Małgorzata Radwan-Oczko 1, Maria Boratyńska 2, Mirosław Banasik 2, Dominika Jezior 2 Henryk Filipowski 3

Czas. Stomat., 2005, LVIII, 5 Wpływ polimorfizmu genu transformującego czynnika wzrostu B 1 na poziom TGF-ß 1 w osoczu i przerost dziąseł u pacjentów po przeszczepie nerki leczonych inhibitorami kalcyneuryny The influence of transforming growth factor-b1 gene polymorphisms on TGF-ß 1 plasma levels and gingival overgrowth in renal transplant recipients treated with calcineurine inhibitors Małgorzata Radwan-Oczko 1, Maria Boratyńska 2, Mirosław Banasik 2, Dominika Jezior 2 Henryk Filipowski 3 Z Katedry Periodontologii AM we Wrocławiu 1 Kierownik: prof. dr hab. M. Ziętek Z Katedry i Kliniki Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej AM we Wrocławiu 2 Kierownik: prof. dr hab. M. Klinger Z Katedry i Zakładu Patofizjologii AM we Wrocławiu 3 Kierownik: prof. dr hab. J. Jagielski Streszczenie Celem badań była ocena polimorfizmu genu TGF- ß 1 u pacjentów po przeszczepie nerki leczonych cyklosporyną A lub takrolimusem i blokerami kanału wapniowego. W grupie 63 pacjentów określono polimorfizmy alleli w pozycji +869 w kodonie 10 (Leu Pro) oraz w pozycji +915 w kodonie 25 (Arg Pro). Analizowano związek polimorfizmu genu TGF-ß 1 z poziomem TGF-ß 1 w osoczu oraz z występowaniem i stopniem przerostu dziąseł. Przerost dziąseł występował najczęściej u pacjentów z heterozygotycznym genotypem T/C w kodonie 10 i homozygotycznym dla argininy (G/G) w kodonie 25. Najrzadziej występował u pacjentów z homozygotycznym genotypem dla proliny (C/C) w kodonie 10 i heterozygotycznym (G/C) w kodonie 25. Najwyższy poziom TGF-ß 1 w osoczu w grupie leczonej CsA stwierdzano u chorych z fenotypem wysokiej produkcji TGF-ß 1. Wysoki stopień i częstość przerostu dziąseł wykazywał związek z fenotypem średniej i wysokiej produkcji TGF-beta. HASŁA INDEKSOWE: przerost dziąseł, cyklosporyna A, takrolimus, polimorfizm genu TGF-ß 1 Summary The aim of this study was an evaluation of transforming growth factor-b1 gene polymorphisms in renal transplant recipients treated with cyclosporine A or tacrolimus and calcium channel blockers. Two biallelic polymorphisms of the TGF-ß1 gene at position +869, codon 10 (Leu Pro), and position +915, codon 25 (Arg Pro) were assayed in 63 patients. We also determined the association between transforming growth factor -B1 gene polymorphisms and TGF-ß1 plasma levels and gingival overgrowth. The frequency of gingival overgrowth was the highest in patients who were heterozygous (T/C) in codon 10 and homozygous for arginine(g/g) in codon 25, while the lowest frequency was found in patients homozygous for proline (C/C) in codon 10 and heterozygous (G/C) in codon 25. The highest average TGF-ß1 plasma level in the CsA treated group corresponded with the high producer phenotype. Elevated frequency and score of overgrowth was connected with the intermediate and high TGF-ß1 producer phenotype. KEYWORDS: gingival overgrowth, cyclosporine A, tacrolimus, TGF- ß 1 - gene polimorphism 314

