Doradztwo zawodowe w kontekście wdrażania podstawy programowej kształcenia ogólnego i zawodowego dr Izabella Kust 1
Regulacje prawne systemu doradztwa w Polsce 2
Podstawowym dokumentem w tym zakresie jest ustawa z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz. U. nr 256 z 2004r. poz. 2572 ze zm.). Art.1. System oświaty zapewnia w szczególności:.. 14) przygotowanie uczniów do wyboru zawodu i kierunku kształcenia... Art.2. System oświaty obejmuje:.. 4) poradnie psychologiczno pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne udzielające dzieciom, młodzieży, rodzicom i nauczycielom, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, a także pomocy uczniom w wyborze kierunku kształcenia i zawodu. 3
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17.11.2010 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2010r., nr 228,poz.1488), precyzuje funkcje i formy działania tych poradni, w szczególności : 4
1 pkt1- Publiczne poradnie psychologiczno pedagogiczne, w tym publiczne poradnie specjalistyczne, zwane dalej "poradniami", udzielają dzieciom i młodzieży pomocy psychologiczno pedagogicznej oraz pomocy w wyborze kierunku kształcenia i zawodu, a także udzielają rodzicom i nauczycielom pomocy psychologiczno pedagogicznej związanej z wychowaniem i kształceniem dzieci i młodzieży. 5
1pkt2 - Do zadań poradni należy w szczególności: 4) pomoc dzieciom i młodzieży w wyborze kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniu kształcenia i kariery zawodowej oraz wspieranie nauczycieli przedszkoli, szkół i placówek w planowaniu i realizacji zadań z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego. 6
6 pkt1 Poradnia realizuje zadania przy pomocy specjalistów: psychologów, pedagogów, logopedów i doradców zawodowych. 7
31.1 do zadań doradcy zawodowego należy ponadto: systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania poszczególnych uczniów na informacje edukacyjne i zawodowe oraz pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia 8
prowadzenie zajęć przygotowujących uczniów do świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej koordynowanie działalności informacyjnodoradczej prowadzonej przez szkołę i placówkę współpraca z innymi nauczycielami w tworzeniu i zapewnieniu ciągłości działań w zakresie doradztwa edukacyjnozawodowego. 9
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U., z 2001 r. Nr 61, ze zm.) wprowadza funkcjonowanie wewnątrzszkolnego systemu doradztwa zawodowego, realizowanego we współpracy z poradniami psychologiczno - pedagogicznymi (załączniki nr 2, 3, 4, 5-2.1 ppkt 9). 10
Ustawa z dnia 15.07.2004 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004 r, nr 179, poz. 1845), usankcjonowała warunki zatrudnienia i pracy doradców zawodowych prowadzących zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych. 11
Opracowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Strategia rozwoju edukacji w latach 2007-1013 w pkt 5.11 określa warunki zapewnienia dzieciom i młodzieży dostępu do doradztwa i poradnictwa wychowawczo-zawodowego: 12
Wszyscy uczniowie powinni mieć dostęp do darmowego poradnictwa wychowawczo - zawodowego, które powinno zapewnić pomoc przy wyborze ścieżki edukacyjnej i przyszłej kariery zawodowej odpowiednio do potrzeb i możliwości uczniów. W szkolnictwie ogólnokształcącym wszystkich szczebli system doradztwa i poradnictwa powinien być rozbudowany, m.in. w oparciu o odpowiednio przeszkolonych wychowawców oraz nauczycieli pełniących funkcję doradcy. 13
c.d. - Planuje się także rozbudowanie funkcji doradczych poradni psychologiczno - pedagogicznych. Niezbędne jest skorelowanie poradnictwa i doradztwa funkcjonującego w systemie edukacji z poradnictwem zawodowym prowadzonym przez instytucje rynku pracy. Wskazana jest również budowa sieci informacji młodzieżowej, która ułatwi młodym ludziom podejmowanie decyzji dotyczących wyboru ich ścieżki zawodowej. 14
Nowa podstawa programowa określona ROZPORZĄDZENIEM MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 23 grudnia 2008 r. (D.U. z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17) w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół w załącznikach nr 4 i 5 określiła cele kształcenia ogólnego, umiejętności zdobywane prze uczniów i zadania szkół ponadgimnazjalnych w tym zakresie. Poniżej wyciąg zapisów z tych aktów prawnych, odnoszących się do polityki przygotowania do pracy i funkcjonowania w społeczeństwie. 15
Załącznik nr 4 PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA GIMNAZJÓW I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH, KTÓRYCH UKOŃCZENIE UMOŻLIWIA UZYSKANIE ŚWIADECTWA DOJRZAŁOŚCI PO ZDANIU EGZAMINU MATURALNEGO 16
Kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym, choć realizowane w dwóch różnych szkołach, tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie, otwierając proces kształcenia się przez całe życie. 17
Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest: 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. 18
Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym należą: 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno - komunikacyjnymi; 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się; 8) umiejętność pracy zespołowej. 19
W procesie kształcenia ogólnego szkoła na III i IV etapie edukacyjnym kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. 20
Szkoła oraz poszczególni nauczyciele podejmują działania mające na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. 21
Strategia uczenia się przez całe życie wymaga umiejętności podejmowania ważnych decyzji poczynając od wyboru szkoły ponadgimnazjalnej, kierunku studiów lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalifikacji, aż do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu. 22
Łącznie III i IV etap edukacyjny zapewniają wspólny i jednakowy dla wszystkich zasób wiedzy w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym możliwe jest ponadto kształcenie w zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego. 23
Załącznik nr 5 PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA ZASADNICZYCH SZKÓŁ ZAWODOWYCH 24
Celem edukacji w zasadniczej szkole zawodowej jest przygotowanie uczniów do uzyskania kwalifikacji zawodowych, a także, jak w przypadku innych typów szkół, do pracy i życia w warunkach współczesnego świata. Poza kształceniem zawodowym, zasadnicza szkoła zawodowa ma za zadanie wyposażyć uczniów w odpowiedni zasób wiedzy ogólnej, która stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie podczas dalszej nauki zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie. Kształcenie ogólne w gimnazjum i w szkole ponadgimnazjalnej, w tym także w zasadniczej szkole zawodowej, otwiera proces kształcenia się przez całe życie. 25
Celem kształcenia ogólnego w zasadniczej szkole zawodowej jest: 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów; 3) kształtowanie postaw uczniów warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. 26
Do najważniejszych umiejętności zdobywanych w trakcie kształcenia ogólnego w zasadniczej szkole zawodowej należą: 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi; 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się; 8) umiejętność pracy zespołowej. 27
W procesie kształcenia ogólnego zasadnicza szkoła zawodowa kształtuje u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. 28
Szkoła oraz poszczególni nauczyciele obowiązani są do podejmowania działań mających na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju każdego ucznia, stosownie do jego potrzeb i możliwości. 29
Zmiany zachodzące we współczesnym świecie, w tym na rynku pracy wskazują na rosnącą rolę doradztwa zawodowego na różnych etapach rozwoju człowieka. Etap szkolny ma tu szczególne znaczenie. Narasta zjawisko bezrobocia wśród ludzi młodych, absolwentów szkół i uczelni. 30
Wydaje się, że wybór odpowiedniego zawodu połączony z odpowiednim przygotowaniem zawodowym zwiększa szanse na uzyskanie satysfakcjonującej pracy. 31
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ dr Izabella Kust 32