ZAKRES PODSTAWOWY I. RÓD A INFORMACJI GEOGRAFICZNEJ I Wiedza i umiejêtnoœci 1. Mapa jako obraz powierzchni Ziemi. 2. Wspó³rzêdne geograficzne jako narzêdzie lokalizacji obiektów na mapie. 3. Rodzaje odwzorowañ kartograficznych. 4. Zniekszta³cenia na mapie. 5. Skala mapy. 6. Przeliczanie skal. 7. Generalizacja treœci mapy. 8. Rodzaje map. 9. Czytanie mapy poziomicowej. II Literatura Churski Z., Galon R., Siatki Kartograficzne, Uniwersytet Miko³aja Kopernika, Toruñ 1996. III Terminologia dzia³u Termin Objaœnienie Komentarz Siatka geograficzna Siatka kartograficzna Odwzorowanie kartograficzne Wyobra ony uk³ad po³udników i równole ników na kuli ziemskiej lub na jej modelu globusie. Obraz siatki geograficznej odwzorowany na p³aszczyÿnie. Przeniesienie siatki geograficznej na p³aszczyznê. Po³udniki s¹ pó³okrêgami, natomiast równole niki okrêgami. Obydwa typy linii przecinaj¹ siê pod k¹tem prostym. Po³udniki i równole niki przyjmuj¹ ró ne kszta³ty w zale - noœci od odwzorowania W zale noœci od odwzorowania zniekszta³ceniu ulegaj¹ k¹ty, odleg³oœci lub powierzchnie. 7
ZAKRES PODSTAWOWY Skala mapy Generalizacja Stosunek odleg³oœci na mapie do odpowiadaj¹cej jej odleg- ³oœci w terenie. Opuszczanie na mapie szczegó³ów uznanych za mniej istotne. Skala mo e byæ wyra ona liczbowo lub graficznie. Czêsto w odniesieniu do skali graficznej, wyra onej odcinkiem, stosuje siê podzia³kê. Generalizacja polega zarówno na uproszczeniu linii, jak i iloœciowej redukcji informacji zapisywanych na mapie. IV Sprawdzian 1. Do ka dego opisu dobierz odpowiedni termin z wykazu zamieszczonego ni ej (uwaga: nie ka dy termin mo e byæ przyporz¹dkowany). A. Stosunek odleg³oœci na mapie do odpowiadaj¹cej jej odleg³oœci w terenie...... B. Rysunek przedstawiaj¹cy w skali, na p³aszczyÿnie, przy u yciu znaków umownych, powierzchniê Ziemi lub jej czêœæ... C. Linia na mapie ³¹cz¹ca punkty o jednakowej wysokoœci bezwzglêdnej...... D. Linie na mapie ³¹cz¹ce punkty o jednakowej wartoœci temperatury powietrza... E. Uk³ad po³udników i równole ników przeniesiony na p³aszczyznê wed³ug okreœlonego odwzorowania... F. K¹t zawarty miêdzy p³aszczyzn¹ równika i pionem przechodz¹cym przez dany punkt na powierzchni Ziemi... Terminy: a) szerokoœæ geograficzna, b) d³ugoœæ geograficzna, c) siatka geograficzna, d) siatka kartograficzna, e) skala, f) iloczyn, g) mapa, h) szkic, i) po³udniki, j) równole niki, k) poziomica, l) izotermy. 2. Zapisz symbolami nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geograficzne: 73 stopnie szerokoœci geograficznej po³udniowej... 24 stopnie d³ugoœci geograficznej wschodniej... 3. Maksymalna wartoœæ d³ugoœci geograficznej wynosi: A. 90. B. 180. C. 360. 4. Maksymalna wartoœæ szerokoœci geograficznej wynosi: 8
