Elżbieta Majchrowicz Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości Nauka przez działanie: Dzień przedsiębiorczości i Młodzieżowe Miniprzedsiębiorstwo przykładami dobrych praktyk przedsiębiorczości szkolnej Niniejszy referat ukazuje sposób ujęcia przedsiębiorczości w podstawowych i aktualnych dokumentach politycznych przyjmowanych na poziomie Unii Europejskiej jako kluczowej kompetencji niezbędnej w procesie uczenia się przez całe życie oraz w procesie uczestnictwa w gospodarce i społeczeństwie wiedzy. Tekst prezentuje także dwie wybrane inicjatywy podejmowane przez Fundację Młodzieżowej Przedsiębiorczości, ukierunkowane na realizację postulatów europejskich i mające na celu kształtowanie i promowanie postaw przedsiębiorczości, kreatywności i inicjatywy wśród młodzieży, a także przygotowywania jej do funkcjonowania w warunkach zmiennego rynku pracy. U podstaw niniejszego referatu tkwi przekonanie, że najlepszą metodą nauczania przedsiębiorczości jest uczenie jej przez praktykę, i to uczenie we współpracy ze środowiskiem przedsiębiorców. To przekonanie stanowi istotę działalności Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości, która przygotowuje dzieci i młodzież do życia w warunkach gospodarki rynkowej i społeczeństwa obywatelskiego. Prowadzone przez Fundację programy pozwalają młodzieży lepiej zrozumieć zasady ekonomii i funkcjonowania biznesu, a także doskonalić praktyczne umiejętności. Rozwijają w uczniach umiejętność krytycznego myślenia, wyrabiają aktywny stosunek do życia, uczą kreatywności, efektywnej komunikacji i pracy w grupie. Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości działa w ramach Junior Achievement Worldwide najstarszej (powstałej w 1919 r.) i najszybciej rozwijającej się na świecie organizacji zajmującej się edukacją ekonomiczną młodzieży w prawie 100 krajach. Dotychczas z programów Fundacji w Polsce skorzystało ponad 1 624 tys. uczniów. W roku szkolnym 2006/2007 w dziesięciu programach Fundacji bierze udział 664 tys. uczniów. W obecnych czasach umiejętność przedsiębiorczości jest traktowana jako kluczowa kompetencja zarówno przez Komisję Europejską, Parlament Europejski, jak i Radę Edukacji Unii Europejskiej. Komisja w Komunikacie z dnia 13 lutego 2006 r. w sprawie rozbudzania 1
ducha przedsiębiorczości przez edukację i kształcenie uznaje przedsiębiorczość za jedną z podstawowych życiowych umiejętności, pozwalającą młodym ludziom zyskać kreatywność i pewność siebie w ich wszelkich przedsięwzięciach i zachowywać się w sposób odpowiedzialny społecznie 1. W Komunikacie stwierdza się także, iż umiejętności i postawy przedsiębiorcze najlepiej można wzmacniać poprzez uczenie aktywne (uczenie się przez działanie) oraz doświadczanie przedsiębiorczości w praktyce, przy zastosowaniu metody projektów i praktycznych działań. Polski Rząd odpowiedział na Komunikat oficjalnym Stanowiskiem, przyjętym na posiedzeniu Komitetu Europejskiego Rady Ministrów w dniu 17 marca 2006 r. 2 ; zgodził się w nim w pełni z ujęciem przedsiębiorczości jako jednej z podstawowych umiejętności niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania w życiu społecznym, zawodowym i gospodarczym. Za niezwykle wszechstronną, a przez to bardzo skuteczną, formę kształtowania u młodzieży postaw przedsiębiorczych uznane zostało prowadzenie szkolnych miniprzedsiębiorstw. Ponadto szczególną rangę zyskała umiejętność przedsiębiorczości w przyjętym 18 grudnia 2006 r. przez Parlament Europejski i Radę Edukacji Zaleceniu w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie 3 w dokumencie tym przedsiębiorczość uznano za kluczową kompetencję, o priorytetowym znaczeniu, warunkującą nabywanie i rozwijanie innych sprawności i umożliwiającą realizację idei uczenia się przez całe życie. W Zaleceniu wezwano państwa członkowskie do zapewnienia wszystkim obywatelom, a zwłaszcza młodzieży, możliwości nabywania kluczowych kompetencji poprzez wzbogacanie oferty edukacyjno-szkoleniowej ukierunkowanej na rozwijanie umiejętności podstawowych, zwłaszcza w ramach współpracy z partnerami społecznymi i instytucjami społeczeństwa obywatelskiego. Działania Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości prowadzone bądź samodzielnie, bądź we współpracy z innymi instytucjami wychodzą naprzeciw powyższym postulatom. Poniżej zaprezentowano dwa z licznych wdrażanych przez Fundację programów, realizujących założenia dokumentów krajowych i europejskich: Dzień przedsiębiorczości oraz Młodzieżowe Miniprzedsiębiorstwo. 1 Komunikat Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów: Realizacja wspólnotowego programu lizbońskiego: Rozbudzanie ducha przedsiębiorczości poprzez edukację i kształcenie, Bruksela, 13 lutego 2006 r., KOM(2006) 33 wersja ostateczna, http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/site/pl/com/2006/com2006_0033pl01.pdf. 2 Dokument wewnętrzny Komitetu Europejskiego Rady Ministrów (niepublikowany). 3 Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, Bruksela, 18 grudnia 2006 r., PE-CONS 3650/1/06 REV 1, http://eur-lex.europa.eu/lexuriserv/site/pl/oj/2006/l_394/l_39420061230pl00100018.pdf. 2
Dzień przedsiębiorczości to program, który w polskich szkołach ponadgimnazjalnych odniósł ogromny sukces. Jego ideą jest włączenie środowisk przedsiębiorców w edukację młodzieży, zbudowanie mostów między szkołą a miejscem pracy oraz uświadomienie młodym ludziom konieczności dostosowywania się do zmieniających się warunków na rynku pracy. Uczniom udział w Dniu przedsiębiorczości daje możliwość przygotowania się do wejścia na rynek pracy i świadomego planowania dalszej drogi edukacyjnej i zawodowej, jest okazją do wykorzystania w praktyce wiadomości zdobytych w szkole, stwarza także możliwość bezpośredniego poznania wymarzonego miejsca pracy, zapoznania się z jego specyfiką, wymaganym wykształceniem czy niezbędnymi umiejętnościami. Program Dzień przedsiębiorczości wpisał się już na stałe do kalendarza polskich szkół, jednak mimo to na początku każdego roku szkolnego przypomina się szkołom o rejestracji do kolejnej edycji. W tym celu dystrybuowane są ulotki o projekcie podczas warsztatów i szkoleń, ustawicznie prowadzona jest korespondencja elektroniczna ze szkołami, placówkami edukacyjnymi, ośrodkami doskonalenia nauczycieli, zamieszczane są stosowne artykuły w prasie ogólnopolskiej, lokalnej i branżowej (zwłaszcza skierowanej do środowisk szkolnych). Zadaniem stanowiącym poważniejsze wyzwanie jest pozyskanie firm i instytucji. Fundacja zachęca do udziału partnerów ze świata biznesu, sponsorów oraz członków swojej Rady Dyrektorów. Dzięki temu w programie uczestniczą duże, międzynarodowe firmy, banki oraz instytucje i urzędy państwowe. Fundacja korzysta także z uprzejmości wielu instytucji zamieszczających informacje o programie na swoich stronach internetowych. Nieocenionym sposobem na włączenie do projektu małych, lokalnych firm, urzędów i instytucji jest pomoc szkół. Co roku w organizację praktyk dla uczniów włączają się nauczyciele, rodzice oraz sami uczniowie, a także absolwenci placówek edukacyjnych. Dzień przedsiębiorczości to de facto jeden