczony na wypoczynek jest wykorzystywany w różnych formach, które obejmują prawie wszystkie dziedziny życia człowieka. Generalnie możemy rozróżnić formy czynne i bierne. Teoria i praktyka racjonalnego wypoczynku wykazuje, że najkorzystniejszym dla organizmu ludzkiego jest wypoczynek czynny, ponieważ w szybkim tempie przywraca zdolności do pracy. Przez pojecie form wypoczynkowych rozumiemy określony rodzaj dowolnie wybranych czynności, zmierzających do odprężenia fizycznego i psychicznego po pracy oraz do zaspokojenia zainteresowań i aktywności twórczej człowieka. W literaturze naukowej, dotyczącej problemu czasu wolnego, istnieją nieliczne próby klasyfikacji jego spożytkowania. Dają się one z trudem usystematyzować i ująć w jednolite schematy ze względu na bogactwo treści. Takiego podziału dokonał Aleksander Kamiński (Kamiński A., Czas wolny i jego problematyka społeczno wychowawcza, W wa 1965, s. 37), wyróżniając następujące formy : Samokształcenie i dokształcanie się (np. języki obce, zajęcia na uniwersytecie powszechnym) Zajęcia społeczne (np. w związkach zawodowych, komitetach blokowych) Sport (lekka atletyka, siatkówka itd.) Turystyka (piesza, rowerowa) Zajęcia amatorskie (majsterkowanie, rysunek, ogródek działkowy) Zabawy towarzyskie i kontakty towarzyskie (np. karty, przyjmowanie gości) Korzystanie ze środków masowego upowszechnienia kultury (radio, telewizja, prasa itd.). 9

Ryszard Wroczyński (Wroczyński R., Pedagogika społeczna, ; PWN 1985 s. 89 )ujął typologie form czasu wolnego w sposób następujący: Zabawy i gry ruchowe - sport Turystyka Uczestnictwo w imprezach artystycznych oraz amatorstwo artystyczne Środki masowej komunikacji (czytelnictwo, film, radio, telewizja) Inne formy aktywności intelektualnej Zajęcia techniczne Aktywność społeczna i towarzyska (miedzy innymi w grupach rówieśniczych) Inne formy aktywności (kolekcjonerstwo, różnego rodzaju indywidualne zamiłowania). Powyższe klasyfikacje rzeczowo - funkcjonalne można sprowadzić do czterech zasadniczych grup: 1. Zajęcia ruchowe na powietrzu (gry, zabawy, spacery, wycieczki i sport rekreacyjny) 2. Środki masowego przekazu (czytelnictwo, kino, radio i telewizja) 3. Działalność twórcza (majsterkowanie, recytacja, zajęcia plastyczne, śpiew, taniec itd.) 4. Inne formy aktywności (uczęszczanie do teatru, zwiedzanie muzeum, wystaw, oglądanie imprez sportowych itp.). Sposób spędzania wolnego czasu zależy od wielu czynników, np. od warunków środowiskowych, wzorców rodzinnych, mód panujących w grupach rówieśniczych, temperamentu, zainteresowań. Duży wpływ na sposoby spędzania wolnego czasu wywierają środki masowego przekazu zwane też środkami komunikowania masowego lub mediami. Zalicza się do nich m.in. prasę, radio, telewizję (w tym obecne od niedawna: telewizję satelitarną, telewizję kablową), film, plakat, Internet, wideo, komputer. Z wielu badań i publikacji wynika, że w chwili obecnej wszystkie środki masowego przekazu wypierane są przez telewizję. Stała się ona najpotężniejszym medium. Poprzez swą dostępność ma największą siłę oddziaływania. W ostatnich latach znacznie wzrosła rola telewizji jako źródła oddziaływań wychowawczych. Z powodu różnorodności telewizyjnych pro pozycji, dłuższego niż dawniej czasu emisji, coraz powszechniejszych sieci kablowych i TV satelitarnej, a także dostępności odbiorników współczesne dziecko spędza wiele czasu przed telewizyjnym ekranem. Nie bez znaczenia jest fakt, że rodzice poświęcają obecnie dziecku coraz mniej czasu, a kontakty z nimi zastępuje dziecku telewizja, kaseta wideo, lub grupa 10

