Elastyczność Na początku nauki ekonomii poznaliśmy popyt i podaż oraz rządzące nimi prawa. Wiemy, że gdy cena obniża się, wielkośd popytu rośnie, a wielkośd podaży maleje. Wiemy, że wielkośd popytu na niektóre dobra (dobra normalne) rośnie, kiedy rośnie dochód nabywców na inne zaś (dobra podrzędne) maleje wraz ze wzrostem dochodu. Takie stwierdzenia są jednak bardzo ogólne mówią nam tylko o kierunku zmiany, nie dają natomiast żadnej informacji o jej wielkości. Taką informację możemy jednak otrzymad, kiedy użyjemy elastyczności Elastyczność to miara tego, jak mocno pewna zmienna (np. popyt albo podaż) reaguje na zmiany jej determinantów (czynników, które na nią wpływają) Elastycznośd, podobnie jak popyt, można traktowad dwojako. Tak jak można mówid o całej krzywej popytu, tak też możemy rozpatrywad elastycznośd jako funkcję, która przyjmuje pewną wartośd dla każdej ceny i wielkości sprzedaży. Jest to tzw. elastycznośd łukowa. Tak jak możemy mówid o wielkości popytu przy danej cenie, tak też możemy obliczad elastycznośd dla danego punktu tzw. elastycznośd punktowa. Jest to wtedy po prostu liczba. Teraz zajmiemy się elastycznością punktową. Elastyczność cenowa popytu Z prawa popytu wiadomo, że gdy cena rośnie, wielkośd popytu maleje. Elastycznośd cenowa mówi nam, jak bardzo zmaleje wielkośd popytu przy pewnej zmianie ceny. Wysoka wartośd elastyczności oznacza, że popyt jest elastyczny niewielka podwyżka ceny sprawia, że ludzie kupują znacznie mniejszą ilośd danego produktu. Niska wartośd elastyczności oznacza popyt nieelastyczny kiedy cena rośnie ludzie zmniejszają swoje zakupy w niewielkim stopniu. Od czego zależy to, czy popyt na dane dobro jest elastyczny? Dostępnośd substytutów. Substytuty to dobra, które zastępują nam dany produkt. Elastycznośd jest tym wyższa, im więcej bliższych substytutów. Wieprzowinę można stosunkowo łatwo wymienid na wołowinę czy drób, dlatego jej elastycznośd jest stosunkowo wysoka. Trudniej z kolei znaleźd zamiennik dla jajek ich elastycznośd jest z tego powodu niska. Charakter danego produktu (pierwszej potrzeby czy luksusowy). Produkty luksusowe, to takie bez których z łatwością możemy się obyd. Popyt na ipody jest stosunkowo elastyczny jeśli cena jest zbyt wysoka, to po prostu go nie kupimy i nic strasznego się z tego powodu nie stanie. Co innego popyt na chleb to podstawowy składnik naszego wyżywienia z którego dośd trudno zrezygnowad. Dlatego popyt na chleb jest mało elastyczny. Horyzont czasowy. To, jaką wartośd ma elastycznośd, zależy od tego jaki czas na zmianę przyzwyczajeo bierzemy pod uwagę. Generalna zasada mówi, że im dłuższy okres, tym większa elastycznośd w długim okresie możemy zmienid swoje przyzwyczajenia i styl życia. Ścisłośd zdefiniowania produktu. Zasadniczy wpływ na wartośd elastyczności ma to, jak wąsko zdefiniujemy produkt. Jeśli spytam o elastycznośd napoi jako całości, odkryjemy, że jest ona niska trudno bowiem rezygnowad z picia czegokolwiek. Jeśli jednak rozważymy popyt na Coca Colę, elastycznośd będzie wysoka bo przecież możemy z łatwością przerzucid się np. na Pepsi.