ZAKRES PODSTAWOWY A. 90. B. 180. C. 360. 5. Okreœl, jaki kierunek wyznaczaj¹ po³udniki oraz równole niki. 6. Kiedy stoisz na biegunie po³udniowym, w którym kierunku mo esz pójœæ: A. Pó³nocnym. B. Po³udniowym. C. Ka dym. 7. Nazwij przedstawione zapisy skal. A. 1: 25 000... B. 1 cm 10 km... 2 0 2 4 6 8km C.... Dlaczego nieprawid³owy jest nastêpuj¹cy zapis: 1 cm = 10 km? Uporz¹dkuj podane skale od najmniejszej do najwiêkszej: a) 1: 10 000, b) 1: 25 000, c) 1: 50 000, d) 1: 100 000. 8. Na podstawie skali liniowej oblicz skalê liczbow¹ i mianowan¹. 2 0 2 4 6 8km a) Skala mianowana:... b) Skala liczbowa:... 9. Podaj trzy cechy, które musi spe³niaæ dany rysunek, aby by³ uznany za mapê. A.... B.... C.... 10. Wymieñ trzy dziedziny ycia, w których u ywane s¹ mapy. A.... B.... C.... 11. Podaj kryteria, wed³ug których dokonuje siê podzia³u map na: 9
ZAKRES PODSTAWOWY A. Topograficzne, przegl¹dowo-topograficzne, przegl¹dowe...... B. Ogólnogeograficzne i tematyczne...... 12. Na podstawie analizy rycin okreœl: A. Jakie kryterium przyjêto przy podziale odwzorowañ na p³aszczyznowe, walcowe i sto kowe?... B. Które obszary bêd¹ najbardziej zniekszta³cone w odwzorowaniu walcowym?... C. W jaki sposób mo na zastosowaæ odwzorowanie walcowe, aby okolice bieguna pó³nocnego zosta³y odtworzone bez zniekszta³ceñ?...... siatka p³aszczyznowa (azymutalna) siatka walcowa siatka sto kowa 13. Powierzchnia Polski najczêœciej przedstawiana jest w odwzorowaniu kartograficznym, w którym po³udniki s¹ pêkiem linii prostych wychodz¹cych z bieguna, natomiast równole niki maj¹ kszta³t wspó³œrodkowych ³uków kó³. Podaj nazwê tego odwzorowania... Z jakiego powodu do przedstawiania obszaru Polski wybierany jest ten rodzaj odwzorowania?... 10
ZAKRES PODSTAWOWY 14. Które obszary zostan¹ odtworzone najwierniej, a które bêd¹ najbardziej zniekszta³cone, jeœli ca³¹ powierzchniê pó³kuli pó³nocnej rozwiniemy na p³aszczyznê styczn¹ do niej na biegunie pó³nocnym? Podaj nazwê takiego odwzorowania... 15. Generalizacja mapy polega na: A. Uogólnianiu treœci mapy. B. Uszczegó³awianiu treœci mapy. C. Orientowaniu mapy wed³ug obiektów w terenie. 16. Sformu³uj prawid³owoœæ na temat zale noœci stopnia szczegó³owoœci treœci mapy od skali, w jakiej jest ona wykonana.... 17. Na mapie konturowej Europy zaznaczono cyframi wybrane obiekty geograficzne. 30 20 10 0 10 20 30 40 50 60 60 Ko³o podbiegunowe pó³nocne X 8 U W Z 50 1 9 7 Y 16 15 40 5 2 13 10 14 12 6 3 11 4 0 1000 km 11
ZAKRES PODSTAWOWY A. Rozpoznaj je i podaj ich nazwy: wyspy: pó³wyspy: morza: rzeki: 1... 5... 9... 13... 2... 6... 10... 14... 3... 7... 11... 15... 4... 8... 12... 16... B. Podaj wspó³rzêdne punktu Y.... C. Oblicz rozci¹g³oœæ po³udnikow¹ miêdzy punktem X i Y w stopniach i kilometrach.... D. Okreœl kierunek, w którym siê udasz, id¹c z punktu U do W..., a nastêpnie z punktu W do Z.... E. Kó³eczkami zaznaczono stolice pañstw. Która z nich jest najdalej wysuniêta na zachód? a) Lizbona. b) Dublin. c) Reykjavik. d) Madryt. F. Zaznacz poziom¹ kresk¹ cieœninê, która ³¹czy Morze Œródziemne z Oceanem Atlantyckim. Podaj jej nazwê... 