2005, LVIII, 5 Poziom TGF-ß 1 w osoczu i przerost dziąseł Transformujący czynnik wzrostu TGF- ß 1 jest cytokiną biorącą udział w regulacji odpowiedzi immunologicznej. Jest nieodzowny w powstawaniu i czynności regulatorowych limfocytów T, odpowiedzialnych za utrzymanie tolerancji. W niektórych układach doświadczalnych hamuje odpowiedź immunologiczną skuteczniej niż cyklosporyna. Stymuluje powstawanie naczyń, bierze udział w gojeniu ran i procesach naprawczych zwiększając wytwarzanie białek macierzy pozakomórkowej. Jest również rozpoznawany jako kluczowy mediator fibrogenezy w przewlekłym odrzucaniu i nefrotoksyczności cyklosporynowej, w zwłóknieniu płuc, w powstawaniu keloidu, oraz we wrodzonym przeroście dziąseł. Wykazano, że cyklosporyna (CsA) pobudza ekspresję TGF-ß 1 poprzez komórki nerki i limfocyty T, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio poprzez zwiększenie produkcji endoteliny-1. TGFß 1 wpływa zarówno na immunosupresyjne, jak i toksyczne działanie CsA. Uboczne skutki leczenia cyklosporyną, które wiążą się z wystąpieniem zwłóknienia nerek, wątroby mogą być także wynikiem zwiększenia syntezy TGF-ß 1. (12). Przerost dziąseł, indukowany stosowaniem CsA nie jest w pełni wyjaśnioną patologią. Przerost dotyczy tylko części pacjentów tzw. podatnych. Nie występuje u leczonych takrolimusem, który podobnie jak CsA jest inhibitorem kalcyneuryny (1, 5, 7, 11, 15, 16). Ostatnio uwaga badaczy nad rolą TGF-ß 1 w etiopatogenezie wielu chorób, m. in. zapalenia jelit, zwłóknienia płuc, przerostu dziąseł, zwłóknienia narządów przeszczepionych skupiła się na ocenie polimorfizmu genu TGF-ß1. Gen TGF-ß 1 jest genem polimorficznym. Morfizm w pozycji +869 zamienia aminokwas leucynę na prolinę w kodonie 10, a morfizm w pozycji +915 powoduje zamianę argininy na prolinę w kodonie 25. Opisano znacznie większą produkcję TGF-ß1 in vitro przez stymulowane limfocyty pochodzące od pacjenta o genotypie homozygotycznym w kodonie 25 dla argininy (G/G) w porównaniu z pochodzącymi od osób z genotypem heterozygotycznym (G/C). Polimorfizm genu TGF-ß1 koreluje z wielkością produkcji czynnika wzrostu. Aminokwasyleucyna w kodonie 10 i arginina w 25 odpowiadają za wysoką produkcję TGF-ß 1. Ten genotyp TGF-beta1 jest czynnikiem wysokiego ryzyka zwłóknienia płuc po przeszczepie (2,8,12). Opisano związek polimorfizmu, aczkolwiek niewielki, z produkcją białka TGF-beta1 przez stymulowane limfocyty z krwi obwodowej (9). Według autorów polimorfizm w kodonie 10 zwiększa transport białka, a polimorfizm w kodonie 25 reguluje transkrypcję genu. Genotypom polimorfizmu genu TGF-ß1 w kodonie 10 i 25 przyporządkowano fenotypy stopnia produkcji tej cytokiny. Do fenotypów wysokoprodukujących zaliczono wcześniej wymienione homozygotyczne genotypy leucyny (T/T) w kodonie 10 i argininy (G/G) w kodonie 25 oraz T 10 /C 10 i G 25 /G 25. Fenotypom średniej produkcji przyporządkowano genotypy T 10 /C 10 i G 25 /C 25, C 10 /C 10 i G 25 /G 25 oraz T 10 /T 10 i G 25 /C 25. Natomiast, pozostałe genotypy zaliczono do fenotypów niskiej produkcji TGF-ß1: C 10 / C 10 i G 25 /C 25, C 10 /C 10 i C 25 /C 25, T 10 /T 10 i C 25 /C 25, T 10 /C 10 i C 25 /C 25. Celem badań była ocena występowania polimorfizmu genu TGF- ß1 w kodonie 10 w pozycji (+869) i w kodonie 25 w pozycji (+915) u pacjentów po przeszczepie nerki z przerostem i bez przerostu dziąseł, leczonych inhibitorami kalcyneuryny oraz korelacja z poziomem TGF-beta1 