Skoro powiedzieliśmy, że elastycznośd jest liczbą, to musimy móc ją w jakiś sposób obliczyd. Jest to więc iloraz procentowej zmiany popytu i procentowej zmiany ceny. Załóżmy, że cena rośnie o 5%, co powoduje spadek popytu o 7,5%. Iloraz tych wielkości, a zatem elastycznośd wynosi więc 1,5. Warto zauważyd, że cena i wielkośd popytu mają zależnośd odwrotną gdy cena rośnie, wielkośd popytu spada. Elastycznośd cenowa w tym przypadku powinna więc byd ujemna. Jednak ponieważ prawie zawsze jest ona ujemna, bardzo często pomija się znak minus i podaje po prostu bezwzględna wartośd Przykład Weźmy rozkład popytu na gałki lodów z opracowania Jak działa rynek?. Załóżmy, że obecnie cena jednak gałki wynosi 1,4 zł. Obliczmy elastycznośd punktową dla wzrostu i spadku ceny. Cena 0,6 7 1 5 1,4 5 1,8 3 2,2 1 2,6 0 Popyt Wzrost Spadek Jak widzimy, wyniki nie są takie same. To zupełnie normalne kiedy obliczamy elastycznośd dla sporych zmian ceny, zmiana popytu w jedną stronę bardzo rzadko jest równa zmianie popytu w drugą stronę. Dopiero, gdybyśmy brali pod uwagę bardzo małe zmiany ceny (a nawet nieskooczenie małe), nie byłoby żadnej różnicy (robi się to przy wykorzystaniu pochodnej funkcji). Co więcej, jeśli teraz policzymy elastycznośd powrotu do ceny 1,4, znów napotkamy różnicę. Załóżmy, że cena wzrosła do 1,8, a teraz z powrotem spada do 1,4 i policzmy elastycznośd. Elastycznośd znów jest inna. By uśrednid jakoś te dwa przypadki stosuje się metodą punktu środkowego. W mianownikach procentowych zmian zamiast wartości początkowej podaje się średnią z wartości początkowej i koocowej.
Elastycznośd jest teraz taka sama, niezależnie od tego w którą stronę idziemy. Klasyfikacja popytu Na podstawie elastyczności ekonomiści w pewien sposób klasyfikują popyt. Punkt wyjściowy stanowi elastycznośd równa 1 jest to popyt proporcjonalny. Poniżej 1 mamy popyt nieelastyczny, powyżej 1 elastyczny. Kraocowe przypadki to elastycznośd równa 0 popyt doskonale nieelastyczny oraz elastycznośd = - popyt doskonale elastyczny. Na wykresach przedstawiono od lewej popyt doskonale nieelastyczny, popyt w przybliżeniu jednostkowo elastyczny oraz popyt wysoko elastyczny. Generalna zasada jest prosta im bardziej stroma krzywa, tym większa elastycznośd. Dla niemogących zapamiętad, które jest które, prosta zasada: linia pionowa = Nieelastyczny, tak jak pionowa jest nóżka N; linia pozioma Elastyczny, jak trzy poziome kreski w E. (wersja dla Anglików jest nieco lepsza, bo pionowa kreska to po prostu I jak Inelastic). Przychód całkowity Tym, do czego często używa się elastycznośd jest zmiana przychodu całkowitego. Przychód całkowity jest to suma wpływów ze sprzedaży produktów danej firmy. Obliczamy ją poprzez pomnożenie ceny i sprzedanej ilości: P Q. (price, quantity). Jeśli spojrzymy na wykres równowagi rynkowej, przychód całkowity możemy na nim zaznaczyd prostokątem o rogach w początku układu współrzędnych i punkcie równowagi (a zatem mających współrzędne (0,0) i (p,q), gdzie p cena równowagi, q ilośd równowagi). Jeden bok tego prostokąta to fragment osi X o długości q, drugi bok to fragment osi Y o długości p. A zatem pole = p q = przychód całkowity.
Cena [zł/kg] Popyt i podaż jabłek 9 8 7 6 5 4 3 P x Q = 4 x 14 = 56 2 1 0 0 5 10 15 20 25 Ilośd jabłek [t] Podaż Popyt Byd może interesuje nas to, w jaki sposób zmienia się utarg całkowity, kiedy rośnie lub spada cena. Pozwoliłoby to odpowiedzied na dośd często pojawiające się w przedsiębiorstwach pytanie: czy jeśli zwiększę cenę, to mój całkowity przychód wzrośnie czy zmaleje? Elastycznośd daje odpowiedź na to pytanie. Zauważmy, że gdyby popyt był idealnie sztywny (linia pionowa), to wzrost ceny powoduje jedynie zwiększenie boku Y prostokąta, zaś bok X pozostaje bez zmian przychód na pewno się zwiększa. Z kolei gdyby popyt był doskonale elastyczny (linia pozioma), zwiększenie ceny sprawia, że bok Y wprawdzie rośnie, ale bok X kurczy się do 0 przychód całkowity spada. Poza elastycznością cenową, możemy wyróżniad elastycznośd popytu wobec innych czynników. Najczęściej ekonomiści analizują dwie inne elastyczności. Elastyczność dochodowa Dobra, których wartośd