Wykład: NFLACJA
nflacja - definicja nflacja wzrost ogólnego poziomu cen. Deflacja spadek ogólnego poziomu cen. Dezinflacja spadek tempa inflacji.
Pomiar inflacji ndeks cen konsumpcyjnych (CP Consumer Price ndex) obliczany jest na podstawie obserwacji zmian wytypowanych towarów i usług konsumpcyjnych (od 1500 do 1800), w kilkuset punktach na terenie całego kraju.
Koszyk dóbr i usług konsumpcyjnych Polska i UE Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, nr 30, kwiecień 2004
System wag stosowany w obliczeniach wskaźników cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2011 r.
Ceny towarów i usług konsumpcyjnych, 2014 Źródło: GUS.
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych (1) Źródło: GUS.
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych (2) Źródło: GUS.
Wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych (3) Źródło: GUS.
Ceny detaliczne towarów i usług konsumpcyjnych (1) Źródło: GUS.
Ceny detaliczne towarów i usług konsumpcyjnych (2) Źródło: GUS.
Ceny detaliczne towarów i usług konsumpcyjnych (3) Źródło: GUS.
Zmiany CP w Polsce, 2001-2013 Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013.
Rodzaje inflacji - wg tempa wzrostu cen Do 10 % rocznie - inflacja pełzająca 11-50 % - inflacja krocząca 51-100 % - inflacja galopująca powyżej 100 % rocznie - hiperinflacja
Zmiany CP (w %) nflacja w USA w latach 1910-1990 nflacja Deflacja
nflacja w USA, strefie euro i Chinach Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2014.
Hiperinflacja w Niemczech (1923) 1 USD = 4,200,000,000,000 DM
Rok Stopa inflacji (CP) (w %) 2012 0,9 2012 3,7 2011 4,3 2010 2,6 2009 3,5 2008 4,2 2007 2,5 2006 1,0 2005 2,1 2004 3,5 2003 0,8 2002 1,9 2001 5,5 2000 10,1 1999 7,3 1998 11,8 1997 14,9 1996 19,9 1995 27,8 1994 32,2 1993 35,3 1992 43,0 1991 70,3 1990 585,8 1989 251,1 Stopa inflacji w Polsce, 1989-2013 Źródło: GUS.
Denominacja złotego w 1995 10000 zł = 1 nowy zł =
nflacja w Polsce a kryteria Maastricht Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2011.
Stopa inflacji w krajach UE, 2014 Źródło: Eurostat.
Koszty inflacji (mikro) straty posiadaczy gotówki koszty zmienianych kart dań koszty zdzieranych zelówek straty pożyczkodawców (przy stałym %) straty pożyczkobiorców (przy zmiennym %) straty firm mających słabą pozycję na rynku strata czasu (planowanie, inwestowanie, analizy) straty osób posiadających stałe dochody redystrybucja dochodów taksflacja
Siła nabywcza przeciętnego wynagrodzenia Towary konsumpcyjne i usługi Przeciętne wynagrodzenie / lość towarów 1990 1998 Chleb 626 863 Mąka pszenna Poznańska 302 626 Kiełbasa Toruńska 41 92 Jaja kurze 2063 3208 Cukier 199 501 Etylina 94 369 546 Płaszcz damski 3,3 1,9 Garnitur 3,3 2,6 Pralka 0,43 0,87 Telewizor (21 cali) 0,21 0,88 Bilet PKP (100 km) 230 117 CO (na 1 m ) 2452 428 Energia elektryczna (kw*h) 6864 4278 Gaz ziemny (m3) 5952 1369
Koszty inflacji (makro) spadek dochodów realnych wzrost nominalnych stóp % pojawienie się oczekiwań inflacyjnych zmniejszenie tempa wzrostu gosp. (w długim okresie) brak zaufania do walut
Wyniki krajów, w których zanotowano wysoką inflację
Wskaźniki korelacji dla inflacji i stopy wzrostu nominalnego GDP (1960-1990) Próba Wskaźnik korelacji 110 państw -0,101* w tym próbki: 21 krajów OECD 0,390 14 krajów Ameryki Łacińskiej -0,342 * Nikaragua wykluczona (razem z tym krajem ogólny wskaźnik korelacji = - 0,243) Źródło: NcCandless G.T., Weber W.: Some Monetary Facts, FRBM 1995.