w osoczu i przerostem dziąseł. Materiał i metody Badania wykowano u 63 pacjentów Kliniki Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej AM we Wrocławiu, u których w latach 1978-2003 wykonano zabieg przeszczepu nerki. W grupie 42 osób, w wieku 26-62 lat, w leczeniu immunosupresyjnym stosowano cyklosporynę A z azatiopryną (Aza) lub mykofenolan mofetilu (MMF) i prednison (P) [Gr.I]. W grupie kontrolnej, u 21 pacjentów w wieku 20 51 lat stosowano takrolimus również w skojarzonym leczeniu z Aza lub MMF i P [Gr.II]. Grupę leczoną CsA podzielono 315

M. Radwan-Oczko i in. Czas. Stomat., na dwie podgrupy pacjentów z przerostem dziąseł [Gr.IA] i bez przerostu [Gr.IB]. Dawka cyklosporyny i takrolimusu były zależne od czasu po transplantacji. Nie wszyscy pacjenci otrzymywali blokery kanału wapniowego. U badanych oznaczono polimorfizm genu TGF-ß1 w kodonie 10 w pozycji (+869) i w kodonie 25 w pozycji (+915) z wykorzystaniem metody SSP-PCR (Sequence specific probe PCR). U 39 pacjentów (22 z grupy leczonej CsA i 17 z grupy leczonej takrolimusem) oznaczono w osoczu poziom TGF-ß 1 metodą ELISA na zestawach firmy Quantikine R and D systems. Wyniki wyrażono w ng/ml. W badanych grupach analizowano płeć i wiek pacjentów, czas po transplantacji. Obliczono całkowitą przyjętą dawkę cyklosporyny lub takrolimusu. W badaniu stomatologicznym oceniano liczbę zębów oraz obecność i stopień nasilenia przerostu dziąseł stosując 4 stopniową skalę: 0 brak przerostu, 1 łagodny przerost brodawek dziąsłowych i dziąsła brzeżnego sięgający do 1/3 wysokości korony zęba, 2 średni przerost brodawek dziąsłowych i dziąsła brzeżnego sięgający do1/2 wysokości korony zęba, 3 duży przerost dziąsła sięgający ponad 1/2 korony zęba. Pacjentów dobrano w taki sposób, że stwierdzany klinicznie przerost 1, 2 lub 3 stopnia występował przy przynajmniej połowie zębów (rozległość 50%). Krew do oznaczeń badanych parametrów pobierano w dniu badania stomatologicznego. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej. Zastosowano test t-studenta, Scheffégo i U Manna-Whitneya. Za poziom istotności przyjęto p 0,05.Wyniki przedstawiono w postaci wartości średnich ± odchylenie standardowe (SD). Wyniki Charakterystyka badanych pacjentów leczonych CsA [grupa I] i leczonych takrolimusem [grupa II] pod względem płci, wieku, średniej liczby zębów była podobna. W grupie leczonej takrolimusem u większej liczby pacjentów (38%) nie stosowano blokerów kanału wapniowego w porównaniu z grupą leczoną CsA (21%). Czas po przeszczepie był dłuższy w grupie I w porównaniu z grupą II. U żadnego chorego leczonego takrolimusem nie stwierdzano przerostu dziąseł. Poziom TGF-B 1 w grupie leczonej CsA wynosił 4,06 ng/ml i był wyższy niż w grupie leczonej takrolimusem 2,69 ng/ml. Różnica ta była statystycznie istotna w teście U Manna- Whitneya przy poziomie istotności p<0,26 (tab. I). Stwierdzono również różnicę statystycznie istotną w poziomie TGF-B 1 między tymi grupami (I vs II) dla pacjentów z fenotypem wysokiej produkcji (H) (ryc. 1) w teście TGF-beta1 [ng/ml] 8,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 Cyklosporyna Takrolimus Ryc. 1. Średni poziom TGF-B 1 dla osób z fenotypem wysokiej produkcji (H) 30 leczonych CsA i 15 leczonych