Wybrane parametry układu immunologicznego we krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 3, zeszyt 1, 8-62, 2010 Wybrane parametry układu immunologicznego we krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie BARBARA KRÓLAK-OLEJNIK 1, BOŻENA ECHOLC 2, BOGDAN MAZUR 2, JUSTYNA NOWAKOWSKA 3 Streszczenie Celem pracy było ustalenie, w jakim stopniu czas i sposób rozwiązania ciąży wywołuje zmiany odsetka i liczby limfocytów CD3+ i ich subpopulacji CD4+, CD8+, CD2+, limfocytów CD19+ i ich subpopulacji CD+, CD23+ oraz komórek NK. Przebadano 6 noworodków zdrowych urodzonych w latach 1998-2003 w Klinice Perinatologii i Ginekologii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu. Uwzględniając czas trwania ciąży oraz sposób jej rozwiązania, podzielono dzieci na następujące grupy. Grupa 32 noworodków urodzonych przedwcześnie, (II a) 6 noworodków urodzonych siłami natury, (II b) 26 noworodków urodzonych cięciem cesarskim, w tym (II be) 18 ze wskazań elektywnych, (II bn) 8 ze wskazań nagłych. 33 noworodki urodzone o czasie stanowiły grupę kontrolną. Stwierdzono istotnie statystycznie wyższy średni odsetek limfocytów CD8+ i komórek NK u noworodków urodzonych przedwcześnie siłami natury w porównaniu z noworodkami urodzonymi przedwcześnie cięciem cesarskim.wykazano istotnie statystycznie niższą średnią liczbę limfocytów CD3+, CD4+ i CD2+ u noworodków urodzonych przedwcześnie elektywnym cięciem cesarskim w porównaniu z noworodkami urodzonymi przedwcześnie drogą cięcia cesarskiego ze wskazań nagłych. U noworodków urodzonych przedwcześnie średni odsetek limfocytów T cytotoksyczno-supresorowych i komórek NK może wykazywać zależność od sposobu rozwiązania ciąży u ich matek. Cięcie cesarskie wykonane u matki z nagłych wskazań może wiązać się ze zwiększeniem średniej liczby limfocytów T, limfocytów T pomocniczych, limfocytów T aktywowanych u jej noworodka urodzonego przedwcześnie. Słowa kluczowe: noworodek, krew pępowinowa, ciąża, limfocyty T, limfocyty B Wstęp Różnorodne perinatalne czynniki związane z niefizjologicznym przebiegiem ciąży i porodu u matki oraz morfologiczna niedojrzałość mogą zaburzać adaptację noworodka do życia pozamacicznego. Wśród tych czynników dominują problemy związane z ekonomiczną sytuacją matki (głównie niedożywienie, nadużywanie alkoholu, tytoniu lub narkotyków), z jej ogólnym stanem zdrowia przed zajściem w ciążę (cukrzyca, kolagenozy, niedokrwistość, choroby zakaźne i odzwierzęce) oraz w czasie ciąży (głównie nadciśnienie i krwawienia) [1, 2]. Powikłania związane z nieprawidłowym przebiegiem porodu zwłaszcza poród przedwczesny lub operacje położnicze takie jak cięcie cesarskie mają istotne znaczenie dla procesów adaptacyjnych noworodka. Poród przedwczesny należy do najistotniejszych problemów współczesnej perinatologii. W Polsce ich odsetek wynosi około 7-8% ogólnej liczby porodów i jest przyczyną znacznej zachorowalności i umieralności okołoporodowej noworodków [3]. Głównym czynnikiem wyzwalającym poród przedwczesny jest zakażenie. Celem pracy było ustalenie, w jakim stopniu czas i sposób rozwiązania ciąży wywołuje zmiany odsetka i liczby limfocytów CD3+ i ich subpopulacji CD4+, CD8+, CD2+, limfocytów CD19+ i ich subpopulacji CD+, CD23+ oraz komórek NK. Materiał i metody Przebadano 6 noworodków zdrowych urodzonych w latach 1998-2003 w Klinice