Temat: UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU. Cele operacyjne: Uczeń: - wie, kiedy nadużywanie alkoholu może się przekształcić w śmiertelną chorobę alkoholizm, - uświadamia sobie sposoby funkcjonowania dziecka w rodzinie alkoholowej role, które ono przyjmuje, by przetrwać w trudnych sytuacjach, - dostrzega związek między piciem alkoholu a życiem uczuciowym. Środki dydaktyczne: Plansza z charakterystyką osoby uzależnionej od alkoholu (ćw.2), zdania dotyczące faz uzależnienia (ćw.3) Przebieg zajęć: 1. Rundka wstępna. Wszyscy siedzą w kręgu. Każdy uczeń porównuje swoje samopoczucie z jakimś przedmiotem, zjawiskiem, rośliną, np. Czuję się dziś jak. (np.liść, słońce, chmura gradowa, skasowany bilet). 2. Omówienie planszy (wg Drugiego elementarza, 1998). Nauczyciel umieszcza na widocznym miejscu plansze, na której są wypisane najważniejsze objawy charakteryzujące osobę uzależnioną od alkoholu i krótko je omawia: - zmiana tolerancji na alkohol aby uzyskać ten sam efekt po spożyciu alkoholu co dawniej, trzeba wypić go znacznie więcej, - tzw. objawy abstynencyjne występują, gdy po dłuższym okresie picia lub zmniejszeniu ilości wypijanego alkoholu pojawiają się dolegliwości fizyczne i psychiczne, - silne łaknienie alkoholu, - skoncentrowanie uwagi na szukaniu okazji do picia alkoholu, - utrata kontroli nad piciem sygnały braku kontroli można zauważyć w sytuacji, w której człowiek po wypiciu pierwszej porcji alkoholu nie potrafi zadecydować, że nie będzie więcej pił, - zaburzenia w sferze świadomości oraz pamięci, - spożywanie alkoholu po okresach abstynencji, poprzez które alkoholik chciał sobie i innym udowodnić, że jego problem jest iluzją.
3. Porządkowanie zdań droga do uzależnienia (wg Drugiego elementarza, 1998). Nauczyciel zapoznaje uczniów z etapami uzależnienia się. W tym celu wykonuje schematyczny rysunek (bądź prezentuje wcześniej przygotowaną planszę) : X (zewnętrzne koło) pierwsza faza przywiązywania się do alkoholu Y (środkowe koło) faza środkowa, w której alkohol staje się potrzebny, by radzić sobie w trudnych sytuacjach Z (wewnętrzne koło) późna faza, w której człowiek fizycznie i psychicznie jest uzależniony od alkoholu Uczniowie porządkują zdania (wcześniej przygotowane przez nauczyciela na pociętych kartkach), dopasowując je do odpowiedniego okręgu (X, Y lub Z). FAZA PIERWSZA (X) - Piję gdy jest mi źle, ponieważ alkohol poprawia moje samopoczucie. - Kiedy wstydzę się poprosić dziewczynę do tańca, wypijam alkohol dodaje mi odwagi. - Kiedy wypiję alkohol jestem rozmowny. - Potrzebuję alkoholu, by choć trochę się zrelaksować. FAZA ŚRODKOWA (Y) - Aby osiągnąć dobry nastrój, muszę wypić więcej alkoholu niż kiedyś. - Kiedy zaczynam pić, nie panuję nad swoim zachowaniem i robię rzeczy, których później się wstydzę. - Nie poszedłem na randkę, ponieważ zbyt dużo wypiłem. - Zauważyłem, że im dłużej piję, tym mocniejszą mam głowę.
FAZA PÓŹNA (Z) - Opuścili mnie wszyscy koledzy i koleżanki. - Coraz częściej sięgam po alkohol, bo nie mogę wytrzymać towarzyszącego mi napięcia emocjonalnego. - Po wypiciu pierwszego kieliszka alkoholu, nie potrafię się powstrzymać przed następnymi. - Kiedy przerywam picie, odczuwam lęk i jest mi bardzo źle. 4. Wykład Istota uzależnienia (wg Drugiego elementarza, 1998). Nauczyciel przekazuje uczniom informacje dotyczące uzależnienia. - Uzależnienie rozwija się stopniowo wyodrębniamy fazy jego postępowania. - Człowiek uzależniony nie potrafi kontrolować ilości spożywanego alkoholu. - Alkoholik nie uświadamia sobie swojej choroby. - Alkoholik nie potrafi sobie pomóc, dlatego jest mu potrzebna pomoc terapeuty. - Uzależniony zazwyczaj zaprzecza istnieniu problemu. Wskazówka dla nauczyciela: Warto też przypomnieć uczniom, że różne napoje alkoholowe takie jak: piwo, wino, koktajle, wódki, koniaki, zawierają tę samą substancję chemiczną, którą jest alkohol etylowy, działający zawsze w taki sam sposób niszcząc organizm. 5. Miniwykład Funkcjonowanie dziecka w rodzinie borykającej się z problemem alkoholowym (wg W. Sztander, 1993). Nauczyciel wyjaśnia uczniom, że dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym uczy się trzech następujących rzeczy: - nie ufać ufności dziecko uczy się od rodziców. Brak wsparcia dorosłych, którzy nie dotrzymują obietnic, umów, w działaniu są niezgodni oraz niekonsekwentni, przyczynia się do tego, że dzieci tracą zaufanie nie tylko do rodziców, ale także do innych osób. - nie mówić w rodzinie z problemami alkoholowymi dorośli silnie akcentują ten komunikat (niekoniecznie go werbalizując). Dzieciom zakazuje się wypowiadania negatywnych uwag o tacie czy mamie. O problemach rodzinnych nie rozmawia się z obcymi. Konsekwencją trwania w izolacji, braku możliwości otwartej i intymnej komunikacji w rodzinie jest ucieczka dziecka w samotność.