takrolimusem. t-studenta przy poziomie istotności p<0,025, a w teście U Manna-Whitneya przy p<0,15. Średnia przyjęta dawka całkowita cyklosporyny w grupie I wynosiła 316 g. Była wyższa w grupie osób z przerostem dziąseł (342 g) w porównaniu do grupy bez przerostu (284 g) (tab. I) W tabeli II zestawiono częstość występowania genotypów TGF-ß 1 w kodonie 10 i 25 w badanych grupach. Różnice stwierdzono w częstości występowania genotypów w kodonie 10. W grupie osób leczonych CsA jak i takrolimusem 316

2005, LVIII, 5 Poziom TGF-ß 1 w osoczu i przerost dziąseł T a b e l a I. Charakterystyka badanych grup dane kliniczne Grupa I leczona CsA Grupa II leczona takrolimusem Grupa IA z przerostem dziąseł Grupa IB bez przerostu dziąseł Liczba badanych 42 21 24 18 Płeć 18K/24M 8K/13M 10K/14M 8K/10M Wiek w latach 40 ± 11 NS 37 ± 11 40 ± 11 NS 40 ± 10 Czas po tx (mies.) 67 ± 55 * 15 ± 7 62± 41 NS 74 ± 70 Liczba zębów 23 ± 5 NS 23 ± 4 24 ± 5 NS 22 ± 6 Poziom TGF-B 1 (ng/ml) 4,06 ± 2,66 * 2,69 ± 2,33 4,08 ± 2,5 NS 4,03 ± 2,98 Dawka całkowita CsA/ takrolimus (g) Stosowane blokery kanału wapniowego: werapamil amlodypina nitrendypina 316 ± 176 4,19±1,67 342 ± 205 NS 284 ± 131 nie stosowano 9 8 24 7 2 * różnica statystycznie istotna, NS różnica statystycznie nieistotna, poziom istotności p 0,05. 4 5 4 T a b e l a I I. Genotypy TGF-B1 w kodonie 10 i 25 w badanych grupach Kodon Genotyp TGF-B 1 Grupa leczona CsA N Grupa leczona takrolimusem N Gr. IA z przerostem dziąseł N Gr. IB bez przerostu dziąseł N 10 T/T 10 10 6 4 T/C 24 7 15 9 C/C 8 4 3 5 25 G/G 34 17 20 14 G/C 8 4 4 4 T Leucyna, C Prolina, G Arginina. genotyp T/T wystąpił u 10 osób, natomiast genotyp T/C wystąpił u 24 osób leczonych CsA i 7 leczonych takrolimusem. W badanych grupach pacjentów leczonych CsA i takrolimusem wykazano podobną dystrybucję fenotypów wpływających na produkcję TGF-ß 1 (tab. III). Średnie wartości poziomu TGF- ß 1 w grupie leczonej CsA w powiązaniu z fenotypem odpowiedzialnym za produkcję cytokiny przedstawiono graficznie na ryc. 2. Zauważono najniższy poziom TGF- ß 1 dla fenotypu niskiej produkcji, nieco wyższy dla fenotypu średniej produkcji cytokiny i najwyższy dla fenotypu wysokiej produkcji. Stężenie TGF-beta1 w osoczu leczonych takrolimusem w powiązaniu z fenotypem produkcji nie wykazało podobnej zależności (ryc. 3). Najwyższy średni poziom cytokiny wiązał się z fenotypem niskiej produkcji. Oznacza to, że polimorfizm genu odpowiada za stymulację produktu tego genu u leczonych CsA. 317

M. Radwan-Oczko i in. Czas. Stomat., T a b e l a I I I. Częstość występowania fenotypów w badanych grupach Fenotypy produkcji TGF-B 1 Fenotyp wysokiej produkcji - H Fenotyp średniej produkcji - I Fenotyp niskiej produkcji - L Grupa I leczona CsA N=42 Grupa II leczona takrolimusem N=21 Grupa IA z przerostem N=24 Grupa IB bez przerostu N=18 30 15 18 12 8 4 5 3 4 2 1 3 Poziom TGF-beta1 [ng/ml] Ryc. 2. Wartości średnie poziomu TGF- ß 1 w zależności od fenotypu w grupie leczonej CsA, L fenotyp niskiej produkcji TGF- ß 1, I fenotyp średniej produkcji TGF- ß 1, H fenotyp wysokiej produkcji TGF- ß 1. Poziom TGF-beta1 [ng/ml] 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 7,00 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 