18. Uczeñ liceum wybra³ siê na wycieczkê po wschodniej czêœci Polski. Przemieszcza³ siê od pó³nocy ku po³udniowi. Rozpoznaj obiekty, które znalaz³y siê na trasie wycieczki. A. Na po³udnie od miasteczka Go³dap uczeñ wspina siê na najwy sze wzniesienie Pojezierza Mazurskiego. Jest to... B. Nastêpnego dnia postanawia zobaczyæ najg³êbsze jezioro Polski, którym jest... o g³êbokoœci... C. W drodze do Augustowa zatrzymuje siê w parku narodowym chroni¹cym krajobraz m³odoglacjalny. Jest to... Park Narodowy. D. Daje siê te namówiæ na sp³yw kajakiem po kanale, który ³¹czy Biebrzê z Niemnem, wybudowanym jeszcze w XIX wieku. Jest to Kana³... E. Ogromne wra enie robi na nim krajobraz Polskiej Amazonii obszaru bagien i mokrade³ wystêpuj¹cych w szerokiej dolinie rzecznej. Chroni go najwiêkszy park narodowy Polski pó³nocno-wschodniej:... 12
ZAKRES PODSTAWOWY F. Zdecydowanie preferuje przyrodê, wiêc omija Bia³ystok, kieruj¹c siê na zachód, by zobaczyæ rozlewiska rzeczne... Parku Narodowego. G. Zastanawiaj¹c siê nad dalsz¹ tras¹ decyduje siê poznaæ ten najlepiej zachowany w Europie fragment pierwotnej puszczy. Jest to Puszcza... H. Liczne atrakcje dotychczasowej podró y zabra³y mu wiele czasu. Teraz postawia zatrzymaæ siê dopiero w mieœcie, gdzie w 1569 roku podpisano uniê polsko-litewsk¹, tj. w... I. Po drodze przekracza du ¹ rzekê p³yn¹c¹ w kierunku zachodnim, która na d³ugim odcinku stanowi granicê pañstwa, czyli... J. Tu przed Miêdzyrzecem Podlaskim przeje d a te przez bardzo ruchliw¹ trasê Warszawa Miñsk. Widzi du ¹ liczbê samochodów ciê arowych pod¹ aj¹cych do przejœcia granicznego w... K. Analizuj¹c mapê stwierdza, e ma szansê poznaæ jeszcze jeden park narodowy, osobliwy, bo obejmuj¹cy krajobraz licznych, p³ytkich, zarastaj¹cych jeziorek oraz bagien i torfowisk. Znajduje siê równoczeœnie na liœcie rezerwatów biosfery UNESCO. Jest to... Park Narodowy. L. Uczeñ zdecydowa³ siê te zobaczyæ jedn¹ z nielicznych kopalni w tym rolniczym regionie, tym bardziej osobliw¹, e przynosi dochody. Surowcem w niej wydobywanym jest... a kopalnia znajduje siê w miejscowoœci... M. Po zwiedzeniu miasta unii polsko-litewskiej znowu pora na krajobraz przyrodniczy. Uczeñ rezygnuje ze zwiedzenia dwóch miast, po³o onych w pobli u granicy, w których znajduj¹ siê cementownie:... i... Udaje siê do krainy w du ym stopniu zalesionej, porozcinanej sieci¹ w¹wozów, w obrêbie której znajduj¹ siê najwy sze wzniesienia Lubelszczyzny. Jest to... N. Odwiedza kolejny park narodowy. Jego symbolem jest maj¹cy tu swoj¹ ostojê konik polski. Jest to... Park Narodowy z siedzib¹ w piêknym miasteczku Królowej Marysieñki... O. W programie zosta³ jeszcze stary gród po³o ony nad Sanem, niegdyœ miasto wojewódzkie, dziœ ju tylko powiatowe... 13