dzień, ale przygotowania do programu rozpoczynają się w szkołach dużo wcześniej. Szkolni koordynatorzy są zobowiązani do poddania się określonej procedurze przygotowującej dyrekcję, rodziców i uczniów do udziału w projekcie. Po uzyskaniu zgody dyrekcji następuje formalna rejestracja szkoły na stronie internetowej Fundacji. Wówczas szkoła uzyskuje dostęp do materiałów edukacyjnych, do oferty firm, a także ma możliwość zgłaszania do programu firm, które tylko jej udostępniły swoją ofertę. Niezwykle ważne jest zorganizowanie spotkania z rodzicami, gdyż poprzez włączenie rodziców w organizację Dnia przedsiębiorczości szkoła ma zwiększone szanse na pozyskanie lokalnych firm, instytucji i urzędów. 3
Do obowiązków szkolnego koordynatora programu należy przydzielenie uczniom odpowiednich miejsc pracy zgodnie z ich zainteresowaniami i preferencjami oraz przeprowadzenie lekcji poprzedzającej praktykę bezpośrednio przed Dniem Przedsiębiorczości. Każda szkoła uczestnicząca w projekcie otrzymuje pakiet materiałów do realizacji programu, w wersji papierowej i elektronicznej, obejmujący karty zgłoszenia ucznia (zawierające elementy kwestionariusza zainteresowań edukacyjno-zawodowych ucznia, planowanych studiów czy wymarzonego zawodu), karty zgody rodziców (opiekunów) na udział młodzieży w programie, karty zgłoszenia wolontariuszy konsultantów z przedsiębiorstw i urzędów przyjmujących uczniów na praktyki, informatory dla wolontariuszy konsultantów (prezentujące założenia programu, sposoby włączania się firm do projektu i proponowany przebieg Dnia Przedsiębiorczości) oraz tzw. analizę wyboru, wypełnianą przez uczniów po odbyciu praktyki, stanowiącą ocenę stanowiska pracy według konkretnych kryteriów (płacy, możliwości awansu, satysfakcji z wykonywania zawodu, szans na zatrudnienie itd.). Informatory dla wolontariuszy szkoła jest zobowiązana dostarczyć do wszystkich współpracujących z nią instytucji; do firm, które same zgłosiły się do programu, informatory są przekazywane przez Fundację. Wszystkie informacje dotyczące programu są umieszczone i na bieżąco aktualizowane na internetowych stronach Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości, w zakładce Dzień Przedsiębiorczości, pogrupowane według poszczególnych kategorii przedmiotowych i adresatów przekazu. Dostęp jest częściowo ograniczony, pełny dostęp możliwy jest po zarejestrowaniu i zalogowaniu się szkoły do systemu. Szkoły uczestniczące w kolejnych edycjach programu posługują się hasłem i loginem z poprzednich edycji. Nowe szkoły muszą natomiast wypełnić formularz zgłoszeniowy i przesłać potwierdzenie zgłoszenia wraz z pieczęcią szkoły i podpisem dyrektora do Fundacji. Po tej procedurze konto szkoły zostaje aktywowane. Firmy mogą się zgłaszać do udziału w programie na dwa sposoby: 1) bezpośrednio poprzez wypełnienie formularza, dostępnego na stronie internetowej i przesłanie do Fundacji potwierdzenia zgłoszenia. Z oferty tej mogą skorzystać wszystkie szkoły uczestniczące w programie, które zwrócą się do firmy o potwierdzenie przyjęcia ucznia na dane stanowisko; 2) za pośrednictwem szkoły poprzez zgłoszenie oferty do wybranej szkoły. W tym celu należy wypełnić Karty zgłoszenia konsultanta-opiekuna ucznia i przekazać je Szkolnemu Koordynatorowi Dnia Przedsiębiorczości. Wówczas rejestracji firmy 4
