Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 5: Firma, produkcja, koszty
Popyt i podaż kategorie rynkowe Popyt i podaż to dwa słowa najczęściej używane przez ekonomistów Popyt i podaż to siły, które regulują funkcjonowanie gospodarki rynkowej Poprzednie spotkanie: mechanizm generowania popytu Dziś: strona podażowa gospodarki 2
Podaż Przypominamy: podaż = zależność dostaw dóbr i usług od poziomu cen Prawo podaży: firmy są skłonne więcej produkować i sprzedawać, kiedy cena dobra rośnie Krzywa podaży ma zatem nachylenie dodatnie p S czyli podaż Q 3
Cel przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo Zysk = nadwyżka przychodów (utargu) nad kosztami Kluczowe założenie teorii podaży: celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku Zaczynamy zatem od zrozumienia kształtowania się utargu i kosztów 4
Czy firmy zawsze dążą do max zysku? Czy max zysku w krótkim okresie i w długim okresie osiąga się tak samo? Czy maksymalizując zysk w długim okresie można mieć starty w krótkim? A na odwrót? Czy właściciel i zarządzający firmą mają takie same cele? 5
Organizacja przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa jednoosobowe Najbardziej rozpowszechnione Przejmują całość dochodu Ponoszą całość odpowiedzialności Spółka jawna Dwie lub więc osób Dzielą zyski i ponoszą odpowiedzialność (nieograniczona odpowiedzialność) Spółka kapitałowa Osobowość prawna spółki jest oddzielona od osoby właściciela Udział w zyskach wg udziału w kapitale
Utarg całkowity, koszty całkowite i zysk Utarg całkowity Przychód, jaki firma osiąga ze sprzedaży swoich produktów TR Koszt całkowity Wartość rynkowa nakładów poniesionych przez firmę w procesie produkcji TC Zysk firmy Różnica między całkowitymi przychodami a całkowitymi kosztami Π = TR - TC 7
Typowe koszty Koszty pracy za pracę zatrudnionych osób (pracowników) trzeba płacić wynagrodzenia, składki ubezpieczeń społecznych itp.. Koszty surowców, półproduktów, energii, transportu Koszty użycia majątku wykorzystywanego w trakcie produkcji np.. Dzierżawy budynku, w którym odbywa się produkcja Kupna maszyn i urządzeń wykorzystywanych w trakcie produkcji 8
Odróżnij koszty korzystania z majątku trwałego Możesz korzystać z usług cudzego majątku (wykorzystywać majątek): Wynajęcie hali na magazyn Dzierżawa maszyny Wypożyczony samochód Możesz zakupić majątek na własność i korzystać z niego: Budowa hali na magazyn Zakup maszyny Zakup samochodu Płacisz sukcesywnie za wynajem Opłacasz całą wartość majątku w momencie jego zakupu 9
Amortyzacja Amortyzacja wartość zużytego majątku trwałego w jednym cyklu produkcji Masz maszynę, której będziesz używał przez 5 lat Każdego roku zużywasz 1/5 jej wartości Jest to przykład amortyzacji liniowej 1/5 wartości maszyny jest Twoim rocznym kosztem związanym z jej użytkowaniem Możliwe są także inne sposoby rozliczania amortyzacji W praktyce stawki amortyzacji określają przepisy 10
Koszty jawne i niejawne Koszty produkcji firmy uwzględniają zarówno koszty jawne, jak i niejawne Koszty jawne to koszty nakładów, które wymagają poniesienia wydatków finansowych przez firmę Koszty niejawne to koszty, które nie wymagają poniesienia wydatków finansowych przez firmę 11