rówieśnicza. Zarówno dorośli, jak i dzieci znajdują się w fazie fascynacji treściami kultury masowej, zwłaszcza amerykańskiej, dostępnymi po latach cenzury i ograniczeń ( Kossowski P., Dziecko a reklama telewizyjna, [w:] Problemy Opiekuńczo Wychowawcze 1994/3, s.23) 1.2. Funkcje czasu wolnego Czas wolny jako zjawisko masowe jest właściwy dopiero współcześnie, wysoko zurbanizowanym społeczeństwom w ramach cywilizacji naukowo-technicznych, w których stanowi rezultat panującej organizacji pracy i układu stosunków społecznych. Głównymi czynnikami czasu wolnego są postęp techniczny, wzrost wydajności pracy i dalsze skracanie na jego podstawie - dnia pracy. Czas wolny stanowi ważną dziedzinę działalności społecznej człowieka i przedmiot zainteresowania państwa i organizacji społecznych. A zatem pełni określone funkcje w życiu człowieka. W literaturze wymienia się trzy psychospołeczne funkcje czasu wolnego. Są to: rozrywka (zabawa), odpoczynek rozwój osobowości (rozwijanie zainteresowań). Warto bliżej scharakteryzować poszczególne funkcje. Zabawa (rozrywka). Zabawa od dawna budziła zainteresowania badawcze. Wiadomo jest, że bawią się nie tylko małe dzieci, ale także młodzież i dorośli. Również młode i dojrzałe zwierzęta wykonują czynności dla zabawy, czyli bez konkretnych potrzeb. Już z końcem XVIII wieku słynny poeta i filozof niemiecki Fryderyk Schiller dał początek pierwszej teorii zabawy- zauważył, że zabawa jest pospolitym zjawiskiem natury, zarówno u zwierząt jak i u człowieka. Zabawa ludzi jest, zdaniem F. Schillera, w bliskim pokrewieństwie z ich estetycznymi przeżyciami. Człowiek bowiem dąży do świata piękna, którego obszary stoją przed nim otworem, ale tylko wówczas, gdy wyzwoli się spod władzy konieczności i przymusu. Taką właśnie bezinteresowność odnajdujemy w działaniach zabawowych, stąd bliskie pokrewieństwo form działalności artystycznej i zabawowej. Herbert Spencer, angielski filozof, nawiązując do teorii Schillera, próbował rozwinąć ją od strony przyrodniczej. Według niego ludzie łatwiej zdobywają pożywienie i zaspokajają potrzeby bieżącego życia niżi gatunki stojące niżej w hierarchii rozwojowej. Zabawa jest według niego aktywnością impulsywną określoną przez naśladownictwo; jest to jakby 11

zbyteczny produkt życia.( Aslin E.A., Zabawa i praca w życiu dziecka (w) W.Okoń, O zabawach dzieci, WsiP, Warszawa 1950,s.23 ). W końcu XIX wieku K. Groos dostrzegł biologiczny charakter zabawy. Każdy gatunek we właściwy sposób okazuje aktywność wyznaczoną zasadniczymi liniami przez warunki dziedziczenia. Dość jednostronna teoria Groossa wywoływała więc ostre słowa krytyki wobec nadmiernego biologizowania człowieka. Jednak faktem jest, iż dzieciństwo to swoista szkoła życia, a celem zabawy jest doskonalenie sił odziedziczonych i rozszerzenie ich przez nabywanie zdolności przystosowywania się do warunków otoczenia. Nie tylko H. Spencer, K. Groos zwracali uwagę na znaczenie zabawy w przygotowaniu młodego pokolenia do życia. Czynił to również szwajcarski psycholog Edward Claparede, który przyjmował, że nie tylko dziedziczenie wpływa na strukturę jednostki, lecz i środowisko życiowe. Zabawa pełni w życiu dziecka rolę podwójną: kompensacyjną i funkcjonalną. Poza tym Claperede zwraca uwagę też na fakt, że zabawa jest czynnikiem przekazywania pojęć i obyczajów (z pokolenia na pokolenie); chodzi tu o legendy, mity, śpiewy( Claperede