ZAKRES PODSTAWOWY V Tabela odpowiedzi Numer zadania OdpowiedŸ 1. A skala, B mapa, C poziomica, D izotermy, E siatka kartograficzna,f szerokoœæ geograficzna. 2. 73 S, 24 E. 2 3. B. 2 4. A. 2 5. Po³udniki: pó³noc-po³udnie. 2 Równole niki: wschód-zachód. 6. A. 3 7. A liczbowa. B mianowana, C liniowa. Poniewa 1 cm na mapie nie równa siê 10 km w terenie, ale odpowiada tej odleg³oœci 1: 100 000, 1: 50 000, 1: 25 000, 1: 10 000. 8. a)1cm 2km. b) 1: 200 000. 9. Musi byæ wykonany przy pewnym odwzorowaniu kartograficznym, w okreœlonej skali, a treœæ musi byæ zapisana za pomoc¹ znaków umownych. Liczba punktów za poprawn¹ odpowiedÿ 6 (za ka dy przyporz¹dkowany element 1 p.) 4 (za nazwy skal 2p., za wyjaœnienie 2 p.) 6 (za ka dy zapis po 3 p.) 3 (za ka dy element 1 p.) 10. Np. turystyka, geodezja, transport. 6 (za ka dy element po 2 p.) 11. A. Skala mapy. B. Treœæ mapy. 12. A. Rodzaj powierzchni, na któr¹ odwzorowana jest siatka geograficzna. B. Oko³obiegunowe. C. Zastosowaæ odwzorowanie walcowe poprzeczne (powierzchnia walca styczna do po³udników). 13. Odwzorowanie sto kowe. To odwzorowanie najmniej zniekszta³ca obszary œrednich szerokoœci geograficznych, a w takich po³o ona jest Polska. 14. Najwierniej okolice bieguna, najbardziej zniekszta³cone okolice równika, odwzorowanie p³aszczyznowe normalne. 15. A. 2 16. Im mniejsza skala, tym wiêkszy poziom 2 generalizacji. 4 (za ka d¹ odpowiedÿ po 2 p.) 6 (za odpowiedÿ na ka de z pytañ po 2 p.) 6 (j.w) 4 (j.w) Liczba punktów uzyskanych (wpisuje uczeñ) 14
ZAKRES PODSTAWOWY 17. A. Wyspy: Irlandia, Sardynia, Sycylia, Cypr Pó³wyspy: Pirenejski, Krymski, Jutlandzki, Kolski. Morza: Pó³nocne, Adriatyckie, Œródziemne, Czarne. Rzeki: Pad, Dunaj, aba, Wo³ga. B. 55 N, 20 E (oko³o) C. 14, 1554 km. D. Na wschód, potem na po³udnie. E. Reykjavik. F. Cieœnina Gibraltarska. 18. Kolejno: Szeska Góra, Hañcza, 108 m, Wigierski PN, kana³ Augustowski, Biebrzañski PN, Narwiañski PN, Puszcza Bia³owieska, Lublin, Bug, Terespol, Poleski PN, wêgiel kamienny, Bogdanka, Che³m i Rejowiec Fabryczny, Roztocze, Roztoczañski PN, Zwierzyniec, Przemyœl. 22 A.8p.B.2p.C.4p. D.4p.E.2p.F.2p. 20 (ka da nazwa 1 p.) 15
Miejsce na naklejkê z kodem (Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy) KOD ZDAJ CEGO EGZAMIN MATURALNY Z GEOGRAFII ARKUSZ I Arkusz I ZAKRES PODSTAWOWY Czas pracy 120 minut Instrukcja dla zdaj¹cego 1. Proszê sprawdziæ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 9 stron. Ewentualny brak nale y zg³osiæ przewodnicz¹cemu zespo³u nadzoruj¹cego egzamin. 2. Proszê uwa nie czytaæ wszystkie polecenia. 3. Odpowiedzi trzeba zapisaæ czytelnie w miejscu na to przeznaczonym przy ka dym zadaniu. 4. Proszê pisaæ tuszem tylko w kolorze niebieskim lub w czarnym; nie pisaæ o³ówkiem. 5. Nie wolno u ywaæ korektora. 6. B³êdne zapisy trzeba wyraÿnie przekreœliæ. 7. Wszelkie notatki nale y sporz¹dzaæ tylko w brudnopisie, który nie bêdzie oceniany. 8. Obok ka dego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, któr¹ mo na uzyskaæ za jego poprawne rozwi¹zanie. yczymy powodzenia! Za rozwi¹zanie wszystkich zadañ mo na otrzymaæ ³¹cznie 100 punktów (Wpisujezdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy) PESEL ZDAJ CEGO
