Dr hab. prof. UW Urszula Sztanderska EKONOMIA wykład dla doktorantów WPiA
WYKŁAD 5 FIRMA, PRODUKCJA, KOSZTY
Popyt i podaż kategorie rynkowe Popyt i podaż to dwa słowa najczęściej używane przez ekonomistów Popyt i podaż to siły, które regulują funkcjonowanie gospodarki rynkowej Poprzednie spotkanie: mechanizm generowania popytu Dziś: strona podażowa gospodarki 3
Podaż Podaż = zależność dostaw dóbr i usług od poziomu cen Prawo podaży: firmy są skłonne więcej produkować i sprzedawać, kiedy cena dobra rośnie dlaczego? Krzywa podaży ma zatem nachylenie dodatnie p S czyli podaż Q 4
Przedsiębiorstwo Richard Cantillon (1775 r.) kupiec Adam Smith (1723-1790) odróżnienie funkcji: kapitalisty (dostarczyciel kapitału) przedsiębiorcy (organizator i ponoszący ryzyko działalności gospodarczej) poddanie regulacji niewidzialnej ręki rynku Znaczenie procentu dla rentowności przedsiębiorstw
Przedsiębiorstwo neoklasycznie Alfred Marshall (1842-1924) przedsiębiorstwo jak czarna skrzynka, działającą w celu maksymalizacji zysku. Ważne to, co na wejściu i na wyjściu : ilość i jakość dostarczanych czynników produkcji, ich ceny, wybór i wprowadzenie określonej techniki, uzyskany produkt. Powiązanie teorii kosztów z krańcową produktywnością: o czym dalej
Przedsiębiorstwo w ujęciu instytucjonalnym Thorstein Veblen (1857-1929): klasa próżniacza versus przedsiębiorcy Ronald H. Coase (1910-2013): The Nature of the Firm koszty transakcyjne opłacalność koordynacji przez procedury (przedsiębiorstwo) lub rynek przesądza o powstawaniu firm przedsiebiorstwo alternatywą rynku
Teoria agencji Początek: William David Ross (1877-1971) W firmach pryncypałowie i agenci Problem harmonizacji celów Rodzaje kontraktów między nimi oparte na wynikach oparte na zachowaniach Postulaty przedsiębiorstwo = zbiór umów niepewność i asymetria informacji menedżerowie są agentami właścicieli (akcjonariuszy), akcjonariusze powinni być wyposażeni w system motywacyjny i kontroli.
Cel przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo Zysk = nadwyżka przychodów (utargu) nad kosztami Kluczowe założenie teorii podaży: celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku Zaczynamy zatem od zrozumienia kształtowania się utargu i kosztów 9
Czy firmy zawsze dążą do max zysku? Czy max zysku w krótkim okresie i w długim okresie osiąga się tak samo? Czy maksymalizując zysk w długim okresie można mieć starty w krótkim? A na odwrót? Czy właściciel i zarządzający firmą mają takie same cele? 10
Organizacja przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwa jednoosobowe Najbardziej rozpowszechnione Przejmują całość dochodu Ponoszą całość odpowiedzialności Spółka jawna Dwie lub więc osób Dzielą zyski i ponoszą odpowiedzialność (nieograniczona odpowiedzialność) Spółka kapitałowa Osobowość prawna spółki jest oddzielona od osoby właściciela Udział w zyskach wg udziału w kapitale
Utarg całkowity, koszty całkowite i zysk Utarg całkowity Przychód, jaki firma osiąga ze sprzedaży swoich produktów TR Koszt całkowity Wartość rynkowa nakładów poniesionych przez firmę w procesie produkcji TC Zysk firmy Różnica między całkowitymi przychodami a całkowitymi kosztami Π = TR - TC 12
Typowe koszty Koszty pracy za pracę zatrudnionych osób (pracowników) trzeba płacić wynagrodzenia, składki ubezpieczeń społecznych itp.. Koszty surowców, półproduktów, energii, transportu Koszty użycia majątku wykorzystywanego w trakcie produkcji np.. Dzierżawy budynku, w którym odbywa się produkcja Kupna maszyn i urządzeń wykorzystywanych w trakcie produkcji 13
Koszty korzystania z majątku trwałego Można korzystać z usług cudzego majątku (wykorzystywać majątek): Wynajęcie hali na magazyn Płacisz Dzierżawa maszyny sukcesywnie za Wypożyczony samochód wynajem Można zakupić majątek na własność i korzystać z niego: Budowa hali na magazyn Zakup maszyny Zakup samochodu Opłacasz całą wartość majątku w momencie jego zakupu 14