Stopa inflacji i stopa wzrostu gospodarczego Kraj Stopa inflacji Stopa wzrostu Okres gospodarczego Brazylia 77,8 5,6 1963-1990 zrael 29,4 6,7 1950-1990 Meksyk 18,7 5,4 1950-1989 Korea Płd. 12,8 7,6 1953-1990 Hiszpania 9,2 4,5 1954-1990 Włochy 7,3 4,6 1950-1990 Wielka Brytania 6,5 2,4 1951-1990 Francja 6,2 4,1 1950-1990 Japonia 4,7 6,9 1953-1990 Holandia 4,2 3,7 1950-1989 USA 4,2 3,1 1950-1990 RFN 3,0 4,1 1953-1990
Kraje OECD o różnym poziomie inflacji (średnia z lat 2001-2010) Grupa Kraje (wskaźnik inflacji; w %) Grupa. Najniższa inflacja Japonia (-0,3%), Szwajcaria (0,9%), Szwecja (1,5%), Niemcy (1,6%), Finlandia (1,7%), Austria (1,9%), Francja (1,9%) Grupa. Średnia inflacja Norwegia (2,0%), Kanada (2,0%), Dania (2,0%), Belgia (2,1%), Wielka Brytania (2,1%), Holandia (2,1%), zrael (2,2%), Włochy (2,2%) Grupa. Najwyższa inflacja rlandia (2,3%), USA (2,4%), Portugalia (2,5%), Nowa Zelandia (2,7%), Hiszpania (2,8%), Australia (3,0%), Korea Płd. (3,2%), Grecja (3,4%) Polska 2,8 Źródło: OECD.
nflacja a stopy procentowe Grupa państw Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja Średnia stopa inflacji 2001-2010 Stopy procentowe krótkoterminowe (3 miesięczne) Stopy procentowe długoterminowe (10 letnie) 1,3 2,2 3,5 2,1 3,4 4,5 2,8 3,7 4,9 Polska [2,8; 6,5; ] Hipoteza Fishera wzrost inflacji o 1 punkt procentowy powinien doprowadzić do wzrostu nominalnych stóp procentowych również o 1 p.p.
nflacja a inne wskaźniki gospodarcze Grupa państw Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja Średnia stopa wzrostu gospodarczego 2001-2010 Średnia stopa bezrobocia 2003-2010 Średnia stopa zatrudnienia 2003-2010 1,4 6,6 70,5 1,5 6,2 68,4 2,4 7,2 67,0 Polska [3,9; 13,3; 55,7]
nflacja a funkcjonowanie rynku Grupa państw Dominacja rynku* Efektywność polityki antymonopolowej ** Ochrona mniejszościowych udziałowców*** Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja 5,3 5,3 5,2 4,9 5,1 5,0 4,2 4,7 4,7 Polska [4,2; 4,3; 4,5] *skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że działalność gospodarcza została zdominowana przez niewielką liczbę grup biznesowych, a 7, że wiele firm ma wpływ na funkcjonowanie gospodarki; **skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że polityka antymonopolowa nie promuje konkurencji, a 7, że efektywnie promuje konkurencję; ***skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że interesy mniejszościowych akcjonariuszy nie są w ogóle chronione przez system prawny, a 7, że są w pełni chronione.
nflacja a łapówki, transparentność polityki i efektywność systemu prawnego Grupa państw Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja Nieregularne płatności i łapówki* Transparentność polityki rządu** Efektywność systemu prawnego*** 6,1 5,3 5,3 5,8 4,9 4,8 5,3 4,7 4,2 Polska [4,9; 3,7; 3,1] *skala 7-punktowa, na której 1 oznacza bardzo częste przypadki nieregularnych płatności i łapówek, a 7 brak takich sytuacji; **skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że uzyskanie informacji o zmianach polityki rządu jest niemożliwe, a 7, że jest bardzo łatwe; ***skala 7-punktowa, na której 1 oznacza, że w zakresie rozwiązywania sporów biznesowych system prawny jest wyjątkowo nieefektywny, a 7, że jest wyjątkowo efektywny.