E., Psychologia dziecka i pedagogika eksperymentalna, przełożyła M. Górska. PWN Warszawa 1927, s.299) Według Elizabeth Hurlock "termin zabawa jest używany tak dobrowolnie, że jego prawdziwe znaczenie łatwo może być zagubione. Termin ten odnosi się do każdej czynności podjętej dla przyjemności, bez względu na końcowy rezultat"( Hurlock E., Rozwój dziecka, t.ii, PWN Warszawa 1985, s.7 ).Autorka ukazuje pokrewieństwo zabawy z rozrywką i jej niezgodnością z pracą. Według niej motywem podjęcia zabawy jest oczekiwanie przyjemności. W nauce tradycyjnej istnieje wiele teorii zabaw. Dla filozofa Tadeusza Kotarbińskiego "zabawa to zawsze coś błahego, jakieś zachowania się beztroskie dla przelotnej i powierzchownej przyjemności lub kompanów (...), wszelka zaś praca jako taka jest działaniem poważnym".( Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, wyd.4 Ossolineum 1969, s.91-93.) Według Fryderyka Froebla, "zabawa, gra to najwyższy stopień rozwoju dziecka, w tym czasie jest to swobodne, aktywne ujawnienie wnętrza, płynące z konieczności i potrzeby tegoż wnętrza. Zabawa (...) rodzi wolność, radość, zadowolenie. W niej tkwią i z niej tryskają źródła wszelkiego dobra".( Kot S., Źródła do historii wychowania, cz.ii,pwn Warszawa 1930, s.256) Aleksander Kamiński ( A.Kamiński, Czas wolny i jego problematyka społecznowychowawcza, Ossolineum Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, s.40 )wykazuje jak znaczna 12

część czasu wolnego mieści się w pojęciu zabawy. Poza czasem wolnym jest odpoczynek fizyczny, a także zajęcia związane z kształceniem(rozwijaniem zainteresowań). W ramach tak wyznaczonego czasu wolnego funkcje poza ludyczne nierzadko tracą samodzielny byt, rekreacja fizyczna oraz kształcenie zaliczane są do czasu wolnego. Dzięki temu oba pojęcia: zabawa i czas wolny są sobie bliskie. Konteksty zabawy najwcześniej były dostrzegane przez antropologów i etnologów. Przez pryzmat gier i zabaw antropologowie obserwowali przemiany całych kultur. Edward Burnett Tylor ilustrował w jaki sposób wędrówka gier staje się wyrazem przenikania i wpływu kultur. Nawet będąc reliktem, zabawy są równocześnie żywym odzwierciedleniem konkretnego wzoru kulturowego. Choć zabawy są dziedziczone po ludach żyjących w odległych wiekach i krążą między społeczeństwami, to przecież każda kultura dokonuje wśród nich indywidualnego wyboru i zawsze adoptuje wybrane zabawy dla potrzeb swego czasu. Choć podawane przez różnych autorów definicje zabawy bywają złożone i wieloskładnikowe, w praktyce jednakże akcent pada na dwa główne aspekty. Podkreśla się motywację autoteliczną (widzi się wewnętrzną strukturę zabawy, jej stałą organizację czyli reguły) bądź podkreśla się umowność, sztuczność świata ludycznego czasu i ludycznej przestrzeni. Tylko ten ostatni czynnik pozwala nam utrzymać granicę między światem powagi a życiem na niby w zabawie. Odpoczynek. Pierwszorzędną wagę ma w życiu człowieka wypoczynek, który jest jedną z form jego działalności, realizowaną w czasie wolnym. Według Tadeusza Wujka (R.. Wroczyński, Wprowadzenie do pedagogiki społecznej, Warszawa 1966, s. 183 )wypoczynek jest to:...odprężenie fizyczne i psychiczne po pracy, które jest niezbędne dla organizmu człowieka. Wykonywanie określonej pracy wywołuje określony rodzaj zmęczenia, które z kolei determinuje potrzebę odpoczynku. Przez spełnianie funkcji wypoczynku czas wolny jest środkiem wpływającym na zachowanie równowagi biologicznej Tą równowagę można zachować