Zarządzanie Publiczne vol. 4(13) pp. 135-149 Kraków 2011 Published online February 10, 2012 MOBILNOŚĆ STUDENTÓW, PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH I SYSTEM PUNKTÓW KREDYTOWYCH ECTS IMPLEMENTACJA POSTULATÓW BOLOŃSKICH W POLSKICH SZKOŁACH WYŻSZYCH Aleksandra Berkowicz, Bożena Włodarska, Krystian Gurba Summary The article introduces the idea of the Bologna Process a European-wide initiative which focuses on changes in the higher education system. The strategic aim of this policy is to create a European Higher Education Area and to improve its international competitiveness The authors analyze the genesis of the idea of the Bologna Process, briefly discuss its strategic objectives, the tools used to achieve them and describe the stakeholders taking part in the implementation of the policy at the European and national levels. The essay concentrates on the description of the two out of six main tools of the Bologna Process: mobility and ECTS system as well as their implementation in Polish universities.. Keywords: Bologna Process, mobility, ECTS system Streszczenie Artykuł jest wprowadzeniem do problematyki Procesu Bolońskiego ogólnoeuropejskiego przedsięwzięcia, którego istotą są zmiany w systemach szkolnictwa wyższego, a strategicznym celem stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i podniesienie jego międzynarodowej konkurencyjności.
Zarządzanie Publiczne vol. 4(13) pp. 135-149 Kraków 2011 Published online February 10, 2012 Autorzy przybliżają genezę idei bolońskiej, pokrótce omawiają jej cele strategiczne, cele etapowe, narzędzia, które służą do realizacji tych celów, oraz opisują podmioty biorące udział w realizacji postulatów bolońskich na szczeblu europejskim i krajowym. Następnie koncentrują się na opisie dwóch z sześciu narzędzi Procesu Bolońskiego: mobilności i punktów kredytowych ECTS oraz ich implementacji do polskich szkół wyższych.. Słowa kluczowe: Proces Boloński, mobilność, system punktów kredytowych ECTS
ZARZĄDZANIE PUBLICZNE 1(13)/2011 Zeszyty Naukowe Instytutu Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego mgr Aleksandra Berkowicz, mgr Bożena Włodarska, mgr Krystian Gurba 1 Uniwersytet Jagielloński MOBILNOŚĆ STUDENTÓW, PRACOWNIKÓW NAUKOWYCH I SYSTEM PUNKTÓW KREDYTOWYCH ECTS IMPLEMENTACJA POSTULATÓW BOLOŃSKICH W POLSKICH SZKOŁACH WYŻSZYCH Streszczenie Artykuł jest wprowadzeniem do problematyki Procesu Bolońskiego ogólnoeuropejskiego przedsięwzięcia, którego istotą są zmiany w systemach szkolnictwa wyższego, a strategicznym celem stworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i podniesienie jego międzynarodowej konkurencyjności. Autorzy przybliżają genezę idei bolońskiej, pokrótce omawiają jej cele strategiczne, cele etapowe, narzędzia, które służą do realizacji tych celów, oraz opisują podmioty biorące udział w realizacji postulatów bolońskich na szczeblu europejskim i krajowym. Następnie koncentrują się na opisie dwóch z sześciu narzędzi Procesu Bolońskiego: mobilności i punktów kredytowych ECTS oraz ich implementacji do polskich szkół wyższych. Słowa kluczowe: Proces Boloński, mobilność, system punktów kredytowych ECTS Summary The article introduces the idea of the Bologna Process a European-wide initiative which focuses on changes in the higher education system. The strategic aim of this policy is to create a European Higher Education Area and to improve its international competitiveness. The authors analyze the genesis of the idea of the Bologna Process, briefly discuss its strategic objectives, the tools used to achieve them and describe the stakeholders taking part in the implementation of the policy at the European and national levels. The essay concentrates on the description of the two out of six main tools of the Bologna Process: mobility and ECTS system as well as their implementation in Polish universities. Keywords: Bologna Process, mobility, ECTS system 1 Doktoranci Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego
136 Aleksandra Berkowicz, Bożena Włodarska, Krystian Gurba Wprowadzenie Gwałtowne przemiany ekonomiczne, polityczne, społeczne, które postępują na całym świecie, dotyczą również obszaru edukacji. Uczelnie wyższe stanęły przed koniecznością przystosowania się do gruntownych zmian, które przejawiają się zwiększeniem popytu na kształcenie na poziomie szkolnictwa wyższego, umiędzynarodowieniem kształcenia i badań naukowych, rozwojem współpracy z przemysłem, rozpowszechnianiem ośrodków wiedzy, reorganizacją nauki, pojawieniem się nowych oczekiwań związanych chociażby ze współpracą ze społecznością lokalną czy też stworzeniem skutecznych struktur i sposobów zarządzania uczelniami [Konferencja..., 2004: 80 84]. Do wyzwań globalizacyjnych bardzo szybko przystosowały się Stany Zjednoczone, których gospodarka oparta na wiedzy stała się jedną z najbardziej efektywnych i konkurencyjnych na świecie. Edukacja na poziomie wyższym w większości państw europejskich w myśl tradycji uniwersytetu humboldtowskiego polegała na