nflacja a korupcja i zaufanie do polityków Grupa państw Corruption Perceptions ndex (T) Control of Corruption (WG) Zaufanie do polityków* Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja 8,3 1,8 4,4 7,6 1,5 4,1 6,8 1,2 3,3 Polska [5,5; 0,4; 2,5] *skala 7-punktowa, na której 1 oznacza bardzo niski poziom zaufania, a 7 bardzo wysoki poziom zaufania.
nflacja a alokacja zasobów publicznych Grupa państw Marnotrawstwo publicznych pieniędzy* Jakość infrastruktury** Grupa. Najniższa inflacja Grupa. Średnia inflacja Grupa. Najwyższa inflacja 4,2 5,7 3,8 5,5 3,2 5,2 Polska [3,1; 3,8] *skala 7-punktowa, na której 1 oznacza ekstremalne marnotrawstwo, a 7, że sektor publiczny jest wyjątkowo efektywny w dostarczaniu dóbr publicznych; **skala 7-punktowa, na której 1 oznacza wyjątkowo słabo rozwiniętą infrastrukturę, a 7 dobrze rozwiniętą i wysoce efektywną infrastrukturę.
Rodzaje inflacji - wg przyczyn nflacja ciągniona przez popyt (demand-pull inflation) - występuje wtedy, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji. nflacja pchana przez koszty (cost-push inflation) - występuje wtedy, gdy cena jednego lub kilku zasobów ulega zwiększeniu oraz w sytuacji, gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów. nflacja strukturalna (structural inflation) - występuje wtedy, gdy producenci nie są w stanie nadążyć za zmianami struktury popytu i pojawiają się niedobory najbardziej poszukiwanych produktów.
Udziały składników popytu finalnego we wzroście PKB 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
Spożycie indywidualne, dochody do dyspozycji i sprzedaż detaliczna (r/r, ceny stałe) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
nwestycje w gospodarce (r/r) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
nflacja a deficyt sektora finansów publicznych, 17 krajów OECD 1971-1999 Badany okres Przeciętna inflacja (w %) przy różnym poziomie deficytu sektora finansów publicznych (w relacji do PKB) [0; 1,5] [1,5; 3] [3; 4,5] [4,5; 6] [6; 7,5] [7,5 +] 1971-1999 6,86 5,59 5,64 6,76 8,12 8,48 1980-1999 4,05 4,47 4,53 5,20 6,29 7,71 1990-1999 2,88 2,74 2,60 3,28 4,25 3,39 Źródło: Rzońca A.: Polityka fiskalna a inflacja. Bank i Kredyt, maj 2002.
Zmiana cen nominalnych i realnych ropy naftowej
nflacja a szok naftowy (zmiany deflatora PNB) Kraj 1960-1972 1973-1975 1976-1978 1979-1982 Francja 4,9 12,4 9,7 11,5 Niemcy 4,2 6,5 4,0 4,6 Włochy 5,5 18,2 16,1 18,8 Japonia 5,7 13,7 5,7 3,4 Hiszpania 7,6 16,6 21,5 13,3 Szwajcaria 5,1 6,9 1,9 5,6 Wielka Brytania 5,0 20,9 12,5 12,7 USA 3,5 9,4 7,0 8,4
Ceny ropy naftowej Brent w USD i PLN 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013. 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
Udokumentowane zasoby ropy naftowej, 2011 Kraj Udokumentowane zasoby ropy (w mld baryłek) Arabia Saudyjska 262,0 Wenezuela 211,1 Kanada 173,6 ran 151,1 rak 143,1 Kuwejt 104,0 Zjednoczone Emiraty Arabskie 97,8 Rosja 60,0 Libia 47,1 Nigeria 37,2 Źródło: EA, Petroleum statistics, 2012.
Produkcja ropy naftowej, 2012 Kraj Produkcja w 2012 (w tys. baryłek dziennie) Zmiana w ciągu ostatniego roku (w %) Udział w produkcji światowej (w %) Świat 86152 2,2% 100,0% Arabia Saudyjska 11530 3,7% 13,3% Rosja 10643 1,2% 12,8% USA 8905 13,9% 9,6% Chiny 4155 2,0% 5,0% Kanada 3741 6,8% 4,4% ran 3680-16,2% 4,2% ZEA 3380 1,6% 3,7% Kuwejt 3127 8,9% 3,7% rak 3115 11,2% 3,7% Meksyk 2911-0,7% 3,5% Źródło: BP Statistical Review of World Energy 2013.
