Jaki wpływ mają rodzice na kulturę fizyczną swoich dzieci?

Jaki wpływ mają rodzice na kulturę fizyczną swoich dzieci? Łacińskie pojęcie cultura wywodzi się z rolnictwa, gdzie pierwotnie oznaczało wyłącznie uprawę ziemi. I chociaż już u Cycerona pojawia się wyrażenie cultura animi, czyli uprawa umysłu, to jednak dopiero u schyłku XVIII w. pojęcie kultury poczęło szerzej wchodzić do literatury i nauki 87. Obecnie dość rozpowszechnione jest ujmowanie kultury fizycznej w kategoriach instytucjonalno-administracyjnych. Utożsamia się ją wówczas z sumą rzekomych prostych elementów, takich jak: wychowanie fizyczne (traktowane głównie jako szkolny przedmiot nauczania), sport (wyczynowy), rekreacja fizyczna, a także rehabilitacja ruchowa. Istnieje kilka koncepcji rozumienia wyrazu kultura fizyczna. Jedną z nich, według mnie najbardziej znaczącą i charakterystyczną, jest tak zwana koncepcja indywidualistyczno-wartościująca. Zgodnie z nią, według Władysława Tatarkiewicza, kultura fizyczna jest dbałością psychiki o ciało 88. Podobnym torem wiedzie myśl Maciej Demel, który pisze, iż kultura fizyczna to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego 89 Pamiętajmy, iż każdy z nas reprezentuje określony poziom własnej, osobistej kultury fizycznej; względnie wysoki bądź niski. Kultury fizycznej należy poszukiwać przede wszystkim w sobie samym, we własnym trybie życia, w swoich nawykach oraz przekonaniach. Wysoki poziom kultury fizycznej cechuje się posiadaniem nawyków związanych z normami higieny, stosowanie z pożytkiem dla zdrowia różnorakich form ćwiczeń ruchowych i wypoczynku po pracy, posiadanie podstawowej wiedzy o funkcjonowaniu własnego organizmu. Wśród wyżej wymienionych elementów, wchodzących w skład kultury fizycznej, znajduje się wychowanie fizyczne, które odgrywa bardzo ważną rolę w życiu każdego człowieka, a przede wszystkim dzieci i młodzieży. Termin "wychowanie fizyczne" nie jest dla wszystkich pojęciem jednoznacznym. Historia wychowania fizycznego wytarła swoje piętno w świadomości społecznej i do dziś niektórym ludziom trudno zrozumieć, czym wychowanie fizyczne być powinno. Współczesne wychowanie fizyczne winno być realizowane zgodnie z koncepcją "wychowania w trosce o 87 W. Tatarkiewicz; Parerga, PWN, Warszawa 1978, s. 79-80. 88 M. Demel, A. Skład; Teoria wychowania fizycznego dla pedagogów, PWN, Warszawa 1974, s. 13-14. 89 W. Osiński, O pojmowaniu wychowania fizycznego. Kultura Fizyczna, 1981, nr 7-8, s. 5-7. 41

ciało", według której wychowanie sprowadza się do przygotowania człowieka do życia w obrębie pewnych sfer rzeczywistości. Podając dalej za profesorem Wiesławem Osińskim "wychowanie fizyczne stanowi zamierzoną i świadomą działalność ukierunkowaną na wytworzenie właściwego zespołu postaw i nastawień, przekazywanie podstawowych wiadomości, a także na wdrażanie do hartowania na bodźce środowiskowe oraz zdobywanie motorycznej sprawności, poprawę wydolności i postawy ciała; kategorie te wyznaczają zachowanie człowieka w stosunku do jego fizycznej (cielesnej) postaci" 90.Duży wpływ na wychowanie fizyczne dzieci i młodzieży mają wychowawcy fizyczni, dlatego tak ważne jest, aby posiadali oni odpowiednie kompetencje i ukształtowane cechy osobowości, bowiem: Dobry program, dobry podręcznik i zły nauczyciel to kombinacja znacznie gorsza, niż zły program, zły podręcznik i dobry nauczyciel. (prof. Juliusz Kleiner wybitny polski polonista) 91. W wychowaniu fizycznym działania wychowawcze mają wpływać na zmiany w osobowości (wytworzenie się postaw i poglądów), dzięki której człowiek wykaże się dbałością o ciało i swoje fizyczne funkcjonowanie (zdrowie, sprawność fizyczną, aktywność fizyczną, higienę itp.). Pamiętać jednak należy, że wychowanie fizyczne nie jest ani sumą poszczególnych dyscyplin sportowych, ani szczególnie "przedszkolem sportu wyczynowego ".Dylematem, i to nie tylko teoretycznym, pozostają kompetencje wychowawcy fizycznego w zakresie promocji zdrowia. Zastanówmy się: w jakiej mierze jest on w stanie przejąć na siebie obowiązki kształtowania postaw prozdrowotnych? Wychowanie zdrowotne (WZ) Strefa wspólna WZ i WF Wychowanie fizyczne (WF) Zdrowe żywienie [dietetyka] Równowaga odżywianiu w Współzawodnictwo sportowe Zagrożenie ekologiczne Narkotyki, palenie, alkohol, postawy abstynencie Aktywna postawa i współżycie międzyludzkie AF jako warunek zdrowia Gry sportowe LA 90 W. Osiński; Zarys op.cit., s. 176. 91 K. Dąbrowski; Zdrowie psychiczne, PWN Warszawa 1985. 42

