Analiza bezpieczeństwa pracy i doskonalenie warunków pracy w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy dr inż. Adam Górny Politechnika Poznańska KULTURA BEZPIECZEŃSTWA - indywidualne i grupowe wartości, postawy, umiejętności oraz normy postępowania wpływające na styl, jakość i skuteczność zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w przedsiębiorstwie Successful health and safety management (1997), Health and Safety Executive, London 1
Czynniki opisujące kulturę bezpieczeństwa pracy stan świadomości pracowników opisujący postrzeganie zagrożeń występujących w środowisku pacy, stopień zaangażowania firmy i jej pracowników w realizację zadań służących zapewnieniu bezpiecznych stanowisk pracy, poczucie bezpieczeństwa wśród pracowników, zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków w środowisku pracy, zapewnienie przez pracodawcę zgodności z obowiązującymi przepisami prawnymi dotyczącymi bhp, wzorcami zachowań, systemem wartości kształtujących stosunek do problematyki bhp, wykazywane całościowe podejście do planowania, organizowania, wdrażania, monitorowania, doskonalenia działań w obszarze bhp. Warunki skutecznego kształtowania kultury bezpieczeństwa pracy Warunki skutecznego kształtowania kultury bezpieczeństwa pracy - analiza wypadków - edukacja z zakresu bhp - partycypacja pracowników - zaangażowanie kierownictwa - otwarta i szczera komunikacja - współpraca między pracownikami - motywowanie oraz wzmacnianie bezpiecznych zachowań 2
Elementy oceny kultury bezpieczeństwa pracy zapewnienie szkoleń pracowników wpływających na ich świadomość odnośnie konieczności przestrzegania zasad i przepisów bhp, przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących bhp zarówno przez pracodawców, jak i pracowników, zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w tym np. zastosowanie widocznych systemów oznakowani ciągów komunikacyjnych, wyjść ewakuacyjnych, stref niebezpiecznych itp., obowiązujący w przedsiębiorstwie system procedur i instrukcji bhp, stosowanie przez pracowników środków ochrony indywidualnej, podejmowanie w przedsiębiorstwie działań profilaktycznych (w tym prowadzenie badań lekarskich, Elementy oceny kultury bezpieczeństwa pracy zapewnienie technicznego bezpieczeństwa w zakresie eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych, wykazywanie odpowiedzialności przez pracodawcę i pracowników za sprawy bhp, niska wypadkowość, stosowany system kontroli realizacji wymagań, 3
Rozwój kultury bezpieczeństwa Poziom kształtowania kultury: - poziom A (początkowy / wstępny) Charakterystyka poziomu: - brak służby bhp. - temat bezpieczeństwa nie istnieje w pojęciu osób zarządzających i pracowników lub jest ograniczony do szkoleń, badań, instrukcji itp. Rozwój kultury bezpieczeństwa Poziom kształtowania kultury: - poziom B (kultura kary ) Charakterystyka poziomu: - pojawia się służba bhp. - działania następują jako reakcja po wypadkach. Brak działań profilaktycznych. - nacisk na szukanie winnych i karanie za odstępstwa i wypadki. - pracownicy widzą w kwestiach bezpieczeństwa: konieczność wymierzenia kary, zagrożenia karą i konieczność uniknięcia kary. - zasady udokumentowane w zakresie minimalnym 4
Rozwój kultury bezpieczeństwa Poziom kształtowania kultury: - poziom C (kultura muszę ) Charakterystyka poziomu: - służba bhp zaczyna być elementem w zarządzaniu firmą. - wypadki nie są jedynym motywatorem do wdrażania działań zmierzających do poprawy. - bardzo dużo zasad jest udokumentowanych. Istnieje wiele zapisów potwierdzających podejmowanie działań. - pracownicy wiedzą że muszą wykonywać pracę zgodnie z przyjętymi zasadami. - przełożeni wiedzą że muszą mieć dokument jako dowód potwierdzający realizację Rozwój kultury bezpieczeństwa Poziom kształtowania kultury: - poziom D (zarządzanie bezpieczeństwem) Charakterystyka poziomu: - służba bhp jest istotnym elementem zarządzania organizacją. - decyzje są podejmowane na podstawie faktów. Działania związane z podnoszeniem poziomu bezpieczeństwa wynikają szczególnie z oceny ryzyka i uwag pracowników. - wdrożony jest system zarządzania bhp. - pracownicy i kierownicy są świadomi odpowiedzialności za własne bezpieczeństwo. Zwracana jest uwaga na bezpieczeństwo innych, w tym podwykonawców i gości 5