poszukiwaniu prawdy, partnerskiej wspólnocie studentów i profesorów, uczeniu krytycznego i racjonalnego myślenia. Nie stanowiła natomiast siły napędowej systemów gospodarczych, nie była też intratną instytucją sektora usług na wzór amerykańskiego uniwersytetu przedsiębiorczego [Maliszewski, 2007: 57 73]. Naczelnym celem przyświecającym powstaniu Unii Europejskiej było tworzenie warunków wyższej efektywności ekonomicznej gospodarek narodowych jej państw członkowskich [Dziewięcka-Bokun, 2003: 219], stąd do końca lat 90. XX wieku Europa realizowała projekty o charakterze społeczno-gospodarczym, wyłączając z nich sektor nauki. Wyzwania, jakie postawił przed środowiskiem akademickim czas wielkich przemian zostały wyartykułowane po raz pierwszy podczas zgromadzenia rektorów uczelni europejskich w 1988 roku i udokumentowane w Wielkiej Karcie Uniwersyteckiej. Kolejne spotkanie w 1998 roku, zakończone podpisaniem Deklaracji Sorbońskiej przez ministrów Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch, dało asumpt do podjęcia działań w kierunku harmonizowania architektury europejskiego systemu szkolnictwa wyższego. W Deklaracji Bolońskiej, podpisanej w 1999 roku przez sygnatariuszy z 29 państw europejskich, zostały sformułowane główne założenia dotyczące zmian w polityce edukacyjnej szkolnictwa wyższego. Ważnym ogniwem mającym przyczynić się do budowy Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego był Proces Boloński. Inicjatywa ta nie tylko była reakcją na wyzwania globalizacyjne, ale określiła również kierunek polityki oświatowej. Za cele strategiczne dłuższego horyzontu twórcy bolońskiego przedsięwzięcia obrali: przygotowanie absolwentów zgodnie z potrzebami rynku pracy w całej Europie, utworzenie w Europie społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy, przygotowanie absolwentów do roli aktywnych obywateli oraz rozwój osobowy studentów [Chmielecka, 2007: 15].
Mobilność studentów, pracowników naukowych i system punktów kredytowych ECTS... 137 Do wyżej wymienionych celów prowadzi realizacja celów etapowych krótszego horyzontu ogniskujących się wokół pionowej i poziomej mobilności studentów, pracowników naukowych i administracyjnych, podniesienia atrakcyjności i konkurencyjności europejskiego szkolnictwa wyższego na świecie, współpracy w zakresie zapewnienia jakości, wprowadzenia kształcenia przez całe życie, wdrożenia czytelnych i porównywalnych stopni oraz dyplomów - przy jednoczesnym zachowaniu różnorodności programów i instytucji kształcenia jako siły kulturotwórczej i sprzyjającej konkurencyjności, rozwijania europejskiego wymiaru edukacji wyższej [Chmielecka, 2007: 15]. Proces Boloński najczęściej bywa utożsamiany z wielostopniowością studiów, punktami ECTS, suplementem do dyplomu, europejskimi i krajowymi ramami kwalifikacyjnymi, programami europejskimi wspierającymi mobilność studentów oraz akredytacją. Należy zaznaczyć, że wyżej wymienione narzędzia bolońskie stanowią środki pomocne w osiąganiu założonych celów, nie są natomiast celami samymi w sobie. Realizacja założeń Procesu Bolońskiego wymaga wielopoziomowych działań. Oprócz państw biorących udział w tworzeniu Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego na poziomie europejskim funkcjonuje Grupa Wdrożeniowa, Rada Bolońska, Sekretariat Boloński, organizacje międzynarodowe, między innymi: ENQA, EUA, ESU, EURASHE, UNESCO/CEPES, BUSINESSEUROPE, EDUCATION INTERNATIONAL. Na poziomie krajowym wdrażanie postulatów bolońskich odbywa się przy zachowaniu autonomii państw uczestniczących. W Polsce wkład w realizację idei bolońskich, oprócz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, wnosi wiele instytucji i organizacji działających w obszarze szkolnictwa wyższego, między innymi: Rada Główna Szkolnictwa Wyższego, Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej, Państwowa Komisja Akredytacyjna, Eksperci Bolońscy, Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, Parlament Studentów RP. Na cyklicznych spotkaniach ministrów szkolnictwa wyższego były podejmowane strategiczne decyzje dotyczące procesu oraz oceniane były dotychczasowe działania. Instytucje Procesu Bolońskiego strzegą realizacji podstawowych celów i zadań wynikających z ustaleń ministrów, opracowują harmonogram dalszych prac. Organizacje międzynarodowe głównie promują europejską współpracę, stanowią forum wymiany doświadczeń oraz punkt informacyjny o zmianach w polityce edukacyjnej, reprezentują interesy poszczególnych grup biorących udział w Procesie. Zadaniem podmiotów krajowych jest dostosowywanie aktów prawnych dotyczących szkolnictwa wyższego oraz czuwanie nad harmonijnym przebiegiem wdrażanych postanowień. Warto wspomnieć, że stosowanie się do zaleceń bolońskich nie ma charakteru prawnie wiążącego. Deklaracje podpisane przez ministrów stanowią jedynie polityczne zobowiązanie rządów krajów sygnatariuszy [Konferencja..., 2004: 10]. Pozwala to państwom oraz uczelniom na wyznaczenie własnego tempa wprowadzania założeń bolońskich do szkół wyższych.