w sposób czynny i bierny. Wypoczynek bierny oznacza różne formy bezczynności: leżenie, drzemanie, plażowanie itp., a także sen. Do wypoczynku czynnego można zaliczyć: ćwiczenia fizyczne, przejażdżki rowerem, gry i zabawy, wycieczki, turystykę, różne rodzaje pracy umysłowej, czytanie książek, prasy, oglądanie spektakli teatralnych, telewizji, koncertów, filmów, słuchanie muzyki itp. Najważniejszymi cechami wypoczynku czynnego są z punktu widzenia psychologicznego...atrakcyjność i wykonalność Czynności wypoczynkowe atrakcyjne i możliwe do wykonania, posiadają duże walory, ponieważ wpływają na odprężenie i obniżenie napięcia nerwowego. W świetle badań fizjologicznych najkorzystniejszą i najbardziej skuteczną formą wypoczynku jest wypoczynek czynny. 13

Najważniejszą jego funkcją jest obniżenie napięcia nerwowego (obniżenie stresu). Stwarza on też najlepsze warunki do regeneracji sił psychicznych, fizycznych, do regeneracji wszystkich sił życiowych człowieka dorosłego. Wypoczynek można też definiować jako zespół zachowań, związanych z rekreacją ruchową (jako czynnościami, wykonywanymi w czasie wolnym w celu regeneracji sił fizycznych, umysłowych i psychicznych) oraz turystyką (rozumianą jako przemieszczanie się poza miejsce zamieszkania w celu wypoczynkowym lub poznawczym).tak pojęty wypoczynek jest więc pewnym procesem, realizowanym poprzez turystykę i rekreację(gieremek W., Dec L. Zmęczenie i regeneracja sił. Odnowa biologiczna, Has-Med, Bielsko-Biała, s. 59). Spośród wielu działalności w czasie wolnym najważniejszą rolę odgrywa rekreacja fizyczna. Janusz Stawniak pojęcie rekreacji rozumie jako wszelką działalność podejmowaną poza obowiązkami zawodowymi, domowymi i społecznymi dla odpoczynku, rozrywki lub rozwoju własnej osobowości ( Stawniak J., Przyczyny zmęczenia uczniów. Zycie Szkoły 1983, nr 7/8, s.387). Swą definicję porównuje autor z definicją George a Butlera, który uważa, że rekreacja stanowi pewną formę działania dostarczającą człowiekowi ujście dla jego sił fizycznych, umysłowych twórczych, przy czym działanie to jest podejmowane nie dla nagrody, a dla samego siebie (ibidem). Słownik pedagogiczny Wincentego Okonia podaje, że rekreacja (łac. recreatio odpoczynek), to wczasy, zajęcie, których celem jest odpoczynek, rozrywka lub rozwój własny, wykonywane w czasie należącym wyłącznie do dyspozycji jednostki. Ten czas wolny od obowiązków zawodowych, społecznych i domowych spędzony poza miejscem zamieszkania nosi w Polsce nazwę wczasów. Jego wypełnianie zajęciami, które mogą zrównoważyć jednostronność zajęć zawodowych z indywidualnymi zainteresowaniami staje się ważnym zadaniem wychowania do wczasów. Wychowanie to polega na wytworzeniu potrzeb i umiejętności takiego spędzania czasu wolnego, jakie dostarczają rozrywki i przyjemności, służy zarazem wszechstronnemu rozwojowi osobowości (Stawniak J., Zadania związane z organizacją warunków rekreacji i wypoczynku Życie Szkoły 1980, nr 6, s. 35) Szczególnie ważną rolę w regeneracji sił fizycznych i psychicznych po nauce i innych obowiązkach i zajęciach odgrywa rekreacja czynna. Dorota Napierała uważa, że jest nią odejście od działań lub czynności wywołujących zmęczenie i brak sprawności oraz podejmowanie aktywności w innych dziedzinach i warunkach pozwalających uzyskać przyjemność oraz poprawę kondycji psychofizycznej (Napierała D., Wypoczynek uczniów kl 14