elastyczności dochodowej jest dodatnia, to są to dobra normalne. Jeśli elastycznośd dochodowa jest ujemna, to są to dobra podrzędne towary gorszego gatunku, z których rezygnujemy, jeśli stad nas na lepsze (np. piwo Keniger z Biedronki, które, jeśli nas stad, zmienimy na inne, lepsze). Elastyczność krzyżowa Elastycznośd krzyżowa pozwala wyznaczyd relację łączącą dwa różne dobra. Mówi o tym, jak cena jednego dobra wpływa na popyt na drugie. Dobra komplementarne mają elastycznośd krzyżową ujemną kiedy rośnie cena samochodów, popyt na benzynę obniża się. Ludzie kupują mniej samochodów = potrzebują mniej benzyny. Dla dóbr substytucyjnych elastycznośd krzyżowa jest
dodatnia. Gdy rośnie cena Coca-coli, popyt na Pepsi idzie w górę ludzie zaczynają kupowad więcej Pepsi, bo jej zamiennik, Coca-cola, jest dla nich relatywnie droższa. Jeśli jednak elastycznośd jest blisko 0 (nieważne jaki ma znak), mówimy, że te dwa dobra są wobec siebie neutralne. W analizie danych statystycznych zawsze zaobserwujemy pewne prawidłowości (dlatego gdy weźmiemy dwa niezwiązane dobra, najczęściej otrzymamy elastycznośd nieco inną od 0), jednak jeśli nie są one wystarczająco silne, należy je uznad za nieistotne. A co z podażą? Cały czas mówimy tutaj o elastyczności popytu, jednak istnieje również elastycznośd podaży. Nie omawiamy jej z prostego powodu to prawie to samo, co elastycznośd popytu. Tak jak przy popycie, podaż jest nieelastyczna, kiedy krzywa podaży jest bardziej pionowa, zaś elastyczna, gdy bardziej pozioma. Na elastycznośd podaży wpływa zwłaszcza horyzont czasowy (firmy w długim okresie mogą przestawid produkcję na coś innego, w krótkim okresie jest to trudne i wymaga kosztownych zmian), ale również surowcochłonnośd produkcji. Przykład Zbiory kawy w Brazylii w 1995 były o ok. 25% niższe niż w 1993 roku, z powodu przymrozków, które niespodziewanie dla tej strefy klimatycznej miały tam miejsce w 1994 roku i zniszczyły wiele plantacji. Jednocześnie przychód brazylijskich eksporterów wyniósł w 1995 roku był 75% wyższy niż w roku 1993. Jak to możliwe? Rozwiązanie Brazylia jest jednym z największych na świecie eksporterów kawy. Zmniejszenie jej eksportu spowodowało istotny niedobór kawy na rynkach światowych (krzywa podaży przesunęła się w lewo), co spowodowało wzrost ceny kawy (zanotowano wzrost o 133%!). A ponieważ elastycznośd kawy okazała się bardzo niska, przychód całkowity z tego powodu wzrósł. Jak widad, pomimo istnienia wielu zamienników (herbata, zimne napoje), popyt na kawę jest nieelastyczny przynajmniej w krótkim okresie. Co ciekawe, najlepszy dla brazylijskich eksporterów był rok 2004. Sprzedali oni wtedy dużą ilośd kawy (tylko pod koniec roku przymrozki zmniejszyły wielkośd podaży), a ceny były już wysokie. Dlaczego? W wyniku spekulacji informacja o przymrozkach (a w związku z tym mniejszą ilością kawy = jej wyższą ceną w 1995 roku) były powszechnie znane, dlatego niektórzy zaczęli wykupowad kawę już w 1994, by w 1995 odsprzedad ją z zyskiem. Wzmożony popyt spowodował, że cena już w 1994 wzrosła ponad dwukrotnie w stosunku do 1993. Pytania 1. Dla każdej z poniższej pary odpowiedz i uzasadnij, które z dóbr będzie cechowało się większą elastycznością: a. Obowiązkowy podręcznik do geografii do 1 kl. Liceum vs. Tanie romanse sprzedawane w kioskach b. Chipsy Lays o smaku zielonej cebulki vs. Chipsy rozumiane jako dowolne chipsy na rynku c. Popyt na obiady w szkolnej stołówce w najbliższym miesiącu vs. Popyt na obiady w szkolnej stołówce w ciągu najbliższych 3 lat
2. Jeśli obecnie cena młotka wynosi 10 zł, a pewien producent sprzedaje 1 000 takich młotków w miesiącu, to ile wyniesie jego przychód całkowity, jeśli podwyższy cenę do 15 zł, a elastycznośd cenowa młotków = 1,5. Ile wyniósłby dochód, jeśli elastycznośd wynosiłaby 1? 3. Które zdania są prawdziwe? a. Elastycznośd cenowa popytu może byd dowolnie wysoka. b. Kiedy dwa dobra są komplementarne, ich elastycznośd krzyżowa jest ujemna. c. Elastycznośd podaży działek nad brzegiem morza jest bardzo wysoka, ponieważ dużo ludzi chce je kupid. Michał Zator XIV Liceum Ogólnokształcące we Wrocławiu michal.zator@gmail.com