2,39 2,76 4,50 L I H 6,50 FENOTYP 0,99 2,37 L I H FENOTYP Ryc. 3. Wartości średnie poziomu TGF- ß 1 w zależności od fenotypu niskiej, średniej i wysokiej produkcji TGF- ß 1 w grupie leczonej takrolimusem. Zależność występowania i zaawansowania przerostu dziąseł od rodzaju genotypu w kodonie 10 i 25 zebrano w tab. II i IV. Zaobserwowano większą częstość występowania heterozygotycznego genotypu leucyna/prolina (T/C) w grupie z przerostem dziąseł u 15 z 24 osób, a w grupie bez przerostu u 9 z 18 badanych. Homozygotyczny genotyp dla proliny (C/C) występował z mniejszą częstością u chorych z przerostem -3/24 osoby, w porównaniu z grupą chorych bez przerostu -5/18 osób. Również przerost dziąseł I, II i III stopnia u osób z homozygotycznym genotypem dla proliny (C/C) stwierdzono u mniejszej liczby osób 3 z 8, w porównaniu z homozygotycznym genotypem dla leucyny (T/T) 6 z 10 pacjentów oraz heterozygotycznym (T/C) u 15 pacjentów z 24. U pacjentów z homozygotycznym genotypem dla argininy (G/G) w kodonie 25 przerost dziąseł różnego stopnia wystąpił u 20 z 34. U osób z heterozygotycznym genotypem G/ C przerost tylko I i II stopnia stwierdzono u 4 z 8 badanych (tab. IV). Różnice w dystrybucji fenotypów wystąpiły pomiędzy grupami osób z przerostem i bez przerostu dziąseł. W gr. IA fenotypy wysokiej i średniej produkcji cytokiny wystąpiły łącznie u 23 badanych, a w gr. IB u 15 badanych (tab. III). W grupach osób o fenotypie wysokiej (H) i średniej (I) produkcji cytokiny, różnego stopnia przerost dziąseł stwierdzono odpowiednio u 18 (H) i 4 (I) badanych. Przerost nie wystąpił u 12 badanych z fenotypem wysokiej produkcji i u 3 z fenotypem średniej produkcji. Ponad dwukrotnie rzadziej przerost stwierdzono u pacjentów z fenotypem niskiej produkcji; wystąpił u 1 chorego i to w najniższym, pierwszym stopniu (tab. V). 318

2005, LVIII, 5 Poziom TGF-ß 1 w osoczu i przerost dziąseł T a b e l a I V. Częstość występowania przerostu dziąseł dla danego genotypu w grupie leczonych CsA Genotyp TGF-B 1 Kodon 10 Przerost dziąseł liczba pacjentów 0 bez przerostu I stop. przerostu II stop. przerostu III stop. przerostu T/T 4 3 1 2 T/C 9 4 9 2 C/C 5 1 1 1 Kodon 25 G/G 14 6 9 5 G/C 4 2 2 0 T a b e l a V. Częstość występowania przerostu dziąseł dla danego fenotypu Fenotyp H fenotyp wysokiej produkcji I fenotyp średniej produkcji L fenotyp niskiej produkcji Przerost dziąseł liczba osób 0 brak przerostu 1 stop. przerostu 2 stop. przerostu 3 stop. przerostu 12 6 8 4 3 1 3 1 3 1 0 0 Stopień przerostu dziąseł 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 0,25 1,25 1,13 L I H FENOTYP Ryc. 4. Wartości średnie stopnia przerostu dziąseł w zależności od fenotypu w grupie leczonej CsA. Na rycinie 4 przedstawiono średnie wartości stopnia przerostu dziąseł w zależności od fenotypu produkcji. Zwraca uwagę nieco wyższy stopień przerostu w grupie osób o fenotypie średniej produkcji, w porównaniu z fenotypem wysokiej produkcji cytokiny. Dyskusja Badania polimorfizmu genu TGF-beta-1 wykazały zależność występowania przerostu dziąseł z heterozygotycznym genem prolina/leucyna (T/C). Znacznie większa liczba chorych z przerostem dziąseł indukowanym CsA była nosicielem tego genu w porównaniu z chorymi bez przerostu, czy