Perinatologii i Ginekologii Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu. Uwzględniając czas trwania ciąży oraz sposób jej rozwiązania, podzielono dzieci na następujące grupy: Grupa I 33 noworodki urodzone o czasie, I a 10 noworodków urodzonych siłami natury; I b 23 noworodki urodzone cięciem cesarskim, I be 1 ze wskazań elektywnych, I bn 8 ze wskazań nagłych, Grupa II 32 noworodki urodzone przedwcześnie, II a 6 noworodków urodzonych siłami natury; II b 26 noworodków urodzonych cięciem cesarskim, II be 18 ze wskazań elektywnych, II bn 8 ze wskazań nagłych. Ocenę stopnia dojrzałości noworodka przeprowadzono w pierwszych 12. godzinach życia w oparciu o skalę Ballard uwzględniającą kryteria morfologiczne i neurologiczne [4] oraz siatki centylowe opracowane dla noworodków śląskich []. 1 Katedra i Oddział Kliniczny Ginekologii, Perinatologii i Neonatologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 2 Katedra i Zakład Mikrobiologii i Immunologii, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach 3 Studium Doktoranckie w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Wybrane parametry układu immunologicznego we krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie 9 Kryteria włączenia noworodków do badań: noworodki urodzone z prawidłową m.c. w stosunku do wieku płodowego; pochodzące z ciąż o przebiegu prawidłowym; noworodki z ciąż o przebiegu prawidłowym, urodzone przedwcześnie, drogą cięcia cesarskiego ze wskazań elektywnych (stan po cięciu cesarskim, stan po odpłynięciu płynu owodniowego, stan po leczeniu niepłodności, wskazania okulistyczne); noworodki z ciąż o prawidłowym przebiegu, urodzone przedwcześnie drogą cięcia cesarskiego ze wskazań nagłych (odklejanie łożyska, nieprawidłowy zapis kardiotokogramu, wypadnięcie pępowiny i części płodu). Z badań wyłączono noworodki: z nieprawidłową m.c. w stosunku do wieku płodowego (< 10 lub > 90 centyla); z wrodzonymi wadami rozwojowymi; matek z przewlekłymi schorzeniami, takimi jak choroby układu endokrynologicznego, cukrzyca, nadciśnienie, przewlekłe stany zapalne; matek nosicielek wirusa HIV, HBV, HCV; matek młodocianych (<16. roku życia); matek nadużywających alkoholu i palących papierosy. Badania immunologiczne obejmowały jednorazową ocenę w krwi pępowinowej odsetka i liczby limfocytów CD3+ i ich subpopulacji CD4+, CD8+, CD2+ oraz stosunku CD4+/CD8+, limfocytów CD19+ i ich subpopulacji CD+, CD23+ oraz komórek NK. W badaniach zastosowano metodę znakowania krwi pępowinowej z następczą lizą krwinek czerwonych. Krew pępowinową pobieraną w ilości 1 ml opracowywano do 4 godzin od jej pobrania. Krew pępowinową inkubowano przez 30 minut z odpowiednimi przeciwciałami monoklonalnymi firmy Becton-Dickinson sprzężonymi z fluorochromami: izotiocyjaninem fluoresceiny (FITC), fikoerytyną (PE) oraz PerCP-em, a następnie przez 10 minut z płynem lizującym FACSLysis (Becton-Dickinson) w celu usunięcia erytrocytów. Po dwukrotnym przepłukaniu buforem PBS, znakowane komórki wprowadzono do cytometru przepływowego FACScan firmy Becton-Dickinson, rejestrując 10 000 przepływających komórek. Analizę parametrów morfologicznych i fluorescencji badanych komórek przeprowadzono przy użyciu programu komputerowego Cell Quest. Oznaczenia przeprowadzono w Pracowni Immunologii Śląskiego Centrum Pediatrii w Zabrzu. Wyniki badań podano w % i G/l. Wyniki W pracy analizowano wartości badanych wskaźników immunologicznych u noworodków urodzonych przedwcześnie w zależności od sposobu ukończenia ciąży u ich matek. Porównanie między noworodkami urodzonymi przedwcześnie siłami natury a urodzonymi cięciem cesarskim wykazało, że noworodki urodzone przedwcześnie siłami natury mają istotnie statystycznie wyższy (p = 0,0280) średni odsetek limfocytów CD8+ (26,17 ± 7,78%), w porównaniu ze średnią wartością (19,62 ±,79%) u noworodków urodzonych przedwcześnie drogą cięcia cesarskiego (ryc. 1). Odsetek komórek NK w grupie noworodków urodzonych przedwcześnie siłami natury osiągnął średnią wartość 27,17 ± 12,38% i był istotnie statystycznie wyższy (p = 0,0003) w porównaniu ze średnią wartością (11,81 ± 7,07%) w grupie noworodków urodzonych przedwcześnie cięciem cesarskim (ryc. 2). CD 8 (%) NK (%) 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 4 40 3 30 2 20 1 10 0 Grupa II a Grupa II a ± błąd std ± odch. std Grupa II b Ryc. 1. Porównanie wartości średnich odsetka limfocytów CD8+ we krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie siłami natury i cięciem cesarskim ± błąd std ± odch. std Grupa II b Ryc. 2. Porównanie wartości średnich odsetka komórek NK we krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie siłami natury i cięciem cesarskim Natomiast porównanie między noworodkami urodzonymi przedwcześnie cesarskim cięciem ze wskazań elektywnych a cesarskim cięciem wykonanym z nagłych wskazań wykazało, że liczba limfocytów CD3+ (2,69 ± 1,43 G/l) w grupie noworodków urodzonych przedwcześnie cięciem cesarskim ze wskazań elektywnych była istotnie statystycznie niższa (p = 0,01) w porównaniu ze średnią wartością (4,92 ± 2,92 G/l) u noworodków urodzonych przedwcześnie cięciem cesarskim ze wskazań nagłych (ryc. 3). Wykazano, że u noworodków urodzonych przedwcześnie elektywnym cięciem cesarskim liczba limfocytów CD4+ wynosiła 2,02 ± 1,22 G/l i była istotnie statystycznie niższa w porównaniu ze średnią wartością (3,87 ± 2,74 G/l) u noworodków urodzonych przedwcześnie cięciem cesarskim ze wskazań nagłych (ryc. 4).

60 B. Królak-Olejnik, B. Echolc, B. Mazur, J. Nowakowska 8 7 6 ± błąd std ± odch. std Nie stwierdzono istotnych różnic w średnich wartościach pozostałych parametrów immunologicznych pomiędzy badanymi grupami. CD 3 (G/I) CD 4 (G/l) CD3/CD 2 (G/l) 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 0 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 ± błąd std ± odch. std ± błąd std ± odch. std Ryc. 3. Porównanie wartości średnich liczb bezwzględnych limfocytów CD3+ we krwi pępowinowej noworodków urodzonych Ryc. 4. Porównanie wartości średnich liczb bezwzględnych limfocytów CD4+ we krwi pępowinowej noworodków urodzonych Natomiast liczba limfocytów CD2+ w grupie noworodków urodzonych przedwcześnie elektywnym cięciem cesarskim wynosiła 0,41 ± 0,23 G/l i była statystycznie niższa (p = 0,04) w porównaniu ze średnią wartością (0,76 ± 0,62 G/l) w grupie noworodków urodzonych przedwcześnie cięciem cesarskim ze wskazań nagłych (ryc. ). Ryc.. Porównanie wartości średnich liczb bezwzględnych limfocytów CD3+/CD2+ we krwi pępowinowej noworodków urodzonych Dyskusja Odporność noworodka zależy również od wydolności łożyska, przebiegu ciąży i czasu jej trwania [6]. Powikłania porodu, sposób rozwiązania ciąży, okołoporodowe