Autorski program klasy filmowej w gimnazjum Wstęp W obecnym świecie film jest tą dziedziną sztuki, która towarzyszy dzieciom niemal od pierwszego roku życia. Jest im wychowanym w kulturze obrazu najbliższym sposobem opisywania rzeczywistości. Jednak uczniowie obracają się głównie w kręgu kultury masowej. Obcują przede wszystkim z kinem popularnym. W efekcie młodzież nie zna historii kina ani klasyki filmowej czy też ambitniejszych produkcji współczesnych. Powierzchownie analizuje oglądane obrazy ze względu na małą bądź żadną wiedzę o sztuce filmowej i języku filmu. W konsekwencji często nie potrafi właściwie odczytać motywów działań bohaterów, intencji twórcy czy kreacji fikcyjnej rzeczywistości. A przecież film, jak każde dzieło sztuki, ma pomóc w zrozumieniu świata, człowieka, a także własnych zachowań, wyborów, czy postaw. Przy konstruowaniu programu tego typu klasy nauczyciel napotyka szereg trudności. Po pierwsze, nie można zapomnieć, że adresowany jest on do uczniów 13-16-letnich. Należy więc wziąć pod uwagę ich poziom rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. W związku z tym zakres omawianego materiału i pojęć abstrakcyjnych nie może 2
być za szeroki, aby nie zniszczył spontanicznego zainteresowania uczniów filmem. Należy zachować równowagę między wprowadzanymi terminami związanymi ze sztuką filmową, a dyskusją nad poszczególnymi oglądanymi obrazami. Po drugie, materiał filmowy jest niezmiernie szeroki. Trudno dokonać wyboru, szczególnie, że wciąż powstają nowe, interesujące obrazy. Jeżeli uczniowie mają poznawać nie tylko klasykę filmową, ale i dokonania współczesnych reżyserów, wskazane w programie dzieła mogą być tylko propozycją do rozważenia, gdyż w każdej chwili powstają nowe filmy, które mogą być zamiennikami podanych. Po trzecie, przy wyborze konkretnego filmu należy brać pod uwagę możliwości i zainteresowania klasy. Tylko w ten sposób można zindywidualizować program nauczania. Nauczyciel, znając grupę, wie, jaka tematyka poruszy ją bardziej. W ten sposób, realizując program, oddziałuje też wychowawczo na klasę, tak dobierając filmy, aby odpowiadały one zainteresowaniom czy problemom młodzieży. Program klasy filmowej powinien jeżeli to będzie możliwe - uwzględniać również materiał omawiany na lekcjach języka polskiego czy historii. Korelacja bywa możliwa. Przykładowo, jeśli omawiane są starożytność czy średniowiecze, na lekcjach edukacji filmowej można zająć się obrazem historycznym, a wiedzę dotyczącą II wojny światowej uzupełnić filmem wojennym. 3
Tak realizowany program pogłębi wiedzę uczniów na temat historii kina i sztuki filmowej, pozwoli poznać im zarówno wybrane dzieła z klasyki, jak i obrazy współczesnych reżyserów. Pogłębi ich wrażliwość i samodzielność myślenia, a także przygotuje do samodzielnego oraz bardziej świadomego obcowania ze sztuką filmową. Cele strategiczne programu: 1. Rozwijanie zainteresowań uczniów filmem oraz poszerzanie wiedzy uczniów. 2. Przedstawienie uczniom zarysu historii kina. 3. Kształtowanie umiejętności odczytywania języka filmu. 4. Przedstawienie uczniom wybranych gatunków filmowych I ich charakterystycznych cech. 5. Kształtowanie umiejętności analizy dzieła filmowego. 6. Zapoznanie uczniów z wybranymi dziełami z klasyki kina i filmu współczesnego. 7. Kształtowanie umiejętności analizy wartości ważnych w życiu człowieka, zachowań bohaterów, dokonywanych przez nich wyborów. 8. Rozwijanie wrażliwości uczniów i ich samodzielnego myślenia. 9. Kształtowanie umiejętności obcowania ze sztuką filmową. Cele szczegółowe programu: 1) Uczeń zna początki kina i jego twórców. 4