Radzenie stresami ze Wychowanie bezpieczeństwa do Taniec Oświata sanitarna Higiena osobista Gimnastyka Higiena pracy i wypoczynku Uświadamianie seksualne Pływanie Umiejętności ruchowe [technika i piękno ruchu] Powyższy schemat wzajemnych relacji między wychowaniem zdrowotnym i wychowaniem fizycznym ukazuje jak często w kręgu wychowawców fizycznych przeceniane bywają ich kompetencje w zakresie promocji zdrowia. Z drugiej jednak strony miarą kompetencji każdego wychowawcy fizycznego staje się dzisiaj właśnie świadomość i umiejętność działania na rzecz zdrowia. Mimo wszystko wszelkie działania związane z wychowaniem zdrowotnym powinni podejmować przede wszystkim rodzice, ich rola jest w tym przypadku najcenniejsza. To oni powinni pełnić najważniejszą rolę w wychowaniu swoich dzieci, a także być odpowiedzialni za ich rozwój, a przede wszystkim za ich zdrowie. W związku z tym otrzymujemy odpowiedź na pytanie zadane w temacie artykułu, która brzmi: rodzice mają największy wpływ na kulturę fizyczną swoich dzieci! Dlatego to właśnie oni, znając wartość zdrowia, powinni dbać i troszczyć się o zdrowie swoich pociech. Ogłoszona przez WHO definicja zdrowia określa je jako pełnię cielesnego, umysłowego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie tylko brak choroby czy ułomności. Zdrowie nie jest stanem statycznym, ale dynamicznym procesem stałego przystosowania się organizmu do konkretnych, zmieniających się warunków środowiska. Wielu ludzi nie potrafi niestety tym wyzwaniom sprostać. Zachodzi obawa, że człowiek podlegający ewolucji po prostu nie nadąża z adaptacją do szybko zmieniających warunków życia 92. Cywilizacja techniczna, postęp technologiczny zmusza człowieka do życia w warunkach, które w konsekwencji prowadzą do fizycznych, psychicznych i społecznych komplikacji zdrowia. Mam na myśli choroby cywilizacyjne, stres, nerwice, znużenie, zmęczenie, wyczerpanie, problemy społeczne (nieprzystosowanie społeczne, czy narkomania). Narastające problemy zdrowotne spowodowały, iż wzrosło zainteresowanie możliwościami poprawy sytuacji zdrowotnej człowieka, zwłaszcza spoza zakresu medycyny. W związku z niepokojącą sytuacją zdrowotną współczesnych społeczeństw postanowiono 92 J. Bielski; Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego, Agencja Promo-Lider, Warszawa 1996. 43