czynniki zagrożenia niedotlenieniem lub zakażeniem, zaburzenia wzrastania wewnątrzmacicznego płodu oraz choroby ogólnoustrojowe matki mogą osłabiać możliwości obronne noworodka. Dotyczy to przede wszystkim zmian w dystrybucji limfocytów T i B i ich subpopulacji oraz naturalnych komórek cytotoksycznych. Jest to powodem według Lewisa i Wilsona [7] ciężkiego przebiegu zakażeń ze skłonnością do uogólniania i złego rokowania w przebiegu leczenia. Pittard i wsp. [8] wykazali, że stres poporodowy, związany z powikłaniami porodu, obniża ogólną liczbę limfocytów z markerem CD4+. W badaniach wykazano istotny wzrost średniej liczby limfocytów CD4+ u noworodków urodzonych przedwcześnie cięciem cesarskim ze wskazań nagłych w stosunku do noworodków urodzonych przedwcześnie elektywnym cięciem cesarskim. Przypuszcza się, że noworodki urodzone przedwcześnie z porodów niefizjologicznych posiadają zdolność reagowania na czynnik infekcyjny wzrostem ilościowym subpopulacji CD4+, co być może chroni je przed wystąpieniem zakażenia, mimo narażenia na infekcję. Kotiranto-Ainamo i wsp. [9] stwierdzili, że powodem istotnie zmienionej dystrybucji limfocytów T powodującej zmniejszenie liczby limfocytów CD4+ jest gestoza u matki. Natomiast Karpe i wsp. [1] wykazali u noworodków urodzonych przedwcześnie przez matki z przedwczesnym odpłynięciem płynu owodniowego i u noworodków urodzonych elektywnym cięciem cesarskim zwiększenie odsetka limfocytów CD4+. Limfocyty CD8+ odpowiedzialne są za zdolności cytotoksyczne i supresorowe limfocytów T, umożliwiają reakcję cytolizy komórek uszkodzonych lub zainfekowanych. Pietruczuk i wsp. [10] wykazali wzrost liczby limfocytów CD8+ we krwi noworodków eutroficznych urodzonych przedwcześnie. Autorzy sugerują, że przesunięcie w obrębie limfocytów cytotoksycznych może powodować nadmierną supresję i może być przyczyną wzmożonej tolerancji immunologicznej prowadzącej w konsekwencji do blokowania prawidłowej reaktywności immunologicznej. Zdaniem Chabra i wsp. [11] liczba limfocytów CD8+, podobnie jak całkowita liczba krwinek białych i subpopulacji CD4+, uwarunkowana jest wiekiem płodowym noworodka urodzonego przedwcześnie, im jest on bardziej niedojrzały, tym posiada mniejszą liczbę tych komórek. Według Ballow i wsp. [12] liczba komórek CD8+ na niskim poziomie utrzymuje się przez pierwszy miesiąc życia i jest istotnie mniejsza niż w kolejnych 3-6 miesiącach. Dynamiczne zmiany ilościowe w fenotypie limfocytów T u bar-

Wybrane parametry układu immunologicznego we krwi pępowinowej noworodków urodzonych przedwcześnie 61 dzo małych wcześniaków rozpoczynają się od 2. miesiąca życia. Zaobserwowane zmiany wynikają z ilościowych zmian komórek immunologicznie kompetentnych przebiegających równolegle z procesem ontogenetycznym, jaki ma miejsce w trzecim trymestrze ciąży u noworodków donoszonych. W badaniach wykazano wzrost odsetka limfocytów CD8+ u noworodków urodzonych przedwcześnie siłami natury w porównaniu z noworodkami urodzonymi cięciem cesarskim. Podobne wyniki uzyskała Królak- Olejnik i wsp. [6], badając subpopulacje limfocytów krwi pępowinowej noworodków urodzonych o czasie. Autorzy ci odnotowali wzrost odsetka limfocytów CD8+ u noworodków urodzonych siłami natury w stosunku do urodzonych drogą cięcia cesarskiego ze wskazań elektywnych. Poród naturalny jest czynnikiem