Amortyzacja koszt jawny czy niejawny? Jeśli przyjmiesz, że cały majątek dzierżawisz, to stawki dzierżawy są kosztem użycia majątku koszt jawny Jeśli kupujesz majątek i zużywasz go w ciągu wielu lat, kosztem jego użycia jest amortyzacja umownie traktujemy ją jako koszt jawny (choć wydatek został poniesiony w momencie zakupu, a w kolejnych latach firma tylko używa majątku) 12
Koszty raz jeszcze Koszty pracy Koszty surowców, półproduktów, energii, transportu Koszty użycia majątku Koszty dzierżawy majątku LUB Amortyzacja Koszt wytworzenia produktu Firma musiała wyłożyć pieniądze = kapitał 13
Koszt alternatywny w firmie Koszt alternatywny kapitału zaangażowanego w firmie to dochód z kapitału utracony wskutek zaangażowania go w działalność firmy W praktyce najczęściej przybliżeniem tak rozumianego kosztu alternatywnego kapitału są odsetki od wartości kapitału Koszt alternatywny pracy właściciela firmy to wynagrodzenie, które uzyskałby z tytułu swojego zatrudnienia w innym miejscu Koszt produkcji firmy (w ujęciu ekonomicznym) zawiera wszystkie koszty odpowiadające użytym nakładom oraz koszty alternatywne zastosowania nakładów 14
Zysk ekonomiczny a zysk księgowy Ekonomiści mierzą zysk ekonomiczny, jako różnice między całkowitymi przychodami i całkowitymi kosztami, z uwzględnieniem zarówno kosztów jawnych, jak i niejawnych Księgowi mierzą zysk księgowy jako różnicę między całkowitymi przychodami i kosztami jawnymi firmy Kiedy przychody przewyższają sumę kosztów jawnych i niejawnych, firma osiąga zysk ekonomiczny Zysk ekonomiczny jest mniejszy niż zysk księgowy 15
Spojrzenie ekonomisty i księgowego Przychody Economic Zysk księgowy profit Koszty Implicit niejawne costs Accounting Zysk profit księgowy Przychody Koszty Explicit jawne costs Całkowity koszt alternatywny Koszty Explicit jawne costs 16
Produkcja i nakłady Funkcja produkcji pokazuje związek między wielkością nakładów poniesionych na produkcję dobra a wielkością produkcji Nakłady stałe nakłady ponoszone niezależnie od wielkości produkcji (występujące nawet przy braku produkcji) Nakłady zmienne nakłady ponoszone w proporcji do wielkości produkcji Przykład: Punkt xero dzierżawi pomieszczenie, dysponuje swoimi maszynami i zatrudnia pracowników na godziny, kupuje papier, toner itp. Nakłady stałe: dzierżawa pomieszczenia i użycie maszyn Nakłady zmienne: papier, toner, praca pracowników 17
Koszty stałe i zmienne Koszty stały wydatki firmy ponoszone na nakłady stałe Koszty zmienne wydatki firmy ponoszone na nakłady zmienne Przykład: Punkt xero dzierżawi pomieszczenie, dysponuje swoimi maszynami i zatrudnia pracowników na godziny, kupuje papier, toner itp. Koszty stałe: opłata dzierżawna za pomieszczenia i amortyzacja maszyn Koszty zmienne: wydatki na papier i toner, wynagrodzenie pracowników 18
Koszty stałe i zmienne: oznaczenia Koszty stałe, które nie zmieniają się wraz z wielkością produkcji Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się wraz z wielkością produkcji Koszty całkowite Całkowite koszty stałe (TFC) Całkowite koszty zmienne (TVC) Koszty całkowite (TC) TC = TFC + TVC 19
Koszty stałe i zmienne Koszty 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 TC TVC TFC W wynajmowanych pomieszczeniach i przy posiadanych maszynach nie można więcej produkować odbitek 0 1 2 3 4 5 Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 20
TC Koszty stałe i zmienne Koszty 150 140 130 TC 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 TVC TFC TFC Przy rozszerzaniu skali produkcji koszty stałe też mogą wzrosnąć (koszty są stałe tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji) 0 1 2 3 4 5 Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 21