Studium przypadku - kryzys rosyjski 1998 Wskaźnik 1997 1998 Cena ropy (USD za baryłkę) 25,17 11,28 Eksport (w mld USD) 87,4 Saldo bilansu handlowego (w mld USD) 19,8 PKB (w %) 0,8 Saldo budżetu (w % PKB) -4,4 CP (w %) 11,0 Stopa bezrobocia (w %) 11,3 Kurs rubla (R/USD) 5,78 Borys Jelcyn, prezydent Rosji 1991-1999
Ceny ropy a PKB w Rosji
Ceny ropy a indeks giełdowy RTS
Ceny ropy a kurs rubla
Ceny ropy a produkcja przemysłowa w Rosji
Eksport ropy, Rosja 2000-2013 Rok lość (mln ton) Wartość (mln USD) Średnia cena (USD/baryłka) 2000 144.4 25272 23,94 2001 164.5 24990 20,78 2002 189.5 29113 21,02 2003 228.0 39679 23,81 2004 260.3 59045 31,02 2005 252.5 83438 45,21 2006 248.4 102283 56,32 2007 258.6 121503 64,28 2008 243.1 161147 90,68 2009 247.5 100593 55,61 2010 250.7 135799 74,11 2011 244.5 181812 101,74 2012 240.0 180930 103,14 2013 236.6 173670 100,41
Eksport gazu, Rosja 2000-2013 Rok lość (mld m 3) Wartość (mln USD) Średnia cena (USD/1000 m 3) 2000 193.9 16644 85,84 2001 180.9 17770 98,25 2002 185.5 15897 85,69 2003 189.4 19981 105,51 2004 200.4 21853 109,05 2005 209.2 31671 151,36 2006 202.8 43806 216,00 2007 191.9 44837 233,66 2008 195.4 69107 353,69 2009 168.4 41971 249,27 2010 177.8 47739 268,48 2011 189.7 64290 338,88 2012 178.7 62253 348,33 2013 196.4 67232 342,29
Ceny gazu i węgla na rynkach światowych Źródło: NBP, Raport o inflacji, marzec 2013. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
Ceny rosyjskiego gazu, 2011-2012 Łączny eksport z Polski do Rosji w 2013 r. 8,1 mld euro, import z Rosji 19,1 mld euro; saldo bilansu handlowego -11,0 mld euro /w PLN -45,5 mld/ Źródło: GUS
Produkcja gazu w Polsce W Polsce w 2012 r. zużycie krajowe gazu ziemnego wyniosło 15,8 mld m 3. W tym okresie wydobycie krajowe w przeliczeniu na gaz ziemny wysokometanowy osiągnęło 4,4 mld m 3. Gaz ziemny do Polski trafia z Rosji, Azerbejdżanu i krajów Azji Środkowej (9 mld m 3 ). W ramach umów rynku unijnego surowiec ten trafia do nas z Niemiec (1,7 mld m 3 ) i Republiki Czeskiej (555,7 mln m 3 ). Polska i Rosja podpisały kontrakt gazowy, który będzie obowiązywał do 2022 r. Zwiększa on dostawy gazu do Polski o 2 mld metrów sześciennych rocznie. Kontrakt będzie obowiązywał do 2022 roku, wcześniej ustalono 2037 rok.
Gaz łupkowy w Polsce Pierwszy "polski" gaz łupkowy zaczął być wydobywany 21 lipca 2013 r. z odwiertu Łebień LE-2H w pobliżu Lęborka, wykonanego przez firmę Lane Energy Poland, kontrolowaną przez amerykański koncern ConocoPhilips. Z otworu w ramach testu produkcyjnego wydobywa się ok. 8 tysięcy metrów sześciennych gazu na dobę. W 2012 Państwowy nstytut Geologiczny wydał raport, w którym oszacował, że wielkość polskich złóż z największym prawdopodobieństwem mieści się w przedziale 346 768 miliardów m³, przy szacunku minimalnym 38 mld m³ i maksymalnym rzędu 1,92 bln m³. Dla porównania szacowane zasoby gazu ze złóż konwencjonalnych są oceniane na 145 mld m³.