aktywującym zmiany w liczbie i składzie komórek immunokompetentnych, które nie są obserwowane we krwi pępowinowej noworodków urodzonych elektywnym cięciem cesarskim. Można przypuszczać, że wzrost odsetka limfocytów we krwi pępowinowej u noworodków urodzonych siłami może być wynikiem czynników wywołujących poród naturalny. Badania dotyczące liczby komórek CD2+ u noworodków są nieliczne. Parkman-Newton i wsp. [13] wykazali, że noworodki urodzone przedwcześnie posiadają od urodzenia kompetentny układ dla IL-2. Zola i wsp. [14] potwierdzili więcej tych komórek u noworodków w wieku od 0-16. miesiąca życia z ostrym zakażeniem w porównaniu z noworodkami zdrowymi. Według Hodge i wsp. [1] oznaczanie cząsteczki CD2+ razem z CD69, CD4RA i CD4RO stanowi najbardziej czuły i specyficzny marker w przebiegu zakażeń u noworodków. Behrendt i wsp. [16] potwierdzili istotnie większą pulę CD2+ u eutroficznych noworodków donoszonych w przebiegu posocznicy gronkowcowej w porównaniu ze zdrowymi noworodkami, wskazując jednocześnie na przydatność oznaczania tej subpopulacji w ocenie zmian immunologicznych w przebiegu ciężkiego zakażenia. Podobne wyniki uzyskali Godula-Stuglik i wsp. [17], wskazując, że w przebiegu ciężkich zakażeń (posocznica bakteryjna i zapalenie płuc) u noworodków donoszonych zwiększa się liczba limfocytów CD2+. W przeprowadzonych badaniach wykazano istotnie wyższą liczbę limfocytów CD2+ u noworodków urodzonych przedwcześnie cięciem cesarskim ze wskazań nagłych. Obserwacje te potwierdzają, że samo zagrożenie perinatalne jest ważnym immunomodulatorem układu odpornościowego noworodka. Stres porodowy, niedotlenienie powodują wzrost stężenia kortyzolu i beta-endorfin we krwi, co stymuluje mechanizmy obronne. Wzrost liczby tych limfocytów może być jednym z ważnych elementów obrony noworodka przed rozwojem ciężkiego zakażenia. Komórki NK uważane są za ważny element wrodzonej odporności, ponieważ nie wymagają specyficznej stymulacji antygenowej i prezentują pierwszą linię obrony immunologicznej. U osób dorosłych zmniejszenie liczby tych komórek w obwodowej krwi żylnej może świadczyć o nadmiernej aktywacji i intensywnym napływie komórek NK do tkanek objętych procesem zapalnym. U zdrowych noworodków odsetek tych komórek jest niższy niż u dzieci starszych i dorosłych. Sancho i wsp. [18] proponują uwzględnienie dwóch form noworodkowych komórek NK różniących się odpowiedzią na interleukinę 2. Autorzy ci wykazali, że populacja naturalnych komórek cytotoksycznych przechodzi dwa kolejne etapy dojrzewania, czego efektem jest powstanie dwóch linii komórkowych o odmiennej aktywności. Jedna ma wybitnie obniżoną aktywność w porównaniu z komórkami NK osób dorosłych, natomiast druga posiada właściwości podobne do obserwowanych u ludzi z dojrzałym układem immunologicznym. Obecnie el-sameea i wsp. [19] uważają oznaczanie cytotoksyczności komórek NK za ważny marker diagnostyczny wczesnego zakażenia, bardziej czuły i specyficzny od oznaczanego białka C-reaktywnego i IL-8. W badaniach własnych wykazano istotnie wyższy odsetek komórek NK u noworodków urodzonych przedwcześnie siłami natury w porównaniu z noworodkami urodzonymi cięciem cesarskim. Mazur i wsp. [20] stwierdzili, że choroby nieinfekcyjne matki, powikłania ciąży oraz cięcie cesarskie wykonane w znieczuleniu ogólnym zwiększają odsetek i liczbę komórek