Rozwój kultury bezpieczeństwa Poziom kształtowania kultury: - poziom E (kultura chcę ) Charakterystyka poziomu: - służba bhp przestaje być wiodącym elementem zarządzania organizacją. Jej rola jest jedynie doradcza. - osoby kierujące przejmują odpowiedzialność za zarządzanie bezpieczeństwem w każdym elemencie. - pracownicy są partnerem w kształtowaniu poziomu bezpieczeństwa. - następuje ograniczanie dokumentowania zasad Rozwój kultury bezpieczeństwa Poziom kształtowania kultury: - poziom F (optymalny) Charakterystyka poziomu: - bezpieczeństwo jest fundamentem działania firmy we wszystkich aspektach. - rola służby bhp zostaje sprowadzona jedynie do spełnienia wymagań prawnych. - wszyscy pracownicy uważają kwestie bezpieczeństwa za priorytetowe i nie pozwalają sobie na tolerowanie odstępstw 6
ZADANIE 1: Dla zatrudnionego na stanowisku: zaproponować działania pozwalające uzyskać wymagany poziom kultury bezpieczeństwa pracy odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstwa (CSR) - dobrowolne uwzględnienie przez firmę wymiaru społecznego i ekologicznego w jej ekonomicznych działaniach oraz relacjach ze wszystkimi interesariuszami. PN-ISO 26000:2012 Wytyczne dotyczące społecznej odpowiedzialności, PKN, Warszawa 7
zatrudnienie i stosunki pracy - miała pewność, że wszystkie prace wykonywane są przez osoby o uznanym statusie prawnym pracowników lub samozatrudnionych, - nie uchylała się od zobowiązań, które prawo nakłada na pracodawcę, - zapewniała równe możliwości dla wszystkich pracujących i nie dopuszczała się dyskryminacji, w stosowanych praktykach z zakresu pracy, - wyeliminowała wszelkie arbitralne lub dyskryminujące praktyki zarządzania, - chroniła dane osobowe i prywatność pracujących, - nie czerpała korzyści z nieuczciwych, opartych na wyzysku lub nadużyciach praktyk z zakresu pracy - podejmowała działania celem zwiększenia zatrudnienia, rozwoju zawodowego, awansu i wsparcia obywateli kraju, na terenie którego organizacja prowadzi swoją działalność. warunki pracy i ochrona socjalna (1/3) - zapewniła, aby warunki pracy były zgodne z przepisami prawa krajowego oraz spójne z obowiązującymi międzynarodowymi standardami pracy, - przestrzegała postanowień ustanowionych wyższym poziomie na mocy innych prawnie wiążących instrumentów, takich jak umowy zbiorowe, - przestrzegała przynajmniej tych minimalnych postanowień, które zostały zdefiniowane w międzynarodowych standardach pracy MOP, zwłaszcza jeżeli krajowe prawo w tym zakresie nie zostało jeszcze uchwalone, - zapewniła godne warunki pracy w odniesieniu do wynagrodzeń, godzin pracy, odpoczynku po tygodniu pracy, świąt, spraw z zakresu zdrowia i bezpieczeństwa, ochrony macierzyństwa oraz możliwości łączenia pracy z obowiązkami rodzinnymi, - w miarę możliwości, umożliwiła praktykowanie tradycji i obyczajów narodowych bądź religijnych, 8
warunki pracy i ochrona socjalna (2/3) - zapewniła wszystkim pracującym warunki pracy pozwalające w możliwie jak najszerszym zakresie na osiągniecie równowagi między pracą a życiem prywatnym oraz porównywalne z warunkami oferowanymi przez podobnych pracodawców w danej lokalizacji, - zapewniła płace oraz inne formy wynagrodzenia zgodnie z przepisami i prawem krajowym lub postanowieniami umów zbiorowych, - zapewniła równe wynagrodzenie za pracę o tej samej wartości, - wypłacała należne wynagrodzenie bezpośrednio zainteresowanym pracującym, z uwzględnieniem tylko tych ograniczeń lub potrąceń, na jakie zezwala prawo, przepisy lub umowy zbiorowe, - wywiązywała się z wszelkich obowiązków dotyczących zapewnienia ochrony socjalnej pracującym w kraju, na terenie którego prowadzona jest działalność, warunki pracy i ochrona socjalna (3/3) - respektowała prawo pracujących do pracy w normalnych lub uzgodnionych godzinach pracy, określonych w prawie, przepisach lub umowach zbiorowych, - zapewniła płace oraz inne formy wynagrodzenia zgodnie z przepisami i prawem krajowym lub postanowieniami umów zbiorowych, - zapewniała pracującym tygodniowy odpoczynek i coroczny płatny urlop, - respektowała obowiązki rodzinne pracujących poprzez zapewnienie rozsądnych godzin pracy i innych udogodnień ułatwiających pracującym osiągniecie odpowiedniej równowagi między pracą a życiem prywatnym, - wynagradzała pracujących za pracę w godzinach nadliczbowych zgodnie z prawem, przepisami lub umowami zbiorowymi 9