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I Zadanie 1. (6) siatka p³aszczyznowa (azymutalna) siatka walcowa siatka sto kowa Na podstawie analizy rycin, okreœl: a) jakie kryterium przyjêto przy podziale odwzorowañ na p³aszczyznowe, walcowe i sto kowe? b) które obszary s¹ najbardziej zniekszta³cone w odwzorowaniu walcowym? c) w jaki sposób mo na zastosowaæ odwzorowanie walcowe, aby okolice bieguna pó³nocnego zosta³y odtworzone bez zniekszta³ceñ? Zadanie 2. (4) Poni ej podano wspó³rzêdne geograficzne kilku miejscowoœci. Do odpowiednich kolumn tabeli wpisz nazwy miast, w których; a) S³oñce co najmniej raz w roku œwieci w zenicie; b) wystêpuje noc polarna; c) cieñ w momencie po³udnia s³onecznego w ci¹gu ca³ego roku pada wy³¹cznie w kierunku pó³nocnym; d) cieñ w momencie po³udnia s³onecznego w ci¹gu ca³ego roku pada wy³¹cznie w kierunku po³udniowym. Miasta: Petersburg (60 N, 30 E), Narwik (68 N, 18 E), Ateny (38 N, 24 E), Kolombo (8 N, 80 E), Santa Clara (23 N, 80 W), Porto Alegre (30 S, 50 W) 221
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I S³oñce œwieci w zenicie Wystêpuje noc polarna Cieñ pada tylko w kierunku pó³nocnym Cieñ pada tylko w kierunku po³udniowym (1) (2) (3) (4) Zadanie 3. (2) Jak nazywa siê wspó³rzêdna geograficzna, któr¹ w zadaniu 2., przy okreœleniu po³o enia geograficznego miast, wymieniono na pierwszym miejscu? Zadanie 4. (7) W tabeli podano wartoœci œredniej miesiêcznej temperatury powietrza oraz miesiêcznych sum opadów w Suwa³kach. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Mies. 5,3 5,1 1,3 5,5 11,6 15,8 16,9 16,2 11,8 6,6 1,6 2,6 T ( C) 28 26 29 38 49 69 78 71 53 50 48 39 O (mm) A. Przedstaw na rysunku roczny przebieg temperatury powietrza. C 30 25 20 15 10 5 0 5 10 15 20 I II III IV V VI VII VIIII IX X XI XII C 30 25 20 15 10 5 0 5 10 15 20 222
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I B. Oblicz: a) œredni¹ roczn¹ temperaturê powietrza... b) roczn¹ sumê opadów... c) roczn¹ amplitudê temperatury powietrza... C. Jakie dane by³yby Ci potrzebne, gdybyœ chcia³ obliczyæ amplitudê miesiêczn¹? Zadanie 5. (7) Liter¹ B oznacz formy rzeÿby powierzchni, które powsta³y wskutek buduj¹cych procesów geologicznych, a liter¹ N te, które s¹ efektem dzia³ania procesów niszcz¹cych. Podkreœl te formy, które zosta³y ukszta³towane przez dzia³alnoœæ morza. mierzeja... morena czo³owa... fiordy... klif... grzyb skalny... sto ki sandrowe... wydma nadmorska... dolina rzeczna... mogoty... delta... w¹wóz krasowy... jezioro rynnowe... Zadanie 6. (3) Mapa przedstawia rozmieszczenie dwóch typów gleb, które wystêpuj¹ na obszarze Polski. Rozpoznaj je i uzupe³nij legendê. 1....... 2. Która z nich jest gleba strefow¹?... 223