w bazie danych programu dokonuje w imieniu firmy szkoła, automatycznie rezerwując oferowane przez firmę stanowiska dla swoich uczniów. Punkt kulminacyjnym programu stanowi praktyka. Uczeń towarzyszy swojemu wolontariuszowi konsultantowi przez 3 5 godzin dnia roboczego. W tym czasie zapoznaje się ze specyfiką stanowiska pracy, zakresem obowiązków, wykonuje proste zadania, pozyskuje informacje na temat predyspozycji, wymaganego wykształcenia, niezbędnych umiejętności itp. Wskazane jest, aby szkolny koordynator odwiedził swoich uczniów odbywających praktykę. Po Dniu przedsiębiorczości następuje jego ewaluacja: szkolny koordynator sporządza wraz z uczniami szczegółowe sprawozdanie z przebytej praktyki, przeprowadza lekcję podsumowującą udział uczniów w programie (z wykorzystaniem formularza analizy wyboru) oraz wysyła listy z podziękowaniami do firm. Podsumowaniem programu jest uroczysta Gala Przedsiębiorczości organizowana przy współpracy Kancelarii Prezydenta RP. Od początku trwania programu Gala odbywa się w Pałacu Prezydenckim w Warszawie. Podczas uroczystości najaktywniejsze szkoły oraz firmy i instytucje uhonorowane zostają statuetkami i dyplomami. Nagrody otrzymują także uczniowie laureaci konkursu na najlepszy fotoreportaż z Dnia przedsiębiorczości. Do tej pory honorowymi gośćmi Gali Przedsiębiorczości byli: Aleksander Kwaśniewski, Prezydent RP w latach 1995 2005 oraz Lech Kaczyński, obecny Prezydent RP. Drugą inicjatywą Fundacji realizującą priorytety w zakresie kształtowania postaw przedsiębiorczych jest program Młodzieżowe miniprzedsiębiorstwo, prowadzony w szkołach ponadgimnazjalnych wspólnie z Fundacją Edukacji Rynku Kapitałowego, pod patronatem Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie SA. Celem programu jest bezpośrednie i praktyczne przygotowanie młodzieży szkolnej do zakładania i prowadzenia własnego przedsiębiorstwa. Uczestnictwo w programie pomaga rozwijać umiejętności planowania, podejmowania decyzji, rozwiązywania konfliktów oraz uczy sprawnej i skutecznej komunikacji i pracy w grupie. W ramach programu uczniowie zakładają firmy na terenie szkoły realizują wszelkie działania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, czyli wybierają zarząd, gromadzą kapitał, szukają pomysłu na produkt, prowadzą badania marketingowe, organizują proces produkcji, promują swoje wyroby lub usługi, organizują proces sprzedaży, prowadzą dokumentację finansową przedsiębiorstwa (na wzór rzeczywistych firm). Istotnym wsparciem przy prowadzeniu szkolnych miniprzedsiębiorstw są organizowane przez Fundację szkolenia i warsztaty dla nauczycieli i uczniów, m.in. szkolenie dla nauczycieli uczestniczących po raz pierwszy w programie, warsztaty Zakładam 5
miniprzedsiębiorstwo dla uczniów i nauczycieli, warsztaty dla członków i opiekunów miniprzedsiębiorstw oraz warsztaty dla reprezentacji miniprzedsiębiorstw finalistów konkursu z zakresu marketingu wystawienniczego. Nauczyciele mają także możliwość ustawicznego korzystania z konsultacji merytorycznych i dydaktycznych ze strony koordynatora programu i trenerów Fundacji. W celu sprawnej realizacji programu wszystkie szkoły zaopatrywane są przez Fundację w materiały niezbędne do jego prowadzenia. I tak, nauczyciele otrzymują płyty CD zawierające Vademecum miniprzedsiębiorstwa oraz przewodnik metodyczny, a uczniowie płyty CD z Vademecum miniprzedsiębiorstwa oraz teczki na dokumentację dotyczącą poszczególnych obszarów działalności miniprzedsiębiorstwa. Płyta CD zawiera użyteczne informacje odnośnie zasad funkcjonowania miniprzedsiębiorstwa oraz wiele ważnych treści związanych z prowadzeniem minifirmy. W Vademecum opisano też zasady dokumentowania działalności miniprzedsiębiorstwa oraz pokazano jak prawidłowo sporządzać i wypełniać wszelkie dokumenty i formularze. Uczniowie