bezpieczeństwo i higiena pracy (1/5) - opracowała, wdrożyła i utrzymywała politykę bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie zasady, że rygorystyczne standardy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz funkcjonowanie organizacji to obszary wzajemnie się wspomagające i umacniające, - rozumiała i stosowała zasady zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, w tym również hierarchię mechanizmów nadzoru: eliminowanie, zastępowanie, techniczne środki kontroli, administracyjne środki kontroli, procedury pracy oraz środki ochrony osobistej, - analizowała i nadzorowała ryzyko związane z bezpieczeństwem i higieną pracy występujące w jej działaniach, - powiadomiła o wymaganiu, aby pracujący zawsze przestrzegali wszystkich praktyk bezpieczeństwa oraz zapewniła, aby pracujący postępowali zgodnie z właściwymi procedurami, bezpieczeństwo i higiena pracy (2/5) - zapewniła wymagany sprzęt ochronny, w tym środki ochrony osobistej, w celu zapobiegania urazom, chorobom zawodowym i wypadkom w miejscu pracy, jak również w celu podejmowania odpowiednich działań w sytuacjach awaryjnych, - podejmowała odpowiednie działania w odniesieniu do określonych sposobów, w jakie zagrożenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy wpływają inaczej na kobiety (np. kobiety w ciąży, które w ostatnim czasie urodziły dziecko lub karmią piersią) i inaczej na mężczyzn lub na określonych pracujących, na przykład na osoby niepełnosprawne, niedoświadczone lub na pracujących młodocianych, - zapewniła taką samą ochronę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy pracującym zatrudnionym w niepełnym wymiarze i tymczasowo, jak również pracującym, którzy są podwykonawcami, 10
bezpieczeństwo i higiena pracy (3/5) - dążyła do wyeliminowania zagrożeń psychospołecznych w miejscu pracy, które przyczyniają się lub prowadzą do stresu i chorób, - zapewniała odpowiednie szkolenie całemu personelowi we wszystkich istotnych kwestiach, - przestrzegała zasady, że stosowanie środków ochrony zdrowia i bezpieczeństwa nie powoduje konieczności ponoszenia przez pracujących wydatków pieniężnych, - opierała swoje systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy i zarządzania środowiskowego na uczestnictwie odpowiednich pracujących, bezpieczeństwo i higiena pracy (4/5) - uznawała i respektowała prawa pracujących: dostępu do aktualnych, kompletnych i precyzyjnych informacji dotyczących ryzyka dla zdrowia i bezpieczeństwa (zawodowego) oraz najlepszych praktyk stosowanych względnym występujących zagrożeń, swobodnego badania i wypowiadania się na temat wszystkich aspektów dotyczących ich zdrowia i bezpieczeństwa w związku z, odmowy wykonania pracy, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie, że praca ta stwarza poważne lub bezpośrednie zagrożenie dla ich życia bądź zdrowia lub życia i zdrowia innych osób, konsultowania się z zewnętrznymi organizacjami pracujących i pracodawców oraz innymi stronami posiadającymi doświadczenie w tym zakresie, zgłaszania kwestii dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia odpowiednim organom, 11
bezpieczeństwo i higiena pracy (5/5) - uznawała i respektowała prawa pracujących: uczestniczenia w podejmowaniu działań i decyzji dotyczących zdrowia i bezpieczeństwa, w tym w badaniu incydentów (zdarzeń potencjalnie wypadkowych) i wypadków, pewności, że nie będą mieć miejsca żadne represje z powodu podjęcia któregokolwiek z powyższych działań szkolenia w miejscu pracy - zapewniła wszystkim pracującym, na każdym etapie ich drogi zawodowej dostęp do rozwoju umiejętności, szkoleń i praktyk oraz możliwości awansu na równych warunkach wolnych od dyskryminacji, - w razie konieczności zapewniła zwalnianym pracującym pomoc w uzyskaniu dostępu do wsparcia w znalezieniu nowego zatrudnienia, szkoleń i usług doradztwa zawodowego, - ustanowiła wspólne programy z udziałem przedstawicieli pracujących i kierownictwa, propagujące dbałość zdrowie i dobrostan 12
Efekty uwzględnienia odpowiedzialności społecznej w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy zapewnienie komfortu warunków pracy, gwarantującego zachowanie zdrowia przez pracowników, stosowanie zasad bezpiecznej pracy, zapewniających właściwe traktowanie pracowników, zapewnienie swobodnego dostępu do różnych form zatrudnienia, uzyskanie możliwości przeciwdziałania negatywnym konsekwencjom prowadzonej działalności ZADANIE 2: Dla zatrudnionego na stanowisku: zaproponować działania doskonalące warunki pracy zgodne z wytycznymi odpowiedzialności społecznej 13