Produkcja gazu w USA
Średnia cena gazu w USA
ndeks cen surowców rolnych na rynkach światowych ( 1995=100) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,5 0,5 0,8 1,5 1,6 3,3 4,5 4,4 3,6 2,3 1,6 1,1 0,6 0,8 1,4 1,3 2,0 2,4 2,0 3,5 4,1 4,3 4,7 3,8 3,3 3,7 3,5 3,3 3,0 2,3 2,2 2,9 3,8 4,6 4,1 4,6
Kartel witaminowy, 1999 W 1999 r. U.S. District Court w Dallas oskarżył szwajcarską firmę F. Hoffmann La Roche o stworzenie kartelu, mającego na celu ustalanie i utrzymywanie cen witamin (m.in. A, B2, B5, C, E oraz Beta Carotenu) na wysokim poziomie, a także podzielenie rynku pomiędzy koncerny farmaceutyczne. Firma F. Hoffmann - La Roche Ltd przyznała się do winy i zgodziła się zapłacić 500 mln USD kary. Karę 225 mln USD zapłaciła niemiecka firma BASF uczestnicząca w kartelu.
Kartel producentów szyb samochodowych Kara za zmowę cenową, nałożona przez Komisję Europejską na francuskiego producenta szyb samochodowych Saint-Gobain wyniosła 896 mln euro. Firma Saint-Gobain dostała tak wysoką karę, bo już wcześniej w latach 1984 i 1988 została uznana winną tworzenia kartelu producentów szyb. W zmowie cenowej uczestniczyły jeszcze firmy Asahi/AGC Flat Glass (kara 113,5 mln euro), Pilkington (370 mln euro) i Soliver (4,4 mln euro).
Kartel producentów telewizorów i monitorów Komisja Europejska nałożyła na sześciu producentów telewizorów i monitorów, w tym Philipsa, LG i Samsunga, 1,47 miliarda euro kary za zmowę cenową. Samsung, Philips, LG, Panasonic, Toshiba i Technicolor (wcześniej Thomson) wchodziły w skład dwóch karteli, odpowiedzialnych za zmowy cenowe w latach 1996-2006. Jeden z nich działał na rynku telewizorów kineskopowych, drugi natomiast zajmował się monitorami. W obydwu działała również chińska firma Chunghwa, ale została zwolniona z kary finansowej, bo sama dostarczyła Komisji Europejskiej informacje na temat zmowy cenowej. Dzięki współpracy z KE, Samsung, Philips i Technicolor otrzymały kary zmniejszone odpowiednio do ich pomocy w śledztwie.
Hipoteza oczekiwań adaptacyjnych Bieżąca stopa inflacji (w %) 12 8 4 Bieżąca stopa inflacji Oczekiwana stopa inflacji (w %) 12 8 4 Oczekiwana stopa inflacji w następnym okresie 1 2 3 4 5
nflacja rzeczywista i inflacja oczekiwana w USA Rok nflacja rzeczywista nflacja oczekiwana 1965 2,1 1,1 1966 3,2 1,7 1967 3,4 2,1 1968 3,8 2,8 1969 5,5 2,9 1970 4,5 3,6 1973 9,5 3,6 1974 11,3 3,8 1975 6,4 6,7 1976 5,2 5,6 1978 8,1 6,2 1979 11,4 7,6 1980 10,2 10,4 1981 7,6 9,7 1982 4,1 6,1
Ceny cukru, 2001-2004 Ceny cukru w maju 2004 r. wzrosły o 48,5% (co przyczyniło się do wzrostu inflacji o 0,28 pkt. proc.). Powodem był zwiększony popyt na rynku spowodowany obawami przed znacznymi podwyżkami cen po wejściu do UE. Źródło: Ministerstwo Finansów, Przegląd makroekonomiczny, nr 33, lipiec 2004.
Oczekiwania inflacyjne w Polsce 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 10,1 5,5 1,9 0,8 3,5 2,1 1,0 2,5 4,2 3,5 2,6 4,3 3,7
Krzywa Phillipsa Stopa zmian płac nominalnych W PC A.W.Phillips (1958): The relationship between unemployment and the rate of change of money wage rates in the UK, 1861-1957, Economica, Nr 25, s.283-299 Krzywa Phillipsa 2 % U 2,5 % 5,5 % Stopa bezrobocia
nflacja i bezrobocie w Stanach Zjednoczonych w latach 1964-1992 Stopa inflacji i stopa bezrobocia w USA