2) Uczeń zna wybrane dzieła klasyki filmowej i współczesnych twórców. 3) Uczeń zna podstawowe cechy kina niemego i komedii slapstickowej. 4) Uczeń zna podstawowe gatunki filmowe. 5) Uczeń potrafi wskazać podstawowe cechy gatunków filmowych. 6) Uczeń potrafi analizować dzieło filmowe. 7) Uczeń rozróżnia plany filmowe. 8) Uczeń posiada wiedzę dotyczącą budowy dzieła filmowego. 9) Uczeń zna zawody związane z produkcją dzieła filmowego. 10) Uczeń rozumie język filmu. 11) Uczeń rozumie pojęcie fikcji w filmie. 12) Uczeń docenia rolę muzyki w filmie. 13) Uczeń dostrzega malarskość obrazu filmowego. 14) Uczeń potrafi rozpoznawać i analizować animacje komputerowe, tricki filmowe, efekty specjalne, technikę montażu. 15) Uczeń dostrzega powiązanie obrazu filmowego ze światem wartości. 16) Uczeń kształtuje swoje umiejętności empatii. 17) Uczeń potrafi analizować tematykę filmu, zachowania bohaterów, ich motywacje i wybory. 18) Uczeń przełamuje schematyzm własnego myślenia. 19) Uczeń umie wyrażać własne opinie i dyskutować ze zdaniem innych. 20) Uczeń potrafi samodzielnie analizować dzieło filmowe. 5
Uwagi o realizacji programu Program klasy filmowej będzie realizowany podczas dodatkowych zajęć w wymiarze jednej godziny tygodniowo, w systemie bloków dwugodzinnych co dwa tygodnie, przez 3 lata pracy z młodzieżą w gimnazjum w klasach 1, 2 i 3. Będzie się on składał z poszerzania wiedzy teoretycznej o filmie, poznawania wartościowych produkcji i ćwiczenia umiejętności analizy dzieła filmowego. Wiadomości teoretyczne uczniowie będą poznawać poprzez wykład, pogadankę dydaktyczną oraz aktywne metody nauczania i pracę w grupach. Ilustracją omawianych zagadnień będą pokazywane podczas zajęć - wybrane sceny filmowe. Podstawową materią zajęć jest film. Ze względu na tę specyfikę konieczne są zajęcia dwugodzinne. W innym przypadku uczniowie nie mogliby obejrzeć obrazu w całości. Uczniowie będą oglądać wybrane przez nauczyciela filmy w szkole i w kinie. W tym celu konieczne jest nawiązanie współpracy z kinem, aby można było zamawiać interesujące grupę projekcje. Obejrzane filmy uczniowie będą omawiać podczas lekcji. Zajęcia pozwolą więc uczniom połączyć wiedzę teoretyczną z praktyką. 6
Program zajęć W każdej z klas program będzie realizowany wielotorowo. Zajęcia można podzielić na następujące części: 1) Historia filmu. 2) Język filmu. 3) Rodzaje i gatunki filmowe. 4) Wokół wartości. Film wobec świata, człowieka, jego. problemów i emocji. 5) Wokół historii. Film o historii człowiek wobec historii. Według założeń programu początkowe zajęcia w każdej z klas mają wprowadzać pewną wiedzę teoretyczną. Obejmują one 2 4 godziny zajęć. Następnie nauczyciel ma omówić wybrane gatunki filmowe. W dalszej części zajęć uczniowie mają obejrzeć filmy będące charakterystycznymi dziełami gatunkowymi i je omówić. Uczniowie w każdej klasie powinni poznać co najmniej trzy gatunki filmowe. Ostatnia część zajęć ma być poświęcona wartościom prezentowanym przez wybrane filmy. Po obejrzeniu filmu uczniowie na lekcji powinni analizować dzieło, jego tematykę i wymowę. 7
Aby ukierunkować pracę nad filmem, punkt 4 programu Wokół wartości. Film wobec świata, człowieka, jego problemów i emocji, podzielono na zagadnienia: 1) Świat wokół nas. 2) Człowiek i jego emocje. W poszukiwaniu przyjaźni i miłości. 3) Nasze dorastanie. 4) Nasze wybory. Konsekwencje podejmowanych decyzji. Uczniowie każdej z klas powinni poznać i omówić co najmniej po jednym filmie prezentującym wymienione zagadnienia punktu 4 programu, a więc co najmniej cztery filmy. Dodatkowo w klasie 3 po cyklu lekcji Wokół wartości należy omówić ostatnią część programu Wokół historii. Film o historii człowiek wobec historii. Uczniowie kończący gimnazjum mają już pewną wiedzę historyczną i literacką dotyczącą historii, ustrojów totalitarnych i wpływie mechanizmów społecznych na jednostkę. Można to wykorzystać, kończąc edukację filmową w gimnazjum, obrazami poruszającymi tę tematykę. W programie nie zamieszczono listy filmów, które niezbędnie mają być omówione, lecz spis obrazów propozycji - do wyboru przez nauczyciela. Powody takiej formuły były dwojakie. Po pierwsze, lista filmów nigdy nie będzie pełna i właściwa, bo wciąż powstają nowe pozycje warte obejrzenia. Po drugie, trudno jednoznacznie wpisać film do określonej kategorii tematycznej. Wartościowe obrazy są wielopłaszczyznowe i ten sam film można omawiać na przykład 8