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I Zadanie 7. (3) Na podstawie powiedzenia ry lubi mieæ nogi w wodzie i g³owê w s³oñcu okreœl wymagania wegetacyjne tej roœliny. Zadanie 8. (4) Podane zbo a uszereguj wed³ug malej¹cej powierzchni ich upraw na œwiecie: ry, kukurydza, pszenica, jêczmieñ. Zadanie 9. (8) Wœród wymienionych pañstw wska czterech eksporterów i czterech importerów pszenicy. Pañstwa pierwszej grupy oznacz symbolem E, drugiej zaœ symbolem I. Pañstwa: Rosja... Stany Zjednoczone... Australia... Kanada... Japonia... Egipt... Francja... W³ochy... Zadanie 10. (4) Wska wszystkie w³aœciwe dokoñczenia zdania. Eksporterami pszenicy s¹ pañstwa, które charakteryzuj¹ siê a) niewielkim udzia³em produktów z pszenicy w diecie mieszkañców; b) brakiem produkcji zwierzêcej; c) prowadzeniem chowu zwierz¹t na pastwiskach naturalnych i roœlinach pastewnych; d) intensywnym sposobem uprawy ziemi. Zadanie 11. (4) W tabeli podano wybrane informacje o produkcji przemys³owej pañstw: Australii, Chin, Japonii i Stanów Zjednoczonych. Wpisz do tabeli nazwy pañstw przy w³aœciwych danych. Pañstwa Wydobycie wêgla kamiennego w mln ton Produkcja aluminium w tys. ton Produkcja aluminium wkg na 1 mieszkañca Produkcja samochodów osobowych w tys. sztuk a) 849 2 362 1,9 508 b) 1 207 9,5 8 393 c) 935 7 153 26,5 5 677 d) 304 1 722 91,9 305 224
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I Zadanie 12. (6) Na diagramie przedstawiono strukturê surowców energetycznych w produkcji energii na œwiecie. Dokoñcz legendê, wpisuj¹c w odpowiednich miejscach: 100% 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1955 1975 1980 1990 2000 r............. a) paliwa sta³e, b) ropa naftowa, c)gaz ziemny, d) energia wodna, j¹drowa i geotermiczna. Na podstawie diagramu wymieñ surowce, które: a) trac¹ znaczenie; b) odgrywaj¹ coraz wiêksz¹ rolê w produkcji energii. Zadanie 13. (5) Zamieszczone w tabeli dane dotycz¹ce struktury zatrudnienia ludnoœci Polski w latach 1931, 1950, 1970 i 2000 przedstaw w formie wykresu sumarycznego: Lata Rolnictwo Przemys³ Us³ugi 1931 70 13 17 1950 57 23 20 1970 37 35 28 2000 27 30 43 100% 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1931 1950 1970 2000 225
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I Zadanie 14. (8) Wska dwie przyczyny, z powodu których odsetek zatrudnionych w polskim rolnictwie siê zmniejsza. Dlaczego tendencja ta mo e byæ uznana za korzystn¹? Zadanie 15. (6) Aby móc okreœliæ liczbê obywateli mieszkaj¹cych poza granicami ojczystego kraju (np. Szwedów), potrzebne s¹ mo liwie jasne kryteria oceny, kto jest Szwedem, a kto ju zasymilowa³ siê, wtopi³ w spo³ecznoœæ nowego miejsca