też leczonymi takrolimusem. W idiopatycznej kardiomyopatii, patogenetycznie powiązanej z TGF-beta1, także stwierdzano częste występowanie genotypu leucyna/prolina (T/C). Inne doniesienia sugerują, że ten genotyp może odpowiadać za nefrotoksyczne działanie CsA u chorych po przeszczepieniu serca. U 26% chorych z niewydolnością nerek po leczeniu CsA, stwierdzono występowanie genotypu (T/C) (3). Mediatorem toksycznego działania CsA na nerki, jak to udowodniono w wielu pracach, jest m.in. 319

M. Radwan-Oczko i in. Czas. Stomat., TGF-beta1. Zbieżność przedstawionych wyników badań dotyczących przerostu dziąseł i nefrotoksyczności CsA z genotypem TGF-beta1, potwierdza rolę tego czynnika wzrostu w patogenezie obydwu chorób. We wcześniej opublikowanych badaniach, wykazaliśmy zależność przerostu dziąseł z rozwojem niewydolności przeszczepionych nerek, sugerując wspólny patomechanizm obydwu zaburzeń (4). W jedynej do tej pory opublikowanej pracy, Linden i wsp. (13) przedstawili inne wzorce genotypów u chorych z przerostem dziąseł indukowanym CsA. W badaniach wykonanych w dwóch ośrodkach w Anglii i Irlandii na grupie 164 osób uzyskano znacząco wyższy stopień przerostu dziąseł u pacjentów homozygotycznych dla proliny w kodonie 10 (C/C), w porównaniu do homozygotycznych dla leucyny (T/T) i heterozygotycznych (T/C). Natomiast osoby z genotypem heterozygotycznym arginina/ prolina (G/C) w kodonie 25 miały wyższy stopień przerostu dziąseł w porównaniu z tymi, którzy byli homozygotyczni dla argininy (G/G) (13). Nasze badania nie wykazały różnic w zakresie genotypów TGF-beta1 w kodonie 25, a przerostem dziąseł. Zarówno w badaniach Lindena, jak i własnych nie stwierdzono występowania homozygotycznego genotypu dla proliny C/C w kodonie 25. Z badań Baana i wsp.(3) wynika, że jest rzadkim genotypem, jego występowanie wykazano u 1% chorych ze 168 zbadanych. Wyniki badania dystrybucji genotypów w grupie chorych leczonych takrolimusem i całej grupie leczonej CsA wykazały, że genotyp T/C występował u większej liczby chorych leczonych CsA, podczas gdy genotyp T/T u dwukrotnie mniejszej w porównaniu z leczonymi takrolimusem. Dystrybucja genotypów w kodonie 25 była podobna u leczonych CsA i takrolimusem. Częstość występowania fenotypów wysoko, średnio i nisko-produkujących była identyczna u leczonych CsA i tacrolimusem. Opisano znacząco wyższy poziom TGF- ß 1 w surowicy krwi w zdrowej populacji Japończyków z genotypem C/C w kodonie 10 w porównaniu z genotypem T/C i T/T (17). W naszych badaniach pacjentów leczonych CsA, zauważono najwyższy poziom TGF- ß 1 w osoczu pacjentów z fenotypem wysokiej produkcji cytokiny odpowiadającym genotypom: T 10 /T 10, G 25 /G 25 i T 10 /C 10, G 25 /G 25 (ryc.1). Również Ochsner i wsp. (14) zaobserwowali, w grupie leczonych CsA, wyższe poziomy cytokiny u osób z genotypami odpowiedzialnymi za wysoką jej produkcję. Stwierdzono zwiększoną ekspresję TGF- ß 1 w tkankach przerośniętego dziąsła u pacjentów leczonych CsA (10). Zauważono również, iż terapia cyklosporyną podnosi poziom tej cytokiny w płynie dziąsłowym (6). W grupie z przerostem dziąseł fenotypy wysokiej, a zwłaszcza średniej produkcji cytokiny wystąpiły u znacznej części badanych. Fenotyp niskiej