zintensyfikować wychowanie zdrowotne w szkołach, które jest podstawowym warunkiem podniesienia na wyższy poziom kultury zdrowotnej dzieci i młodzieży, a w konsekwencji całego społeczeństwa 93. Badania naukowe dowiodły, iż głównym powodem niekorzystnych zmian jest styl życia przyjęty przez współczesnego homo sapiens, w tym m.in. zbyt niski poziom aktywności ruchowej. Pamiętajmy, iż aktywność fizyczna jest tylko jednym z elementów zdrowego stylu życia, zatem nie jest ona w stanie zapewnić zdrowia w sposób samoistny i wystarczający. Czynniki genetyczne 15-20% Środowisko fizyczne 5-10% Środowisko społeczne 20-25% STYL ŻYCIA 50% : - REGULARNA, UMIARKOWANA, AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA, - umiejętność radzenia sobie ze stresem, - niestosowanie używek (alkohol, tytoń, narkotyki), - przejawianie aktywnej troski o ochronę naturalnego środowiska, - właściwe odżywianie, - dostateczna ilość snu [Drabik, 1995]. STAN ZDROWIA LUDNOŚCI Świadczenia opieki zdrowotnej 10-20 % Promocja (w tym polityka zdrowotna) Ryc. Czynniki determinujące zdrowie. Źródło: Bejnarowicz [1992, 1995]; z uzupełnieniem części "styl życia"- Wolańska [1997]. Zmagania o właściwe zachowania zdrowotne należy rozpocząć w dzieciństwie, gdyż styl życia sformowany w młodości kontynuowany jest zwykle w wieku późniejszym. Dotyczy to również aktywności fizycznej 94.Choroby przewlekłe i niepełna sprawność wieku średniego i starczego zaczynają się już w młodości, dlatego rodzice powinni pamiętać, iż aby zapobieganie było skuteczne musi rozpoczynać się znacznie wcześniej. Np. znaczne ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca mają już dzieci. Z badań wynika, że ponad 30% dzieci 5-8- letnich ma już przynajmniej jeden czynnik sprzyjający chorobie wieńcowej, co jest niepokojącym zjawiskiem, godnym poświęcenia uwagi. Rodzice powinni zdrowia 93 J. Drabik; Promocja aktywności fizycznej, AWF Gdańsk, 1997. 94 J. Drabik; Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństw, Cz. I, AWF Gdańsk 1995. 44

znać profilaktykę tej choroby, aby wiedzieć, jak postąpić w razie, gdy nadejdzie taka potrzeba. Czynniki, przyczyniające się do rozwoju owej choroby, to: wyższe stężenie cholesterolu we krwi, otyłość, podważone ciśnienie tętnicze krwi lub bardzo niska aktywność fizyczna (AF).Dzięki badaniom polskich uczonych wynika, że 10-20 % dzieci 10-letnich ma wysoki poziom cholesterolu we krwi. Warto tu też dodać, iż zdaniem niektórych specjalistów ryzyko choroby wieńcowej może wzrosnąć już przy stężeniu cholesterolu we krwi powyżej 180 mg%. Na tle korzystnego trendu umieralności z powodu choroby niedokrwiennej w krajach zachodnich symptomatyczny i kontrastujący jest ciągły wzrost zgonów w krajach Europy wschodniej 95. W Polsce, z powodu fatalnego stanu zdrowia ludności, jest to problem o szczególnej ostrości, zatem tym bardziej zasługuje na uwagę.rodzice powinni wiedzieć, iż pierwszym krokiem do zapobiegnięcia zarówno choroby wieńcowej, jak również wielu innych chorób, jest zmiana nieracjonalnego stylu życia, bowiem jego dominujący wpływ w znacznej mierze podlega kontroli rodziców. Dzięki doświadczeniom wielu państw wiemy, iż czynnik najpoważniejszy, czyli styl życia, można szybko poprawić, co oczywiście nie jest rzeczą prostą. Należałoby, bowiem zacząć od poprawy poziomu AF zarówno u dzieci i młodzieży, jak i u dorosłych. Bowiem mała AF jest jedną z głównych przyczyn chorobowości i umieralności związanej z chorobą wieńcową, a także z cukrzycą typu II, oraz wieloma chorobami nowotworowymi. Pamiętajmy, iż w procesach wychowania i kształcenia fizycznego za podstawowy jednak stymulator rozwoju psychosomatycznego człowieka i główny czynnik fizycznego oddziaływania uznaje się aktywność fizyczną 96. Do aktywnego uczestnictwa w działaniach podejmowanych na rzecz zdrowia, w tym także do AF, należy mobilizować przede wszystkim rodziców, co nie zmienia faktu, iż problem ten dotyczy całego społeczeństwa. Jeśli rodzice rzeczywiście podejmą działania w tym kierunku w odpowiednim dla dziecka czasie, istnieje duża szansa, że ich skarb będzie rozwijał się prawidłowo i uniknie w przyszłości wielu chorób. Zatem oprócz nauczycieli wychowania fizycznego, także rodzice powinni zdawać sobie sprawę, iż AF jest biologiczną potrzebą człowieka i niezbędną składową jego życia, która zapewnia mu zachowanie zdrowia. Rozumowanie oparte na przesłankach naukowych dowodzi istnienie związku między zdrowiem a poziomem aktywności ruchowej w życiu codziennym. Należałoby zapamiętać, iż AF wywiera przemożny wpływ na wiele układów organizmu ludzkiego: krążenia, oddychania, termoregulacji, wydalania, przemiany materii, immunologiczny i kostny. Prawidłowo realizowana wzmacnia także zdrowie psychiczne. Współczesne życie zbytnio obciąża organizm, zwłaszcza od strony 95 W. Osiński; Zarys op.cit., s. 101. 96 J. Drabik; Promocja op. cit. 45