Funkcja produkcji i koszty całkowite fabryka ciasteczek cioci Kloci Liczba pracowników Produkcja (liczba ciasteczek wyprodukowanych w ciągu godziny) Krańcowy produkt pracy Koszt istnienia zakładu Koszty pracy 0 0 30 0 30 50 1 50 30 10 40 40 2 90 30 20 50 30 3 120 30 30 60 20 4 140 30 40 70 10 5 150 30 50 80 Koszty całkowite 22
Funkcja produkcji Wielkość produkcji ciasteczek (na godzinę) 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 Funkcja produkcji ilustruje zależność między nakładem czynnika zmiennego (tu pracy) a wielkością produkcji Zwykle zatrudnianie kolejnych pracowników (przy tych samych nakładach stałych) przynosi coraz mniejszy wzrost produkcji 10 0 1 2 3 4 5 Liczba zatrudnionych pracowników 23
Produkt krańcowy Produkt krańcowy danego czynnika produkcji to przyrost wielkości produkcji, który następuje w wyniku zwiększenia nakładu czynnika produkcji o jednostkę Malejący produkt krańcowy to własność funkcji produkcji, która polega na tym, że krańcowy produkt danego czynnika produkcji spada wraz ze wzrostem nakładu danego czynnika 24
Funkcja produkcji i koszty całkowite fabryka ciasteczek cioci Kloci Liczba pracowników Produkcja (liczba ciasteczek wyprodukowanych w ciągu godziny) Krańcowy produkt pracy Koszt istnienia zakładu Koszty pracy 0 0 30 0 30 50 1 50 30 10 40 40 2 90 30 20 50 30 3 120 30 30 60 20 4 140 30 40 70 10 5 150 30 50 80 Koszty całkowite 25
Funkcja produkcji Malejący produkt krańcowy: Nachylenie funkcji produkcji mierzy krańcowy produkt nakładu, czyli np. produkt kolejnych pracowników Wraz ze spadkiem produktu krańcowego, funkcja produkcji staje się coraz bardziej płaska Gdyby nawet zatrudnić bardzo wielu pracowników, przy tym samym wykorzystywanym majątku, to od pewnego momentu nie da się zwiększyć produkcji 26
Krzywa kosztów całkowitych Koszt całkowity $80 Krzywa kosztów całkowitych 70 60 50 40 30 20 10 Zatrudnianie kolejnych pracowników przynosi coraz mniejszy przyrost produkcji koszt całkowity rośnie coraz szybciej 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 Wielkość produkcji (ciasteczka na godzinę) 27
Koszty przeciętne Koszty przeciętne Koszty przeciętne obliczane są przez odniesienie kosztów całkowitych przez wielkość produkcji Koszt przeciętny to średni koszt produktu Koszty przeciętne Przeciętny koszt stały (AFC) Przeciętny koszt zmienny (AVC) Przeciętne koszty całkowite (ATC) ATC = AFC + AVC 28
Koszty przeciętne (Average Costs) AFC Koszt staly Ilosć FC Q AVC Koszt zmienny Ilosć VC Q ATC Koszt calkowity Ilosć TC Q 29
Koszty i ich rodzaje punkt sprzedaży lemoniady cioci Basi Wielkość podaży Koszt całkowity Koszt stały Koszt zmienny Przeciętny koszt stały Przeciętny koszt zmienny Przeciętny koszt całkowity 0 3.0 3.0 0.0 - - - 1 3.3 3.0 0.3 3.0 0.3 3.3 2 3.8 3.0 0.8 1.5 0.4 1.9 3 4.5 3.0 1.5 1.0 0.5 1.5 4 5.4 3.0 2.4 0.8 0.6 1.4 5 6.5 3.0 3.5 0.6 0.7 1.3 6 7.8 3.0 4.8 0.5 0.8 1.3 7 9.3 3.0 6.3 0.4 0.9 1.3 8 11.0 3.0 8.0 0.4 1.0 1.4 9 12.9 3.0 9.9 0.3 1.1 1.4 10 15.0 3.0 12.0 0.3 1.2 1.5 30
Koszt krańcowy MC Koszt krańcowy (MC) mierzy przyrost całkowitego kosztu, który wiąże się ze zwiększeniem produkcji o jednostkę Koszt krańcowy mówi nam, ile kosztuje wytworzenie dodatkowej jednostki produktu MC (zmiana kosztu calkowitego) (zmiana wielkosci produkcji) TC Q 31