produkcji, natomiast, stwierdzono u 75% chorych bez przerostu i u 25% chorych z niewielkim, pierwszego stopnia przerostem dziąseł. Nie przeprowadzono analizy statystycznej częstości występowania genotypów i fenotypów w poszczególnych badanych grupach ze względu na małą liczebność grup. Stanowi to materiał wstępny. Przy większej liczebności grup można oczekiwać zachowania statystycznie zgodnych proporcji z wynikami w tabelach. Wykonane wstępne badania, na małej grupie chorych, wydają się wskazywać na związek fenotypu z przerostem dziąseł oraz wielkością produkcji TGF-beta 1. Fenotyp wysokiej oraz średniej produkcji TGF- ß 1 był związany z największą częstością i największym stopniem przerostu dziąseł. Równocześnie, fenotyp wysokiej produkcji korelował z najwyższym stężeniem TGFbeta1 w osoczu pacjentów leczonych cyklosporyną. Te wyniki sugerują, że fenotyp średniej i wysokiej produkcji TGF-beta1 oraz zwiększone stężenie tej cytokiny mogą stanowić czynnik ryzyka przerostu dziąseł u pacjentów leczonych CsA. Częstość występowania fenotypu wysokiej produkcji u badanych pacjentów po przeszczepie nerki wynosiła 71%. Nie wiadomo, dlaczego tylko u części chorych z tym fenotypem oraz 320

2005, LVIII, 5 Poziom TGF-ß 1 w osoczu i przerost dziąseł fenotypem średniej produkcji doszło do przerostu dziąseł. Może to oznaczać, że TGF-beta 1 nie u wszystkich chorych wywiera działanie miejscowe w tkance dziąsła. Tak może się zdarzyć z wielu powodów. Biologicznie aktywny TGF-beta1 może ulec inaktywacji, zanim zwiąże się ze swoistymi receptorami w tkance dziąsłowej. Naturalnymi substancjami inaktywującym ten czynnik jest m. in. alfa2 makroglobulina we krwi oraz dekoryna macierzy pozakomórkowej. Ekspresja receptorów jest także uwarunkowana genetycznie. Oddziaływanie z typem I receptora wywiera wpływ na syntezę i depozycję macierzy pozakomórkowej, z typem II na wzrost i proliferację komórek. Zablokowanie drogi transdukcji sygnałów wewnątrzkomórkowych uniemożliwia działanie TGF-beta1. Jest to jedna z pierwszych prac, dotycząca związku polimorfizmu genu dla TGF-beta1 z przerostem dziąseł indukowanym CsA u chorych po przeszczepieniu nerki. Przedstawione wstępne wyniki, sugerują genetyczne podłoże patomechanizmu tego zaburzenia, stąd też prowadzimy dalsze badania dotyczące polimorfizmu genu TGF-beta1 i jego związku z ekspresją genu, jak i jego produktu w obrębie patologicznie zmienionego dziąsła. Piśmiennictwo 1. Afonso M., Oliveira V., Shibli J. A., Sposto M. R.: Cyclosporin A Induced Gingival Overgrowth in Renal Transplant Recipients. J. Periodontol., 2003, 74, 51-56. 2. Awad M. R., El-Gamel A., Hasleton P., Turner D. M., Sinnott P. J., Huthinson I. V.: Genotypic Variation in the Transforming Growth Factor-B1 Gene. Transplantation, 1998, 66, 1014-1020. 3. Baan C. C., Balk A. H., Holweg C. T., van Riemsdijk I. C., Maat L. P., Vantrimpont P. J, Niesters H. G., Weimar W.: Renal failure after clinical heart transplantation is associated with the TGF-beta 1 codon 10 gene polymorphism. J. Heart Lung Transplant., 2000, 19, 866-872. 4. Boratyńska M.., Radwan-Oczko M., Falkiewicz K., Klinger M., Szyber P.: Gingival Overgrowth in Kidney Transplant Recipients Treated With Cyclosporine and Its Relationship With Chronic Graft Nephropathy. Transplant. Proc., 2003, 35, 2238-2240. 