jako dzieło poruszające problem miłości w życiu człowieka i jako film wojenny. Przykładowy rozkład zajęć KLASA I Wrzesień Historia filmu. 1. Wprowadzenie. Kino jako dziedzina sztuki. Narodziny kina i jego twórcy. Film niemy i jego estetyka. 2. Prezentacja pierwszych obrazów filmowych oraz arcydzieła filmu niemego i jego twórcy Ch. Chaplina. (Zajęcia dwugodzinne projekcja w Październik Rodzaje i gatunki filmowe. 3. Z czego się śmiejemy? Komedia slapstickowa i współczesna. Omówienie narodzin i rozwoju gatunku filmowego komedii. Prezentacja wybranej komedii slapstickowej. 4. Wprowadzenie w gatunki filmowe. Omówienie cech 9
gatunkowych. Szczególne uwzględnienie gatunków: film historyczny, kostiumowy, przygodowy, płaszcza i szpady, science fiction, fantasy. Prezentacja wybranych scen filmowych charakterystycznych dla gatunków. Listopad 5. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany film historyczny lub kostiumowy. 6. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych.. Grudzień 7. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany film przygodowy lub płaszcza i szpady. 8. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych. 10
Styczeń 9. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany film science fiction lub fantasy. 10. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych. Luty Wokół wartości. Film wobec świata, człowieka, jego problemów i emocji. 11. Projekcja filmu z cyklu Świat wokół nas. 12. Omówienie obejrzanego filmu i jego problematyki. Marzec 1 3. Projekcja filmu z cyklu Człowiek i jego emocje. W poszukiwaniu przyjaźni i miłości. 11
1 4 Omówienie obejrzanego filmu i jego problematyki. Kwiecień 15. Projekcja filmu z cyklu Nasze dorastanie. 16. Omówienie obejrzanego filmu i jego problematyki. Maj 17. Projekcja filmu z cyklu Nasze wybory. Konsekwencje podejmowanych decyzji. 18. Omówienie obejrzanego filmu i jego problematyki. Czerwiec 19. Podsumowanie pracy w roku szkolnym. 12
KLASA II Wrzesień Język filmu. 1. O budowie filmu i o tych, co go tworzą. Co nieco o kadrach, planach filmowych, kamerze, zdjęciach, obrazach, montażu i dźwięku oraz o tych, których na ekranie nie zobaczymy. Zawody związane z filmem: producent, scenograf, kamerzysta, oświetleniowiec, kaskader, dźwiękowiec, reżyser. 2. Uczymy się rozumieć język filmu. Fikcja w dziele filmowym. Animacja komputerowa, tricki filmowe, techniki montażu, efekty specjalne, rola muzyki w filmie, malarskie inspiracje filmowe. Podczas omawiania tematyki lekcji można wykorzystać fragmenty filmów ukazujących poruszane zagadnienia. Październik Rodzaje i gatunki filmowe. 3. Nie tylko dla dzieci. Projekcja filmów animowanych. (Zajęcia dwugodzinne projekcja w 13
4. Przypomnienie gatunków filmowych omawianych w klasie I. Wprowadzenie nowych gatunków filmowych. Omówienie ich cech. Szczególne uwzględnienie gatunków: film wojenny, batalistyczny, adaptacja filmowa, western, film przyrodniczy, horror. Prezentacja wybranych scen filmowych charakterystycznych dla gatunków. Listopad 5. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany film wojenny lub batalistyczny. 6. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych.. Grudzień 7. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany film będący adaptacją znanego dzieła literackiego. 8. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych. 14