I-III. Zycie Szkoły 1980, nr 6 s. 38). Wypoczynek może być realizowany w formie pasywnej bądź aktywnej. Jest on przede wszystkim potrzebą środowisk silnie zurbanizowanych. Wypoczynek jest jednym z podsystemów systemu kulturowego regionu, sam też dzieli się na dalsze podsystemy. Według tzw. Karty Ateńskiej (Syrkus H., Społeczne cele urbanizacji. Człowiek i środowisko, PWN, Warszawa 1984, ss. 245)wyróżnia się trzy kategorie wypoczynku: wypoczynek codzienny ( realizowany w miejscu zamieszkania w oparciu o zieleń miejską i osiedlową, urządzenia sportowo-rekreacyjne i ogródki działkowe), wypoczynek cotygodniowy ( wiążący się z wyjazdem w tereny wypoczynkowo atrakcyjne, ale niezbyt oddalone od miejsca zamieszkania; przyjmuje się izochronę 60-90 minut), wypoczynek coroczny (realizowany zdecydowanie poza miejscem i regionem zamieszkania, w oparciu o odpowiednie zagospodarowanie wypoczynkowe bazę noclegową, infrastrukturę itp.). Rozwijanie zainteresowań. Zainteresowania to nabyta, względnie trwała gotowość (dyspozycja) do poznawczego, zabarwionego emocjonalnie zajmowania się jakimiś procesami, zjawiskami i przedmiotami. Gotowość ta kształtuje się pod wpływem oddziaływań czynników środowiskowych i na podstawie wrodzonych oraz nabytych uzdolnień i zamiłowań. Zainteresowania ułatwiają osiąganie wytyczonych celów i podejmowanie rozsądnych decyzji, są też motorem aktywności człowieka, czynnikiem ukierunkowującym jego wysiłki i ich natężenie (Leksykon biznesu, Wydawnictwo Placet, Warszawa 2003, s. 245). Hobby to ulubiona czynność, zajęcie wykonywane w wolnym czasie dla relaksu. Może być powiązane ze zdobywaniem wiedzy w danej dziedzinie, doskonaleniem swoich umiejętności w pewnym określonym zakresie, albo też nawet z zarobkiem - głównym celem pozostaje jednak przyjemność płynąca z uprawiania hobby. Swoje hobby można komuś pokazać, wtedy uzyskamy satysfakcje z dobrze wykonanej pracy. Rozwijanie zainteresowań i posiadanie hobby ma istotny wpływ na osobowość człowieka. Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki, stąd zainteresowania są czynnikiem, który aktywnie ją kształtuje (Słownik Encyklopedycznyo Edukacja Obywatelska,Wydawnictwo Europa, Warszawa 1999). 15

Zainteresowanie odzwierciedla stosunek człowieka do przedmiotów i zjawisk. Struktura i zakres zainteresowań mają duży wpływ na rozwój osobowości i postępowanie człowieka. Osoby, których zainteresowania koncentrują się na jednej dziedzinie mają ograniczony zakres zainteresowań intelektualnych. Poważnie ogranicza to ich aktywność. Ogromny wpływ na kształtowanie się zainteresowań wywiera środowisko, warunkuje ono rozwój i stabilizację zainteresowań. Są one integralnie związane z potrzebami. Potrzeby i zainteresowania są tymi elementami, które wywołują jak również ukierunkowują działanie. Niejednokrotnie zainteresowania człowieka rozwijają się wbrew własnym potrzebom, uwarunkowane to jest wymaganiami życia społecznego, rozwojem nauki i sztuki. W zainteresowaniach wyróżnia się: treść, zakres, trwałość, dynamikę i podzielność. Zainteresowania mają duży i pozytywny wpływ na koncentracje uwagi, która jest szczególnie cenna w przebiegu uczenia się. Stanowią zatem jeden z bardzo ważnych czynników w procesie nauczania i uczenia się. (Cholińska I., Zainteresowania uczniów i ich wpływ na postępy w nauce - rola nauczyciela w kształtowaniu zainteresowań uczniów, http://odnplock.edu.pl/) 1.3. Czas wolny w ujęciu historycznym Problemem czasu wolnego oraz organizacji wypoczynku dzieci i młodzieży, zajmowano się przez wiele wieków. Troskę o racjonalne organizowanie czasu