NK we krwi żylnej chorego noworodka. Stan zdrowia matki ma istotny wpływ na czynność układu immunologicznego. Również Mazur i wsp. [21] sprawdzali, czy czynniki ryzyka wynikające z przebiegu ciąży i porodu wpływają na odsetek i liczbę komórek NK we krwi pępowinowej. Wykazali najniższe wartości odsetka i liczby komórek NK u noworodków urodzonych przedwcześnie drogą cięcia cesarskiego. Wnioski 1) U noworodków urodzonych przedwcześnie średni odsetek limfocytów T cytotoksyczno-supresorowych i komórek NK może wykazywać zależność od sposobu rozwiązania ciąży. 2) Cięcie cesarskie wykonane u matki z nagłych wskazań może wiązać się ze zwiększeniem średniej liczby limfocytów T, limfocytów T pomocniczych, limfocytów T aktywowanych u noworodka urodzonego przedwcześnie. Piśmiennictwo [1] Karpe J., Behrendt J., Mazur B. i wsp. (200) Wpływ perinatalnych czynników ryzyka na limfocyty B (CD19+) i T (CD3+) oraz subpopulacji CD4+, CD8+ i HLA-DR+ u zdrowych donoszonych noworodków. Post. Neonatol. 1 (7): 72-76. [2] Bręborowicz G.H. (2000) Ciąża wysokiego ryzyka. Poznań, Ośrodek Wydawnictw Naukowych. [3] Zaręba-Szczudlik, Romejko E., Ahmed S. (2006) Poród przedwczesny poród siłami natury czy cięcie cesarskie? Ginekol. Pol. 77: suppl. II: 229-236. [4] Gomella T.L. (1993) Neonatologia. Katowice: Śląska Akademia Medyczna.

62 B. Królak-Olejnik, B. Echolc, B. Mazur, J. Nowakowska [] Baumert M., Osuch-Jaczewska R., Paprotny M. (1993) Wskaźniki biologicznego rozwoju noworodków śląskich urodzonych między 30 a 42 tygodniem ciąży. Wiad. Lek. 66: 123-126. [6] Królak Olejnik B., Mazur B. (2000) Sposób i czas rozwiązania ciąży a subpopulacje limfocytów krwi pępowinowej noworodków. Gin. Pol. 71 (9): 66-70. [7] Lewis D.B., Wilson Ch.B. (2001) Developmental Immunology and Role of Host Defenses in Fetal and Neonatal Susceptibility to Infection [W:] Infectious Diseases of the Fetus and Newborn Infant (red.) Remington J.S., Klein J.O., W.B. Sanders Comp, wyd. V. [8] Pittard W.B., Schleich D.M., Geddes K.M., Sorensen R.U. (1989) Newborn lymphocyte subpopulations: the influence of labor. Am. J. Obstet. Gynecol. 160 (1): 11-14. [9] Kotiranta-Ainamo A., Apajasalo M., Pohjavuori M. i wsp. (1999) Mononuclear cell subpopulations in preterm and fullterm neonates: independent effects of gestational age neonatal infection maternal preclampsia, maternal betamethason therapy and mode of delivery. Clin. Exp. Immunol. 11: 309-314. [10] Pietruczuk M., Dąbrowska M., Jaworski S., Wasiluk A. (2000) Ekspresja receptorów powierzchniowych na limfocytach kwi pępowinowej wcześniaków. Gin. Pol. 71: 7-84. [11] Chabra S., Cottrill C., Rayenes M.K. i wsp. (1998) Lymphocyte subsets in cord blood of preterm infants: effect of antenatal steroids. Biol. Neonate 74 (3): 200-207. [12] Ballow M., Cates K.L., Rowe J.C. i wsp. (1987) Peripheral blood T-cell subpopulations in the very low birth weight (less than 100 g) infant. Am. J. Hematol. 24 (1): 8-92. [13] Parkman-Newton C.A., Borzy M.S., Bakke A.C. (1990) Elevated interleukin-2 production by cord blood mononuclear cells from premature newborns. J. Clin. Lab. Immunol. 31 (3): 111-114. [14] Zola H., Ridings J., Elliott S. i wsp. (1998) Interleukin-2 receptor regulation and IL-2 function in the human infant. Hum. Immunol. 