Styczeń 9. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany film przyrodniczy. 13. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych. Luty Wokół wartości. Film wobec świata, człowieka, jego problemów i emocji. Od lutego do końca roku szkolnego zajęcia prowadzone zgodnie z harmonogramem klasy I. Nauczyciel, realizując tematykę: Świat wokół nas. Człowiek i jego emocje. W poszukiwaniu przyjaźni i miłości. Nasze dorastanie. Nasze wybory. Konsekwencje podejmowanych decyzji. prezentuje uczniom oczywiście inne niż omawiane w klasie pierwszej pozycje filmowe. 15
Klasa III Wrzesień Język filmu. 1. Film w XXI wieku podsumowanie. O poszukiwaniu nowej estetyki i środków wyrazu. Film a gry komputerowe. Zastosowanie technik komputerowych. Prezentacja wybranych scen filmowych. Podsumowanie pracy nad językiem dzieła filmowego. Rodzaje i gatunki filmowe. 2. Przypomnienie wiadomości o gatunkach filmowych z klasy I i II. Prezentacja dalszych gatunków filmowych i omówienie ich cech, ze szczególnym uwzględnieniem: filmu dokumentalnego, dramatu i komediodramatu, musicalu i filmu muzycznego, filmu biograficznego. Prezentacja wybranych scen filmowych charakterystycznych dla gatunków. 16
Październik 3. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany musical lub film muzyczny. 4. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych.. Listopad 5. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany film dokumentalny. 6. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych.. Grudzień 7. Prezentacja wybranego gatunku filmowego. Proponowany dramat lub komediodramat. 17
8. Omówienie obejrzanego filmu, jego tematyki i cech gatunkowych. Styczeń W klasie III wcześniej niż w latach poprzednich, bo już w styczniu, realizowany jest cykl: Wokół wartości. Film wobec świata, człowieka, jego problemów i emocji. Od stycznia do końca kwietnia zajęcia prowadzone zgodnie z harmonogramem klasy I i II. Nauczyciel, realizując tematykę: Świat wokół nas. Człowiek i jego emocje. W poszukiwaniu przyjaźni i miłości. Nasze dorastanie. Nasze wybory. Konsekwencje podejmowanych decyzji. prezentuje uczniom oczywiście inne niż omawiane dotychczas pozycje filmowe. W klasie III należy skupić się na filmach najtrudniejszych, gdyż rozwój emocjonalny i intelektualny uczniów umożliwia dyskusję o problemach ważkich, niejednoznacznych i ważnych moralnie. 18
Maj Wokół historii. Film o historii człowiek wobec historii. 17. Wolni czy zniewoleni? Jednostka wobec historii. Wpływ wojny i ustrojów totalitarnych na psychikę, koleje życia ludzi i ich zachowania w codziennej egzystencji. Człowiek wolny człowiek zniewolony. Podczas omawiania tematyki lekcji można wykorzystać fragmenty filmów ilustrujące poruszane zagadnienia. 18. Projekcja filmu z cyklu Wokół historii. Film o historii człowiek wobec historii. Czerwiec 19. Podsumowanie pracy w roku szkolnym. Podsumowanie realizacji edukacji filmowej w gimnazjum. Ocena i wnioski. 19
PROPONOWANA FILMOTEKA Historia filmu Narodziny kina i jego twórcy. Filmy braci Lumiere, np. Przybycie pociągu na dworzec w La Ciotau, reż. J. i A. Lumiere Czterysta żartów diabelskich, reż. G. Melies Tydzień, reż. B. Keaton Gorączka złota, reż. Ch. Chaplin Brzdąc, reż. Ch. Chaplin Komedia slapstickowa Flip i Flap w Legii Cudzoziemskiej, reż. A. E. Sutherland Rodzaje i gatunki filmowe Komedia Sami swoi, reż. S. Chęciński Wielka włóczęga, reż. G.Oury Film historyczny Spartakus, reż. S. Kubrick 20