zamieszkania. Zaproponuj 2 kryteria, za pomoc¹ których mo na by okreœliæ, jakiej narodowoœci jest dziecko szwedzkich emigrantów, którzy mieszkaj¹ w Wielkiej Brytanii. Zadanie 16. (5) Utwórz piêæ par, ³¹cz¹c niespokojne regiony i pañstwa, których s¹ one czêœci¹: A. Zachodni Brzeg Jordanu... a) RFN; B. Frankonia... b) Hiszpania; C. Tybet... c) Wielka Brytania; D. Kraj Basków... d) Chiny; E. Irlandia Pó³nocna... e) Izrael. Zadanie 17. (4) Wska zdania, które przedstawiaj¹ cele zagospodarowania Amazonii: A. Wyrównanie dysproporcji w zaludnieniu Brazylii. B. Znalezienie miejsca dla kryminalistów i rebeliantów, podobnie jak w przypadku kolonizacji Australii. C. Wykorzystanie zasobów surowców mineralnych istniej¹cych na obszarze Amazonii. D. Zmniejszenie stopy bezrobocia w Brazylii. E. Badania naukowe œwiata roœlin i zwierz¹t. 226
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I Zadanie 18. (4) Wyjaœnij, na czym polega konflikt interesów pomiêdzy krajem, w którym po³o ona jest Puszcza Amazoñska, a wszystkimi mieszkañcami Ziemi. Zadanie 19. (8) Na Liœcie Œwiatowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO znajduj¹ siê najcenniejsze obiekty przyrodnicze i kulturowe œwiata. Kilka takich obiektów znajduje siê w Polsce. Na podstawie opisów rozpoznaj te obiekty i zaznacz je literami na za³¹czonej mapce. LEGENDA Warszawa miasto pow. 300 tys. mieszk. miasto 100-300 tys. mieszk. miasto 25-100 tys. mieszk. granica pañstwa rzeka A.... starówka jednego z najpiêkniejszych renesansowych miast Polski, wybudowanego pod koniec XVI wieku. Niegdyœ w³asnoœæ jednego z najznamienitszych magnackich rodów Rzeczpospolitej, nigdy nie zdobyta twierdza. B.... starówka miasta, które by³o stolic¹ Polski od 1609 roku. Obecnie miasto tworzy najwiêksz¹ aglomeracjê w Polsce. C.... niegdyœ niezdobyta twierdza, do której schroni³y siê resztki armii krzy ackiej wycofuj¹cej siê spod Grunwaldu. D.... starówka miasta po³o onego w po³udniowej Polsce, otoczona pasem zieleni o charakterze parkowym zwanym Plantami. E.... park narodowy obejmuj¹cy du y fragment puszczy uchodz¹cej za ostatni naturalny las w Europie. Jedyna w Polsce naturalna ostoja ubrów. 227
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I F.... do niedawna funkcjonuj¹ca kopalnia soli, obecnie po³o one na g³êbokoœci kilkuset metrów pod ziemi¹ muzeum z salami koncertowymi i wystawowymi. G.... zabytkowa starówka miasta s³yn¹cego z produkcji pierników. Miasto jest zwi¹zane z najs³ynniejszym polskim astronomem. H.... najwiêkszy w Polsce i Europie obóz koncentracyjny czasów wojny, obecnie znane na œwiecie muzeum martyrologii. Zadanie 20. (2) Wska w³aœciwe uzupe³nienia zdania. Po upadku Uk³adu Warszawskiego NATO rozszerzy³o siê w 1999 roku, przyjmuj¹c trzech nowych cz³onków. By³y to: a) Czechy, Wêgry i S³owacja. b) Litwa, otwa i Estonia. c) Wêgry, Polska i Czechy. d) pañstwa Beneluksu. 228