uczestniczący w programie Młodzieżowe Miniprzedsiębiorstwo mają możliwość zdawania międzynarodowego egzaminu Cambridge Young Enterprise International Examination, którego celem jest sprawdzenie i ocena praktycznych umiejętności i doświadczeń nabytych przez nich podczas działalności w miniprzedsiębiorstwie. Miesiąc przed planowanym egzaminem, uczniom przekazywane jest studium przypadku (w języku polskim), stanowiące opis działalności jednego z miniprzedsiębiorstw działających na terenie Wielkiej Brytanii. W dniu egzaminu uczniowie otrzymują zestaw pytań dotyczących zarówno analizowanego studium przypadku, jak i własnych doświadczeń oraz problemów, które wystąpiły w uczniowskich miniprzedsiębiorstwach. Uczniowie, którzy uzyskają pozytywny wynik egzaminu, otrzymują stosowny certyfikat poświadczający ich udział w egzaminie oraz nabyte kompetencje. Młodzież, która tworzyła szkolne miniprzedsiębiorstwa, może także wziąć udział w Ogólnopolskim Konkursie na Najlepsze Młodzieżowe Miniprzedsiębiorstwo PRODUKCIK (w roku szkolnym 2006/2007 Finał Konkursu na Najlepsze Młodzieżowe Miniprzedsiębiorstwo odbywa się w dniach 31 maja 1 czerwca 2007 r.). W finale ocenie jury podlega: raport z działalności miniprzedsiębiorstwa, prezentacja miniprzedsiębiorstwa, aranżacja i estetyka stoiska oraz sam produkt. Zwycięzca Ogólnopolskiego Finału otrzymuje nagrodę Grand Prix oraz reprezentuje Polskę w Konkursie Europejskim European Company of the Year Competition, podczas którego młodzież z około 30 europejskich krajów współzawodniczy w prezentacji swoich minifirm. 6
Podsumowanie Umiejętność przedsiębiorczości, uznana za podstawową w krajach Unii Europejskiej oraz przez instytucje europejskie, stopniowo nabywa coraz większego znaczenia także w polskim systemie edukacyjnym, m.in. ujęto ją w podstawie programowej przedmiotów obowiązkowych w szkolnictwie ponadgimnazjalnym. Ważne jest jednak, by prowadzenie procesu kształcenia w zakresie przedsiębiorczości nie ograniczało się do przekazu czy odtwarzania teoretycznej wiedzy ekonomicznej, lecz wiązało się z formowaniem umiejętności praktycznego działania, rozbudzaniem inicjatywy i kreatywności oraz kształtowaniem postaw przedsiębiorczości, zaangażowania i odpowiedzialności. Abstract The following paper presents the way entrepreneurship is perceived in the major and current European Union s policy documents: as a key competence crucial and indispensable in the lifelong learning process and in the participation in the knowledge-based economy and society. The text depicts two selected initiatives undertaken by the Junior Achievement Foundation in Poland aimed at implementation of the above-mentioned European priorities and shaping entrepreneurial skills, promoting sense of initiative and creativity among youth as well as preparing young people to the changing labour market needs. Nota o Autorce Autorka jest dyrektorem ds. programowych w Fundacji Młodzieżowej Przedsiębiorczości. W latach ubiegłych zatrudniona była na stanowisku Naczelnika Wydziału w Departamencie Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego Ministerstwa Edukacji Narodowej, gdzie zajmowała się kwestiami kształcenia zawodowego i jego powiązań z rynkiem pracy, edukacji dla przedsiębiorczości i doradztwa edukacyjno-zawodowego. Jest również uczestnikiem zaocznych studiów doktoranckich w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, a jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół decentralizacji zadań publicznych, ze szczególnym uwzględnieniem transformacji systemu oświaty. 7