Kleopatra, reż. J. L. Mankiewicz Trylogia, reż. J. Hoffman Film kostiumowy Zakochany Szekspir, reż. J. Madden Gladiator, reż. R. Scott Film przygodowy W 80 dni dookoła świata, reż. M. Anderson Piraci, reż. R. Polański Piraci z Karaibów: Klątwa Czarnej Perły, reż. G. Verbinski Film płaszcza i szpady Cyrano de Bergerac, reż. J. P. Rappeneau Trzej muszkieterowie, reż. R. Lester Film science fiction Matrix, reż. A. Wachowski, L. Wachowski Łowca androidów, reż. R. Scott Solaris, reż. S. Soderbergh Film fantasy Niekończąca się opowieść, reż. W. Peterson Władca pierścieni, reż. P. Jackson Film wojenny Świadectwo urodzenia, reż. S. Różewicz Łowca jeleni, reż. M. Cimino Czas Apokalipsy, reż. F. Coppola 21
Kanał, reż. A. Wajda Film batalistyczny Szeregowiec Ryan, reż. S. Spielberg O jeden most za daleko, reż. R. Attenborough Adaptacja filmowa Oliver Twist, reż. R. Polański Romeo i Julia, reż. F. Zefirelli Western W samo południe, reż. F. Zinnemann Jak zdobywano dziki zachód, reż. J. Ford Film przyrodniczy Marsz pingwinów, reż. L. Jacquet Makrokosmos reż. J. Perrin, M. Debats Horror Frankenstein, reż. J. Whale Coś, reż. J. Carpenter Film dokumentalny Z punktu widzenia nocnego portiera, reż. K. Kieślowski Cały dzień razem, reż. M. Koszałka Hokej, reż. B. Dziworski Rytm to jest to!, reż. T. Grube, E. S. Lansch Film animowany Łagodna, reż. P. Dumała Arlekin, Rozmowa w pociągu, Kabaret, reż. M. Kijowicz Ocena, reż. L. Komorowski 22
Bankiet, reż. Z. Oracz I stała się światłość, reż. J. Kalina Dramat Powrót, reż. A. Zwiagincew Zaklęte rewiry, reż. J. Majewski Komediodramat 4. piętro, reż. A. Mercero Forrest Gump, reż. R. Zemeckis Musical West Side Story, reż. R. Wise Skrzypek na dachu, reż. N. Jewison Hair, reż. M. Forman Film muzyczny Mamma Mia!, reż. P. Lloyd Żółta łódź podwodna, reż. G. Dunning Film biograficzny Amadeusz, reż. M. Forman Marzyciel, reż. M. Forster Wokół wartości. Film wobec świata, człowieka, jego problemów i emocji. Świat wokół nas Dekalog 1, reż. K. Kieślowski Jestem, reż. D. Kędzierzawska Polowanie na króliki, reż. P. Noyce Dług, reż. K. Krauze Klucze do domu, reż. G. Amelio 23
Zmruż oczy, reż. A. Jakimowski Amelia, reż. J. P. Jeunet Kolory raju, reż. M. Majidi Sprawa Kramerów, reż. R. Benton Dzień świra, reż. M. Koterski Człowiek i jego emocje. W poszukiwaniu przyjaźni i miłości Abel, twój brat, reż. J. Nasfeter Męska sprawa, reż. S. Fabicki Kola, reż. J. Sverak Ósmy dzień, reż. J. van Dormael, Kochankowie z kręgu polarnego, reż. J. Medem Pojedynek na trąbki, reż. D. Milic Juno, reż. J. Reitman Dzień Świstaka, reż. H. Ramis Bezsenność w Seatle, reż. E. Kazan Był sobie chłopiec, reż. Ch. Weitz Nasze dorastanie Noi Albinoi, reż. D. Kari 24
12 lat i koniec, reż. M. Cuesta Nie będę cię kochać, reż. J. Nasfeter Cześć, Tereska, reż. R. Gliński Nasza klasa, reż. I. Raag Pan od muzyki, reż. C. Barratier Stowarzyszenie umarłych poetów,reż. P. Weir Walkabout, reż. N. Roeg Dorastanie, reż. M. Gronowski Tanyaradzwa, reż. T. Gunda Mupengo Nasze wybory. Konsekwencje podejmowanych decyzji Cinema Paradiso, reż. G. Tornatore Przypadek, reż. K. Kieślowski Babel, reż. A. G. Inarritu Pokój syna, reż. N. Moretti Twardziel, reż. D. Buck Przypadkowa dziewczyna, reż. P. Howitt Dziewiąty dzień, reż. V. Schlondorff Złodzieje, reż. J. Harques Mój brat jest jedynakiem, reż. D. Luchetti Dziecko, reż. J. P. Dardenne, L. Dardenne 25
Wokół historii. Film o historii człowiek wobec historii Jak żyć?, reż. Łoziński Człowiek z marmuru, reż. A. Wajda Defilada, reż. A. Fidyk 300 mil do nieba, reż. M. Dejczer Europa, Europa, reż. A. Holland Rozmowy kontrolowane, reż. S. Chęciński Solidarność, Solidarność, reż. F. Falk Popiół i diament, reż. A. Wajda Eroika, reż. A. Munk Szwadron, reż. J. Machulski Malarskie inspiracje filmowe Brzezina, reż. A. Wajda Wesele, reż. A. Wajda Łagodna, reż. P. Dumała Nowa estetyka Matrix, reż. A. Wachowski, L. Wachowski To nie jest kraj dla starych ludzi, reż. J. Coen 26
Gry uliczne, reż. K. Krauze Strojenie instrumentów, reż. J. Kucia 27