9 (10): 61-624. [1] Hodge G., Hodge S., Han P., Haslam R. (2004) Multiple leukocyte activation markers to detect neonatal infection. Clin. Exp. Immunol. 13 (1):12-129. [16] Behrendt J., Karpe J., Mazur B., Stojewska M. i wsp. (2002) Zmiany ilościowe CD3+, CD4+, CD8+ i HLA-DR+ oraz komórek CD2+ u eutroficznych noworodków donoszonych z posocznicą gronkowcową. Przegl. Lek. 9: 0-3. [17] Godula-Stuglik U., Mazur B., Behrendt J. i wsp. (2001) Peripheral blood cells with expression of the interleukin-2 receptor (CD2+) in severely infected full-term neonates. Acta Pediatr. 90 (7): 819-820. [18] Sancho L., de la Hera A., Casas J. (1991) Two different maturational stages of natural killer lymphocytes in human newborn infants. J. Pediatr. 119 (3): 446-44. [19] el-sameea E.R., Metwally S.S., Mashhour E. i wsp. (2004) Evolution of natural killer cells as diagnostic markers of early onset neonatal sepsis: comparison with C-reactive protein and inerleukin-8. Egypt J. Immunol. 11 (1): 91-102. [20] Mazur B., Godula-Stuglik U., Halkiewicz M., Stojewska M. (2000) Wpływ zakażeń na liczbę naturalnych komórek cytotoksycznych u noworodków donoszonych z perinatalnymi czynnikami ryzyka. Pediatr. Pol. 6: 482-486. [21] Georgeson G.D., Szony B.J., Streitman K. i wsp. (2001). Natural killer cell cytotoxicity is deficient in newborn with sepsis and recurrent infection. Eur. J. Pediatr. 160: 478-482. J Barbara Królak-Olejnik Katedra i Oddział Kliniczny Ginekologii, Perinatologii i Neonatologii Śląska Akademia Medyczna Bytom, ul. Batorego 1 Chosen parameters of immunologic systems in cord blood of premature neonates The aim of the study was to establish to what degree, time and way of delivery caused changes in percentage and number of CD3 lymphocytes and their subpopulations CD4+, CD8+, CD2+, CD19+ lymphocytes and their subpopulations CD+, CD23+, and NK cells. The study included 6 healthy neonates born in the years 1998-2003 at the Perinatology and Gynecology Department of Medical University of Silesia in Zabrze. Considering the time of pregnancy and the method of delivery, children were divided in the following groups. Group of 32 neonates born prematurely, which included (II a) 6 neonates born naturally (II b) 26 neonates born by cesarean section, in which: (II be) 18 were born with elective indications (II bn) 8 with emergency indications. Control group was 33 born in term neonates. In the current study the cord blood leukocyte staining followed by red cell lysis method was applied. We have found higher mean percentage of CD8+ lymphocytes and NK cells in the neonates born naturally prematurely in comparison with neonates born prematurely by cesarean section, which was statistically significant. We have also found statistically significant lower mean number of CD3+, CD4+ and CD2+ lymphocytes in neonates born with elective cesarean section in comparison with neonates born prematurely by cesarean section with emergency indications. In the neonates born prematurely the mean percentage of T cytotoxic and suppressor lymphocytes and NK cells can express a relationship between natural delivery and cesarean section. Cesarean section carried out in mothers due to emergency indications can be related with an increased mean number of T lymphocytes, Th lymphocytes, activated T lymphocytes in a prematurely born neonate. Key words: neonate, cord blood, pregnancy, T lymphocytes, B lymphocytes