Amortyzacja Amortyzacja wartość zużytego majątku trwałego w jednym cyklu produkcji Przykład Firma ma maszynę, której będziesz używała przez 5 lat Każdego roku zużywa 1/5 jej wartości Jest to przykład amortyzacji liniowej 1/5 wartości maszyny jest rocznym kosztem związanym z jej użytkowaniem Możliwe są także inne sposoby rozliczania amortyzacji W praktyce stawki amortyzacji określają przepisy, bo.? 15
Koszty jawne i niejawne Koszty produkcji firmy uwzględniają zarówno koszty jawne, jak i niejawne Koszty jawne to koszty nakładów, które wymagają poniesienia wydatków finansowych przez firmę Koszty niejawne to koszty, które nie wymagają poniesienia wydatków finansowych przez firmę 16
Amortyzacja koszt jawny czy niejawny? Jeśli przyjmiesz, że cały majątek dzierżawisz, to stawki dzierżawy są kosztem użycia majątku koszt jawny Jeśli kupujesz majątek i zużywasz go w ciągu wielu lat, kosztem jego użycia jest amortyzacja umownie traktujemy ją jako koszt jawny (choć wydatek został poniesiony w momencie zakupu, a w kolejnych latach firma tylko używa majątku) 17
Koszty raz jeszcze Koszty pracy Koszty surowców, półproduktów, energii, transportu Koszty użycia majątku Koszty dzierżawy majątku LUB Amortyzacja Koszt wytworzenia produktu Firma musiała wyłożyć pieniądze = kapitał` 18
Koszt alternatywny w firmie Koszt alternatywny kapitału zaangażowanego w firmie to dochód z kapitału utracony wskutek zaangażowania go w działalność firmy W praktyce najczęściej przybliżeniem tak rozumianego kosztu alternatywnego kapitału są odsetki od wartości kapitału Koszt alternatywny pracy właściciela firmy to wynagrodzenie, które uzyskałby z tytułu swojego zatrudnienia w innym miejscu Koszt produkcji firmy (w ujęciu ekonomicznym) zawiera wszystkie koszty odpowiadające użytym nakładom oraz koszty alternatywne zastosowania nakładów 19
Zysk ekonomiczny a zysk księgowy Ekonomiści mierzą zysk ekonomiczny, jako różnice między całkowitymi przychodami i całkowitymi kosztami, z uwzględnieniem zarówno kosztów jawnych, jak i niejawnych Księgowi mierzą zysk księgowy jako różnicę między całkowitymi przychodami i kosztami jawnymi firmy Kiedy przychody przewyższają sumę kosztów jawnych i niejawnych, firma osiąga zysk ekonomiczny Zysk ekonomiczny jest mniejszy niż zysk księgowy 20
Spojrzenie ekonomisty i księgowego Przychody Economic Zysk księgowy profit Koszty Implicit niejawne costs Accounting Zysk profit księgowy Przychody Koszty Explicit jawne costs Całkowity koszt alternatywny Koszty Explicit jawne costs 21
Produkcja i nakłady Funkcja produkcji pokazuje związek między wielkością nakładów poniesionych na produkcję dobra a wielkością produkcji Nakłady stałe nakłady ponoszone niezależnie od wielkości produkcji (występujące nawet przy braku produkcji) Nakłady zmienne nakłady ponoszone w proporcji do wielkości produkcji Przykład: Punkt xero dzierżawi pomieszczenie, dysponuje swoimi maszynami i zatrudnia pracowników na godziny, kupuje papier, toner itp. Nakłady stałe: dzierżawa pomieszczenia i użycie maszyn Nakłady zmienne: papier, toner, praca pracowników 22
Koszty stałe i zmienne: oznaczenia Koszty stałe, które nie zmieniają się wraz z wielkością produkcji (odpowiadają nakładom stałym) Koszty zmienne to koszty, które zmieniają się wraz z wielkością produkcji (odpowiadają nakładom zmiennym) Koszty całkowite Całkowite koszty stałe (TFC) Całkowite koszty zmienne (TVC) Koszty całkowite (TC) TC = TFC + TVC 23
Koszty stałe i zmienne Koszty 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 TC TVC TFC W wynajmowanych pomieszczeniach i przy posiadanych maszynach nie można więcej produkować odbitek 0 1 2 3 4 5 Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 24
Koszty TC Koszty stałe i zmienne 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 TC TVC TFC TFC Przy rozszerzaniu skali produkcji koszty stałe też mogą wzrosnąć (koszty są stałe tylko w pewnym przedziale wielkości produkcji) 0 1 2 3 4 5 Liczba odbitek kserograficznych (tys.) 25
Funkcja produkcji Wielkość produkcji ciasteczek (na godzinę) 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 Funkcja produkcji ilustruje zależność między nakładem czynnika zmiennego (tu pracy) a wielkością produkcji Zwykle zatrudnianie kolejnych pracowników (przy tych samych nakładach stałych) przynosi coraz mniejszy wzrost produkcji 10 0 1 2 3 4 5 Liczba zatrudnionych pracowników 26