psychicznej. Każdego dnia jesteśmy narażeni na stres, hałas, napięcie bądź znużenie nerwowe itp. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice w wychowywaniu swoich dzieci brali to pod uwagę i potrafili w danej sytuacji umiejętnie się zachować. Dorośli Przed działaniem tych negatywnych czynników należy chronić szczególnie dzieci i młodzież, a co najważniejsze - sami ich nie wywoływać. Bardzo prawdopodobnym jest, iż za 20-30 lat ważniejszym problemem niż zdrowie fizyczne dla ludności wysoko cywilizowanego świata okaże się zdrowie psychiczne, czyli zachowanie równowagi w funkcjonowaniu układu nerwowego, zwiększenie zdolności przystosowawczych do nowych warunków środowiskowych oraz do nowego układu sił społecznych i stosunków międzyludzkich. Prawdą jest, iż zwiększona AF jest istotnym czynnikiem równowagi układu nerwowego. Rodzice powinni zdawać sobie sprawę, iż AF (szczególnie typu tlenowego - marsze, bieganie, pływanie, wiosłowanie itp.) jest prawdopodobnie najlepszą metodą w redukcji fizjologicznych następstw stresu. Dzięki niej dochodzi do obniżenia poziomu stresu, lęku, obawy, depresji, poprawy samopoczucia, a także nieraz wzrostu pewności siebie. Ćwiczenia fizyczne wyzwalają w organizmie endorfiny, które korzystnie wpływają na samopoczucie. Umieszczenie w Narodowym Programie Zdrowia 1996-2005 na I miejscu zwiększenia AF społeczeństwa jest dowodem pokładanych w ruchu, jako środku chroniącym i pomnażającym zdrowie, nadziei 97.Rodzice powinni być świadomi, iż AF poprawia stan zdrowia na różne sposoby, pomaga też organizmowi w lepszym wykorzystaniu kalorii, co z kolei pomaga w obniżaniu masy ciała i utrzymaniu pożądanej wagi. Może ona prowadzić do wzrostu podstawowej przemiany materii, zmniejsza apetyt oraz pomaga w redukcji masy tłuszczowej ciała. Eksperci WHO podkreślają, że poprawa poziomu aktywności ruchowej społeczeństwa jest równie istotna jak leczenie nadciśnienia tętniczego, zaburzeń przemiany lipidowej, czy walka z nałogiem palenia tytoniu. Niepożądane dla organizmu skutki hipo- i hiperkinezji wskazują na potrzebę poszukiwania optymalnej dawki ruchu. Niestety nie da się określić optymalnej jednakowej AF dla jednostki, gdyż każdy z nas ma inną potrzebę zaspakajania jej. Zgodnie z zaleceniami WHO, każdy dorosły dla utrzymania zdrowia i minimum kondycji fizycznej winien codziennie rześkim krokiem spacerować przez: 1,5 godz. mężczyzna, 1 godz. zaś kobieta. Z. Cendrowski proponuje natomiast optymalny z punktu zdrowia i kondycji fizycznej dla osób dorosłych model treningu wg zasady: 3 x 30 x 130 97 http://pl.wikipedia.org/wiki/od%c5%bcywianie 46

