AGNIESZKA KRUSZYŃSKA Temat: Tragiczność u Szekspira. Kluczowe pytanie: Na czym polega kategoria tragiczności w dziełach Szekspira? Czas Prezentacja audycji Finezje literackie. Szekspir 2/5 10, 36 min. Ćwiczenia: ok. 35 min. Łącznie: ok. 45 min. Metody pracy - burza mózgów, praca w grupach, drama, praca z tekstem. Przed zajęciami: Przygotowujemy komputer z dostępem do Internetu, a także 1. magnesy i plansze z napisami: a. ) konflikt, kolizja; b.) osamotnienie; c.) odniesienie do porządku kosmicznego (kosmopsis); d.) kompromis: obniżenie statusu rzeczywistości. 2. samoprzylepne karteczki i arkusze szarego papieru; 3. przybory do makijażu, szale, apaszki, chusty w ciemnych barwach; dwa szklane flakony. Na tę lekcje uczniowie przypominają sobie pojęcie tragizmu; możemy polecić skorzystanie ze słowniczka na końcu podręcznika (o ile w danej klasie termin ten został odnotowany), ze słownika terminów literackich (np. M. Głowiński, T. Kostkiewczowa, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Podręczny słownik terminów literackich, ISBN 83-85254-29-3, Warszawa 1995) lub z Wikipedii. Przebieg ćwiczenia: 1. Zapowiadamy temat zajęć. Przypominamy pojęcie tragizmu. Prosimy uczniów, by podczas słuchania audycji zanotowali na brudno etapy tragiczności w dramatach Szekspira, o czym opowiada tłumacz dramatów angielskiego twórcy Andrzej Sosnowski. Finezje literackie. Szekspir 2/5 http://www.nina.gov.pl/ninateka/audioteka/detal//2012/01/26/edu_finezje_literackie_1995 Szek spir_odc_2 Czas: 10,36 min. Po wysłuchaniu audycji prosimy, aby uczniowie zawiesili na tablicy plansze (pomoc 1 a. d.) w odpowiedniej kolejności. Pomiędzy planszami rysujemy strzałki: Tragiczność w dramatach Szekspira wg Andrzeja Sosnowskiego, tłumacza: konflikt, kolizja osamotnienie odniesienie do porządku kosmicznego (kosmopsis) kompromis: obniżenie statusu rzeczywistości 1
Ze względu na to, że objaśnienie podane w audycji jest dość trudne dla uczniów szkoły ponadgimanzjalnej, możemy przybliżyć młodzieży rozumienie pojęcia tragiczności wg A. Sosnowskiego na znanym im przykładzie Romea i Julii. Propozycja objaśnienia: Bohaterowie znajdują się w sytuacji konfliktu między lojalnością wobec rodu, wartościami rodzinnymi i uczuciami do rodziców a wzajemną miłością. Ta miłość, nieakceptowana przez otoczenie i ukrywana, powoduje osamotnienie bohaterów. Wielka miłość wobec równie wielkiej nienawiści rodów Kapuletów i Montekich w jakiś sposób odnosi się do wszechświata: zakochani dostrzegają, jak kosmosem rządzą ludzkie namiętności i zmieniają one życie innych; wobec niemożności bycia z ukochaną osobą życie przestaje mieć wartość. Obniżony status rzeczywistości to przekonanie, z jakim zostaje odbiorca sztuki: rzeczywistość nie jest przyjazna zakochanym, nie pomaga miłości. Czas ćwiczenia: 5 min. 2. Jak rozumiemy pojęcie tragiczność? W kilkuosobowych grupach uczniowie zapisują na samoprzylepnych karteczkach słowa i sformułowania kojarzące się im z tragicznością. Przyklejają karteczki na szarych arkuszach tak, by terminy nie powtarzały się. Przedstawienie przemyśleń młodzieży, zawieszenie arkuszy w klasie. Czas ćwiczenia: 5 min. 2. Jak wyrażać tragiczność i jak wywołać uczucia w widzu? praca w grupach. W tym ćwiczeniu, wykonywanym także w grupach, ważne jest, aby uczniowie mogli zdecydować, czym chcą się zająć. Prosimy, aby zgłosiły się osoby zainteresowane inscenizowaniem scen z Romea i Julii oraz ci, którzy uważają, że w losie nieszczęśliwie zakochanych nie ma nic tragicznego (albo też nie są zbytnio przejęci historią bohaterów dramatu). Osoby zainteresowane inscenizacją tworzą dwie kilkuosobowe grupy i otrzymują: Gr I materiał pomocniczy nr 1 gr I, materiał pomocniczy nr 2, przybory do makijażu, jeden flakon, szale. Gr II - materiał pomocniczy nr 1 gr II, materiał pomocniczy nr 2, przybory do makijażu, jeden flakon, szale. Zadaniem młodzieży jest dobranie pojęć z materiału nr 2 do wypowiedzi Romea (gr. I) i do monologu Julii (gr. II). Dwa z opisów podane są błędnie; młodzież powinna je wykluczyć: niemożność wyboru między dwoma ukochanymi oraz potrzeba zemsty i nakaz przebaczenia. Następnie wg wskazówek w ramkach młodzież przygotowuje inscenizację w taki sposób, by przekonać widownię o tragiczności losu kochanków i poruszyć emocje. Każda grupa wybiera swego Romea i swą Julię. Grupy malują i ubierają swoich aktorów, by spotęgować efekt. Młodzież dyskutuje w grupach, jak ich aktor/ aktorka powinien/ powinna czytać swoją kwestię, jak wyrażać emocje, jak przekazać odczucie tragiczności. W tym czasie pozostała część klasy, także w kilkuosobowych grupach, otrzymuje materiał pomocniczy 1 dla gr. I i II i przygotowuje list do Romea/ do Julii, w którym stara się przekonać postać z dramatu, że nie stało się nic aż tak strasznego. Podczas pracy w grupach staramy się inspirować uczniów, zwracać ich uwagę np. na to, że jeśli do monologu Julii dobrali ramkę z napisem Potrzeba bycia z ludźmi i konieczność pozostania 2