5. Boratyńska M.: Urine excretion of Transforming Growth Factor beta 1 in chronic allograft nephropathy. Ann. of Transplant., 1999, 2, 23-28. 6. Buduneli N., Kütükcüler N., Aksu G., Atilla G.: Evaluation of Transforming Growth Factor ß 1 Level in Cervicular Fluid of Cyclosporin A Treated Patients. J. Periodontol., 2001, 72, 526-531. 7. Busque S., Demers P., St-Louis G., Boily J. G., Tousignant J., Lemieux F., Smeesters C., Corman J., Dalose P.: Conversion From Neoral (Cyclosporine) to Tacrolimus of Kidney Transplant Recipients for Gingival Hyperplasia or Hypertrichosis. Translant. Proc., 1998, 30, 1247-1248. 8. Garcia-Gonzalez M. A., Crusius J., Bart A., Strunk M. H. P., Bouma G., Pérez-Centeno C. M., Pals G., Meuwissen S. G. M., Peňa A. S.: TGF- ß1 gene polymorphisms and inflammatory bowel disease. Immunogenetics 2000, 51, 869-872. 9. Hoffmann S. C., Stanley E. M., Cox E. D., Craighead N., Di Mercurio B. S., Koziol D. E., Harlan D. M., Kirk A. D., Blair P. J.: Association of cytokine polymorphic inheritance and in vitro cytokine production in anti-cd3/cd28- stimulated peripheral blood lymphocytes. Transplantation, 2001, 72, 1444-1450. 10. James J. A., Irwin C. R., Linden G. J.: Gingival fibroblast response to cyclosporin A and transforming growth factor ß 1. J. Periodont. Res., 1998, 33, 40-48. 11. Kohnle M., Lülkes P., Zimmermann U., Philipp Th., Heemann U.: Conversion From Cyclosporine to Tacrolimus in Renal Transplant Recipients With Gum Hyperplasia. Translant Proc., 1999, 31, 7A, 44-45. 12. Lácha J., Hubáček J. A., Viklický O., Málek I., Huthinson I., Vitko Š.: TGF- ß1Gene polymorphism Is a Risk Factor for Renal Dysfunction in Heart Transplant recipients. Transplant. Proc., 2001, 33, 1567-1569. 13. Linden G. J., Haworth S. E., Maxwell A. P., Poulton K. V., Dyer P. A., Middleton D., Irwin Ch. R., Marley J. J., McNarnee P., Short C., Hull P. S., James J. A.: The Influence of Transforming Growth Factor- ß 1 Gene Polymorphisms on the Severity of Gingival Overgrowth Associated With Concomitant Use of Cyclosporin A and a Calcium Channel Blocker. J. Periodontol., 2001, 72, 808-814. 14. Ochsner S., Guo Z., Binswanger U., Knoflach A.: TGF- ß 1 Gene Expression in Stable Renal Transplant Recipients: Influence of TGF- ß 1 Gene polymorphism and Immunosuppression. Transplant., Proc. 2002, 34, 2901-2903. 15. Radwan-Oczko M., Boratyńska M.: Miejscowe i ogólne czynniki ryzyka przerostu dziąseł u pacjentów po przeszczepie nerki 321

M. Radwan-Oczko i in. Czas. Stomat., leczonych cyklosporyną A przegląd piśmiennictwa. Czas. Stomat., 2003, LVI, 1, 18-23. 16. Radwan- Oczko M., Boratyńska M., Klinger M., Ziętek M.: Risk Factors of Gingival Overgrowth in Kidney Transplants Recipients Treated with Cyclosporine A. Ann. Transplant., 2003, 4, 40-45. 17. Yamada Y., Miyauchi A., Goto J., Talagi Y., Okuizumi H., Kenematsu M., Hase M., Takai H., Harada A., Kieda K.: Association of a polymorphism of the transforming growth factor beta 1 gene with genetic susceptibility to osteoporosis in postmenopausal Japanese women. J. Bone Miner. Res., 1998, 13, 1569-1576. Otrzymano: dnia 27.XII.2004 r. Adres autorów: 50-425 Wrocław, ul. Krakowska 26. 322