czyli 3 x tygodniowo, co najmniej 30 min., z intensywnością wywołującą ok.130 ud/min. Dla dzieci zaś opracował formułę: 5 x 20 x 140 Z punktu widzenia S. Kozłowskiego wysiłki mające usprawnić czynności narządów odpowiedzialnych za transport tlenu powinny powodować przyspieszenie tętna do poziomu 130-150 ud/min. Aby wysiłek fizyczny przynosił korzyść zdrowotną, musi on zwiększać normalny wydatek energetyczny o 2 tys. kcal tygodniowo. Zdaniem K. Coopera, twórcy systemu aerobik, dystans 20 - kilometrowy tygodniowo przebiegany w czterech porcjach po 20-30 minut może być uważany za dawkę optymalną. Optymalną porcję ruchu mogą też zapewnić stosowane 3-4 razy tygodniowo 45 - minutowe dawki aerobiku. Kolejny aspekt, który rodzice powinni mieć na uwadze w wychowaniu swoich pociech, dotyczy prawidłowego odżywiania. Ma ono także istotny wpływ na właściwy rozwój oraz funkcjonowanie organizmu dziecka. Encyklopedia Wikipedia podaje, iż odżywianie jest to proces życiowy polegający na dostarczeniu pokarmu każdej żywej komórce. Pobrany pokarm jest wykorzystywany przez organizm jako materiał budulcowy, energetyczny, zapasowy i regulatorowy. Odżywianie ma podstawowe znaczenie życiowe dla każdego organizmu. Warunkuje również utrzymanie dobrego zdrowia. Zbyt ubogie pożywienie lub jego złe wchłanianie czy trawienie powoduje niedożywienie i niedowagę. Natomiast zbyt częste odżywianie, bądź spożywanie nieodpowiednich pokarmów powodować może nadwagę bądź otyłość. Właściwe odżywianie wymaga więc spożywania odpowiednich ilości dobrze przygotowanego pokarmu. Składniki odżywcze są to substancje chemiczne dostarczane do organizmu przez pokarm, który dostaje się doń poprzez układ trawienny. Są one wydobywane z niego w procesie trawienia. Do elementów produktów spożywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, należą: białka, tłuszcze, cukry, węglowodany, witaminy, sole mineralne oraz woda. Spełniają one trzy funkcje w organizmie: budulcową (białko, składniki mineralne) - dostarczają budulca do tworzenia, odbudowy lub utrzymania tkanek, energetyczną (węglowodany, tłuszcze) - służą jako "paliwo" dostarczające energii, regulującą (witaminy, składniki mineralne) - pomagają regulować procesy zachodzące w ciele. Ludzie jedzą wiele rodzajów pożywienia: żywność nieprzetworzoną (głównie warzywa, zioła, owoce, orzechy i grzyby, rzadziej żywność pochodzenia zwierzęcego minerały, głównie sól) oraz żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego w różnym stopniu przetworzoną. Zasady zdrowego żywienia - czyli co jeść, czego unikać? 47

Ograniczenie białej mąki Ograniczenie cukru i aspartamu. Ograniczenie soli i glutaminianu sodu. Picie płynów przed posiłkiem albo 2 godziny po posiłku. Dokładne gryzienie i przeżuwanie spożywanego pokarmu. Zażywanie dużej ilości ruchu na świeżym powietrzu. Unikanie nadmiernej ilości cholesterolu - znajdującego się w tłustym mięsie, tłustych wędlinach, lodach, ciastach, kremach, chipsach Spożywanie produktów nieprzetworzonych zawierających naturalne witaminy, sole mineralne, błonnik, Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe. Używanie masła zamiast margaryny. Spożywanie 4-5 posiłków dziennie, bez "podjadania" między posiłkami. Spożywanie ostatniego posiłku najpóźniej na 2 godziny przed pójściem spać. Spożywanie minimum 1 litr dziennie wody niegazowanej. Ograniczenie ilości spożywanej kawy i zwykłej herbaty. Zachowanie równowagi kwasowo - zasadowej organizmu. Ograniczenie spożywania żywności z dodatkami sztucznych barwników, konserwantów i innych syntetycznych dodatków. Nieprawidłowe odżywianie i złe przygotowanie posiłków często wynika z braku wiedzy na temat zdrowego odżywiania, ale nie tylko. Rodzice powinni pamiętać, iż każdy posiłek przygotowany i podany do spożycia przez ich dzieci powinien być posiłkiem pełnowartościowym. Przede wszystkim należałoby uwzględnić w nim witaminy, czyli organiczne związki chemiczne. Są to substancje egzogenne, czyli takie, które są niezbędna dla funkcjonowania organizmu żywego i które muszą być dostarczona z pożywieniem, gdyż sam organizm nie potrafi ich wytworzyć. Istnieje wiele czynników, przez które rodzice nieco zaniedbują wychowanie swoich dzieci i ich kulturę fizyczną. Do najczęstszych z nich możemy zaliczyć brak czasu i ochoty. Tymczasem obserwuje się, iż rodzicom najczęściej brakuje odpowiedniej wiedzy na dany temat. Justyna Jankowska Bibliografia: Osiński W.; Zarys teorii wychowania fizycznego, AWF Poznań 2002. Tatarkiewicz W.; Parerga, PWN, Warszawa 1978. Demel M., Skład A.; Teoria wychowania fizycznego dla pedagogów, PWN, Warszawa 1974. Osiński W.; O pojmowaniu wychowania fizycznego. Kultura Fizyczna, 1981. 48

Dąbrowski K.; Zdrowie psychiczne, PWN Warszawa 1985. Bielski J.; Życie jest ruchem. Poradnik dla nauczycieli wychowania fizycznego, Agencja Promo-Lider, Warszawa 1996. Drabik J.; Promocja aktywności fizycznej, AWF Gdańsk, 1997. Drabik J.; Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństw, Cz. I, AWF Gdańsk 1995. http://pl.wikipedia.org/wiki/od%c5%bcywianie 49