wolnego i jego wykorzystania się zauważyć w starożytności. Platon i Arystoteles, za podstawę systemu ogólno-wychowawczego uważali gimnastykę. Według nich gimnastyka powinna być środkiem ogólnego wychowania a nie tylko rozwoju fizycznego młodzieży. We wszystkich miastach starożytnej Grecji urządzano place do ćwiczeń cielesnych. Ćwiczenia te służyły nie tylko harmonijnemu rozwojowi sił fizycznych i duchowych, ale również kształtowały sposoby spędzania czasu wolnego młodzieży. Średniowiecze abnegowało potrzeby cielesne. Duchowieństwo, które było wyrazicielami tego poglądu nie dbało o zdrowie i sprawność fizyczną. Zasługą Odrodzenia był powrót do ideału kultury starogreckiej. Uważano, że tylko harmonijny rozwój ducha i ciała stanowią cel wychowania ogólnego. Zapoczątkowany w okresie Odrodzenia ruch rozwijał się w następnych wiekach. Rozwojem młodzieży zainteresowali się lekarze i pedagodzy. Przedmiotem ich troski stał się już nie tylko dbałość o zdrowie i zapobieganie chorobom, ale również pielęgnacja ciała i sprawność fizyczna. Wychowanie fizyczne uważano za motor w społecznym życiu człowieka. (Milian L. Rynek i zmiany społeczne, Wydawnictwa politechniuki Częstochowskiej, Częstochowa 2003, s. 24 i kolejne) 16

John Locke uważał rozwój fizyczny i psychiczny jednostki za jedność. Jednak praktyka wychowawcza tkwiła jeszcze w średniowieczu opierając się na jednostronnym kształceniu.dopiero wiek XIV i XV przyniósł pewne zmiany. Reforma organizacji szkoły pozwoliła na wprowadzenie nowych programów wychowania fizycznego, w których uwzględniono formy spędzania czasu wolnego przez młodzież. Jedną z pierwszych takich szkół była "szkoła radości" w Mantni. Vittorino da Feltre propagował w niej ruchowe formy wypoczynku. Organizował urządzenia rekreacyjne w celu zaspokojenia potrzeb aktywności ruchowej młodzieży. Według poglądów Jana Amosa Komeńskiego, szkoła powszechna to szkoła posiadająca ogród i boisko, jako miejsce czynnego wypoczynku młodzieży po jej pracy umysłowej. Żądał on urządzeń do ćwiczeń cielesnych i zabaw ruchowych dla młodzieży z wszystkich klas społecznych oraz propagował turystykę. Wiek XIX przyniósł wychowaniu fizycznemu dostęp do szkoły, stało się ono odrębnym przedmiotem nauczania. Zagadnienia pracy i wypoczynku znalazły się w centrum uwagi społeczeństwa. Szczególnie ujawniło się to w Niemczech, gdzie powstał "Komitet Centralny Zabawy Ludu i Młodzieży", który propagował aktywność ruchową, gry oraz zabawy. Powstały również możliwości dla szkolnych wycieczek, domy noclegowe stanowiące bazę dla turystyki szkolnej. Jednym z reformatorów XIX wieku był Herbert Spencer, który domagał się swobody w dysponowaniu wolnym czasem uczniów, włączył także dziewczęta do uczestnictwa w grach i zabawach. Eksponował gry, zabawy i sport, twierdząc, że dają one uczniom więcej zdrowia niż gimnastyka i są chętniej uprawiane. (Nowa Edukacja Zawodowa, Nr 1/2002). W wieku XX zaczęto podkreślać znaczenie domu rodzinnego w organizacji czasu wolnego dzieci. Ellen Key (Szczepska-Pustkowska M., Kategoria dzieciństwa - od Ellen Key do współczesności, Edukacja i dialog, nr 7/1997) określiła dom rodzicielski głównym organizatorem tego czasu. Według niej wypoczynek powinien być po prostu wypoczynkiem tj. "swobodą czynienia tego, co się podoba, lub nic nie robienia. Na początku XX wieku instytucje społeczne wykazały się dużą pomysłowością w zakresie organizacji wolnego czasu. Wykluczyły one stare gry i zabawy twierdząc, że nie spełniały one celu wychowawczego, na ich miejscu rozwinęły się gry zespołowe, tj. piłka siatkowa czy koszykowa. Ogromną pomysłowością wykazał się tu Związek Młodzieży Chrześcijańskiej (YMCA) zakładając specjalnie wyposażone domy kultury, przystosowane do zajęć pozaszkolnych. Ruch ten organizował także atrakcyjne obozy letnie.w Polsce również interesowano się organizacją czasu wolnego. Pierwsze poczynania pojęła Komisja Edukacji 17