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I Tabela odpowiedzi Numer zadania OdpowiedŸ 1. a) rodzaj powierzchni, na któr¹ odwzorowana jest siatka geograficzna; b) oko³obiegunowe; c) zastosowaæ odwzorowanie walcowe poprzeczne (powierzchnia walca styczna wzd³u po³udników). 2. Kolumna 1: Kolombo, Santa Clara. Kolumna 2: Narwik. Kolumna 3: Petersburg, Narwik, Ateny. Kolumna 4: Porto Allegre. 3. Szerokoœæ geograficzna. 2 4. B. a) 6,0 C, b) 578 mm, c) 22,2 C C. œrednia temperatura powietrza najcieplejszego i najch³odniejszego dnia w danym miesi¹cu. 5. B: mierzeja, wydma nadmorska, delta, morena czo³owa, sto ki sandrowe. N: pozosta³e. Podkreœliæ: klif, mierzeja. 6. Czarnoziemy i czarne ziemie. Strefowa: czarnoziem. 7. Przez wiêkszoœæ okresu wegetacyjnego ry roœnie w p³ytkiej wodzie, wymaga jednoczeœnie wysokiej temperatury powietrza 25-35 C. Liczba punktów za poprawn¹ odpowiedÿ 6 (za odp. na ka de z pytañ po 2 p.) 4 (za ka d¹ kolumnê 1 p.) 7 (za podpunkt A 2 p, zab 3p.,zaC 2p.) 7 (za pe³ne zestawy formbinpo3p,dodatkowo za podkreœlenie 1 p.) 3 (za ka d¹ odpowiedÿ po 1 p.) 8. Pszenica, ry, kukurydza, jêczmieñ. 4 (za w³aœciwe miejsce ka dego zbo a po 1 p.) 9. I: Rosja, Japonia, Egipt, W³ochy; E: Stany Zjednoczone, Australia, Kanada, Francja. 3 8 (za w³aœciwe przyporz¹dkowania ka dego pañstwa po 1 p.) 10. a), c). 4 (za jeden trafny wybór 2 p.) 11. a) Chiny, b) Japonia, c) Stany Zjednoczone, d) Australia. 12. Na diagramie od do³u: 1. Energia wodna, j¹drowa i geotermiczna, 2. Gaz ziemny, 3. Ropa naftowa, 4. Paliwa sta³e. Trac¹ znaczenie: paliwa sta³e i ropa naftowa. 4 (za ka de pañstwo po 1 p.) 6 (za ka dy surowiec w pierwszej czêœci zadania 1 p., za wskazanie tendencji 2 p.) Liczba punktów uzyskanych (wpisuje uczeñ) 229
EGZAMIN MATURALNY Arkusz I 13. 100 5 80 60 40 20 0 1931 1950 1970 2000 rok zatrudnienie [%] rolnictwo przemys³ us³ugi 14. 1. Dochody z dzia³alnoœci rolniczej s¹ niskie. 2. Do miast wyje d aj¹ ludzie m³odzi, aby siê kszta³ciæ. 3. Brak perspektyw na poprawê sytuacji, gdy w Polsce przewa aj¹ zbyt rozdrobnione gospodarstwa rolne, a zatem odp³yw ludnoœci ze wsi u³atwi restrukturyzacjê rolnictwa. 15. Np. znajomoœæ jêzyka szwedzkiego, czas pobytu 6 w ka dym z tych krajów i inne. 16. A e), B a), C d), D b), E c). 5 (po 1 p. za ka dy poprawny) 17. A, C, D. 4 18. Interesy Brazylii: odci¹ yæ tereny przeludnione, zmniejszyæ stopê bezrobocia, wykorzystaæ bogactwa przyrody, poprawiæ stan gospodarki. Interesy mieszkañców Ziemi: zachowanie tego obszaru leœnego jest podstaw¹ zachowania równowagi ekologicznej ca³ego œwiata. 19. A Zamoœæ, B Warszawa, C Malbork, D Kraków, E Bia³owieski Park Narodowy, F kopalnia w Wieliczce, G Toruñ, H Oœwiêcim. 20. c). 2 2 2 2 2 4 (po 2 punkty za argumenty dla ka dej strony konfliktu) 8 (po 1 p. za ka d¹ nazwê i za w³aœciw¹ lokalizacjê na mapie) 230