Koszt krańcowy punkt sprzedaży lemoniady cioci Basi Wielkość podaży Koszt całkowity Koszt stały Koszt zmienny Przeciętny koszt stały Przeciętny koszt zmienny Przeciętny koszt całkowity 0 3.0 3.0 0.0 - - - 1 3.3 3.0 0.3 3.0 0.3 3.3 2 3.8 3.0 0.8 1.5 0.4 1.9 3 4.5 3.0 1.5 1.0 0.5 1.5 4 5.4 3.0 2.4 0.8 0.6 1.4 5 6.5 3.0 3.5 0.6 0.7 1.3 6 7.8 3.0 4.8 0.5 0.8 1.3 7 9.3 3.0 6.3 0.4 0.9 1.3 8 11.0 3.0 8.0 0.4 1.0 1.4 9 12.9 3.0 9.9 0.3 1.1 1.4 10 15.0 3.0 12.0 0.3 1.2 1.5 Koszt krańcowy 0.3 0.5 0.7 0.9 1.1 1.3 1.5 1.7 1.9 2.1 32
Koszt całkowity $15.00 14.00 13.00 12.00 11.00 10.00 9.00 8.00 7.00 6.00 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 Krzywa kosztu całkowitego cioci Basi Krzywa kosztu całkowitego 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wielkość produkcji cioci Basi (liczba szklanek na godzinę) 33
Koszty w krótkim i długim okresie Podział na koszty stałe i zmienne zależy od horyzontu czasowego: w krótkim okresie wiele kosztów ma charakter stały w długim okresie, koszty stałe stają się kosztami zmiennymi Ponieważ wiele kosztów jest stałych w krótkim okresie, ale zmiennych w długim, krzywe długookresowych kosztów firmy różnią się od krótkookresowych 34
Koszty a korzyści skali Firma farmaceutyczna Koszt przygotowania do produkcji nowego leku: 400 mln dolarów Koszt produkcji jednego opakowania: 10 dolarów Koszt przeciętny przy produkcji: 10 tys. opakowań 40 010 dolarów 100 tys. opakowań 4010 dolarów 1 mln opakowań 410 dolarów 10 mln opakowań 50 dolarów
Koszty w krótkim i długim okresie Przeciętny koszt całkowity ATC w krótkim okresie w małej fabryce ATC w krótkim okresie w średniej fabryce ATC w krótkim okresie w dużej fabryce $12000 ATC w długim okresie 0 1200 Liczba samochodów na dzień 37
Korzyści i niekorzyści skali produkcji Korzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite maleją wraz ze wzrostem wielkości produkcji Niekorzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite rosną wraz ze wzrostem wielkości produkcji Stałe przychody skali produkcji występuje, gdy długookresowe przeciętne koszty całkowite nie zmieniają się wraz ze wzrostem wielkości produkcji 38
Korzyści i niekorzyści skali produkcji Przeciętny koszt całkowity ATC w krótkim okresie w małej fabryce ATC w krótkim okresie w średniej fabryce ATC w krótkim okresie w dużej fabryce ATC w długim okresie $12,000 10,000 Korzyści skali produkcji Stałe przychody skali produkcji Niekorzyści skali produkcji 0 1,000 1,200 Liczba samochodów na dzień 39
Podsumowanie Celem firmy jest maksymalizacja zysku, który równy jest różnicy między całkowitymi przychodami i wydatkami Kiedy analizujemy zachowanie firmy od strony ekonomicznej, ważne jest, aby włączyć wszystkie koszty, także koszty alternatywne produkcji Niektóre koszty alternatywne mają charakter jawny, inne zaś są niejawne 40
Podsumowanie Koszty firmy stanowią odbicie procesu produkcji Typowa funkcja produkcji formy staje się bardziej płaska wraz ze wzrostem wielkości nakładu; jest to wynik działania prawa malejącego krańcowego produktu Koszty całkowite firmy można podzielić na koszty stałe i zmienne. Koszty stałe nie zmieniają się wraz z decyzjami firmy o wielkości produkcji; koszty zmienne zmieniają się wraz z wielkością produkcji 41
Koniec wykładu 5 Dziękuję za uwagę.