Narodowej. Przewidywała ona w budżecie dnia młodzieży szkolnej czas na wolnym powietrzu. Na szczególną uwagę zasługuje upowszechnianie wśród młodzieży rekreacji czyli zajęć ruchu artystycznego, ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw. Rozwój przemysłu w wieku XIX i XX spowodował rozbudowę miast i osiedli. Jan W. Dawid i S. Kasprowicz zaproponowali w planach rozbudowy miast zaprojektowanie terenów wypoczynku i rozrywki młodzieży. O stworzenie miejsc dla wypoczynku dzieci postulowała także Iza Moszczeńska. Ukoronowaniem tych postulatów były plany wykorzystania miejsc położonych nad Wisłą na tereny zabaw dziecięcych. (Syrkus H., Społeczne cele urbanizacji. Człowiek i środowisko, PWN, Warszawa 1984, s. 29). Na początku XX wieku w Polsce działało wiele organizacji promujących wypoczynek i organizujących czas wolny. W okresie międzywojennym ruch ten osłabł. Jednak w 1929 roku powstał w Warszawie pierwszy Ogród Jordanowski, który spełniał funkcje ogniska metodycznego dla placówek wychowania pozaszkolnego. W1932 roku przyjęło ono nazwę Warszawskiego Towarzystwa Ogrodów Jordanowskich. Działalność tej organizacji zaczęła rozszerzać się również w środowisku wiejskim, gdzie działalność podejmowały również inne organizacje społeczne np. Organizacja Kół Gospodyń Wiejskich. Organizowały one między innymi letnie dziecińce sezonowe. Ożywioną działalność w zakresie organizacji wypoczynku młodzieży szkolnej wykazała Rada Opiek Szkolnych, Związek Harcerstwa Polskiego czy też Obywatelski Komitet Pomocy Społecznej. W Polsce Ludowej rola wychowania pozaszkolnego doceniana była od samego początku. W okresie tym powstały placówki wychowania pozaszkolnego, które organizowały dla dzieci i młodzieży spędzanie czasu wolnego zgodnie z zainteresowaniami. Zaczęto upowszechniać świetlice szkolne, ogniska niedzielne, kółka zainteresowań oraz imprezy masowe. Ożywioną działalność prowadziły: Związek Harcerstwa Polskiego i Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Organizowały one imprezy masowe oraz wydawały pisma. (Dąbrowski Z. Czas wolny dzieci i młodzieży,.- Warszawa : PZWS, 1966, ). 1.4. Równowaga pomiędzy czasem wolnym a pracą. W dobie rozwoju współczesnej cywilizacji jesteśmy świadkami intensywnych zmian w życiu człowieka. Podlegają im także dzieci i młodzież szkolna. Z tego względu zagadnienie 18

właściwych proporcji pomiędzy czasem wolnym a pracą i nauką ma pierwszorzędne znaczenie. Dla utrzymania właściwego rytmu i uniknięcia niepożądanych zjawisk musi istnieć równowaga pomiędzy wykonywaną pracą a wypoczynkiem. " Niewłaściwy rytm pracy i wypoczynku powoduje osłabienie organizmu, zmniejszenie odporności na choroby, szybkie męczenie się, pogorszenie koordynacji nerwowo-mięśniowej, występowanie bólów mięśniowych lub stawowych." (Jasińska J. Czas wolny, http://www.archiwum.literka.pl) Kwestia wolnego czasu oraz jego racjonalnego wykorzystania budzi coraz większe zainteresowanie wśród pedagogów, socjologów, lekarzy. W ujęciu wielu socjologów czas wolny spełnia dwie podstawowe funkcje : funkcja