w samotności, powinni przygotować inscenizację tak, by było widać, jak Julia targana jest pragnieniem wypłakania się przy niani, a jednocześnie przymusem osamotnienia. Młodzieży piszącej listy do bohaterów proponujemy, by starali się pisać z punktu widzenia ludźmi, jakimi są: nowoczesnych nastolatków, którzy umieją radzić sobie w życiu. Zwieńczeniem ćwiczenia jest inscenizacja odczytanie roli przed publicznością i wypowiedzi widzów, czy/ dlaczego tak/ dlaczego nie zostali przekonani co do tragiczności sytuacji bohaterów. Czas ćwiczenia: 25 min. 4. Praca domowa: Tragiczność sytuacji nieprzygotowanego ucznia na klasówce lub na maturze monolog ucznia. Zachęcamy do wyrażania uczuć i opisywania stanów patetycznymi sformułowaniami (np. Znikąd pomocy! Ach, niebożę, na cóż mi przyszło! Przyjdzie mi cierpieć za nieuctwo!), wymyślonymi samodzielnie lub zaczerpniętymi z utworów Szekspira. Jeśli ktoś wykorzysta frazy dramaturga, prosimy, by podkreślił je lub zaznaczył innym kolorem. Materiały pomocnicze Materiał pomocniczy nr 1 Grupa I APTEKARZ Któż to woła takim Donośnym głosem? ROMEO Zbliż się tu, człowieku, Widzę, że jesteś w niezamożnym stanie; Weź te czterdzieści dukatów, a daj mi Drachmę trucizny takiej, co by mogła Po wszystkich żyłach rozejść się od razu I nienawistne życie odjąć temu, Co jej zażyje; co by tak gwałtownie Wygnała oddech z piersi, jak gwałtownie Lontem dotknięty proch wypędza pocisk Z czeluści działa. Jak wyrazić tragiczność postaci i sytuacji? ubiorem...? charakteryzacją...? rekwizytami...? postawą ciała...? tonem głosu...? mimiką...? APTEKARZ Mam ja taki środek; Ale w Mantui prawo śmiercią karze Każdego, co się waży go udzielić. [...] Weź pan to, rozczyń w jakimkolwiek płynie I płyn ten wypij, a choćbyś miał siłę Dwudziestu ludzi, wnet wyzioniesz ducha! 3
ROMEO Oto masz złoto, tę truciznę zgubną Dla duszy ludzkiej, która więcej zabójstw Na tym obmierzłym świecie dokonywa Niż owe marne preparata, których Pod karą śmierci sprzedać ci nie wolno. Nie ty mnie, ja ci sprzedałem truciznę. Bądź zdrów: kup strawy i odziej się w mięso, Kordiale, nie trucizno, pójdź mi służyć U grobu Julii, bo tam cię mam użyć. Romeo i Julia, tłum. Józef Paszkowski, akt V, scena I. Grupa II JULIA Dobranoc! Bóg wie, kiedy się zobaczym. Zimny dreszcz trwogi na wskroś mię przejmuje I jakby mrozi we mnie ciepło życia. Zawołam na nie, by mnie pokrzepiły; Nianiu! I po cóż tu ona? Straszliwy Ten czyn wymaga właśnie samotności. Ha! pójdź, flakonie! Gdyby jednakże ten płyn nie skutkował? Miałażbym gwałtem z hrabią być złączona? [...] Jak wyrazić tragiczność postaci i sytuacji? ubiorem...? charakteryzacją...? rekwizytami...? postawą ciała...? tonem głosu...? mimiką...? A gdyby też to miała być trucizna, Którą mi ksiądz ten zręcznie śmierć chce zadać, By ujść zarzutu, że dał ślub kobiecie, Którą już pierwej zaślubił z kim innym? To by być mogło; ale nie, tak nie jest, Bo jego świętość jest wypróbowana, I nawet myśli tej nie chcę przypuszczać. Lecz gdybym w grobie się ocknęła pierwej, Nim mię Romeo przyjdzie oswobodzić? To byłoby okropnie! Nie udusiłażbym się wśród tych sklepień, Gdzie nigdy zdrowe nie wnika powietrze, I nie umarłażbym wprzód, nim Romeo Przyjdzie na pomoc? Romeo i Julia, tłum. Józef Paszkowski, akt IV, scena III. 4
Materiał pomocniczy nr 2 Dobierz poniższe określenia stanów emocjonalnych, odczuć i przeżyć do wypowiedzi bohatera/ bohaterki dramatu. Niemożność wyboru między dwoma ukochanymi Wahania, rozterki, niepewność Potrzeba zemsty i nakaz przebaczenia Potrzeba bycia z ludźmi i konieczność pozostania w samotności Pragnienie życia i pragnienie śmierci Uczucie braku wyboru, sytuacji bez wyjścia Pragnienie życia i niemożność zniesienia życia bez ukochanej osoby Odczucie obmierzłości świata i pragnienie życia na nim z ukochaną osobą 5