- nie czuć kierując się tym komunikatem, dziecko tłumi negatywne uczucia, które wzbudza w nim rodzic i próbuje się od nich odciąć. Częste wypieranie uczuć prowadzi do utraty umiejętności rozumienia własnych emocji. 6. Psychodramy. Propozycje scenek do odegrania: a. Córka przychodzi do matki z prośbą chciałaby zaprosić do domu kolegę. Matka obawiając się powrotu męża alkoholika, zabrania córce przyprowadzić gościa. Po odegraniu scenki nauczyciel rozmawia z klasą o przedstawionej sytuacji. Propozycje pytań do uczniów: - Co czuła matka, odmawiając córce? Czego się obawiała? - Co czuła córka, słysząc odmowę od matki? - Jak to wydarzenie może zaważyć na postępowaniu córki w przyszłości? (np. Nie będzie chciała do siebie zapraszać przyjaciół.) b. Bawiące się przed domem dzieci hałasują. Matka, w obawie przed gniewem śpiącego męża, który obudzony przez dzieci ze złości mógłby pójść się napić, przerywa zabawę. Nauczyciel omawia z klasą scenkę podobnie jak poprzednią, zadając pytania dotyczące uczuć bohaterów scenki. 7. Wykład Role dzieci z rodzin dysfunkcyjnych (wg W.Sztander, 1993 oraz 1994). Nauczyciel omawia strategie funkcjonowania dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. A. Bohater rodzinny to dziecko, które jest gotowe do wyrzeczeń i poświęcenia się rodzinie. Osoba taka z reguły przejmuje obowiązki rodziców. W tej gestii jest zatem: dbanie o dom, zgodę między rodzicami, gotowanie obiadów, pomoc w nauce młodszemu rodzeństwu i opieka nad nimi. Bohater rodzinny nie zastanawia się nad własnymi potrzebami i nie potrafi troszczyć się o siebie. Wydaje mu się, że nie odczuwa zmęczenia. Wskazówki dla nauczyciela: Ważnym zadaniem dla nauczyciela, który zauważył wśród swoich wychowanków dziecko przejawiające zachowania charakterystyczne dla bohatera rodzinnego, jest zadbanie o to, by dany uczeń nie pełnił w klasie obowiązków typu sprzątanie, opieka nad słabszym kolegą, itp. Byłoby wskazane, aby wychowawca starał się inicjować sytuacje, w których uczeń mógłby się poczuć dzieckiem, potrafił odmówić wykonania zadania, nauczył się mówić już nie mam siły.
B. Wspomagacz jest to dziecko, które najwyraźniej przejawia cechy osoby współuzależnionej. Opiekuje się osobą pijącą. Chroni alkoholika przed przykrymi skutkami picia, tym samym nieświadomie przyczyniając się do rozwoju choroby. Takie dziecko tłumaczy rodzica, wyszukując powody, które skłoniły matkę bądź ojca do picia. C. Wyrzutek zwany inaczej kozłem ofiarnym jest przeciwieństwem bohatera rodzinnego, dzieckiem szczególnie narażonym na komunikat: To przez ciebie!. Dziecko przyzwyczajone do negatywnych informacji zaczyna wagarować, kradnie, oszukuje, ucieka z domu, źle się uczy, szuka oparcia w grupach rówieśniczych nastawionych antyspołecznie, sięga po środki psychoaktywne. Częściej niż rówieśnicy popada w konflikt z prawem. D. Maskotka, czyli błazen to dziecko rozładowujące napięcia rodzinne poprzez rozśmieszanie i opowiadanie współdomownikom dowcipów. Osoba miła, urocza, pełna wdzięku (ukochana córeczka taty bądź synek mamy). Dramat tych dzieci polega na tym, że nie są przez innych traktowane poważnie. Same zatracają granice między śmiechem a płaczem, przyjemnością dawaniem a bólem. Dziecko maskotka stara się nie myśleć o towarzyszącym mu uczuciu smutku i cierpieniu. Najczęściej w trudnych sytuacjach radzi sobie, robiąc tzw. dobrą minę do złej gry. E. Zagubione dziecko, czyli dziecko we mgle, aniołek, niewidoczne dziecko to osoba skrywająca się w świecie fantazji, lektur, marzeń. Takie dzieci nie sprawiają kłopotów wychowawczych. Ceną jaką za to płacą, jest stopniowo postępująca tendencja do unikania kontaktów z innymi ludźmi, brak umiejętności odnalezienia się w trudnych sytuacjach. Często dla osób, które pełniły w domu rolę aniołka, sposobem zapomnienia o życiowych kłopotach stają się używki (alkohol, leki, narkotyki). W poszczególnych etapach życia i w różnych sytuacjach dzieci z rodzin dysfunkcyjnych mogą kolejno przyjmować rozmaite wzory zachowań. Wskazówki dla nauczyciela: Podczas wykładu wychowawca powinien zwrócić uwagę na fakt, że dzieci osób uzależnionych nie są winne zaistniałej w ich rodzinach sytuacji. Warto też zaznaczyć, że każdy człowiek, także dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, mają wpływ na swoje życie, zawsze mogą się zwrócić o pomoc do innych osób, np.: pedagoga, psychologa, poradni psychologiczno-pedagogicznej. 8. Rundka końcowa. Każdy uczeń kończy następujące zdanie: Na dzisiejszej lekcji ważne było dla mnie... Scenariusz lekcji wychowawczej na podstawie książki: M.Gruszka, I.Janiak, J.Prarat: Scenariusze godzin wychowawczych. Dla gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, Wydaw. Harmonia