odtwarzania sił człowieka pochłanianych w sferze pracy i innych niezbędnych zajęć; funkcja duchowego (kulturalnego, ideowego, estetycznego ) i fizycznego rozwoju człowieka Czas wolny dzieci i młodzieży występuje w 3 podstawowych kategoriach : 1. czas dyspozycyjny np. : czas wolny w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym; 2. czas na wpół wolny np. : udział w pracach społecznych, samodzielna pomoc w pewnych pracach w domu rodzinnym ; 3. wczasowanie np. : spędzanie czasu wolnego na koloniach, zimowiskach, w innych placówkach wczasowych. Problem ten jest niezwykle istotnym zagadnieniem w życiu każdego młodego człowieka zagrożonego współczesnymi patologiami. Warto więc nam nauczycielom poświęcić choć godzinę wolnego czasu, by pomoc młodym ludziom organizować czas wolny, nauczyć ich organizacji czasu wolnego (ibidem). 19

Rozdział 2. Zabawa jako element czasu wolnego 2.1. Definicja zabawy Jedną z form aktywności człowieka jest zabawa. Jest ona szczególnie potrzebna i atrakcyjna w wieku rozwojowym. Trudno byłoby o normalny rozwój dzieci i młodzieży, gdyby z ich życia zupełnie została wyeliminowana wszelka forma zabawy, odprężenia, gry czy rozrywki. Zabawa jest w dużym stopniu aktywnością spontaniczną. Nie znaczy to jednak, że w odniesieniu do zabaw i wszelkich form aktywności ludycznej, nie odnoszą się żadne zasady wychowawcze. Także ta sfera ludzkiego życia i ludzkiej aktywności - jak każda sfera - wymaga wychowania i nie może być pozostawiona zupełnej spontaniczności. Nie może też być wyłączona z oceny moralnej. Jak pisze M. Dziewiecki, analiza wychowawczych aspektów zabawy jest szczególnie potrzebna obecnie, gdy zdecydowanie wydłuża się okres rozwojowy dzieci i młodzieży. W społeczeństwach Europy Zachodniej statystyczny wiek osiągnięcia psycho-społecznej dojrzałości przesuwa się na 25-ty a czasem na 30-ty rok życia. Spora grupa osób młodych w ogóle nie osiąga takiej dojrzałości, która jest konieczna, by dany człowiek mógł prawidłowo funkcjonować w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym Jednocześnie obserwujemy inne zjawisko, które powinno niepokoić wychowawców. Otóż przedłużony okres dzieciństwa i dojrzewania, który jest jednym z wyraźnych znaków kryzysu instytucji wychowawczych i całej naszej cywilizacji, zaczął być traktowany jako pozytywne osiągnięcie cywilizacyjne. Wiek rozwojowy i młodość to dla wielu środowisk opiniotwórczych rodzaj ideału i doskonałego człowieczeństwa. Można już mówić o pojawieniu się swego rodzaju kultu dzieciństwa i młodości. Jest to jedna z konsekwencji pedagogiki humanistycznej w wersji laickiej, która podtrzymuje naiwne i wyidealizowane spojrzenie na dziecko i dzieciństwo. Tymczasem w rzeczywistości jest to trudny okres dorastania, okres poznawania siebie i świata, okres borykania się z trudnościami emocjonalnymi, moralnymi i społecznymi. Okres bolesnych czasem napięć i konfliktów wewnętrznych oraz zewnętrznych. Okres, w którym najłatwiej pomylić drogę i wartości. Okres, w którym najszybciej można się uzależnić, zdemoralizować, ulec złym naciskom(m. Dzewecki, Studia nad Rodziną, nr 6 (2000), UKSW Warszawa, s. 107 114). Aby rozpatrywać różne aspekty zabawy należy najpierw zdefiniować to pojęcie. Homo ludens - ten termin oznacza człowieka bawiącego się i wskazuje na to, że zabawa jest dla ludzi jedną z naturalnych i charakterystycznych dla nich dróg aktywności. Jednak na czym ona polega i czemu służy z naukowego punktu widzenia (Jałocho, Kilka poważnych 20