Produkt krańcowy Produkt krańcowy danego czynnika produkcji to przyrost wielkości produkcji, który następuje w wyniku zwiększenia nakładu czynnika produkcji o jednostkę Malejący produkt krańcowy to własność funkcji produkcji, która polega na tym, że krańcowy produkt danego czynnika produkcji spada wraz ze wzrostem nakładu danego czynnika 27
Funkcja produkcji Malejący produkt krańcowy: Nachylenie funkcji produkcji mierzy krańcowy produkt nakładu, czyli np. produkt kolejnych pracowników Wraz ze spadkiem produktu krańcowego, funkcja produkcji staje się coraz bardziej płaska Gdyby nawet zatrudnić bardzo wielu pracowników, przy tym samym wykorzystywanym majątku, to od pewnego momentu nie da się zwiększyć produkcji 28
Krzywa kosztów całkowitych Koszt całkowity $80 Krzywa kosztów całkowitych 70 60 50 40 30 20 10 Zatrudnianie kolejnych pracowników przynosi coraz mniejszy przyrost produkcji koszt całkowity rośnie coraz szybciej 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 Wielkość produkcji (ciasteczka na godzinę) 29
Koszty przeciętne Koszty przeciętne Koszty przeciętne obliczane są przez odniesienie kosztów całkowitych przez wielkość produkcji Koszt przeciętny to średni koszt produktu Koszty przeciętne Przeciętny koszt stały (AFC) Przeciętny koszt zmienny (AVC) Przeciętne koszty całkowite (ATC) ATC = AFC + AVC 30
Koszty przeciętne (Average Costs) AFC Koszt staly Ilosć FC Q AVC Koszt zmienny Ilosć VC Q ATC Koszt calkowity Ilosć TC Q 31
Koszt krańcowy MC Koszt krańcowy (MC) mierzy przyrost całkowitego kosztu, który wiąże się ze zwiększeniem produkcji o jednostkę Koszt krańcowy mówi nam, ile kosztuje wytworzenie dodatkowej jednostki produktu MC (zmiana kosztu calkowitego) (zmiana wielkosci produkcji) TC Q 32
Krzywa kosztu całkowitego Koszt całkowity $15.00 14.00 13.00 12.00 11.00 10.00 9.00 8.00 7.00 6.00 5.00 4.00 3.00 2.00 1.00 Krzywa kosztu całkowitego 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wielkość produkcji cioci Basi (liczba szklanek na godzinę) 33
Koszty w krótkim i długim okresie Podział na koszty stałe i zmienne zależy od horyzontu czasowego: w krótkim okresie wiele kosztów ma charakter stały w długim okresie, koszty stałe stają się kosztami zmiennymi Ponieważ wiele kosztów jest stałych w krótkim okresie, ale zmiennych w długim, krzywe długookresowych kosztów firmy różnią się od krótkookresowych 34
Koszty a korzyści skali Firma farmaceutyczna Koszt przygotowania do produkcji nowego leku: 400 mln dolarów Koszt produkcji jednego opakowania: 10 dolarów Koszt przeciętny przy produkcji: 10 tys. opakowań 40 010 dolarów 100 tys. opakowań 4010 dolarów 1 mln opakowań 410 dolarów 10 mln opakowań 50 dolarów
Koszty w krótkim i długim okresie Przeciętny koszt całkowity ATC w krótkim okresie w małej fabryce ATC w krótkim okresie w średniej fabryce ATC w krótkim okresie w dużej fabryce $12000 ATC w długim okresie 0 1200 Liczba samochodów na dzień 36
Korzyści i niekorzyści skali produkcji Korzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite maleją wraz ze wzrostem wielkości produkcji Niekorzyści skali produkcji występują wtedy, kiedy długookresowe przeciętne koszty całkowite rosną wraz ze wzrostem wielkości produkcji Stałe przychody skali produkcji występuje, gdy długookresowe przeciętne koszty całkowite nie zmieniają się wraz ze wzrostem wielkości produkcji 37
Korzyści i niekorzyści skali produkcji Przeciętny koszt całkowity ATC w krótkim okresie w małej fabryce ATC w krótkim okresie w średniej fabryce ATC w krótkim okresie w dużej fabryce ATC w długim okresie $12,000 10,000 Korzyści skali produkcji Stałe przychody skali produkcji Niekorzyści skali produkcji 0 1,000 1,200 Liczba samochodów na dzień 38
Podsumowanie Celem firmy jest maksymalizacja zysku, który równy jest różnicy między całkowitymi przychodami i wydatkami W analizie ekonomicznej ważne, aby uwzględniać wszystkie koszty, w tym koszty alternatywne produkcji Niektóre koszty alternatywne mają charakter jawny, inne zaś są niejawne 39
Koniec wykładu 5